Internetproviders zijn er in overvloed. Niet voor niets overschreeuwen de aanbieders elkaar met aantrekkelijke acties, torenhoge snelheden en alles-in-één-abonnementen. Vind je het lastig om een goede keuze te maken? In dit artikel leggen we alle relevante details van elke internetprovider bloot.

Tip 01: Internetprovider

Een internetprovider is een bedrijf dat jouw woning toegang biedt tot internet. Klanten ontvangen van de betreffende aanbieder een modem. Dit apparaat zet het inkomende signaal van een traditionele kabel, telefoonlijn of glasvezelkabel om in een internetsignaal. In het modem van de internetprovider is doorgaans ook een (draadloze) router ingebouwd. Lees ook: Zo verbeter je je draadloze thuisnetwerk.

Een router verdeelt de internetverbinding over verschillende apparaten, zoals pc’s, laptops, smartphones, tablets, smart-tv’s en hifi-apparatuur. Zodra je een abonnement bij een internetprovider afsluit, ontvang je een doe-het-zelf-pakket met spullen om een werkende internetverbinding in je woning te realiseren. Als het aansluiten niet lukt, sturen de meeste internetproviders kosteloos een monteur langs.

©PXimport

Tip 02: Alles-in-één

Een belangrijke keuze bij het afsluiten van een internetabonnement is of je ook nog andere diensten wilt afnemen. De meeste internetproviders bieden namelijk ook telefonie en digitale televisie aan. Een groot voordeel is dat een compleet pakket bij één aanbieder in de meeste gevallen goedkoper is dan wanneer je voor telefonie en digitale televisie losse abonnementen afsluit. Daarnaast kun je bij verbindingsproblemen bij één partij terecht en loop je niet het risico dat bedrijven naar elkaar wijzen. Je ontvangt bovendien voor alle diensten één factuur en dat is voor de administratieve rompslomp natuurlijk wel zo prettig.

©PXimport

Tip 03: Welke aansluiting?

Internet is op maximaal drie manieren beschikbaar voor jouw woning, namelijk via de telefoonlijn, televisiekabel en glasvezel. Bij afgelegen huizen is er meestal alleen een analoge telefoonlijn aanwezig. In dat geval ligt een ADSL-abonnement voor de hand, zodat je internet via de telefoonlijn ontvangt. Een nadeel is dat de downloadsnelheid afhankelijk is van de afstand tot aan de wijkcentrale.

De beloofde snelheid van internetproviders wordt dan ook lang niet altijd gehaald. Internet via de kabel biedt in de praktijk wel een constante downloadsnelheid, omdat deze technologie geen last heeft van afstandslimieten. In theorie kan de snelheid wel afnemen wanneer veel mensen in je straat de verbinding tegelijkertijd belasten, maar dat zal niet erg vaak voorkomen. Bij kabelinternet is het overigens verplicht om ook een televisiepakket af te nemen. Kabelabonnementen zonder televisie bestaan namelijk niet. Ziggo domineert momenteel de kabelmarkt, al zijn regionaal ook een kleinere kabelaars erg actief. Wie supersnel internet wenst, kan beter kiezen voor een glasvezelverbinding. Hoewel de dekking in rap tempo verbetert, zijn er momenteel nog ‘slechts’ twee miljoen woningen aangesloten op het glasvezelnetwerk. Desalniettemin is het relatief nieuwe glasvezel sterk in opkomst.

©PXimport

Echt glasvezel?

©PXimport

Tip 04: Postcodecheck

Afhankelijk van de aanwezige kabels naar jouw woning, zijn er diverse internetabonnementen beschikbaar. Relevant zijn hierbij vragen als: uit hoeveel koperdraden bestaat de telefoonlijn? Ligt er een kabel- en/of glasvezelverbinding? Dergelijke informatie is lang niet altijd even gemakkelijk te achterhalen. Om die reden bieden de meeste internetproviders een postcodecheck aan. Je vult je postcode en huisnummer in, waarna je ziet welke internetabonnementen er voor jouw adres beschikbaar zijn. Wie interesse heeft in glasvezel kan hiervoor terecht op www.eindelijkglasvezel.nl. Deze website is opgericht door Reggefiber: het bedrijf dat glasvezelnetwerken in Nederland aanlegt.

©PXimport

Tip 05: Downloadsnelheid

De snelheid van de geleverde internetverbinding bepaalt grotendeels de prijs van het abonnement. Om die reden is het belangrijk om te bepalen welke snelheid voor jouw huishouden gewenst is. Ook het internetgedrag van overige gezinsleden speelt hierbij een belangrijke rol. Gebruik je internet alleen maar om websites te openen en af en toe een video te kijken via NPO Gemist, dan volstaat een goedkoop ADSL-abonnement tot 20 Mbit/s prima. Zijn er meerdere gezinsleden die graag films streamen via diensten als Netflix en internettelevisie, dan is het slim om voor een snellere internetverbinding te kiezen.

Met een ADSL- of kabelverbinding tot 40 of 50 Mbit/s kun je in de meeste gevallen probleemloos uit de voeten. Snellere verbindingen zijn vooral interessant wanneer meerdere gezinsleden tegelijkertijd films streamen en netwerkgames spelen. Ook mensen die vaak zware filmbestanden downloaden via bittorrent of de nieuwsgroepen (usenet), weten een supersnelle internetverbinding ongetwijfeld te waarderen. Dankzij de opkomst van VDSL (zie kader) wordt internet via de telefoonlijn steeds sneller, al is dat ook afhankelijk van het aantal koperdraden naar jouw woning. De maximale snelheid die internetproviders momenteel leveren via deze technologie is 100 Mbit/s. Ziggo biedt met kabelinternet momenteel een maximale snelheid aan van 300 Mbit/s. Glasvezel gaat zelfs nog een stapje verder. Er zijn al aanbieders die een downloadsnelheid van 500 Mbit/s beloven en de limiet van deze verbinding is daarmee nog niet lang niet bereikt.

©PXimport

VDSL

Tip 06: Uploadsnelheid

De downloadsnelheid van je internetprovider bepaalt hoe snel je websites laden en hoe snel je bestanden vanaf downloadnetwerken binnenhaalt. Vanaf jouw computer kun je ook gegevens het web op sturen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het uploaden van een video naar Facebook of het publiceren van een artikel (met beelden) op een eigen website. Hierbij speelt de uploadsnelheid een belangrijke rol. Deze waarde ligt bij ADSL-, VDSL- en kabelabonnementen over het algemeen een stuk lager dan de downloadsnelheid. Bij nagenoeg alle glasvezelabonnementen zijn de download- en uploadsnelheid exact gelijk. Wanneer de uploadsnelheid voor jou belangrijk is, kies je dus het beste voor glasvezel.

©PXimport

Speedtest

Ben je benieuwd welke download- en uploadsnelheid je met de huidige internetverbinding haalt? Doe dan een speedtest. Zorg er allereerst voor dat er in je woning geen apparaten zijn ingeschakeld die gegevens vanaf internet ophalen, bijvoorbeeld een smart-tv met een Netflix-stream. Kies een pc of laptop die via kabel met internet is verbonden en surf naar www.speedtest.net/nl. Klik op TEST STARTEN en wacht de uitkomst af. Voor ADSL- en VDSL-abonnementen is de afstand tot aan je wijkcentrale een bepalende factor voor de downloadsnelheid. Via www.speedtest.nl/adsl zie je precies hoe ver je van zo’n centrale bent verwijderd. Vul hiervoor je postcode in en klik op Zoek.

©PXimport

Tip 07: Eenmalige kosten

Naast de maandprijs van het abonnement, is het ook slim om nauwkeurig naar de eenmalige kosten te kijken. Sommige providers berekenen namelijk zogeheten aansluitkosten. Wanneer je de verbinding niet zelf instelt, controleer dan ook het tarief voor de monteur. De meeste providers berekenen overigens inmiddels geen aansluit- of montagekosten meer, maar dat geldt helaas niet voor alle aanbieders. Soms vraagt een internetprovider een bedrag voor een snelle levering van internet. Wanneer je bijvoorbeeld via XS4ALL binnen één dag online wilt, betaal je voor deze service eenmalig 65 euro extra. Enkele internetproviders vragen ook een borgsom voor de geleende apparatuur, zoals Fiber.

©PXimport

Tip 08: Contractduur

Besef dat je met een abonnement bij een internetaanbieder meestal een contract voor één of twee jaar aangaat. Je zit gedurende deze periode dus aan het abonnement vast. Wel is het meestal mogelijk om je abonnement op te waarderen, bijvoorbeeld wanneer je toch een hogere downloadsnelheid wilt hebben. Wil je tijdens de contractduur het abonnement evengoed beëindigen? In dat geval brengt de internetprovider hiervoor extra kosten in rekening. In het ergste geval worden de resterende maanden in één keer aan je gefactureerd. De opzegtermijn van een internetabonnement na afloop van het contract is meestal een maand. Wanneer je van de internetprovider een brief ontvangt met een aankondiging van een verhoogd tarief, ben je automatisch contractvrij. Je stapt dan kosteloos naar een andere aanbieder over voordat de verhoging ingaat.

©PXimport

Tip 09: Wifi-hotspots

Tegenwoordig fungeren de routers van bepaalde internetaanbieders ook als wifi-hotspot voor andere abonnees. Het voordeel hiervan is dat je onderweg snel een wifi-verbinding opspoort en daarmee bespaar je het verbruik van een mobiele databundel. Leden van Ziggo hebben op die manier toegang tot zo’n twee miljoen zogeheten WifiSpots. Handig wanneer je bij vrienden of familie op bezoek bent, want de kans is groot dat je zonder extra instellingen van hun internetverbinding gebruikmaakt. Inloggen is makkelijk, want je hebt hiervoor alleen maar je gebruikersnaam en wachtwoord van Ziggo nodig. Naast kabelaanbieder Ziggo biedt KPN onder de noemer Fon een soortgelijke functie aan.

©PXimport

Tip 10: Klantenservice

Bepaal voor jezelf hoe belangrijk een werkende internetverbinding is. Wanneer je vanuit huis werkt, is het bijvoorbeeld uit zakelijk oogpunt zeer vervelend als je geen verbinding met internet kunt maken. Neem in dat geval een internetprovider waarbij de klantenservice op ruime tijden bereikbaar is. KPN heeft zelfs 24 uur per dag een telefonische helpdesk voor zijn klanten klaarstaan. Gebruik je internet vooral voor privédoeleinden, dan is de bereikbaarheid van een helpdesk iets minder belangrijk.

©PXimport

Tip 11: Hardware

Voor het draadloze bereik in je woning is een goede modem/router-combinatie van essentieel belang. Zoek uit welke hardware je krijgt opgestuurd en duik in de specificaties. Belangrijk is vooral de maximale bandbreedte van de draadloze verbinding en het aantal antennes. Over het algemeen geldt: hoe meer, hoe beter! Het verdient aanbeveling om met een internetprovider in zee te gaan die een dualband-ac-router levert. Bepaalde internetproviders sturen een monteur, die na het aansluiten op jouw verzoek de wifi-dekking kan controleren. Wanneer dat onvoldoende is, plaatst de monteur een accesspoint om een betere wifi-dekking te realiseren. Uiteraard kost dat wel extra geld.

©PXimport

Tip 12: Beveiliging

Als extra dienst voorzien sommige internetproviders ook in de beveiliging van pc’s. Zo geeft Ziggo bij zijn kabelabonnementen bijvoorbeeld de virusscanner van F-Secure cadeau. Abonnees downloaden dit programma vanaf hun Mijn Ziggo-pagina. De benodigde licentiecode pluk je eenvoudig uit de accountgegevens. Een nadeel is dat de licentie van F-Secure voor slechts één pc geldig is. Voor een bedrag van 3,95 euro per maand bescherm je maximaal vijf computers. Ook andere internetproviders bieden als extra dienst een beveiligingspakket aan. Tele2 vraagt hiervoor bijvoorbeeld vier euro per maand en werkt hiervoor eveneens samen met de Finse antivirussoftware van F-Secure. Hiermee heb je ook toegang tot een ouderlijk toezicht-module, zodat je precies bepaalt welke websites er voor je kinderen toegankelijk zijn. Sinds 1 juli heeft ook KPN een extra beveiligingspakket. Voor vijf euro per maand beveilig je hiermee drie apparaten.

©PXimport

Tip 13: Spotify

Nog een andere leuke extra voor wie van muziek houdt: internetprovider KPN heeft een deal gesloten met Spotify. Wanneer je een abonnement op Alles-in-1 Standaard of Premium afsluit, heb je kosteloos toegang tot Spotify Premium. Gunstig, want hiermee stream je miljoenen nummers naar al je apparaten en heb je daarbij geen last van advertenties. Bij andere pakketten krijg je 2,50 euro korting op een maandabonnement bij deze Zweedse muziekdienst. Normaal kost Spotify Premium een tientje per maand. Naast KPN biedt ook XS4ALL Spotify-abonnementen aan voor zijn klanten bij Alles-in-1 Smart, Plus of Pro.

©PXimport

Kooptips

TCL staat vooral bekend om zijn betaalbare televisies, maar het Chinese merk brengt ook prijsvriendelijke soundbars op de markt. Zo heeft de recent verschenen Q65H interessante specificaties. Naast een forse soundbar met ondersteuning voor Dolby Atmos is er ook een draadloze subwoofer bijgesloten. Hoe bevalt dit nieuwe audiosysteem in de praktijk?

Anders dan zijn relatief bescheiden prijskaartje van amper 300 euro wellicht doet vermoeden, is de TCL Q65H stijlvol vormgegeven. De soundbar van 1,05 meter heeft een nette afwerking van matzwart kunststof en geborsteld aluminium. De voorkant en beide zijkanten zijn voorzien van speakerstof. Het geheel oogt erg chic.

Dankzij een geringe hoogte van 6,8 centimeter plaats je deze langwerpige speaker moeiteloos voor de meeste televisies. De behuizing zal het beeld niet zo gauw blokkeren. Liever ophangen? Gebruik in dat geval de twee bijgesloten muurbeugels. Het formaat van de subwoofer is met 22 × 36,9 × 27,5 centimeter behoorlijk fors. Reserveer hiervoor een plekje op de vloer.

©Maikel Dijkhuizen

Soundbar aansluiten

Je verbindt de Q65H zowel via HDMI-eARC als via de optische ingang met een televisie. Daarnaast telt de achterzijde nog een tweede HDMI-poort, zodat je bijvoorbeeld een tv-decoder, blu-ray-speler of gameconsole kunt aansluiten. Verder koppel je via usb eventueel een externe schijf of usb-stick met audiobestanden. Voor soundbarbegrippen heeft dit model veel aansluitopties.

Nadat de soundbar en subwoofer zijn aangesloten, koppel je ze draadloos aan elkaar. Dat gaat met behulp van de pairknop erg vlot. Op een klein display achter het speakerdoek verschijnt de term 'Sub connected'. Eenmaal aangesloten kies je op de sobere afstandsbediening de gewenste bron.

Verder loont het de moeite om direct na het aansluiten de TCL Home-app te installeren. Via de microfoon van de smartphone stemt de soundbar zijn geluid af op diverse akoestische eigenschappen van de luisterruimte. Het resultaat is een betere audioweergave. De kalibratie van deze zogeheten AI Sonic-functie duurt enkele minuten. Je gebruikt de app ook om nieuwe software-updates te installeren en equalizerinstellingen te wijzigen.

©Maikel Dijkhuizen

©Maikel Dijkhuizen

Films, series en muziek

TCL vermeldt een totaal piekvermogen van maar liefst 580 watt, waarvan er 150 watt is gereserveerd voor de subwoofer. Deze belofte is niet uit de lucht gegrepen, want de soundbar en basspeaker produceren samen een nogal vol geluid. Bij recente Netflix-streams vliegen de geluidseffecten je om de oren. De fabrikant heeft de actieve audiodrivers in de behuizing naar voren én zijwaarts gericht. Zeker in de beschikbare film- en gamemodus wekt deze opstelling enigszins de illusie van surroundgeluid, al klinkt het gebruik van échte surroundspeakers nog altijd een stuk beter. Desalniettemin is het ruimtelijke geluid een knappe prestatie. Mooi meegenomen is dat de Q65H een Dolby Atmos- en DTS:X-audiospoor kan verwerken.

Tijdens bombastische actiescènes laat de subwoofer zich duidelijk horen. Je kiest met de afstandsbediening tussen drie basniveaus, maar bij de luidste stand kunnen de buren waarschijnlijk meegenieten. Sowieso kan dit audiosysteem erg luid spelen. In combinatie met een ruimtelijk en helder geluid beleef je films en series voortaan intenser. Kun je bepaalde personages moeilijk verstaan, dan druk je gewoon op de Voice-knop van de afstandsbediening. De soundbar versterkt vervolgens menselijke stemmen.

Je kunt de soundbar ook gebruiken om muziek te luisteren. Via de ingebakken bluetooth5.3-module koppel je rechtstreeks een smartphone of tablet. Stream vervolgens een afspeellijst van Spotify, Apple Music of een andere muziekdienst. Hoewel de liedjes best redelijk klinken, haalt de geluidskwaliteit het niet bij een versterker of receiver met losse speakers. Logisch, want de audiodrivers zitten in de langwerpige luidspreker te dicht op elkaar om een duidelijk stereobeeld te realiseren. Voor een achtergrondmuziekje voldoet het prima.

©Maikel Dijkhuizen

TCL Q65H kopen?

In een kleine tot middelgrote woonkamer komt de TCL Q65H goed uit de verf. Dankzij meerdere zorgvuldig gepositioneerde audiodrivers, een krachtige subwoofer en een riant piekvermogen creëer je met dit audiosysteem en volwaardige thuisbioscoop dat luid kan spelen. Heb je geen ruimte of budget om een home-cinemaset met losse luidsprekers op te tuigen, dan is deze vriendelijk geprijsde soundbar/subwoofer-combinatie een uitstekend alternatief.

AI is inmiddels doorgedrongen tot in bijna elk digitaal domein. Van vertaaltools en chatbots tot beeldmakers en medische toepassingen. Veel gebruikers vinden AI handig, efficiënt en zelfs creatief. Toch brengt deze evolutie ook minder zichtbare risico's met zich mee, op persoonlijk, maatschappelijk en ecologisch vlak.

AI is inmiddels doorgedrongen tot in bijna elk digitaal domein. Van vertaaltools en chatbots tot beeldmakers en medische toepassingen. Veel gebruikers vinden AI handig, efficiënt en zelfs creatief. Toch brengt deze evolutie ook minder zichtbare risico's met zich mee, op persoonlijk, maatschappelijk en ecologisch vlak.

In dit artikel bekijken we verschillende AI-risicozones. Wat is bijvoorbeeld de milieu-impact van AI? Hoe betrouwbaar zijn de antwoorden van chatbots? Wat als synthetische media (alles wat met AI wordt gemaakt) niet meer van echt te onderscheiden zijn? En hoe beïnvloeden AI-systemen onze economie, privacy en ons denkvermogen? De grens tussen mens en machine vervaagt.

Dit artikel is bedoeld voor wie voorbij de hype wil kijken en wil begrijpen wat er op het spel staat. Elk onderdeel behandelt een specifiek risico, met voorbeelden en toepassingen. Zo krijg je een goed beeld van de schaduwkanten van AI. Niet om de technologie af te wijzen, maar om er bewuster en verantwoordelijker mee om te gaan.

Ecologische voetafdruk

Hoewel AI vaak als iets immaterieels en 'in de cloud' wordt voorgesteld, is de milieu-impact allesbehalve onzichtbaar. De menselijke hersenen verbruiken continu ongeveer 20 watt, vergelijkbaar met een gloeilampje. Daarmee worden 86 miljard neuronen en duizenden synapsen per neuron gevoed.

Grote taalmodellen als GPT of Gemini vragen daarentegen enorm veel rekenkracht. De trainingsfase kan duizenden MWh vereisen en miljoenen liters water voor koeling, afhankelijk van het datacenter en de gebruikte hardware. Ook het gebruik (inferentie) is belastend: elke prompt/antwoord-interactie bij modellen uit deze klasse vraagt energie en koeling aan de serverzijde.

AI heeft dus een stevige ecologische voetafdruk. Tegelijk worden oplossingen ontwikkeld, zoals restwarmtehergebruik, luchtkoeling in plaats van waterkoeling, meer hernieuwbare energie en efficiëntere modellen. Denk aan compacte taalmodellen, zoals TinyML, quantisatietechnieken (kleinere getallen en minder geheugen) en lokaal draaiende AI's (edge AI).

©(c) Wikipedia, CC BY-SA

Hallucinaties

AI-chatbots doen de gebruiker graag een plezier. Daarbij zijn ze opvallend overtuigend, ook wanneer ze onzin produceren, oftewel wanneer ze hallucineren.

Hallucinaties kunnen ernstige gevolgen hebben, bijvoorbeeld wanneer juristen verwijzen naar niet-bestaande wetsartikelen of wanneer medische informatie klakkeloos wordt overgenomen. Controleer gevoelige informatie daarom altijd via meerdere bronnen. Doe dit zeker bij gevoelige of complexe thema's. Weet ook dat AI-modellen zich vaak verontschuldigen als je teruggeeft dat er een fout is gemaakt. Vervolgens herhalen ze zich doodleuk.

Hallucinaties zijn hardnekkiger bij fenomenen als data- en conceptdrift. Bij het eerste herkent het model je eigen input minder goed doordat de vorm afwijkt van de trainingsinput. Bij het tweede is de inputvorm hetzelfde gebleven, maar is de betekenis inmiddels veranderd. Meer weten over datadrift en conceptdrift.

Verder kan het model te veel details uit trainingsdata opnemen en zo irrelevante informatie meenemen (overfitting). Of omgekeerd: onvoldoende zinvolle data gebruiken (underfitting). Ook deze fenomenen kunnen het hallucineren versterken.

Bias en manipulatie

AI-modellen krijgen enorme datahoeveelheden van het internet als input. Deze zijn zelden neutraal, waardoor vooroordelen of een westers wereldbeeld in het leerproces sluipen. Dat zorgt voor vertekening of bias (vooringenomenheid). AI-modellen kunnen bijvoorbeeld vrouwen aan zorgberoepen linken en mannen aan leidinggevende functies, of etnische groepen benadelen bij risicobeoordelingen.

Bias is niet alleen maatschappelijk, maar ook technisch. Een model leert niet alleen wat er ín de data staat, maar ook hoe die data zijn verdeeld. Als een bepaalde bron oververtegenwoordigd is, of als een schrijfstijl vaker voorkomt, dan krijgt dat automatisch meer gewicht. De architectuur en trainingsmethode versterken die patronen. Daardoor kunnen antwoorden die objectief lijken toch subtiel een voorkeur bevatten.

Interessant is ook dat onderzoekers political compass-testvragen voorlegden aan grote AI-taalmodellen (LLM's). De conclusie: zowat alle LLM's situeren zich in het links-economische, sociaal-libertaire kwadrant. Besef dat ook deze testvragen een vooroordeel (kunnen) bevatten, wat aantoont hoe moeilijk het is bias correct te beoordelen.

Nog problematischer wordt het bij manipulatie, wanneer deze bias opzettelijk in het model zit. Denk aan AI-toepassingen in advertenties die inspelen op angsten of overtuigingen. Algoritmische sturing kan bovendien gemakkelijk tot gelijkgezinde groepen (echo chambers) en polarisering leiden.

Omdat AI-modellen zo complex zijn, is vaak onduidelijk hoe de output tot stand komt (de black box). Dit vergroot de transparantiebehoefte en verklaart waarom veel wetenschappers pleiten voor explainable AI, of LLM's en AI-algoritmen opensource willen maken.

Synthetische media

De term synthetische media verwijst naar beelden, audio of tekst die volledig of deels AI-gegenereerd zijn. Denk aan deepfakes, nagebootste stemmen of automatisch gegenereerde nieuwsartikelen. Zulke toepassingen lijken creatief en handig, je maakt bijvoorbeeld een marketingvideo zonder camera of acteurs, maar de keerzijde is zorgwekkend.

Deepfakes kunnen personen dingen laten zeggen die zo zijn uitgesproken. Andersom kunnen echte beelden als deepfake worden afgedaan, ook wel 'the liar's dividend' genoemd. Deepnudes (gefingeerde naaktbeelden) kunnen dan weer gebruikt worden voor wraakporno.

Deze technologieën maken ook nepnieuws: desinformatie waarbij feiten doelbewust worden verdraaid. Dit tast het vertrouwen in communicatie en bewijsvoering aan en doet steeds meer mensen geloven in de maakbaarheid van de realiteit. Wat echt is, hangt vooral af van hoe je deze zelf vormgeeft. Feit en fictie raken verstrengeld, waardoor we belanden bij concepten als alternate truth en postrealiteit. Daarin wegen perceptie, gevoel en overtuiging zwaarder dan feiten. Synthetische media vragen daarom niet alleen om kritische blik, maar mogelijk ook om watermerken en regulering.

Zelfbevlekking

AI-modellen gebruiken vrijwel alle beschikbare internetbronnen als trainingsmateriaal. Omdat generatieve AI zelf steeds meer online content produceert, gebruiken modellen ook hun eigen output opnieuw. Zo ontstaat een zichzelf versterkende kringloop waarbij AI zich voedt met AI-gegenereerde inhoud. Deze vorm van zelfbevlekking verhoogt het risico op kwaliteitsverlies in digitale content, ook wel slop of enshittification genoemd.

AI genereert output namelijk op basis van patronen, niet vanuit betekenis of intentie. Als deze patronen ook nog eens uit andere AI-bronnen komen, ontstaat een neerwaartse spiraal met nauwelijks nuancering en steeds herhaalde ideeën. Hierdoor verhoogt ook het risico op hallucinaties en bias en de mens raakt out-of-the-loop. Op termijn dreigt model collapse: AI-modellen worden minder intelligent naarmate ze vaker op eigen output trainen.

Sommigen spreken van een zombie-internet. Zo blijkt inmiddels al zeker vijf procent van de nieuwe Engelstalige Wikipedia-inhoud AI-gegenereerd te zijn. Bovendien nemen mensen typische AI-taal, met herkenbare woordkeuzes, steeds vaker over. Om deze dynamiek te doorbreken, moeten menselijke input en creativiteit centraal blijven staan in het AI-trainingsproces.

Auteursrecht

AI roept fundamentele vragen op rond auteursrecht. Modellen worden getraind op grote hoeveelheden tekst, beeld en audio zonder dat makers altijd toestemming hebben gegeven. Dit leidt tot discussies over schending van auteursrecht.

Er lopen inmiddels meerdere rechtszaken tegen AI-bedrijven. Het gaat onder meer om claims rond ongeoorloofd gebruik van beschermde werken voor training en ongewenste herhaling van fragmenten in AI-output. Bedrijven worden daardoor steeds bewuster van licenties, databescherming en toestemmingseisen.

De VS en Europa hanteren verschillende juridische kaders. In de VS wordt soms gesproken van 'fair use' bij transformatief gebruik, terwijl Europa zich baseert op strengere richtlijnen en opt-out-mechanismen via het TDM-AI-protocol.

AI-output roept ook andere auteursrechtelijke vragen op. Wie is bijvoorbeeld de auteur van een AI-tekening? Is dat de modelontwikkelaar, de gebruiker of niemand? AI kan ook onbedoeld tekst- of beeldfragmenten uit het trainingsmateriaal overnemen, met mogelijk plagiaat. Er bestaat dus een juridische grijze zone en er is behoefte aan duidelijke regelgeving, aangepast aan de AI-evoluties.

Privacy

AI kan verder een bedreiging voor onze privacy vormen. In China zie je dit scherp: gezichtsherkenning en camera's ondersteunen er een sociaal kredietsysteem. Burgers worden continu gevolgd. Wie een overtreding begaat, riskeert sancties.

Ook in het Westen ontstaan zorgwekkende trends. Het Amerikaanse bedrijf Clearview AI bijvoorbeeld bouwt een databank met miljarden gezichten, geplukt uit sociale media en websites, zonder toestemming van de betrokkenen. Beveiligingsbedrijven gebruiken deze beelden om burgers te identificeren, nagenoeg zonder controle.

Een bijkomend gevaar is dat je zelf te veel prijsgeeft. Steeds meer AI-tools gebruiken bijvoorbeeld Retrieval-Augmented Generation (RAG), waarbij je eigen of andere data kunt uploaden voor betere antwoorden. Maar wie garandeert dat deze informatie niet elders wordt opgeslagen of hergebruikt?

Daarnaast ondermijnt AI je informatievrijheid via filterbubbels. Algoritmen tonen vooral inhoud die aansluit bij eerdere voorkeuren, waardoor je blik vernauwt en confirmation bias toeneemt: je vertrouwt vooral informatie die je bestaande overtuiging bevestigt. Gecombineerd met micro-targeting, waarbij je gericht wordt beïnvloed met politieke of commerciële boodschappen, ontstaan risico's op manipulatie.

Geestelijke ontwikkeling

Steeds meer AI-tools nemen cognitieve taken over: ideeën bedenken, teksten samenvatten of wiskundeproblemen oplossen. Dit is handig, maar geeft ook risico's. Als je brein weinig wordt uitgedaagd, komt je mentale ontwikkeling in het gedrang.

Vooral jongeren (digital natives) zijn kwetsbaar. Schoolopdrachten worden sneller aan AI-bots uitbesteed dan zelf uitgewerkt. Daardoor oefenen ze minder op formulering, redenering en foutcorrectie, wat juist belangrijk is voor de intellectuele groei.

Dit daagt ook het onderwijs uit, bijvoorbeeld wat betreft lesmethodes. Mogelijk biedt een aanpak als flip the classroom enig soelaas: leerlingen bereiden thuis (met hulp van AI) de leerstof voor en in de klas worden samen oefeningen gemaakt en besproken.

Bovendien zijn AI-antwoorden vaak vlot geschreven, maar missen ze nuance of tegenstrijdige ideeën. Wie zijn denkproces voortdurend daaraan spiegelt, loopt het risico op vervlakking van mening en expressie.

AI-bots creëren ook onrealistische sociale verwachtingen. Ze zijn vaak opvallend geduldig en meegaand, wat mensen minder sociaal vaardig kan maken. Sommigen raken meer sociaal geïsoleerd of ontwikkelen parasociale relaties met bots als Replika en CharacterAI.

Politiek en economie

AI dreigt ook de politiek-economische verhoudingen grondig te herschikken. Waar staten traditioneel economische groei sturen via beleidsinstrumenten (Keynesiaans model), nemen Big Tech-giganten het steeds meer over. Overheden worden afhankelijker van deze bedrijven, wat machtsasymmetrie versterkt. Er zijn al duidelijke tekenen van deregulatie: regels worden versoepeld om innovatie aan te trekken.

Ook op microniveau is de impact zichtbaar. Ontwikkelingen (zoals agentic AI) kunnen de economie en de productiviteit stimuleren en er ontstaan ook nieuwe functies, zoals prompt engineers, AI-ethici en data-curatoren. Maar helaas gaat het voornamelijk om laagbetaalde ghost workers die AI-modellen helpen trainen. Daarnaast veranderen veel jobs inhoudelijk, zoals in administratie, marketing, financiën en juridische diensten. Andere functies zullen ongetwijfeld verdwijnen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat bijvoorbeeld vertalers, copywriters, klantenservicemedewerkers, boekhoudassistenten en junior programmeurs zich ernstig zorgen maken.

AI zal daarnaast ongetwijfeld ook de internationale machtsverhoudingen beïnvloeden. Geopolitieke spelers als de VS en China dreigen met hun AI-overmacht nog dominanter te worden, ten koste van andere (supra)nationale entiteiten. Is Europa hier een goed voorbeeld van?

Veiligheid

Vooralsnog kwamen vooral risico's aan bod die niet per se bedoeld of gewild zijn, maar er zijn ook partijen die bewust de destructieve kracht van AI inzetten. Zo worden cyberaanvallen steeds geavanceerder. Aanvallers gebruiken zelflerende algoritmen om netwerken te exploiteren. Er bestaan AI-tools die phishingmails opstellen, perfect afgestemd op het slachtofferprofiel.

Ook maatschappelijke structuren staan onder druk. Een AI die (via sociale media) nepnieuws verspreidt over bijvoorbeeld verkiezingen, kan wijdverspreide onrust veroorzaken. Door hun schaal en snelheid kunnen AI-systemen hele informatienetwerken ontregelen, zonder aanwijsbare dader.

Daarnaast loert het gevaar van verkeerde afstemming (misalignment): een AI die geen kwaad wil, maar schade aanricht omdat het doel fout werd geformuleerd. Denk aan een AI die waterverbruik wil beperken en daarom irrigatiesystemen stillegt.

Militaire toepassingen zijn er uiteraard ook. Autonome drones en zelflerende wapensystemen worden volop ontwikkeld. Grote spelers zijn bijvoorbeeld het Amerikaanse Anduril (AI-drones)en Palantir (militaire AI-software). Tekenend is dat een oprichter een ultranationalistisch manifest publiceerde waarin hij stelt dat de VS absoluut de AI-oorlog moet winnen.

Cyborgisering

Misschien wel het grootste gevaar van AI dringt langzaam en ongemerkt ons leven binnen: cyborgisering. Dit is het vervagen van de grens tussen mens en de machine. Denk aan avatars die levensecht reageren, digitale dubbelgangers van echte personen of AI-influencers met miljoenen volgers. Daardoor wordt het steeds moeilijker om te onderscheiden waar de mens stopt en de machine begint.

Nieuwe categorieën digitale wezens duiken op, zoals virtuele klantenadviseurs, AI-therapeuten en synthetische gezelschapsdieren. Een Spaanse vrouw trouwde zelfs met een AI-hologram.

Op termijn ontstaat er een samenleving waarin mensen voortdurend zijn verbonden met AI, via brillen, lenzen, implantaten of herseninterfaces (denk aan Neuralink van Elon Musk: AI-in-the-human). Technieken als de Turingtest of Winograd-challenge volstaan al lang niet meer om mens van machine te onderscheiden. Daardoor komen autonomie en authenticiteit steeds meer onder druk te staan.

Cyborgisering roept fundamentele vragen op. In hoeverre blijven we menselijk? Wellicht is niet iedereen een transhumanist zoals Ray Kurzweil, die reikhalzend uitkijkt naar de singulariteit: het moment waarop AI slimmer wordt dan de mens.