Je hoort het jezelf vast af en toe zeggen: “Ik heb zó rot geslapen vannacht!”. Vaak is dat het gevoel dat je overhoudt aan een nacht vol gedraai en eindeloos schaapjes tellen. Maar wat als slecht slapen eerder regel dan uitzondering is? Wat kun je daar dan zelf aan doen en wanneer wordt het tijd om hulp in te schakelen?

Na het lezen van dit artikel weet je: Wat het belang van goed slapen is | Wanneer je niet goed slaapt | Wat de belangrijkste oorzaken van slaaptekort zijn. Lees ook zeker even dit artikel:Wat gebeurt er tijdens je slaap? De 4 fases van de slaapcyclus uitgelegd.

Het belang van slapen

Een goede nachtrust zorgt niet alleen voor een uitgerust gevoel, het is op vele vlakken belangrijk voor je welzijn. Tijdens je slaap herstelt je lichaam, ontspannen de spieren en verwerken je hersenen de gebeurtenissen van de afgelopen dag. Wanneer je gedurende lange tijd niet goed slaapt, dan verhoogt dat de kans op bijvoorbeeld hart- en vaatziekten, depressie, diabetes en de ziekte van Alzheimer. In het artikel Waarom goed slapen zo belangrijk is lees je er uitgebreid over.

©JADON

Een goede slaap

Als volwassene heb je gemiddeld acht uur slaap per nacht nodig, maar zoals bij elk gemiddelde is dit slechts een indicatie. Sommigen zullen na vijf uur slaap uitgerust uit bed springen, andere mensen voelen zich pas na zeker negen uur slaap echt fit. Het is met name belangrijk dat je alle vier slaapfases doorloopt en dat deze cyclus meerdere malen per nacht wordt herhaald.

Volgens de Amerikaanse National Sleep Foundation slaap je goed als je deze vier vragen met een ‘ja’ kunt beantwoorden:

• Slaap je minimaal 85% van de tijd dat je in bed ligt?
• Val je altijd binnen 20 tot 30 minuten in slaap?
• Word je niet meer dan één keer wakker tussendoor?
• Ben je niet langer dan 15 tot 20 minuten wakker als je in de nacht wakker wordt?

Veel voorkomende oorzaken van slecht slapen

Of je genoeg slaapt is dus heel persoonlijk, maar als je minimaal twee keer per week het gevoel hebt niet goed te hebben geslapen dan kun je al spreken van een tekort of slapeloosheid. Je hebt dan last van:

• Slecht inslapen en lang wakker liggen en/of
• Te vaak of te vroeg wakker worden

Wanneer je last hebt van slapeloosheid, dan heeft dat vaak te maken met een - of een combinatie - van onderstaande oorzaken:

• Spanning en angsten: je ligt ‘s nachts te malen over je werk, relatie, familie of iets anders dat speelt en belangrijk voor je is. Hierdoor lukt het niet om te ontspannen.
• Verstoorde hormoonbalans: hormonen bepalen voor een groot deel de kwaliteit van je slaap. Het bekende slaaphormoon melatonine speelt een rol, maar ook het stresshormoon cortisol. Wanneer je veel stress hebt, dan maak je meer cortisol aan en dit kan ervoor zorgen dat je moeilijk in slaap valt en dat het ook niet lukt om in een diepe slaap te komen. Ook een verstoorde hormoonbalans door bijvoorbeeld de overgang kan een oorzaak zijn.
• Verstoorde biologische klok: ons slaap- en waakritme wordt geregeld door onze biologische klok, maar wanneer je regelmatig nachtdiensten draait dan kan dit verstoord raken. Ook het jezelf te lang blootstellen aan licht, terwijl je lichaam eigenlijk wil gaan rusten, kan je biologische klok verstoren.

Deze drie belangrijke oorzaken staan ook vaak met elkaar in verbinding, want als je stress hebt, maak je ook meer stresshormonen aan, met slapeloosheid als gevolg. Bij bovenstaande klachten is het belangrijk om eerst naar de oorzaak te kijken en dan kan het helemaal geen kwaad om daarvoor hulp in te roepen. De huisarts, een slaapexpert of psycholoog kan helpen de bron van de slapeloosheid aan te pakken.

©LIGHTFIELD STUDIOS - stock.adobe.com

10 oorzaken die je zelf kunt aanpakken

Er zijn ook een aantal oorzaken waardoor je slecht inslaapt of regelmatig 's nachts wakker wordt en die je zelf relatief snel kunt oplossen.

• Slecht matras of kussen waardoor je nek- of rugklachten krijgt. Bekijk deze tips voor het uitzoeken van het perfecte bed.
• Te weinig beweging overdag: probeer tijdens je pauzes even naar buiten te gaan en te wandelen.
• ‘s Avonds laat nog eten: op een volle maag slaap je slechter.
• Voor het slapengaan op je mobiel, tablet of een ander beeldscherm kijken.
• Voor het slapengaan alcohol drinken: hierdoor slaap je misschien wel sneller in, maar je slaapt door alcohol vaak onrustiger en korter. Vermijd ook koffie.
• Lange dutjes doen overdag: beperk die powernap tot een kwartier.
• Te laat naar bed of te laat opstaan: probeer meteen op te staan zodra de wekker gaat.
• Slaapkamer is te licht: investeer in verduisterende gordijnen of probeer een slaapmasker uit.
• Slaapkamer is te warm: een te hoge lichaamstemperatuur is ook vaak een oorzaak van slecht slapen. Gooi als het even kan lekker een raam open.
• Voor het slapengaan nog intensief sporten.

©Alona Rjabceva | OtsPhoto

Zo weet je hoe je slaapt

Soms heb je na een rottige nacht het gevoel dat je niet meer dan twee uurtjes hebt geslapen, terwijl dat in werkelijkheid toch meevalt. Wil je graag weten hoe goed je nu eigenlijk slaapt en of je die zo belangrijke slaapfases doorgaat? Dan kun je met een smartwatch en apps op je mobiele telefoon je slaap analyseren. Het geeft je goed inzicht in wat je ‘s nachts nu eigenlijk uitspookt en het kan een eyeopener zijn wanneer je je te vaak niet uitgerust en fit voelt.

Wat moet je doen als je soms slecht slaapt?

Wanneer je al wat langer niet aan je slaapuren komt, dan is er dus vaak een onderliggende oorzaak die eerst moet worden aangepakt. Maar wat als je af en toe slecht slaapt, is het dan beter om even uit bed te gaan of kun je beter blijven liggen? Het advies van de meeste slaapexperts is om rustig te blijven liggen, niet te piekeren en vooral niet te gaan berekenen hoeveel uur je nog hebt voordat je wekker gaat. Probeer ademhalingsoefeningen te doen, schrijf je onrustige gedachtes op of luister naar ontspannende muziek.

Lukt het na een kwartier nog niet om in slaap te vallen? Ga dan even uit bed, want de slapeloosheid kan ook komen doordat je lichaamstemperatuur nog te hoog is. Door even onder het dekbed vandaan te stappen en de koude vloer aan je voeten te voelen, daalt de temperatuur weer wat. Zet ook even een raam open in de slaapkamer als het er te warm aanvoelt.

©DimaBerlin - stock.adobe.com

Uitslapen: goed of slecht?

Uitslapen staat bij veel mensen - vooral jonge ouders - hoog op het verlanglijstje. Toch voel je je na een extra lange nacht niet altijd per se beter. Dit komt doordat je bij uitslapen meerdere keren je slaapcyclus doormaakt en vooral vaker in je REM- of droomslaap terecht komt. Dit kost je lichaam veel energie en dan kan de oorzaak zijn van dat brakke gevoel.

Met af en toe uitslapen is helemaal niets mis, maar doe dit niet langer dan twee uur langer dan je normale slaaptijd en doe het ook niet te vaak. Je biologische klok raakt anders verstoord en zo vergroot je het risico op slapeloosheid. Een dutje overdag kan ook een goeie oppepper zijn, maar ook hier het advies: doe dit niet te lang.

Bosch heeft een nieuwe lijn robotstofzuigers geïntroduceerd onder de naam Spotless. Deze intelligente stofzuig- en dweilrobots zijn ontwikkeld voor verschillende huishoudens en leggen volgens Bosch de nadruk op efficiëntie, gebruiksgemak en betaalbare kwaliteit.

De markt van robotstofzuigers wordt flink overspoeld met modellen van diverse fabrikanten. Ook Bosch gaat zich op deze markt begeven met de nieuwe Spotless-range. De nieuwe robotstofzuigers kunnen zowel stofzuigen als dweilen op alle vloertypes. Ze werken volledig zelfstandig, waardoor gebruikers altijd een schoon huis hebben, ook als er niemand thuis is. De apparaten zijn geschikt voor zowel kleine appartementen als grote woningen.

Met een zuigkracht van 11.000 Pascal verwijderen de Spotless-robots effectief stof en vuil van tegels, houten vloeren, tapijt en vloerkleden. Gebruikers kunnen kiezen uit drie reinigingsmodi: Silent, Eco en Power. De borstel, deels gemaakt van ultrafijne koolstofvezels, vangt stof efficiënt op en voorkomt dat haren verstrikt raken. Deze is eenvoudig te verwijderen voor reiniging zonder dat er gereedschap nodig is.`

Navigatie

De robots navigeren met een 360° LiDAR-systeem en meerdere sensoren, waardoor ze plinten, trappen, tapijten en obstakels kunnen herkennen. Ze maken kaarten van de omgeving en passen hun route automatisch aan. Dankzij de drempeldetectie en de benodigde hardware kunnen ze over drempels tot twintig millimeter bewegen. Sommige modellen hebben lichtbundeldetectie of zelfs een camera voor nog nauwkeurigere navigatie.

Met een volledig opgeladen batterij kan de Spotless-robotstofzuiger tot minimaal 160 minuten reinigen op harde vloeren in de lage prestatiemodus. Als de batterij leeg raakt, keren de robots automatisch terug naar het laadstation en hervatten daarna hun werk als ze weer voldoende zijn opgeladen.

Drie modellen

Bosch gaat drie varianten van de Spotless-robotstofzuigers uitbrengen: de Spotless Advanced+ (gericht op comfort en efficiëntie), de Spotless Max (met een multifunctioneel station dat volledig onderhoud automatiseert) en de Spotless Max Cam (met alle functies van de Max plus een camera voor betere navigatie). De Bosch Spotless robotstofzuigers zijn verkrijgbaar via bosch-home.nl. De adviesprijs voor de Spotless Advanced+ is 479 euro, die voor de Spotless Max 799 euro en voor de Spotless Max Cam komt de adviesprijs op 899 euro.

Met de gratis Bosch Home Connect-app bedien je de Spotless-robots eenvoudig op afstand via je smartphone. Voor handsfree bediening is spraakbesturing mogelijk via Amazon Alexa of Google Assistant. De robots hebben 10 jaar garantie op de motoren en gecertificeerde Bosch-accu's. Bosch geeft aan dat privacy centraal staat: volgens de AVG-wetgeving worden gebruikersgegevens alleen opgeslagen op beveiligde servers in Europa.

We leven nu al een paar jaar zij aan zij met AI. Chatbots die ons moeten helpen bij talloze taken, zijn aan de orde van de dag. De bedrijven die deze AI-modellen maken, zeggen alleen steeds vaker dat de volgende doorbraak binnen handbereik is: artificial general intelligence (AGI). Maar wat die term precies betekent, hangt sterk af van aan wie je het vraagt.

Anno 2025 weten we niet beter dan dat we hele gesprekken kunnen voeren met AI-bots en binnen een paar seconden plaatjes kunnen maken van alles wat we maar kunnen bedenken. Wil je je e-mail wat formeler maken? Dan haal je die even langs ChatGPT. Geen zin om een lang rapport te lezen? Dan vat je het samen met Copilot. Gepersonaliseerde ideeën voor verjaardagcadeaus? Gemini heeft er zat.

Waar AI-chatbots bij de introductie van ChatGPT nog vooral als een geinig tijdverdrijf werden gezien, hebben steeds meer mensen manieren gevonden om kunstmatige intelligentie in hun dagelijkse leven te gebruiken. Maar inmiddels weten veel mensen ook waar ze deze bots beter níét voor kunnen gebruiken. AI-modellen verzinnen geregeld informatie, dus moet je oppassen bij feitelijke vragen en is het al helemaal niet verstandig om chatbots hele onderzoeksrapporten te laten schrijven.

AI-bedrijven brengen om de paar maanden nieuwe AI-modellen uit, die bijvoorbeeld beter zouden zijn in kritisch denken of in het oplossen van problemen, maar toch blijven zulke tekortkomingen hardnekkig. Het is bij veel menselijke taken dan ook niet vertrouwd om ze (volledig) te laten overnemen door AI. De bedrijven achter deze chatbots spreken steeds vaker over de komst van een echte doorbraak: waardoor AI-bots op veel gebieden niet meer onderdoen voor de mens en deze mogelijk zelfs overtreffen. We zouden daar nog maar een paar jaar op moeten wachten.

AGI is het toverwoord

Deze doorbraak wordt door de meeste AI-bedrijven AGI genoemd, oftewel artificial general intelligence. ChatGPT-maker OpenAI, Facebook- en Instagram-moederbedrijf Meta, Elon Musks xAI, Microsoft en het Chinese DeepSeek hebben in het afgelopen jaar allemaal aangegeven dat ze werken aan AGI-modellen. Ze lijken daarbij stuk voor stuk vastbesloten om de eerste te zijn.

Niet alleen AI-bedrijven streven naar AGI, maar bijvoorbeeld ook de Amerikaanse overheid. Verschillende leden van de regering willen een soort 'Manhattanproject' opzetten, om te verzekeren dat de VS als eerste land zo'n systeem ontwikkelt. Daarmee verwijzen ze naar het initiatief uit de jaren veertig waarmee de eerste atoombom werd ontwikkeld. AGI realiseren wordt door veel partijen daarom gezien als een 'big deal'.

Filosofische vraagstukken

Maar eigenlijk weten we helemaal nog niet goed weten wat AGI precies inhoudt. Al sinds de jaren vijftig wordt er onder onderzoekers uitvoerig gediscussieerd over de precieze definitie van de term, weet Siri Beerends. Zij is als AI-deskundige onderdeel van het technologie-kritische platform SETUP. "AGI is vooral een marketingconcept. Er is geen eenduidige definitie."

"Onder AGI verstaan de meeste mensen een kunstmatig intelligent systeem dat onze menselijke intelligentie benadert of kan nadoen", zegt Joris Krijger, techniekfilosoof en schrijver van het boek 'Onze kunstmatige toekomst'. Dat is een behoorlijk brede en vage definitie die leidt tot filosofische vraagstukken als 'wat is intelligentie?' en 'hoe intelligent is de mens?'

Beerends: "Ontwikkelaars doen nu alsof we daar een concreet antwoord op hebben, alsof we de mens en haar intelligentie helemaal begrijpen en kunnen nabouwen, maar dat is niet zo. Veel aspecten van intelligentie zijn niet eens meetbaar."

Toch worden er manieren verzonnen waarop AI-systemen kunnen worden getoetst op menselijke intelligentie. De Turingtest is waarschijnlijk de populairste graadmeter. Bij dat experiment chat iemand met zowel een mens als een bot, zonder te weten wie nu precies wie is. Als de proefpersoon niet kan achterhalen wie de computer is, dan is de bot geslaagd voor de test. Veel huidige AI-chatbots kunnen dit experiment doorstaan, maar betekent dat dat ChatGPT even intelligent is als een mens?

©Dragos Condrea

Lees ook: Chat je met een mens of een AI-bot? 9 manieren om het te testen

Syntax en semantiek

Er zijn maar weinig AI-onderzoekers die ChatGPT als 'menselijk intelligent' zullen bestempelen. De meeste deskundigen zijn het er tegenwoordig over eens dat AGI-modellen ons niet alleen maar voor de gek moeten kunnen houden. Maar wat ze dan wél precies moeten kunnen, blijft onderwerp van discussie.

Krijger vindt bijvoorbeeld dat er menselijke 'agency' voor nodig is: het vermogen om initiatieven te ontplooien, nieuwsgierig te zijn en voortdurend te blijven leren. "AI-modellen beantwoorden nu onze vragen, maar bedenken vervolgens niet: 'Dat wil ik eigenlijk ook nog weten'."

Maarten Lamers, AI-onderzoeker aan de Universiteit Leiden, sluit zich daarbij aan. "Momenteel weet een AI-model hoe een hond eruitziet, doordat het is getraind met duizenden plaatjes van honden", zegt hij. "Maar vaak kan zo'n model van daaruit niet verder redeneren. Als wij een hond zien, kunnen we ons ineens afvragen: waarom stuurden de Russen eigenlijk een hond de ruimte in en geen kat?"

AI-modellen moeten volgens Lamers verder autonomer worden. "Een systeem dat afwacht tot we zeggen 'boek deze vakantie', 'schrijf dit' of 'zing een liedje' zou ik geen AGI noemen, ook al kan hij het nog zo goed." Hoe een autonoom AI-systeem eruit moet gaan zien, weet hij niet. "Maar ik zie ook geen fundamenteel bezwaar waarom het niet zou kunnen."

Daar is niet iedereen het mee eens. Beerends denkt dat dit met de huidige taalmodellen, die worden getraind met vrachtladingen aan tekst, inherent onmogelijk is. "De output van AI-bots is puur gebaseerd op kansberekening en woordvoorspelling. Ze snappen niets." "Dat noem je het verschil tussen syntax, het volgen van regels, en semantiek, het daadwerkelijk begrijpen van waar we mee bezig zijn", vult Krijger aan. "Dat laatste kunnen taalmodellen niet bereiken, daar moet een heel nieuwe vorm van AI voor worden uitgevonden."

©@TeenyBiscuit.

Economisch waardevol werk

Hoewel AGI volgens de veel geopperde definitie dus moeilijk (zo niet onmogelijk) te bereiken is, hanteren sommige AI-bedrijven een geheel eigen definitie van AGI. Dat geldt onder meer voor het bedrijf achter de populairste AI-chatbot: OpenAI. Rond de introductie van ChatGPT omschreef dat bedrijf AGI nog als een 'AI-systeem dat over het algemeen slimmer is dan mensen', maar inmiddels zegt OpenAI dat AGI al is bereikt zodra een systeem beter presteert dan mensen 'bij economisch waardevol werk'. "Dat kun je met de bestaande modellen wél bereiken", zegt Krijger. "Je kunt een taxichauffeur bijvoorbeeld vervangen door zelfrijdende auto's, of een bankkantoor vullen met AI-agents die efficiënter werken dan mensen."

We zijn volgens OpenAI hard op weg naar dat punt; volgens het bedrijf zit zijn nieuwste GPT-model al op het niveau van een slimme middelbare scholier. "Daarvoor baseert OpenAI zich onder meer op hoe goed het scripties kan schrijven", weet Beerends. "Maar ChatGPT kan dat alleen omdat de bot eindeloos veel voorbeelden van scripties heeft gezien en kan voorspellen wat er ongeveer in een scriptie moet staan. Dat zegt helemaal niets over intelligentie."

©MichaelVi - stock.adobe.com

©Universal Pictures International

Van AGI naar ASI

OpenAI maakt het met zijn nieuwe, economische definitie dus een stuk makkelijker voor zichzelf om als eerste te kunnen zeggen dat 'AGI' bereikt is. Onlangs kwamen een aantal Amerikaanse wetenschappers, die werkzaam waren bij verschillende AI-bedrijven en onderzoeksinstanties, met een uitgebreid hypothetisch scenario waarin ze schetsen hoe AGI (volgens de economische definitie) al tegen 2027 werkelijkheid kan worden.

Dat betekent niet dat OpenAI AGI ziet als het eindpunt van de ontwikkeling van kunstmatige intelligentie. Na AGI werken ze nog toe naar een overtreffende trap: artificial superintelligence (ASI). Daarbij zou een AI-model beter presteren dan mensen in iedere taak waar geen lichaam voor nodig is. OpenAI-CEO Sam Altman heeft het steeds vaker over deze superintelligentie. Hij ziet AGI tegenwoordig meer als een tussenstap, eentje die er naar eigen zeggen 'niet echt toe zal doen', terwijl ASI de échte doorbraak moet zijn.

Wederom wordt er een krappe deadline genoemd: nog dit decennium moeten we kunstmatige superintelligentie bereiken. OpenAI is opnieuw niet de enige die dat denkt: ook Meta en xAI geloven in de spoedige komst van AI-systemen die slimmer zijn dan de allerslimste mens. De eerdergenoemde wetenschappers onderschrijven die verwachting, al delen ze in hun scenario wel een apocalyptische toekomstvisie: ASI ontwikkelt uiteindelijk een biowapen waarmee de mensheid wordt uitgeroeid.

Grote gevolgen

Of kunstmatige intelligentie ooit in staat zal zijn tot zo'n massa-extinctie, blijft natuurlijk koffiedik kijken. AI-experts discussiëren al meer dan zeventig jaar over het potentieel van kunstmatige intelligentie. Dat zal voorlopig niet veranderen. Een ding is volgens Krijger in ieder geval wél duidelijk: AI-modellen worden op veel gebieden in rap tempo beter. Dat blijkt uit talloze benchmarks die meten hoe goed kunstmatige intelligentie presteert in uiteenlopende taken, zoals spraakherkenning of begrijpend lezen, vergeleken met het menselijke gemiddelde. "Je ziet dat al die lijntjes recht omhoog gaan, omdat AI zulke dingen steeds beter kan, soms zelfs beter dan mensen.".

Hoewel de huidige vorm van kunstmatige intelligentie (narrow AI) de mens nog lang niet in alle cognitieve taken kan overtreffen, denkt de techfilosoof dat ze op een hoop gebieden al als 'goed genoeg' wordt beschouwd. Volgens Krijger zullen veel mensen daarvan de gevolgen merken. "De grote onderzoeksbureaus schatten dat de huidige AI-modellen ongeveer 60 procent van de banen gaan raken en 30 procent ook kunnen overnemen. Daar heb je dus niet eens AGI voor nodig."

AI-vervanger

Beerends merkt dat veel mensen bereid zijn om mensenwerk te vervangen door AI-bots. Daar maakt de AI-criticus zich grote zorgen over. "Mensen denken dat kunstmatige intelligentie meer kan dan in werkelijkheid het geval is. Dat is gevaarlijk. Therapeuten en psychologen worden nu bijvoorbeeld vervangen door AI, maar chatbots praten alleen maar met je mee. Dat kan ertoe leiden dat suïcidale gevoelens juist worden versterkt."

"Ik denk dat het heel belangrijk is om je te beseffen dat je met alles wat je doet, zoals het schrijven van mails of verslagen, in feite je eigen AI-vervanger traint", vertelt Krijger. "Er kan een moment komen dat iemand zegt: we laten een AI-systeem jouw werk doen. En jij hebt daar dan zelf alle input voor geleverd." Volgens hem moeten werknemers nu de toekomst van hun baan zien vast te stellen, bijvoorbeeld door zich aan te sluiten bij een vakbond of AI-waarborgen te laten opnemen in hun arbeidsvoorwaarden. De AI-trend pakt anders voor velen van ons niet gunstig uit, vreest hij. "De komende vijf tot tien jaar worden op AI-gebied heel spannend. Niet zozeer door de zogenaamde komst van AGI, maar eerder door wat de 'saaie' AI van nu teweeg gaat brengen."