In 16 stappen veilig freeware gebruiken
Wanneer je op het internet op gratis software botst, is het verleidelijk die meteen te downloaden. Er is veel degelijke freeware beschikbaar, maar voor je daarmee aan de slag gaat, is het verstandig om voorzorgsmaatregelen te nemen. Want gratis blijkt jammer genoeg niet altijd een goede koop.
Voor het downloaden
Tip 01: Knoppen
Ben je op zoek naar een leuk en gratis programma om foto's te bewerken? Dan googel je naar iets als 'download free photo tool' of 'photo editor free' ... met miljoenen zoekresultaten tot gevolg. De kans is groot dat je je, zoals de meeste andere gebruikers, beperkt tot de eerste tien hits. Lees ook: De beste freeware-tips van juli.
Hier kom je niet zelden links naar ietwat bedenkelijke verzamelsites als die van Cnet (download.com) of Softonic. Kom je op zo'n site terecht, dan zie je al snel talrijke advertenties en bijhorende (download)knoppen. Weet jij nog welke knop naar de gewenste download leidt (voor zover die op die pagina al te vinden is)? Een eerste tip: klik niet zomaar een knop aan, maar houd de muisaanwijzer even boven de knop en kijk naar de statusbalk van je browser. Uit de bijhorende url valt vaak al af te leiden of die je naar de juiste download voert (binnen hetzelfde domein) dan wel naar een of andere (externe) advertentiepagina.
©PXimport
Tip 01 Kijk ook altijd even naar de url in de statusbalk vóór je klikt.
In soorten
Er bestaan verschillende modellen van 'gratis' software en het is goed dat je onderscheid kunt maken. De echte freeware - in de strikte zin van het woord - kun je gratis en zonder beperkingen downloaden, gebruiken en kopiëren. Je hebt echter geen toegang tot de broncode van deze programmatuur en gewoonlijk kun je ook nauwelijks of geen beroep doen op ondersteuning. Minder zuivere vormen van freeware zijn bijvoorbeeld donationware, beerware, cardware enzovoort: bij blijvend gebruik word je verondersteld iets aan de ontwikkelaar te geven.
Freemium software vormt een variant hierop: de basissoftware is gratis (free), maar voor de meer geavanceerde mogelijkheden moet je betalen (premium). Opensource-software dan weer is niet noodzakelijk altijd gratis, maar je mag de broncode wel gebruiken, modificeren en opnieuw ter beschikking stellen. Vaak zet een hele gemeenschap de schouders onder zo'n opensource-project en kun je daar ook met vragen terecht. Shareware ten slotte kun je gratis downloaden, maar wil je zo'n programma blijvend gebruiken, dan word je geacht te betalen. Sommige van deze programma's vallen na een tijdje terug op de basismogelijkheden (crippleware) of zetten je er steeds harder toe aan alsnog te betalen (nagware).
Tip 02: Gereputeerde sites
Je zult merken: op heel wat webpagina's schuilt de juiste link niet achter een of andere opvallende of uitnodigende knop, maar blijkt het een simpele tekstlink onder aan de pagina te zijn. Voor zover mogelijk beperk je je bij voorkeur ook tot gereputeerde sites. Hackers weten namelijk dat zoektermen als 'free photo editor' - en eigenlijk alles met 'free' en 'download' - populair zijn en trachten je op die manier naar sites te lokken waarop ze malafide software hebben geplaatst.
Een van onze favoriete verzamelsites is SnapFiles. Wanneer je hier Freeware aanklikt, krijg je een dozijn softwarecategorieën met talrijke subrubrieken aangeboden. De categorie Graphics & Photo Editing bijvoorbeeld is verder opgedeeld in rubrieken als Animation Tools, Photo Effects, Font Tools, Image Resizing, Photo Organizers enz. Open je zo'n rubriek, dan krijg je een opsomming van de bijhorende tools, die je volgens diverse criteria kunt sorteren: Date last updates, Our Rating, User Rating of Current Popularity. Elk programma gaat vergezeld van een beschrijving en een of meer waarderingen, evenals een link naar de site van de ontwikkelaar of uitgever. Klik ook deze link even aan, want hier ben je zeker van de nieuwste versie.
©PXimport
SnapFiles is een gereputeerde downloadsite die al bijna twintig jaar bestaat.
Tip 03: 'Wrappers'
Wees ook op je hoede als je op een site iets opmerkt van een 'downloadmanager' of een 'installer' die het ophalen en installeren van de beoogde software sneller of makkelijker zou maken. Gewoonlijk krijg je dan met een 'download wrapper' te maken: een installatietool die het beoogde programma in allerhande ongevraagde software heeft verpakt (zie ook tip 7). Voordat je een programma downloadt, doe je er ook goed aan eerst even naar de naam van de gewenste software te googelen in combinatie met een term als 'review'. Je vindt zo vaak genoeg recensies over het bewuste programma (jammer genoeg vaak op sites die het programma ook ter download aanbieden - enige scepsis is dus altijd wel op zijn plaats). Zoek je op de programmanaam in combinatie met de term 'malware', dan kom je te weten of er mogelijk malafide software aan dat programma gelinkt is.
©PXimport
Een download wrapper pakt een programma niet zonder (minder fraaie) bedoelingen in.
Tip 04: Wegwerpmail
Soms kun je de gevraagde software pas downloaden of installeren nadat je je e-mailadres hebt ingevuld. Nu kun je weliswaar een verzonnen adres invullen, maar daar heb je niks aan als een downloadlink of activeringssleutel naar dat adres wordt verstuurd. Je kunt uiteraard je echte e-mailadres opgeven, maar dan loop je risico op spam.
Er is echter een tussenweg: een wegwerpadres. Dat kan bijvoorbeeld een extra e-mailaccount zijn dat je hebt aangemaakt bij een mailservice als Gmail, Yahoo of Outlook.com, dat je vervolgens alleen voor specifieke doeleinden raadpleegt - zoals het ontvangen van een link of code. Misschien laat je eigen provider wel toe snel e-mailadressen te creëren die naar je echte mailbox verwijzen, en die naderhand met hetzelfde gemak weer te verwijderen. Je zou dan opeenvolgende adressen kunnen aanmaken als download1@domein.nl, download2@domein.nl enz. Als alternatief kun je gebruikmaken van speciale diensten als www.10minutemail.com of www.mailinator.com. Bij de eerste krijg je een willekeurig gegenereerd adres dat standaard tien minuten geldig blijft. Bij de tweede kun je zelf een adres verzinnen @mailinator.com. Een nadeel van zulke diensten is dat sommige sites adressen van die domeinen weigeren.
©PXimport
Een wegwerpadres - bij voorkeur zonder link naar je eigen adres - voorkomt spam.
Voor het installeren
Tip 05: Viruscheck
Je bent ervan overtuigd een betrouwbare downloadlink te hebben gevonden en het programma staat intussen op je harde schijf. Voor je er echter ook maar aan denkt de installatie met een dubbelklik op te starten, surf je eerst naar www.virustotal.com/nl. Deze gratis dienst (sinds 2012 van Google) laat je namelijk toe een willekeurig bestand - zoals een gedownload programmabestand met de extensie exe, msi of zip - te uploaden, waarna de service het meteen aan meer dan vijftig verschillende antivirustools ter controle zal aanbieden. Dat is absoluut zinvol, ook al heb je dan zelf een up-to-date antivirustool op de achtergrond draaien: immers, vijftig weten meer dan één!
Je hoeft alleen maar de knop Bestand kiezen in te drukken, naar het gewenste bestand te verwijzen en op Scannen! te klikken. De kans is trouwens groot dat iemand anders datzelfde bestand - eventueel met een andere naam - al eerder heeft geüpload. In dat geval krijg je de scanresultaten meteen te zien. Merkt een virusscanner iets verdachts op, dan kleurt het resultaat rood. Blijft zo'n 'alarm' tot één of twee virusscanners beperkt (en dus minder dan 5%), dan is er wellicht niets aan de hand, maar je doet er dan toch wel goed aan naar meer informatie te googelen.
Tip 06: Systeemherstelpunt
Voor je nieuwe software (of hardware) installeert, beschik je idealiter over een recente gegevensback-up en een systeemimage. Beide kun je bijvoorbeeld met de gratis tool EaseUS Todo Backup Free maken. Wat je in elk geval ook kunt doen - en wat nauwelijks een minuut van je tijd vraagt - is een systeemherstelpunt creëren. Dat gaat als volgt. Zoek naar systeemherstel (in Windows 7 vanuit het startmenu; in Windows 8 vanuit het startvenster) en kies Een herstelpunt maken. Druk op de knop Maken, typ een geschikte naam voor het herstelpunt (bijvoorbeeld: Voor de installatie van ) en bevestig met Maken.
Loopt er onverhoopt iets fout bij of na de installatie van de software, dan kun je wellicht nog een en ander bijsturen door Windows naar dit herstelpunt te laten terugkeren. Druk hiervoor op Windows-toets+R en voer het commando rstrui.exe uit, waardoor het systeemherstel opstart. Klik op Volgende, selecteer het eerder gemaakte herstelpunt, klik bij voorkeur even op Zoeken naar bestanden die worden beïnvloed zodat je weet op welke (stuur)programma's de terugrol-actie mogelijk een impact zal hebben, druk op de knop Sluiten en op Volgende en bevestig met Voltooien. Na de operatie herstart je Windows.
©PXimport
Desnoods kun je terugkeren naar het eerder gemaakte snapshot.
Tijdens het installeren
Tip 07: Installatiemodi
Je bent nu klaar om het gedownloade programma te installeren. Gezien de makers van heel wat gratis software wat extra geld trachten te verdienen door je tijdens die installatie ook programma's van derden te laten installeren, moet je altijd goed uitkijken. Krijg je tijdens de installatie de keuze tussen enerzijds een 'normal', 'default' of 'recommended' setup en anderzijds een 'custom' of 'advanced' setup, kies dan altijd voor deze laatste. Niet zelden krijg je alleen dán de gelegenheid om vinkjes te verwijderen die standaard geplaatst zijn voor het installeren van extra software of het aanpassen van instellingen, waar je absoluut geen boodschap aan hebt.
©PXimport
Vinkje(s) verwijderen om de installatie van extra software te vermijden!
Tip 08: Vinkjes & Decline
Wat het verwijderen van ongewenste vinkjes betreft: eventueel schakel je hiervoor de hulp in van de gratis tool Unchecky. Die blijft actief op de achtergrond en als het goed is verwijdert die automatisch alle overtollige vinkjes tijdens het installeren van een programma. Let wel, Unchecky is zeker niet alwetend of feilloos.
Tijdens zo'n installatie moet je trouwens niet alleen op vinkjes letten, maar ook op knoppen als Accept en Decline. Haast altijd zijn dat knoppen die om je toestemming respectievelijk weigering vragen om extra software te mogen installeren. Je doet er dus goed aan consequent de Decline-knop(pen) in te drukken. Behalve natuurlijk als je akkoord moet gaan met de algemene voorwaarden van het programma dat je probeert te installeren. Je doet er ook verstandig aan de ToS (terms of use), License Agreement en Privacy Policy van de te installeren software door te nemen. Wellicht vang je hier ook signalen op van extra software die mee wordt geïnstalleerd of van instellingen die worden gewijzigd, zoals de startpagina of zoekmachine van je browser.
©PXimport
De Decline-knop: niet toevallig nauwelijks zichtbaar in de hoek linksonder.
Na het installeren
Tip 09: Updates (1)
De installatie is inmiddels achter de rug en hopelijk is alles goed verlopen. Je kunt het hier natuurlijk bij laten, maar dan ga je wel voorbij aan mogelijke updates die voor het geïnstalleerde programma worden uitgebracht (voor zover updates niet automatisch worden uitgevoerd en je die functie om een of andere reden niet bewust hebt uitgeschakeld). Een regelmatig bezoek aan de site van de ontwikkelaars op zoek naar (zinvolle) updates is een mogelijkheid, maar dat vergt tijd en discipline. Om je wat werk uit handen te nemen, zijn er programma's die je helpen bij het controleren op eventuele updates en zelfs bij het daadwerkelijke updaten. Eén ervan is Ninite, die een reeks bekende freewares ondersteunt, waaronder VLC, Audacity, Java, .NET, OpenOffice en Adobe Reader.
Het volstaat een vinkje te plaatsen naast de programma's die je wilt controleren (of installeren, als ze nog niet op je systeem staan) en de knop Get Installer in te drukken. Vervolgens voer je deze installer uit. Die gaat na welke van de aangeduide programma's op jouw systeem aan een update toe zijn, waarna die updates volautomatisch worden uitgevoerd.
©PXimport
Ninite verzorgt het automatisch updaten van circa negentig bekende freewares.
Tip 10: Updates (2)
De lijst met software die Ninite ondersteunt is beperkt tot zo'n negentig freeware-programma's. Er zijn nog meer gratis tools met een uitgebreidere database, zoals FileHippo App Manager. Deze tool gaat na welke software je zoal hebt geïnstalleerd en meldt je wanneer programma's aan een update toe zijn. FileHippo controleert alleen de standaard installatielocaties, maar via Settings / Custom Locations kun je dat desgewenst aanpassen. Na de scanronde laat FileHippo je een lijst met gedetecteerde programma's zien die in aanmerking komen voor een update, waarna je de nieuwere versie via een pijlknop kunt ophalen. Je moet deze update dan wel nog zelf installeren.
Een vergelijkbare tool is SUMo Lite (Software Updates Monitor - let erop de Lite-versie te downloaden om de installatie van extra software te vermijden). SUMo gaat grondiger tewerk dan FileHippo maar is iets minder overzichtelijk. Bij deze tool kies je eerst Scannen en vervolgens Controleren, waarna je ook hier een lijst krijgt met te updaten programma's. Klik je zo'n programma met de rechtermuisknop aan, dan krijg je de optie Update ophalen, maar je doet er beter aan zelf naar de respectieve sites te surfen om de updates op te halen.
Ongewenste software verwijderen
Tip 11: Crapware
Wanneer je een nieuwe computer koopt waarop Windows al is geïnstalleerd, dan staat er vaak ook heel wat andere, gratis software op het systeem, door de producent alvast voor je geïnstalleerd. Meestal gaat het om tijdelijke probeerversies waar de producent aan verdient, maar waar jij eigenlijk helemaal geen behoefte aan hebt: de zogenoemde crapware of bloatware. Deze software laat zich soms lastig op de reguliere manieren verwijderen. Gelukkig zijn er tools als The PC Decrapifier en SlimComputer. We nemen even The PC Decrapifier als voorbeeld.
Nadat je de tool hebt opgestart, druk je op de knop Analyze. Na de scanronde krijg je de resultaten op drie tabbladen gepresenteerd: Recommended (software die door de meeste andere gebruikers wordt verwijderd), Questionable (software die door behoorlijk wat andere gebruikers wordt verwijderd) en Everthing Else (software waarover de tool geen uitspraken kan doen). Je hoeft maar een vinkje te plaatsen naast alle items die je liever verwijderd ziet, waarna je Remove Selected aanklikt.
©PXimport
Computerproducenten schromen zich niet allerlei crapware op je gloednieuwe systeem te zetten.
Tip 12: Mee-eters
Sommige programma's starten automatisch mee met Windows op, zodat ze ook op de achtergrond actief kunnen blijven. Dat is op zich geen probleem, maar weet wel dat die dan te allen tijde systeembronnen verbruiken (cpu-tijd en RAM-geheugen) en dat bepaalde software op die manier actief kan blijven zonder dat je daar weet van hebt.
Het is dus goed dat je af en toe even controleert welke programma's er samen met Windows opstarten. In Windows 7 druk je daarvoor Windows-toets+R in en voer je het commando msconfig uit; in Windows 8 druk je de toetscombinatie Ctrl+Shift+Esc in. In beide gevallen open je vervolgens het tabblad Opstarten. Je krijgt nu een overzicht van de 'mee-eters'. In Windows 7 schakel je de ongewenste items uit door vinkjes te verwijderen; in Windows 8 klik je zo'n item met de rechtermuisknop aan en kies je Uitschakelen. Ben je niet zeker of je zo'n programma wel op non-actief wilt zetten, googel dan best eerst naar de betreffende programmanaam!
©PXimport
Controleer je systeem af en toe even op ongewenste mee-eters.
Tip 13: Verwijderen
Heb je (gratis) software geïnstalleerd, maar ben je er na een tijdje wel op uitgekeken, dan kun je het natuurlijk gewoon weer van je computer verwijderen. Normaliter kan dat vanuit het Configuratiescherm. In Windows 7 open je dat vanuit het startmenu; in Windows 8 vind je het door de startknop met de rechtermuisknop aan te klikken. Vervolgens kies je in de rubriek Programma's de optie Een programma verwijderen. Klik bij het gewraakte item op Verwijderen en volg de verdere instructies.
Lukt het niet om op die manier een ongewenst programma weg te halen, dan kun je het nog proberen met het gratis portable programma GeekUninstaller. In het Actie-menu probeer je het eerst met Verwijderen en pas als het daar niet mee lukt, kies je voor Geforceerd verwijderen. In deze modus speurt de tool nog grondiger naar achtergebleven bestanden, mappen en registervermeldingen. Wel krijg je eerst nog de gelegenheid bepaalde items van verwijdering te vrijwaren.
Tip 14: Browser plug-ins
Het gebeurt ook wel dat software plug-ins in je browser(s) installeert terwijl je daar geen weet van had en nog minder behoefte aan hebt. In eerste instantie kun je deze ongewilde extra's vanuit de browser zelf proberen te deactiveren. In Internet Explorer klik je hiervoor op het tandwielpictogram en kies je Invoegtoepassingen beheren. Selecteer het ongewenste item en druk op de knop Uitschakelen (2x). In Google Chrome druk je op het knopje met de drie streepjes en selecteer je Meer hulpprogramma's / Extensies. Je krijgt nu een overzicht van alle geïnstalleerde extensies. Verwijder het vinkje bij Inschakelen om een extensie te deactiveren of klik het vuilnisbakicoontje aan om het effectief van je systeem te verwijderen.
©PXimport
Browserextensies laten zich normaliter snel op non-actief zetten.
Tip 15: Nukkige adware
Eén ogenblik van onoplettendheid bij het downloaden of tijdens het installeren kan voldoende zijn om je systeem met hardnekkige adware en aanverwanten op te zadelen. Dat merk je bijvoorbeeld aan allerlei advertenties en pop-upvensters tijdens het surfen of zelfs tijdens het werken met Windows. Krijg je die ondingen niet met de reguliere methodes weg (die we hiervoor beschreven), dan is het tijd voor grover geschut. Gezien dergelijke software weleens iets te voortvarend durft te zijn, raden we je in elk geval aan eerst een systeemherstelpunt (zie tip 6) evenals een back-up te maken.
Een grondige verwijdertool is AdwCleaner. Moeilijk is het alvast niet: start het programma op en druk op Scannen. Verdachte items worden na de scan in diverse tabbladen ingedeeld (bijvoorbeeld Services, Bestanden, Register, Chrome et cetera). Tenzij je redenen hebt om het vinkje naast bepaalde items weg te halen, kun je alles geselecteerd laten. Druk op de knop Verwijderen, bevestig met OK en herstart je pc. Een vergelijkbare tool is nog Adware Removal Tool. Hier druk je op Scan en na een (langdurige) scanronde bevestig je met OK / Next en herstart je de computer.
Het is ons weleens gebeurd dat na het verwijderen van adware de netwerkverbinding niet langer functioneert. Die krijg je echter met wat geluk als volgt nog aan de praat. Klik Opdrachtprompt met de rechtermuisknop aan en kies Als administrator uitvoeren, waarna je de volgende commando's uitvoert, beide keren bevestigd met de Enter-toets:
netsh winsock reset catalog en netsh int ip reset reset.log.
©PXimport
AdwCleaner richt al zijn pijlen op hardnekkige adware.
Tip 16: Malware
Is er ondanks al je voorzorgsmaatregelen tóch een kwaadaardig stukje software in geslaagd langs je antivirus-verdedigingslinie te glippen, en krijg je het met je eigen antivirustool niet weg, dan zijn er nog een paar opties. Je kunt het alvast proberen met het gratis versie van Malwarebytes Anti-Malware. In principe volstaat het de tool te installeren en op te starten, waarna je Scan nu aanklikt en na afloop Bekijk geïdentificeerde bedreigingen kiest. Plaats een vinkje naast verdachte items en klik op Verwijder geselecteerde.
Na een herstart van je pc is je systeem hopelijk weer compleet vrij van malware. Hoewel dit programma van Malwarebytes ook diep genestelde malware zoals rootkits hoort te detecteren en te elimineren, kan het zijn dat dergelijke ongein over het hoofd gezien wordt. In dat geval kun je het nog proberen met een live-antivirus-medium. Dat is een antivirustool die je op cd/dvd of usb-stick installeert waarmee je dan je systeem opstart. Op die manier krijgt geïnstalleerde malware geen kans op te starten, wat de kans op succesvolle eliminatie vergroot. Een voorbeeld van dergelijke software is Kaspersky Rescue Disk. Deze tool download je in de vorm van een iso-bestand dat je vanuit Windows 7 of 8 rechtstreeks naar een opstartbare cd kunt branden.
©PXimport
Malwarebytes Anti-Malware druk bezig met het analyseren van het systeem.
