Je hebt het misschien al een beetje rond horen zingen, maar we staan aan de vooravond van de uitrol van het 5G netwerk. Na 3G en 4G snappen we dat het over een beter en sneller netwerk gaat, maar wat houdt het nu precies in? Belangrijker nog: wat heb jij aan de uitrol van 5G en moet je je daarop voorbereiden? Wij leggen het je uit.

Wat is 5G?

Kort door de bocht staat 5G voor de vijfde generatie mobiele netwerken; logischerwijs is dit de opvolger van 4G. Wanneer we kijken naar de sprong van 3G naar 4G, dan had de vooruitgang vooral te maken met snelheid. Bij de overgang van 4G naar 5G zal dat ook zo zijn, maar de snelheid neemt zo exponentieel toe, dat er totaal andere mogelijkheden ontstaan, waarover verderop in dit artikel meer. 5G maakt gebruik van drie verschillende spectrumbanden (laag, midden, en hoog) en biedt naast hoge download- en uploadsnelheden ook een lagere latency. Dat wil zeggen: apparaten kunnen sneller met elkaar communiceren. Dit alles verklaart ook waarom de uitrol van 5G zo lang op zich laat wachten: er zijn veel aanpassingen voor nodig en in sommige landen, waaronder Nederland, zijn of waren bepaalde frequenties die bestemd zijn voor 5G al in gebruik door andere protocollen. Langzaam maar zeker worden deze problemen wereldwijd opgelost, en zal 5G z’n langverwachte debuut maken.

©PXimport

Hoe snel is 5G?

We hadden het al even over een aanzienlijk hogere snelheid dan bij 4G. Toen we met z’n allen nog actief waren op het 3G-netwerk, konden we surfen en e-mailen met een snelheid van maximaal 2 Mbps. De maximale snelheid van 4G zou 1 Gbps moeten zijn, al liggen de werkelijke snelheden (in Nederland) ergens tussen de 50 en 100 Mbps. De maximale downloadsnelheid via 5G zou moeten liggen op 10 Gbps. Nu ligt het niet in de lijn der verwachting dat we deze snelheden ook echt zullen halen, maar het is duidelijk dat 5G een enorme sprong vooruit is. Dat maakt dingen mogelijk die we op dit moment niet eens voor mogelijk kunnen houden, waarover je zo meteen meer zult lezen. Maar eerst nog een stukje uitleg over een ander voordeel van 5G.

©PXimport

Latency

De letterlijke vertaling van latency is wachttijd en dat slaat in dit geval op de tijd die twee apparaten nodig hebben om contact met elkaar te leggen voordat ze kunnen communiceren. Vergelijk het met een gewoon modem van een jaar of twintig geleden. Wanneer je verbinding had, kon je downloaden met een bepaalde snelheid. Maar voordat het downloaden kon beginnen, moest het modem eerst verbinding maken met internet. Zelfs als het bestand dat je moest downloaden binnen twee seconden gedownload kon worden (wat in die tijd overigens meestal niet realistisch was), kon het maken van de verbinding ervoor zorgen dat je in totaal meer dan een minuut bezig was. De latency van een technologie als 5G is niet helemaal hetzelfde, maar het principe wel: er kunnen pas gegevens uitgewisseld worden als apparaten met elkaar praten. De latency bij 2G was 0,5 seconde, bij 3G was dat met 0,1 seconde al een stuk beter. 4G bracht 0,05 seconde, en 5G doet dat nog eens vijf keer sneller en legt om precies te zijn verbinding in 0,01 seconde. Een wachttijd van 0,05 seconde is natuurlijk al niet heel lang. Waarom maakt de sprong naar 0,01 dan zo’n verschil?.

©PXimport

Voertuigen

Eén van de redenen dat er zo vol verwachting wordt uitgekeken naar 5G is omdat we aan de vooravond staan van zelfrijdende auto’s. Om deze technologie veilig te maken, is het belangrijk dat zelfrijdende voertuigen goed met elkaar kunnen communiceren. Daarvoor hoeft het netwerk niet eens extreem snel te zijn: er worden immers geen loodzware bestanden uitgewisseld. De latency of wachttijd is echter wel van cruciaal belang in dit geval. Stel je voor dat een zelfrijdende auto over de snelweg raast met een snelheid van 110 kilometer per uur. De zelfrijdende auto die daarvoor rijdt moet plotseling vol op de rem, omdat hij een gevaar detecteert. Als auto’s met elkaar communiceren, kan dit signaal worden doorgegeven aan de auto daarachter, die dan automatisch ook remt. Zou deze communicatie plaatsvinden via het 4G-netwerk, dan heeft de auto twee meter afgelegd in de tijd die de twee auto’s nodig hebben om met elkaar te communiceren. In het geval van 5G zou dit slechts 40 centimeter zijn. Je begrijpt, de latency kan het verschil maken tussen leven en dood.

Gezondheidszorg

In de gezondheidszorg zal 5G ook gaan zorgen voor een revolutie. Het doorsturen van een patiëntendossier klinkt misschien niet als iets dat veel bandbreedte vereist, maar bestanden die worden gegenereerd door medische apparatuur, zoals bijvoorbeeld een MRI-scanner, nemen met gemak enkele gigabytes in beslag. Stel je voor dat er dagelijks honderden dan die bestanden moeten worden verstuurd, vaak ook nog eens tegelijkertijd. Dan is een razendsnelle verbinding absoluut geen overbodige luxe. Ook hier speelt latency weer een grote rol. 5G zal het uitvoeren van operaties op afstand namelijk een stuk veiliger maken, want je kunt je voorstellen dat wanneer een operatie op afstand wordt uitgevoerd, het verschil tussen 0,05 en 0,01 seconde wederom het verschil tussen leven en dood kan betekenen. 5G is ook essentieel voor Massive Machine-Type Communications, afgekort MMTC. Dit is een ontwikkeling waarbij apparaten onderling grote hoeveelheden gegevens uitwisselen, met zo weinig mogelijk menselijke tussenkomst, om zo zaken in de gaten te houden en problemen op te lossen. In een ziekenhuis zou MMTC bijvoorbeeld kunnen bijdragen aan een gigantisch sensornetwerk dat alle patiënten in de gaten houdt, maar ook medische gegevens met elkaar vergelijkt om tot diagnoses te komen of ziekteverloop bij te stellen.

Smartphones

Het is mooi om te zien wat voor revolutionaire mogelijkheden 5G heeft, maar laten we niet vergeten dat het er ook gewoon voor zorgt dat jij straks op je smartphone een stuk sneller kunt internetten. Helaas betekent dat wel dat je een nieuwe smartphone zult moeten aanschaffen. De huidige generatie smartphones is nog niet geschikt voor 5G. Dat betekent niet dat je het toestel straks helemaal niet meer kunt gebruiken, maar wel dat je niet zult profiteren van de hoge snelheden. Het goede nieuws is dat je niet een speciale 5G-smartphone zult hoeven kopen. De verwachting is dat vanaf 2020 vrijwel alle grote merken hun belangrijkste modellen uitgerust zullen hebben met ondersteuning voor 5G. Bepaalde grote merken, zoals Samsung en Sony, hebben al aangekondigd nog dit jaar met 5G-ondersteuning te komen. Van Apple verwachten we die ondersteuning eigenlijk ook, maar dat bedrijf houdt zoals altijd de kaken stijf op elkaar. De hogere snelheid van 5G zal op smartphones vooral ook zorgen voor ondersteuning van intensere augmented reality-toepassingen (AR), simpelweg omdat er veel meer data over de lijn kan worden gepompt.

©PXimport

IoT

Als je dacht dat de wereld van Internet of Things, oftewel slimme apparaten, nu al ontploft was, wacht dan nog maar een jaartje of twee, drie. Zodra 5G is uitgerold, zullen we een gigantische verandering zien in de manier waarop deze apparaten werken. Ten eerste, en dat spijt ons, is de kans aanwezig dat je de helft van je apparaten kunt vervangen. Van slimme deurbellen tot slimme verlichting, als ze direct verbinding maken met internet via het mobiele netwerk, zullen ze moeten worden vervangen voor 5G-modellen. Gelukkig is dat voor de meeste apparaten niet aan de orde, omdat ze lopen via het draadloze netwerk. Voor Philips Hue-lampen zul je dan bijvoorbeeld alleen de bridge hoeven te vervangen. Dankzij 5G zal het aantal slimme apparaten in huis aanzienlijk toenemen, omdat communicatie geen probleem meer hoeft te vormen. Ook nu kun je weer denken aan een heel sensornetwerk in je huis, zodat je je gezondheid, je fitheid, je slaapritme en noem maar op, altijd in de gaten kunt houden. Dat vinden we zowel superspannend als doodeng.

Tip 08: Wanneer?

Er komen dus volgend jaar al smartphones die 5G ondersteunen. Betekent dit dan ook dat we volgend jaar 5G kunnen verwachten? In Nederland in ieder geval nog niet. In een aantal Aziatische landen en de Verenigde Staten wordt dit jaar al begonnen met de uitrol van 5G-netwerken, maar in ons land zijn op het moment van schrijven de frequentieveilingen nog niet eens ingepland. Dat kan pas gebeuren nadat de politiek een besluit neemt over de beschikbare frequenties voor 5G. Pas wanneer de frequenties zijn geveild, kan er vaart worden gemaakt met de implementatie van 5G. De Europese Commissie wil graag dat er in 2020 een werkend 5G-netwerk in Europa is. Het is de grote vraag of dit wat Nederland betreft gaat lukken. Maar of dit nu zo is of niet, binnen drie tot vier jaar is 5G (hopelijk eindelijk) een feit en kunnen we profiteren van alles dat je in dit artikel gelezen hebt.

©PXimport

De Panasonic TV-55Z90BE6 is een premium OLED-tv, net onder het topmodel. Hij mikt op uitmuntende beeldkwaliteit en zal heel wat kijkers aantrekken, ongeacht wat hun favoriete kijkvoer is. Maar de concurrentie is zwaar en we vragen ons af of de tv iets extra te bieden heeft.

9

Fantastisch

Samenvatting

De Panasonic Z90B levert prachtige beelden dankzij het heldere Master OLED Pro-paneel en uitstekende kalibratie. De tv ondersteunt alle HDR-formaten en is met snelle HDMI 2.1-poorten ideaal voor gamers. Het geluid is prima en de draaivoet handig. Minpunten zijn het gebrek aan DTS en ontbrekende Belgische apps op Fire TV.

Plus- en minpunten

• Zeer goede piekhelderheid
• OLED-contrast en zeer goed schaduwdetail
• Goede kalibratie af fabrikant
• Goede bewegingsscherpte

• Gebrek aan lokale smart tv-apps voor België
• Geen ondersteuning voor DTS
• Hoge adviesprijs

Panasonic heeft nooit voor opvallende designs gekozen en dat is dit keer niet anders. Het zwarte toestel combineert een slank scherm met een relatief grote behuizing voor de elektronica en aansluitingen achteraan. De afwerking is piekfijn in orde. In tegenstelling tot veel concurrenten staat de Z90B op een draaivoet, een detail dat voor velen handig kan zijn. Opvallend is dat de Z90B voorwaarts gerichte luidsprekers heeft die in een balk onderaan het scherm zitten. Het toestel staat nauwelijks 2cm boven het meubel, maar wie een soundbar wil gebruiken kan die toch voor de tv zetten als de luidsprekerbalk in dat geval toch niet wordt gebruikt.

De aansluitingen staan allemaal zijwaarts of naar onder gericht zodat ze wandmontage niet bemoeilijken. De vier HDMI-poorten zijn onderverdeeld in twee HDMI 2.0-poorten en twee HDMI 2.1-poorten. Die laatste twee leveren 48Gbps bandbreedte en ondersteunen alle belangrijke gamerfuncties, ALLM, HDMI VRR, AMD FreeSync en NVIDIA G-Sync en kunnen gebruikt worden voor gaming in 4K120 (consoles) of 4K144 (pc). Gamers genieten van een lage input-lag, 6,0ms in 2K120 en 10,5ms in 4K60. Verder vinden we drie usb-poorten, ethernet, WiFi 5, Bluetooth, een optische digitale audio-uitgang en hoofdtelefoonaansluiting. Die laatste is via het menu om te schakelen naar een subwoofer-uitgang. Voor live tv is er een dubbele tuner (DVB-T2/C/S2) met een CI+-slot. 

Referentie kalibratie en goede piekhelderheid

De Z90B is verder voorzien van een Master OLED Pro paneel, dat is hetzelfde of een gelijkwaardig paneel die we ook op de Philips OLED810 of LG C5 aantreft. Het paneel in ons testexemplaar toonde een bijzonder goede uniformiteit in heldere en donkere beelden, er is geen spoor van verticale strepen. De kijkhoek is zeer goed, zoals bij alle OLED-tv’s, en de anti-reflectielaag is degelijk, al blijft het van belang om sterke reflecties in het scherm te vermijden. Het toestel pakt uit met een bijzonder goede piekhelderheid. In HDR10 Filmmaker mode meten we 1316 nits op het 10%-venster, en 220 nits op het volledig wit scherm.

Lees ook: Zo testen we televisies voor ID.nl

Wat HDR-piekhelderheid betreft steekt de Z90B daarmee zelfs de LG C5 voorbij, al is het verschil klein. In SDR liggen de resultaten dichter bij elkaar, maar neem de LG C5 de leiding op het volledig wit veld waar hij 265 nits haalt, terwijl de Z90B op 202 nits zit. Voor SDR zal de C5 daardoor iets helderder lijken. Het kleurbereik van 98,3% P3 is wat we ondertussen al even gewend zijn van OLED-tv’s. Dat is zeer goed, en met die specificaties staat de Z90B uitstekend in de startblokken voor top HDR-beelden.

Veel hangt ook af van de kalibratie, en op dat vlak kunnen we de Z90B echt niets verwijten. We gebruiken graag Filmmaker Mode, in SDR is die erg donker ingesteld. Zet de Verlichtingssterkte op 70, en laat de lichtsensor aan en je bent klaar. De fouten die we meten zijn zo klein dat ze op een referentiemonitor niet zouden misstaan. Reken dan ook op mooie natuurlijke beelden, met veel kleurexpressie en goede schaduwdetails. Ook voor HDR10 is de Filmmaker Mode de beste keuze. De tv levert bijzonder goed schaduwdetail, zelfs in onze moeilijkste testscène, de strandscène uit House of Dragons.

Heb je iets meer detail nodig dan kan dat nog steeds door de ‘Dark Visibility’ instelling te gebruiken. Kleurweergave is erg goed, en heldere nuances blijven uitstekend bewaard. Enkel in de helderste tinten verliezen ze wat kleurintensiteit, dat is typisch voor W-OLED. De Z90B ondersteunt bovendien HDR10+ Adaptive en Dolby Vision IQ Precision Detail, voor de beste HDR-beeldkwaliteit. 

Beeldverwerking

De HCX Pro AI MkII processor die Panasonic ook in vorige modellen gebruikte levert bijzonder mooie prestaties. Deinterlacing van live tv (1080i) beeld en ruisonderdrukking scoren goed. Al dient gezegd dat Panasonic erg voorzichtig is met beeldverwerking. De ‘Min’ instelling is voor de meeste beeldverwerking een veilige keuze. Bevat de bron duidelijk ruis, dan zal dat vermoedelijk wat te voorzichtig zijn, de ‘Med’ instelling (voor ruisonderdrukking) levert dan betere resultaten. Upscaling zorgt voor mooie, scherpe beelden en met Resolutie Remasteren kan je zelfs wat extra accent leggen. Dat laat je echter best uitstaan bij erg oud (dvd-) beeldmateriaal, de processor accentueert immers ook ruis op dat soort bronnen.

In HDR was de processor erg goed in het vermijden van kleurstroken in zachte kleurovergangen. In SDR zien we nog wat ruimte voor verbetering op dat vlak. Zet ‘Vloeiende schakering’ op ‘Min’, eventueel kan je voor heel zware gevallen naar ‘Med’ schakelen. De processor vermijdt relatief goed dat er te veel detail verloren gaat. De bewegingsscherpte is uitstekend, en met Intelligent Frame Creation kan je de sportbeelden mooi vloeiend maken, of het schokken van het 24fps camerabewegingen in film wegwerken. 

Audiokwaliteit

De Z90B is uitgerust met een redelijk krachtige 2.1-audioconfiguratie van 60W. De stereoluidsprekers staan bovendien voorwaarts gericht, altijd een goed punt voor de audiokwaliteit. Hij ondersteunt Dolby Atmos, maar geen DTS. Voor wie de tv-luidsprekers gebruikt is dat geen belangrijk minpunt. Wie echter een soundbar of andere audio-oplossing gebruikt, moet weten dat de tv geen DTS-signalen doorgeeft via eARC/ARC. Sluit je bron in dat geval dan rechtstreeks aan op de soundbar. Onze filmfragmenten klonken vrij goed, met prima stereoscheiding en een vleugje surround. De woofermodule zorgt voor voldoende bas. De muziekpreset blies onze muziektesten wat extra leven in. De tv kan voldoende volume leveren, maar boven een bepaald niveau hoor je wel wat vervorming. 

Fire TV

Fire TV, het smart tv-systeem van Amazon, vervangt sinds vorig jaar het in huis ontwikkelde My Home Screen. De layout loopt gelijk met die andere smart tv-systemen. Op het Home-scherm neemt een content-caroussel de bovenste helft van het scherm in. Fire TV toont daar op dit moment enkel content-aanbevelingen, geen ongerelateerde reclame. We hopen dat dit zo blijft. Centraal in beeld vind je snelkoppelingen naar het ingelogde profiel, ingangen, bookmarks en de zoekfunctie. Daarnaast is er ruimte voor zes pictogrammen van favoriete apps. Heb je er meer, dan moet je even doorklikken. Verder naar onder zijn er talrijke rijen met aanbevelingen uit verschillende streamingdiensten al krijgt Prime Video duidelijk meer aandacht. De app-store bevat alle belangrijke internationale streamingdiensten, en ook Nederlandse lokale apps zijn vrij goed vertegenwoordigd. Belgische kijkers vinden helaas geen enkele lokale app, een onbegrijpelijk minpunt in 2025. Lees het artikel over Fire TV voor alle details.

De overstap naar Fire TV heeft Panasonic niet aangezet om voor een modernere afstandsbediening te kiezen. De grote afstandsbediening met afgeronde vorm ligt goed in de hand, en de aangename toetsen hebben een lichte aanslag met goede feedback. We zijn ook erg tevreden over de “My App”-toets die je zelf kunt toewijzen aan een app naar keuze, en de “Picture”-toets waarmee je snel van beeldmode verandert. Het ontwerp heeft echter ook nadelen. Door de afmetingen kan je niet alle toetsen bereiken zonder je hand te verplaatsen. En de veelheid aan toetsen is toch wat verouderd. Een compactere versie, met minder toetsen en een oplaadbare batterij zou beter scoren.

Conclusie

Dat de Panasonic TV-55Z90BE6 uitstekende beeldkwaliteit levert, daar mag je van op aan. Wat jammer dan dat de prijs zo hoog is, dat kost hem een half punt. Als we even vergelijken met concurrenten, dan is de Z90B zonder meer de duurste terwijl hij geen exclusieve features biedt. Minpunten zijn er vooral voor Belgische kijkers die geen enkele lokale app op Fire TV vinden. Het gebrek aan DTS-ondersteuning, daar tillen we minder zwaar aan. Deze tv levert prachtige beelden, zowel in SDR als HDR en hij ondersteunt dan ook nog eens alle belangrijke HDR-formaten. De audio-oplossing levert goede geluidskwaliteit en zorgt samen met de knappe beelden voor een hele mooie filmbeleving. Fire TV heeft alle internationale streaming-apps in huis. Gamers zullen deze televisie ook waarderen want ook voor hen heeft hij alle belangrijke features.

De Motorola Edge 70 volgt de recente trend van dunne, lichte smartphones, maar dan met een zachter prijskaartje van net geen 800 euro. Hoewel het geen directe concurrent is van vlaggenschepen als de S25 Edge, bewijst de Edge 70 dat een uniek premium ontwerp niet de hoofdprijs hoeft te kosten.

Met een dikte van nét iets minder dan 6 millimeter en een gewicht van slechts 159 gram is de Edge 70 een van de lichtste en slankste telefoons op de markt. Desondanks voelt het toestel niet goedkoop aan, en dat is te danken aan een stevig aluminium chassis en een op nylon geïnspireerde bekleding. De Edge 70 biedt bovendien uitstekende duurzaamheid: hij heeft een MIL-STD-810H-certificering (MIL staat voor military grade), IP68- en IP69-ratings én is voorzien van Gorilla Glass 7i.

Het 6,7-inch amoledscherm heeft een resolutie van 2712 bij 1220 pixels en een adaptieve verversingssnelheid van 1 tot 120 Hz. Het vlakke oledpaneel biedt daarnaast een hoog contrast. Vooral de levendige, licht verzadigde kleuren, mogelijk gemaakt door de Pantone-nabewerking, vallen positief op. Het enige nadeel aan het display is de laag geplaatste vingerafdrukscanner; om die te gebruiken moet je je duim in een oncomfortabele positie buigen.

©Wesley Akkerman

Uitstekende middenklasser

De Edge 70 wordt aangedreven door de middenklasse Qualcomm Snapdragon 7 Gen 4-processor, bijgestaan door 12 GB werkgeheugen en 256 GB aan opslagruimte. Vooral de cpu is op papier minder krachtig dan die van de duurdere vlaggenschepen, maar in de praktijk maakt dat weinig uit. Apps worden snel geopend en multitasking gaat het apparaat goed af. Een groot voordeel is dat de processor niet erg heet wordt onder hoge druk en zijn werk dus zonder morren doet.

Een ander voordeel is dat de 4800mAh-batterij het opvallend lang volhoudt; zelfs bij matig tot zwaar gebruik is dat al snel een volledige dag. Daarmee overtreft hij de duurdere concurrentie van Samsung en Apple. Opladen gaat eveneens vlot, met 68 W bedraad, waardoor je binnen 50 minuten weer een volledig opgeladen batterij hebt. Ook op dit punt scoort Motorola flink wat punten.

©Wesley Akkerman

©Wesley Akkerman

Typisch Motorola

Traditioneel doet Motorola het goed op het gebied van software dankzij de bijna stock Android 16-ervaring. Helaas treffen we deze keer behoorlijk wat bloatware aan en zijn er advertenties zichtbaar in de weerapp; dubieus voor een toestel van 800 euro. Tijdens de installatie word je bovendien meermaals gevraagd om voorgestelde apps te installeren. En als je daar nee op zegt, kom je alsnog applicaties tegen waar je niet om vroeg, zoals TikTok en Perplexity AI.

Wat betreft ondersteuning kan de Motorola Edge 70 rekenen op vier Android-upgrades (tot Android 20) en vijf jaar aan beveiligingspatches. Hoewel dat voldoende is voor een middenklasser, blijft het wel iets achter bij de langere support die Samsung en Google bieden. Daarnaast voelt Moto AI nog aan als een achtergesteld project. De functies werken niet allemaal in het Nederlands, waardoor de AI-knop op het toestel eigenlijk nog maar weinig waarde heeft.

Foto's maken gaat prima

Het camerasysteem bestaat uit een 50MP-hoofdcamera met optische beeldstabilisatie, een 50MP-ultragroothoeklens en een 50MP-selfiecamera. Bij voldoende licht leveren deze camera's prettig ogende foto's met een ruim dynamisch bereik. Vooral in het donker verrast het toestel: dankzij de grote sensoren blijven beelden helder en gedetailleerd. Jammer is wel dat de software kleuren soms te nadrukkelijk verzadigt, waardoor foto's iets minder natuurlijk overkomen. Voor gebruik op sociale media zijn ze echter meer dan prima.

Toch kent het camerasysteem duidelijke beperkingen. Video's kunnen slechts in 4K met 30 fps worden opgenomen, terwijl beeldstabilisatie alleen werkt bij 1080p en 30 fps. Daarnaast kan de handmatige scherpstelling onverwacht invloed hebben op de helderheid. En doordat er geen telelens aanwezig is, ben je volledig aangewezen op digitale zoom. Begrijpelijk gezien de slanke behuizing van de Edge 70, maar alsnog een teleurstellend compromis.

Motorola Edge 70 kopen?

De Motorola Edge 70 is een slimme aankoop als je een slank en licht toestel zoekt voor minder dan 1000 euro. De bouwkwaliteit, het scherm, de lange batterijduur en de robuustheid maken dit een fijne smartphone voor dagelijks gebruik. Ondanks de bloatware en de onvolwassen Moto AI bewijst dit toestel dat je geen duur vlaggenschip nodig hebt voor een vooruitstrevend ontwerp en vlotte prestaties.