Als er Oscars uitgereikt zouden worden voor games, dan zou Mass Effect ongetwijfeld in de prijzen vallen. Deze reeks weet als geen ander de speler een binding op te laten bouwen met de verschillende personages in de game. Eindelijk is het derde, en laatste, deel uitgekomen van de Mass Effect trilogie. Voor de laatste keer nemen we de rol van Shepard aan om het universum van totale vernietiging te behoeden.

Mass Effect 3 is een science fiction rpg en een direct vervolg op deel 2. Mass Effect 3 speelt zich 6 maanden na ‘Arrival’ af, de laatste DLC die uitgekomen is voor Mass Effect 2. Om optimaal van het verhaal te genieten raden we je met klem aan om de trilogie vanaf het eerste deel te spelen. Vanaf het tweede deel is ook mogelijk als je niet zo van de hardcore rpg’s bent, maar deel 3 spelen zonder kennis en savegame van het vorige deel is echt dood en doodzonde. Het bijzondere van deze reeks is namelijk dat je een savegame van het vorige deel kan importen in Mass Effect 3 zodat het complete verhaal – met jouw acties en keuzes – wordt meegenomen in het nieuwe deel. Begin je Mass Effect 3 zonder savegame van deel 2, dan wordt er uitgegaan van een standaardset keuzes die hoofdrolspeler Shepard gemaakt heeft in de vorige delen.

Balans gevonden

De eerste Mass Effect game was een hardcore rpg met realtime shooter gevechten en een compleet universum wat te verkennen viel. Bij Mass Effect 2 had Bioware het gevechtsysteem behoorlijk geoptimaliseerd waardoor de actie veel beter tot zijn recht kwam. Echter ging dit wel ten koste van de rpg-elementen en Mass Effect 2 was dan ook meer een shooter met lichte rpg-elementen. Bij Mass Effect 3 ligt de nadruk ook op actie, maar toch vinden we in dit deel meer rpg-elementen terug. Zo hebben de karakters weer iets meer statistieken, is er XP te verdienen, zijn wapens te modificeren en beslaan de missies nu grotere gebieden waar meer in verkend kan worden. Bioware lijkt wat dat betreft nu eindelijk de balans gevonden te hebben tussen shooter en rpg.

Indrukwekkend

Mass Effect 3 begint bijzonder indrukwekkend. De spanning die in de vorige twee delen is opgebouwd, komt in de intro tot een climax waarbij het duidelijk is dat hoofdpersoon Shepard – die zowel mannelijk als vrouwelijk kan zijn – de enige persoon is die het universum kan redden. Grafisch is de game geweldig, maar ook de achtergrondmuziek brengt je onmiddellijk in de juiste stemming. Complimenten moeten we geven aan de voice actors die echt duidelijk hun hele hart en ziel in de verschillende karakters gestopt hebben. De personages komen geloofwaardig over en hebben allemaal een bijzondere persoonlijkheid. Daarnaast is dit de afsluiting van het verhaal en zullen sommige karakters, waarmee een behoorlijke binding is opgebouwd, de strijd wellicht niet overleven. Het is bijzonder knap hoe Bioware het voor elkaar heeft gekregen om spelers zo te kunnen betrekken in een game.

Ieder zijn eigen verhaal

Doordat door de gehele reeks heel veel (morele) keuzes gemaakt moeten worden (ook deel drie bevat dilemma’s met verstrekkende gevolgen), kan het verhaal voor iedereen anders lopen. Op de redactie hebben we drie Mass Effect 3 spelers en bij ieder van ons is dezelfde missie anders verlopen. Bij de één is een hoofdpersonage om het leven gekomen en kon een belangrijk persoon niet gered worden, bij de ander was de belangrijke persoon ook niet gered, maar overleed er geen hoofdpersonage en bij ondergetekende was er niemand gestorven (behalve de slechterik) en was de belangrijke persoon gered. Hier is ook duidelijk merkbaar dat keuzes die gemaakt zijn in vorige delen grote invloed hebben op het verhaal. aangezien ik de enige was die een savegame van de vorige twee delen had geïmporteerd.

Lekker veel missies

Mass Effect 3 kent net als zijn voorgangers heel veel missies. De voornaamste missies zijn de zogenaamde ‘priority missions’ en deze missies bepalen de rode lijn van het verhaal. De andere missies zijn niet verplicht, maar helpen wel om sterker te worden. Behalve je groepje helden, waarvan je er per missie 2 kan meenemen, moet je in Mass Effect 3 een compleet leger op de been zetten. De ‘combat readiness’ zoals dit heet moet opgebouwd en hooggehouden worden. Dit doe je door zoveel mogelijk missies uit te voeren waarmee je zoveel mogelijk reputatie opbouwt. Serieus strategisch onderhoud is niet nodig. Mass Effect 3 blijft een shooter-rpg. Missies zijn er in alle soorten, maten en lengtes. De kortste missies zijn de zogenaamde verzamelmissies. Deze missies kun je opdoen door in de Citadel (een grote intergalactische ruimtestad) te luistervinken bij de verschillende inwoners. Je vangt gesprekken op en daaruit blijkt wat je nodig hebt om die persoon te helpen. De nodige items zijn te vinden door met je ruimteschip, de Normandy SR-2, door de verschillende melkwegstelsels te zwerven en een scan uit te voeren. Echter moet je hierbij wel voorzichtig zijn dat je niet door de vijand wordt opgemerkt. Zodra dat het geval is moet je vluchten, want een direct conflict overleef je niet.

iPhone/iPad integratie

Grappig is dat EA een app heeft ontwikkeld voor de iPhone en iPad: de ME3 Datapad. Met deze app, die overigens niet verplicht is, kun je de combat readiness van de diverse ruimtestelsels verhogen door delen van je leger op missie te sturen. Per stelsel zijn er 3 verschillende missies die ieder een bepaalde hoeveelheid geld en readiness-punten opleveren. De opzet is simpel, maar het is wel leuk om buiten de game-uren toch nog bezig te zijn met Mass Effect. De behaalde resultaten worden via Origin, EA’s online dienst, verwerkt in Mass Effect 3. Een andere leuke feature is dat je e-mails kan ontvangen van belangrijke personages naarmate je verder komt in het spel. Dit zijn geen belangrijke e-mails, maar voegen wel extra diepgang aan de personages toe. Als laatst zit ook de complete Codex verwerkt in de app. Deze codex, die ook in het spel zelf aanwezig is, is een complete encyclopedie waarin zo goed als alles van het Mass Effect universum wordt uitgelegd en uitgediept. 

Verboden voor gamepads

Bioware heeft er heel bewust voor gekozen om de pc-versie alleen van een muis en toetsenbord besturing te voorzien. Spelen met de gamepad is vanuit de game zelf niet mogelijk. Op zich apart aangezien de game ook is uitgekomen voor de Xbox 360 en Playstation 3. Daarnaast had deze besturing gemakkelijk geïmplementeerd kunnen worden. Wel moeten we zeggen dat deze game bijzonder prettig speelt met muis en toetsenbord. Deze besturing leent zich ook iets meer voor strategische gameplay. Bij de consoleversies is dat op zich ook mogelijk, maar daar verloopt dat toch iets minder soepel en ben je meer geneigd voor het schieten te gaan. Opvallend is dat je bij de pc-versie heel duidelijk de vraag krijgt wat voor soort spel je wil spelen: shooter, interactief verhaal of hardcore rpg? Deze vraag wordt bij de consoleversie niet gesteld. Daar krijg je standaard de 'roleplay' optie die je overigens later in het spel kan aanpassen, net als bij de pc-versie.

Controversieel einde

Het einde van het verhaal heeft voor nogal wat controverse gezorgd en er zijn gamers die erg ontevreden zijn over dit einde. Eén van onze Mass Effect spelers heeft het spel uitgespeeld en vindt de klachten erg overdreven. Wel is het zo dat het einde voor iedereen ongeveer hetzelfde zal zijn, maar dat is op zich niet raar. In een verhaal van deze grootte en kwaliteit kan het uiteindelijk maar één kant opgaan. Om maar een  cliché aan te halen: het gaat niet om de bestemming, maar om de reis en die is voor iedereen weer anders. Wanneer we het spel hebben uitgespeeld, zullen we deze review updaten met onze mening over het einde (zonder het verhaal te verklappen natuurlijk).

Update:
We hebben het spel inmiddels uitgespeeld en  we kunnen ons niet vinden in de klachtenstroom die vele ontevreden 'fans' teweeg hebben gebracht. Er zijn wel degelijk verschillende eindes, hoewel ze wel veel overeenkomsten hebben. Voor de duidelijkheid: ondergetekende heeft Mass Effect vanaf het eerste deel helemaal gespeeld en is zich dus volledig bewust van de totale verhaallijn. Het spel wordt op passende wijze afgerond waarbij tot nadenken wordt aangezet en een hoop ruimte is voor eigen intepretatie. De enige kritiek die we op de eindfilmpjes kunnen geven is dat je in deze filmpjes iets te weinig terugziet van alle bondgenoten die je tijdens het spel aan je kant gekregen hebt.

DRM-beleid

Om Mass Effect 3 te kunnen spelen is de installatie van EA’s Origin noodzakelijk. Vervolgens kun je wel de game op elke pc spelen waar je ingelogd bent met EA’s Origin.

UitgeverEA GamesOntwikkelaarBiowareBesturingssysteem (min. benodigd)Windows XP SP3Processor snelheid (min. benodigd)1.8 GHz Intel Core 2 Duo of AMD equavilentHoeveelheid RAM (min. benodigd)1 GBGrafische kaart (minimaal benodigd)vanaf nVidia GeForce 7900 of AMD Radeon X1800Benodigde hardeschijfruimte (GB)15Online gamingjaGamepad ondersteuningnee

De Panasonic TV-55Z90BE6 is een premium OLED-tv, net onder het topmodel. Hij mikt op uitmuntende beeldkwaliteit en zal heel wat kijkers aantrekken, ongeacht wat hun favoriete kijkvoer is. Maar de concurrentie is zwaar en we vragen ons af of de tv iets extra te bieden heeft.

9

Fantastisch

Samenvatting

De Panasonic Z90B levert prachtige beelden dankzij het heldere Master OLED Pro-paneel en uitstekende kalibratie. De tv ondersteunt alle HDR-formaten en is met snelle HDMI 2.1-poorten ideaal voor gamers. Het geluid is prima en de draaivoet handig. Minpunten zijn het gebrek aan DTS en ontbrekende Belgische apps op Fire TV.

Plus- en minpunten

• Zeer goede piekhelderheid
• OLED-contrast en zeer goed schaduwdetail
• Goede kalibratie af fabrikant
• Goede bewegingsscherpte

• Gebrek aan lokale smart tv-apps voor België
• Geen ondersteuning voor DTS
• Hoge adviesprijs

Panasonic heeft nooit voor opvallende designs gekozen en dat is dit keer niet anders. Het zwarte toestel combineert een slank scherm met een relatief grote behuizing voor de elektronica en aansluitingen achteraan. De afwerking is piekfijn in orde. In tegenstelling tot veel concurrenten staat de Z90B op een draaivoet, een detail dat voor velen handig kan zijn. Opvallend is dat de Z90B voorwaarts gerichte luidsprekers heeft die in een balk onderaan het scherm zitten. Het toestel staat nauwelijks 2cm boven het meubel, maar wie een soundbar wil gebruiken kan die toch voor de tv zetten als de luidsprekerbalk in dat geval toch niet wordt gebruikt.

De aansluitingen staan allemaal zijwaarts of naar onder gericht zodat ze wandmontage niet bemoeilijken. De vier HDMI-poorten zijn onderverdeeld in twee HDMI 2.0-poorten en twee HDMI 2.1-poorten. Die laatste twee leveren 48Gbps bandbreedte en ondersteunen alle belangrijke gamerfuncties, ALLM, HDMI VRR, AMD FreeSync en NVIDIA G-Sync en kunnen gebruikt worden voor gaming in 4K120 (consoles) of 4K144 (pc). Gamers genieten van een lage input-lag, 6,0ms in 2K120 en 10,5ms in 4K60. Verder vinden we drie usb-poorten, ethernet, WiFi 5, Bluetooth, een optische digitale audio-uitgang en hoofdtelefoonaansluiting. Die laatste is via het menu om te schakelen naar een subwoofer-uitgang. Voor live tv is er een dubbele tuner (DVB-T2/C/S2) met een CI+-slot. 

Referentie kalibratie en goede piekhelderheid

De Z90B is verder voorzien van een Master OLED Pro paneel, dat is hetzelfde of een gelijkwaardig paneel die we ook op de Philips OLED810 of LG C5 aantreft. Het paneel in ons testexemplaar toonde een bijzonder goede uniformiteit in heldere en donkere beelden, er is geen spoor van verticale strepen. De kijkhoek is zeer goed, zoals bij alle OLED-tv’s, en de anti-reflectielaag is degelijk, al blijft het van belang om sterke reflecties in het scherm te vermijden. Het toestel pakt uit met een bijzonder goede piekhelderheid. In HDR10 Filmmaker mode meten we 1316 nits op het 10%-venster, en 220 nits op het volledig wit scherm.

Lees ook: Zo testen we televisies voor ID.nl

Wat HDR-piekhelderheid betreft steekt de Z90B daarmee zelfs de LG C5 voorbij, al is het verschil klein. In SDR liggen de resultaten dichter bij elkaar, maar neem de LG C5 de leiding op het volledig wit veld waar hij 265 nits haalt, terwijl de Z90B op 202 nits zit. Voor SDR zal de C5 daardoor iets helderder lijken. Het kleurbereik van 98,3% P3 is wat we ondertussen al even gewend zijn van OLED-tv’s. Dat is zeer goed, en met die specificaties staat de Z90B uitstekend in de startblokken voor top HDR-beelden.

Veel hangt ook af van de kalibratie, en op dat vlak kunnen we de Z90B echt niets verwijten. We gebruiken graag Filmmaker Mode, in SDR is die erg donker ingesteld. Zet de Verlichtingssterkte op 70, en laat de lichtsensor aan en je bent klaar. De fouten die we meten zijn zo klein dat ze op een referentiemonitor niet zouden misstaan. Reken dan ook op mooie natuurlijke beelden, met veel kleurexpressie en goede schaduwdetails. Ook voor HDR10 is de Filmmaker Mode de beste keuze. De tv levert bijzonder goed schaduwdetail, zelfs in onze moeilijkste testscène, de strandscène uit House of Dragons.

Heb je iets meer detail nodig dan kan dat nog steeds door de ‘Dark Visibility’ instelling te gebruiken. Kleurweergave is erg goed, en heldere nuances blijven uitstekend bewaard. Enkel in de helderste tinten verliezen ze wat kleurintensiteit, dat is typisch voor W-OLED. De Z90B ondersteunt bovendien HDR10+ Adaptive en Dolby Vision IQ Precision Detail, voor de beste HDR-beeldkwaliteit. 

Beeldverwerking

De HCX Pro AI MkII processor die Panasonic ook in vorige modellen gebruikte levert bijzonder mooie prestaties. Deinterlacing van live tv (1080i) beeld en ruisonderdrukking scoren goed. Al dient gezegd dat Panasonic erg voorzichtig is met beeldverwerking. De ‘Min’ instelling is voor de meeste beeldverwerking een veilige keuze. Bevat de bron duidelijk ruis, dan zal dat vermoedelijk wat te voorzichtig zijn, de ‘Med’ instelling (voor ruisonderdrukking) levert dan betere resultaten. Upscaling zorgt voor mooie, scherpe beelden en met Resolutie Remasteren kan je zelfs wat extra accent leggen. Dat laat je echter best uitstaan bij erg oud (dvd-) beeldmateriaal, de processor accentueert immers ook ruis op dat soort bronnen.

In HDR was de processor erg goed in het vermijden van kleurstroken in zachte kleurovergangen. In SDR zien we nog wat ruimte voor verbetering op dat vlak. Zet ‘Vloeiende schakering’ op ‘Min’, eventueel kan je voor heel zware gevallen naar ‘Med’ schakelen. De processor vermijdt relatief goed dat er te veel detail verloren gaat. De bewegingsscherpte is uitstekend, en met Intelligent Frame Creation kan je de sportbeelden mooi vloeiend maken, of het schokken van het 24fps camerabewegingen in film wegwerken. 

Audiokwaliteit

De Z90B is uitgerust met een redelijk krachtige 2.1-audioconfiguratie van 60W. De stereoluidsprekers staan bovendien voorwaarts gericht, altijd een goed punt voor de audiokwaliteit. Hij ondersteunt Dolby Atmos, maar geen DTS. Voor wie de tv-luidsprekers gebruikt is dat geen belangrijk minpunt. Wie echter een soundbar of andere audio-oplossing gebruikt, moet weten dat de tv geen DTS-signalen doorgeeft via eARC/ARC. Sluit je bron in dat geval dan rechtstreeks aan op de soundbar. Onze filmfragmenten klonken vrij goed, met prima stereoscheiding en een vleugje surround. De woofermodule zorgt voor voldoende bas. De muziekpreset blies onze muziektesten wat extra leven in. De tv kan voldoende volume leveren, maar boven een bepaald niveau hoor je wel wat vervorming. 

Fire TV

Fire TV, het smart tv-systeem van Amazon, vervangt sinds vorig jaar het in huis ontwikkelde My Home Screen. De layout loopt gelijk met die andere smart tv-systemen. Op het Home-scherm neemt een content-caroussel de bovenste helft van het scherm in. Fire TV toont daar op dit moment enkel content-aanbevelingen, geen ongerelateerde reclame. We hopen dat dit zo blijft. Centraal in beeld vind je snelkoppelingen naar het ingelogde profiel, ingangen, bookmarks en de zoekfunctie. Daarnaast is er ruimte voor zes pictogrammen van favoriete apps. Heb je er meer, dan moet je even doorklikken. Verder naar onder zijn er talrijke rijen met aanbevelingen uit verschillende streamingdiensten al krijgt Prime Video duidelijk meer aandacht. De app-store bevat alle belangrijke internationale streamingdiensten, en ook Nederlandse lokale apps zijn vrij goed vertegenwoordigd. Belgische kijkers vinden helaas geen enkele lokale app, een onbegrijpelijk minpunt in 2025. Lees het artikel over Fire TV voor alle details.

De overstap naar Fire TV heeft Panasonic niet aangezet om voor een modernere afstandsbediening te kiezen. De grote afstandsbediening met afgeronde vorm ligt goed in de hand, en de aangename toetsen hebben een lichte aanslag met goede feedback. We zijn ook erg tevreden over de “My App”-toets die je zelf kunt toewijzen aan een app naar keuze, en de “Picture”-toets waarmee je snel van beeldmode verandert. Het ontwerp heeft echter ook nadelen. Door de afmetingen kan je niet alle toetsen bereiken zonder je hand te verplaatsen. En de veelheid aan toetsen is toch wat verouderd. Een compactere versie, met minder toetsen en een oplaadbare batterij zou beter scoren.

Conclusie

Dat de Panasonic TV-55Z90BE6 uitstekende beeldkwaliteit levert, daar mag je van op aan. Wat jammer dan dat de prijs zo hoog is, dat kost hem een half punt. Als we even vergelijken met concurrenten, dan is de Z90B zonder meer de duurste terwijl hij geen exclusieve features biedt. Minpunten zijn er vooral voor Belgische kijkers die geen enkele lokale app op Fire TV vinden. Het gebrek aan DTS-ondersteuning, daar tillen we minder zwaar aan. Deze tv levert prachtige beelden, zowel in SDR als HDR en hij ondersteunt dan ook nog eens alle belangrijke HDR-formaten. De audio-oplossing levert goede geluidskwaliteit en zorgt samen met de knappe beelden voor een hele mooie filmbeleving. Fire TV heeft alle internationale streaming-apps in huis. Gamers zullen deze televisie ook waarderen want ook voor hen heeft hij alle belangrijke features.

De Motorola Edge 70 volgt de recente trend van dunne, lichte smartphones, maar dan met een zachter prijskaartje van net geen 800 euro. Hoewel het geen directe concurrent is van vlaggenschepen als de S25 Edge, bewijst de Edge 70 dat een uniek premium ontwerp niet de hoofdprijs hoeft te kosten.

Met een dikte van nét iets minder dan 6 millimeter en een gewicht van slechts 159 gram is de Edge 70 een van de lichtste en slankste telefoons op de markt. Desondanks voelt het toestel niet goedkoop aan, en dat is te danken aan een stevig aluminium chassis en een op nylon geïnspireerde bekleding. De Edge 70 biedt bovendien uitstekende duurzaamheid: hij heeft een MIL-STD-810H-certificering (MIL staat voor military grade), IP68- en IP69-ratings én is voorzien van Gorilla Glass 7i.

Het 6,7-inch amoledscherm heeft een resolutie van 2712 bij 1220 pixels en een adaptieve verversingssnelheid van 1 tot 120 Hz. Het vlakke oledpaneel biedt daarnaast een hoog contrast. Vooral de levendige, licht verzadigde kleuren, mogelijk gemaakt door de Pantone-nabewerking, vallen positief op. Het enige nadeel aan het display is de laag geplaatste vingerafdrukscanner; om die te gebruiken moet je je duim in een oncomfortabele positie buigen.

©Wesley Akkerman

Uitstekende middenklasser

De Edge 70 wordt aangedreven door de middenklasse Qualcomm Snapdragon 7 Gen 4-processor, bijgestaan door 12 GB werkgeheugen en 256 GB aan opslagruimte. Vooral de cpu is op papier minder krachtig dan die van de duurdere vlaggenschepen, maar in de praktijk maakt dat weinig uit. Apps worden snel geopend en multitasking gaat het apparaat goed af. Een groot voordeel is dat de processor niet erg heet wordt onder hoge druk en zijn werk dus zonder morren doet.

Een ander voordeel is dat de 4800mAh-batterij het opvallend lang volhoudt; zelfs bij matig tot zwaar gebruik is dat al snel een volledige dag. Daarmee overtreft hij de duurdere concurrentie van Samsung en Apple. Opladen gaat eveneens vlot, met 68 W bedraad, waardoor je binnen 50 minuten weer een volledig opgeladen batterij hebt. Ook op dit punt scoort Motorola flink wat punten.

©Wesley Akkerman

©Wesley Akkerman

Typisch Motorola

Traditioneel doet Motorola het goed op het gebied van software dankzij de bijna stock Android 16-ervaring. Helaas treffen we deze keer behoorlijk wat bloatware aan en zijn er advertenties zichtbaar in de weerapp; dubieus voor een toestel van 800 euro. Tijdens de installatie word je bovendien meermaals gevraagd om voorgestelde apps te installeren. En als je daar nee op zegt, kom je alsnog applicaties tegen waar je niet om vroeg, zoals TikTok en Perplexity AI.

Wat betreft ondersteuning kan de Motorola Edge 70 rekenen op vier Android-upgrades (tot Android 20) en vijf jaar aan beveiligingspatches. Hoewel dat voldoende is voor een middenklasser, blijft het wel iets achter bij de langere support die Samsung en Google bieden. Daarnaast voelt Moto AI nog aan als een achtergesteld project. De functies werken niet allemaal in het Nederlands, waardoor de AI-knop op het toestel eigenlijk nog maar weinig waarde heeft.

Foto's maken gaat prima

Het camerasysteem bestaat uit een 50MP-hoofdcamera met optische beeldstabilisatie, een 50MP-ultragroothoeklens en een 50MP-selfiecamera. Bij voldoende licht leveren deze camera's prettig ogende foto's met een ruim dynamisch bereik. Vooral in het donker verrast het toestel: dankzij de grote sensoren blijven beelden helder en gedetailleerd. Jammer is wel dat de software kleuren soms te nadrukkelijk verzadigt, waardoor foto's iets minder natuurlijk overkomen. Voor gebruik op sociale media zijn ze echter meer dan prima.

Toch kent het camerasysteem duidelijke beperkingen. Video's kunnen slechts in 4K met 30 fps worden opgenomen, terwijl beeldstabilisatie alleen werkt bij 1080p en 30 fps. Daarnaast kan de handmatige scherpstelling onverwacht invloed hebben op de helderheid. En doordat er geen telelens aanwezig is, ben je volledig aangewezen op digitale zoom. Begrijpelijk gezien de slanke behuizing van de Edge 70, maar alsnog een teleurstellend compromis.

Motorola Edge 70 kopen?

De Motorola Edge 70 is een slimme aankoop als je een slank en licht toestel zoekt voor minder dan 1000 euro. De bouwkwaliteit, het scherm, de lange batterijduur en de robuustheid maken dit een fijne smartphone voor dagelijks gebruik. Ondanks de bloatware en de onvolwassen Moto AI bewijst dit toestel dat je geen duur vlaggenschip nodig hebt voor een vooruitstrevend ontwerp en vlotte prestaties.