De doorsnee router heeft weinig mogelijkheden tot het filteren en het scannen van bijvoorbeeld webinhoud. In het bedrijfsleven worden professionele firewalls gebruikt met uitgebreide mogelijkheden om internetverkeer te scannen. In combinatie met een (mini-)pc kun je zelf met zulke software aan de slag om een professionele router te bouwen. Wij helpen je op weg metSophos XG Firewall.

Voor het bouwen van een eigen router heb je uiteraard geschikte software nodig, maar het begint allemaal met de juiste hardware. Uiteraard moet deze pc zo energiezuinig mogelijk zijn. Een andere eis is genoeg netwerkaansluitingen, een router heeft immers minstens een wan- én een lan-aansluiting. Er zijn interessante mini-pc’s te koop die hieraan voldoen, bijvoorbeeld de Fitlet2. Kijk ook eens op websites als eBay of AliExpress, want ook daar zijn dergelijke mini-pc’s te vinden. En zoek ook eens op de term firewall.

Ga je een mini-pc kopen, dan kun je het beste kiezen voor variant met een processor die AES-NI ondersteunt. Dit komt bijvoorbeeld van pas als je de router wil gebruiken voor vpn-verbindingen. Helaas ondersteunt de Intel Celeron J1900, die je in veel goedkope mini-pc’s terugvindt, geen AES-NI.

Naast de mini-pc heb je doorgaans ook ram en opslag nodig, omdat de meeste mini-pc’s als barebone verkocht worden. Ook belangrijk om op te letten, is of de netwerkadapters voorzien zijn van een Intel-chipset. Netwerkadapters van Intel worden het beste ondersteund door de diverse softwarepakketten die je als firewall kunt inzetten.

Hardware en software

Maar wat als je al een geschikte (mini-)pc hebt staan met maar één netwerkaansluiting? Zo hadden we zelf een mini-pc van Shuttle staan met één netwerkaansluiting die we toch willen inzetten als router. De mini-pc van Shuttle is voorzien van een Intel Celeron 3205U, een dualcore-processor met een kloksnelheid van 1,5 GHz. Verder is er 4 GB ram aanwezig en een 120 GB ssd.

Het belangrijkste: de mini-pc is voorzien van een Intel i218LM-netwerkadapter. Alleen heb je natuurlijk wel een extra netwerkaansluiting nodig. In een normale pc kun je simpelweg een tweede netwerkkaart plaatsen. In een mini-pc is dit echter vaak geen optie. Je zou als alternatief een usb-netwerkadapter kunnen aansluiten, maar dat is doorgaans geen goed idee. Usb-adapters maken meestal gebruik van een chipset die niet goed ondersteund wordt en hierdoor trager of onstabiel werkt.

Er is echter een derde oplossing: een managed switch gebruiken die één netwerkaansluiting met behulp van vlans splitst in twee fysieke aansluitingen. Het nadeel van deze methode is uiteraard wel dat de bandbreedte van je wan- en lan-aansluiting gedeeld wordt door één fysieke netwerkaansluiting.

©PXimport

Het mooie aan een eigen router bouwen is dat je zelf kunt kiezen met welke software je aan de slag gaat. Bekende pakketten zijn PfSense en OPNsense. Maar deze opensource-oplossingen zijn zeker niet de enige (betaalbare) keuzes. Zo heeft Untangle een versie voor thuisgebruik die 50 euro per jaar kost en je 14 dagen gratis kunt uitproberen. Uiteindelijk hebben wij voor dit artikel besloten om aan de slag te gaan met software van Sophos. Deels uit nieuwsgierigheid, want deze software is bedoeld voor de zakelijke markt en wordt verkocht inclusief hardware. Maar met wat beperkingen is de software voor thuisgebruik gratis.

Sophos biedt twee router/firewall-oplossingen aan: Sophos UTM en Sophos XG. Bij Sophos UTM zit die beperking in het aantal apparaten, er kunnen maximaal 50 ip-adressen uitgedeeld worden. De beperking van Sophos XG zit in de hardware-ondersteuning: er worden maximaal 4 cores en 6 GB ram ondersteund.

Sophos XG downloaden en installeren

Heb je een mini-pc met minimaal twee netwerkaansluitingen, dan kun je Sophos XG Firewall Home Edition downloaden. Klik op Get Started en vul je gegevens in. Er wordt nu een licentiesleutel naar het opgegeven e-mailadres gestuurd. Je kunt het benodigde image voor installatie op een pc direct downloaden. Installeren kan met behulp van een usb-stick. Gebruik de software Rufus om het iso-bestand op een usb-stick (minimaal 512 MB) te zetten. Start Rufus en selecteer het iso-bestand en klik op Starten. Selecteer in de volgende stap DD-image-modus-mode. Je hebt nu een opstartbare usb-stick waarmee je Sophos XG op je pc kunt installeren.

Werkt het opstarten niet en krijg je de foutmelding “Failed getting ISO disk”, probeer dan in de bios de ondersteuning voor usb3.0-poorten uit te schakelen.

Nu Sophos XG Firewall geïnstalleerd is, verbind je de wan-aansluiting met internet en de lan-aansluiting met je pc. Surf naar https://172.16.16.16:4444, negeer de beveiligingsfoutmelding. Klik op Click to begin en stel vervolgens een adminwachtwoord in en ga akkoord met de licentievoorwaarden. Tik een naam voor de firewall in, bijvoorbeeld firewall.local en selecteer de juiste datum en tijd. Klik vervolgens op Continue.

In de volgende stap kun je de licentiesleutel intikken die Sophos eerder gemaild heeft en klik je weer op Continue, vul je je adresgegevens in voor zover je dat wilt en klik je wederom op Continue. Het kan vervolgens even duren voordat alle gegevens verwerkt zijn, maar uiteindelijk laat Sophos zien welke diensten je op je Firewall met de thuislicentie kunt gebruiken.

©PXimport

In de volgende stap stel je de basisnetwerkconfiguratie in. Je kunt kiezen tussen routermodus of bridgemodus, wij kiezen voor de standaardoptie This firewall (route mode) om Sophos XG als router voor ons netwerk te gebruiken. Klik op Continue waarna je in de volgende stap kunt kiezen welke netwerkbeveiligingen je in wilt inschakelen. Je kunt met de gratis licentie de eerste drie opties selecteren.

In de laatste configuratiestap kun je een e-mailadres opgegeven waar notificaties en back-ups van de instellingen heen gestuurd kunnen worden. Vul in het bovenste veld je eigen e-mailadres in en in het tweede veld notify@sophos.com. Tik een wachtwoord voor de versleuteling in. Klik op Continue en vervolgens op Finish om de configuratie af te ronden. De firewall wordt nu opnieuw opgestart.

Sophos XG Firewall werkt in de standaardconfiguratie als router. Je vindt de instellingen voor het lokale netwerk in de linkerkolom onder Configure / Network. Je vindt daar onder DHCP ook de instellingen voor de dhcp-server en een lijst met uitgedeelde ip-adressen. Iets wat echter lijkt te missen, is het reserveren van ip-adressen. Dat kan gelukkig wel.

Klik op Default DHCP Server en je ziet het onderdeel Static IP MAC mapping. Vul hier het mac-adres van het gewenste apparaat en het ip-adres in. Let erop dat dit, in tegenstelling tot bij veel andere routers, geen ip-adres kan zijn dat valt binnen het bereik van de dhcp-server. Verklein daarom eventueel het bereik van de dhcp-server door bij Dynamic IP lease het End IP te verlagen, bijvoorbeeld naar 172.16.16.200.

©PXimport

Content filteren

Een groot voordeel van Sophos XG Firewall is dat je content uitgebreid kunt filteren. Wij leggen je uit hoe je dit voor één apparaat instelt. Reserveer eerst een vast ip-adres voor het apparaat waarvan je de inhoud wilt filteren. Voeg vervolgens een gebruiker toe via Authentication / Clientless users (onder de drie stipjes). Klik op Add, vul het juiste ip-adres in en vul de door jou gewenste gegevens in (gebruik een e-mailadres van jezelf). Kies bij Quarantine digest voor Apply group settings. Klik op Save.

Klik vervolgens op Firewall / Add Firewall rule en vul een naam voor de regel in, bijvoorbeeld Kinderen. Kies bij Source zones voor LAN en bij Destination zones voor WAN. Klik onder Identity op Match known users en zorg ervoor dat de aangemaakte gebruiker geselecteerd wordt en klik op Apply. Kies vervolgens onder Web policy / Advanced voor bijvoorbeeld No Explicit Content en klik op Save. Je kunt ook een andere policygroep kiezen door in de linkerkolom voor Web te kiezen en vervolgens de gekozen groep uit te klappen,

Optioneel kun je nog Web malware and content scanning aanzetten. Kies je ook voor Decrypt & scan HTTPS, dan moet je het certificaat installeren. Dat leggen we kort uit.

©PXimport

Wanneer je https-scannen inschakelt, zul bij iedere beveiligde website een beveiligingsfoutmelding krijgen. Dat komt omdat Sophos de websites weer met zijn eigen certificaat versleutelt. Dit kun je verhelpen door het certificaat van de firewall in je browser te importeren. Klik in de linkerkolom op Certificates en vervolgens op Certificate authorities. Klik naast SecurityAppliance_SSL_CA op het downloadpictogram. Je kunt het certificaat nu installeren in je browser(s).

Onder Chrome doe je dat door in het menu te kiezen voor Instellingen / Geavanceerd / Privacy en beveiliging. Klik op Certificaten beheren en open het tabblad Vertrouwde basiscertificeringsinstanties. Klik op Importeren en kies het gedownloade bestand (alle bestanden weergeven) waarna je de wizard voltooit. Start vervolgens Chrome opnieuw op.

Een interessante mogelijkheid is dat Sophos XG Firewall de SafeSearch van Google en de beperkingen van YouTube met één klik kan afdwingen, iets wat doorgaans niet zo eenvoudig is. Klik op Edit additional settings en vink Enable Safesearch en Enforce YouTube restrictictions aan. Kies eventueel nog een niveau voor de filters en klik op Save.

Malware scannen

Sophos XG kan websites tot slot op malware scannen, standaard is dit voor https uitgeschakeld. We hebben je al laten zien hoe je dit inschakelt voor de regel die we voor individuele gebruikers hebben toegevoegd. Wil je voor alle gebruikers ook https-verbindingen scannen, klik dan op Firewall en klik onderaan op #Default_Network_Policy en activeer Decrypt & scan HTTPS. De instellingen voor het scannen vind je in het hoofdmenu onder Web / General settings. Het nadeel van het inschakelen hiervan is wel dat je het benodigde certificaat op al je clients moet installeren.

©PXimport

AI is inmiddels doorgedrongen tot in bijna elk digitaal domein. Van vertaaltools en chatbots tot beeldmakers en medische toepassingen. Veel gebruikers vinden AI handig, efficiënt en zelfs creatief. Toch brengt deze evolutie ook minder zichtbare risico's met zich mee, op persoonlijk, maatschappelijk en ecologisch vlak.

AI is inmiddels doorgedrongen tot in bijna elk digitaal domein. Van vertaaltools en chatbots tot beeldmakers en medische toepassingen. Veel gebruikers vinden AI handig, efficiënt en zelfs creatief. Toch brengt deze evolutie ook minder zichtbare risico's met zich mee, op persoonlijk, maatschappelijk en ecologisch vlak.

In dit artikel bekijken we verschillende AI-risicozones. Wat is bijvoorbeeld de milieu-impact van AI? Hoe betrouwbaar zijn de antwoorden van chatbots? Wat als synthetische media (alles wat met AI wordt gemaakt) niet meer van echt te onderscheiden zijn? En hoe beïnvloeden AI-systemen onze economie, privacy en ons denkvermogen? De grens tussen mens en machine vervaagt.

Dit artikel is bedoeld voor wie voorbij de hype wil kijken en wil begrijpen wat er op het spel staat. Elk onderdeel behandelt een specifiek risico, met voorbeelden en toepassingen. Zo krijg je een goed beeld van de schaduwkanten van AI. Niet om de technologie af te wijzen, maar om er bewuster en verantwoordelijker mee om te gaan.

Ecologische voetafdruk

Hoewel AI vaak als iets immaterieels en 'in de cloud' wordt voorgesteld, is de milieu-impact allesbehalve onzichtbaar. De menselijke hersenen verbruiken continu ongeveer 20 watt, vergelijkbaar met een gloeilampje. Daarmee worden 86 miljard neuronen en duizenden synapsen per neuron gevoed.

Grote taalmodellen als GPT of Gemini vragen daarentegen enorm veel rekenkracht. De trainingsfase kan duizenden MWh vereisen en miljoenen liters water voor koeling, afhankelijk van het datacenter en de gebruikte hardware. Ook het gebruik (inferentie) is belastend: elke prompt/antwoord-interactie bij modellen uit deze klasse vraagt energie en koeling aan de serverzijde.

AI heeft dus een stevige ecologische voetafdruk. Tegelijk worden oplossingen ontwikkeld, zoals restwarmtehergebruik, luchtkoeling in plaats van waterkoeling, meer hernieuwbare energie en efficiëntere modellen. Denk aan compacte taalmodellen, zoals TinyML, quantisatietechnieken (kleinere getallen en minder geheugen) en lokaal draaiende AI's (edge AI).

©(c) Wikipedia, CC BY-SA

Hallucinaties

AI-chatbots doen de gebruiker graag een plezier. Daarbij zijn ze opvallend overtuigend, ook wanneer ze onzin produceren, oftewel wanneer ze hallucineren.

Hallucinaties kunnen ernstige gevolgen hebben, bijvoorbeeld wanneer juristen verwijzen naar niet-bestaande wetsartikelen of wanneer medische informatie klakkeloos wordt overgenomen. Controleer gevoelige informatie daarom altijd via meerdere bronnen. Doe dit zeker bij gevoelige of complexe thema's. Weet ook dat AI-modellen zich vaak verontschuldigen als je teruggeeft dat er een fout is gemaakt. Vervolgens herhalen ze zich doodleuk.

Hallucinaties zijn hardnekkiger bij fenomenen als data- en conceptdrift. Bij het eerste herkent het model je eigen input minder goed doordat de vorm afwijkt van de trainingsinput. Bij het tweede is de inputvorm hetzelfde gebleven, maar is de betekenis inmiddels veranderd. Meer weten over datadrift en conceptdrift.

Verder kan het model te veel details uit trainingsdata opnemen en zo irrelevante informatie meenemen (overfitting). Of omgekeerd: onvoldoende zinvolle data gebruiken (underfitting). Ook deze fenomenen kunnen het hallucineren versterken.

Bias en manipulatie

AI-modellen krijgen enorme datahoeveelheden van het internet als input. Deze zijn zelden neutraal, waardoor vooroordelen of een westers wereldbeeld in het leerproces sluipen. Dat zorgt voor vertekening of bias (vooringenomenheid). AI-modellen kunnen bijvoorbeeld vrouwen aan zorgberoepen linken en mannen aan leidinggevende functies, of etnische groepen benadelen bij risicobeoordelingen.

Bias is niet alleen maatschappelijk, maar ook technisch. Een model leert niet alleen wat er ín de data staat, maar ook hoe die data zijn verdeeld. Als een bepaalde bron oververtegenwoordigd is, of als een schrijfstijl vaker voorkomt, dan krijgt dat automatisch meer gewicht. De architectuur en trainingsmethode versterken die patronen. Daardoor kunnen antwoorden die objectief lijken toch subtiel een voorkeur bevatten.

Interessant is ook dat onderzoekers political compass-testvragen voorlegden aan grote AI-taalmodellen (LLM's). De conclusie: zowat alle LLM's situeren zich in het links-economische, sociaal-libertaire kwadrant. Besef dat ook deze testvragen een vooroordeel (kunnen) bevatten, wat aantoont hoe moeilijk het is bias correct te beoordelen.

Nog problematischer wordt het bij manipulatie, wanneer deze bias opzettelijk in het model zit. Denk aan AI-toepassingen in advertenties die inspelen op angsten of overtuigingen. Algoritmische sturing kan bovendien gemakkelijk tot gelijkgezinde groepen (echo chambers) en polarisering leiden.

Omdat AI-modellen zo complex zijn, is vaak onduidelijk hoe de output tot stand komt (de black box). Dit vergroot de transparantiebehoefte en verklaart waarom veel wetenschappers pleiten voor explainable AI, of LLM's en AI-algoritmen opensource willen maken.

Synthetische media

De term synthetische media verwijst naar beelden, audio of tekst die volledig of deels AI-gegenereerd zijn. Denk aan deepfakes, nagebootste stemmen of automatisch gegenereerde nieuwsartikelen. Zulke toepassingen lijken creatief en handig, je maakt bijvoorbeeld een marketingvideo zonder camera of acteurs, maar de keerzijde is zorgwekkend.

Deepfakes kunnen personen dingen laten zeggen die zo zijn uitgesproken. Andersom kunnen echte beelden als deepfake worden afgedaan, ook wel 'the liar's dividend' genoemd. Deepnudes (gefingeerde naaktbeelden) kunnen dan weer gebruikt worden voor wraakporno.

Deze technologieën maken ook nepnieuws: desinformatie waarbij feiten doelbewust worden verdraaid. Dit tast het vertrouwen in communicatie en bewijsvoering aan en doet steeds meer mensen geloven in de maakbaarheid van de realiteit. Wat echt is, hangt vooral af van hoe je deze zelf vormgeeft. Feit en fictie raken verstrengeld, waardoor we belanden bij concepten als alternate truth en postrealiteit. Daarin wegen perceptie, gevoel en overtuiging zwaarder dan feiten. Synthetische media vragen daarom niet alleen om kritische blik, maar mogelijk ook om watermerken en regulering.

Zelfbevlekking

AI-modellen gebruiken vrijwel alle beschikbare internetbronnen als trainingsmateriaal. Omdat generatieve AI zelf steeds meer online content produceert, gebruiken modellen ook hun eigen output opnieuw. Zo ontstaat een zichzelf versterkende kringloop waarbij AI zich voedt met AI-gegenereerde inhoud. Deze vorm van zelfbevlekking verhoogt het risico op kwaliteitsverlies in digitale content, ook wel slop of enshittification genoemd.

AI genereert output namelijk op basis van patronen, niet vanuit betekenis of intentie. Als deze patronen ook nog eens uit andere AI-bronnen komen, ontstaat een neerwaartse spiraal met nauwelijks nuancering en steeds herhaalde ideeën. Hierdoor verhoogt ook het risico op hallucinaties en bias en de mens raakt out-of-the-loop. Op termijn dreigt model collapse: AI-modellen worden minder intelligent naarmate ze vaker op eigen output trainen.

Sommigen spreken van een zombie-internet. Zo blijkt inmiddels al zeker vijf procent van de nieuwe Engelstalige Wikipedia-inhoud AI-gegenereerd te zijn. Bovendien nemen mensen typische AI-taal, met herkenbare woordkeuzes, steeds vaker over. Om deze dynamiek te doorbreken, moeten menselijke input en creativiteit centraal blijven staan in het AI-trainingsproces.

Auteursrecht

AI roept fundamentele vragen op rond auteursrecht. Modellen worden getraind op grote hoeveelheden tekst, beeld en audio zonder dat makers altijd toestemming hebben gegeven. Dit leidt tot discussies over schending van auteursrecht.

Er lopen inmiddels meerdere rechtszaken tegen AI-bedrijven. Het gaat onder meer om claims rond ongeoorloofd gebruik van beschermde werken voor training en ongewenste herhaling van fragmenten in AI-output. Bedrijven worden daardoor steeds bewuster van licenties, databescherming en toestemmingseisen.

De VS en Europa hanteren verschillende juridische kaders. In de VS wordt soms gesproken van 'fair use' bij transformatief gebruik, terwijl Europa zich baseert op strengere richtlijnen en opt-out-mechanismen via het TDM-AI-protocol.

AI-output roept ook andere auteursrechtelijke vragen op. Wie is bijvoorbeeld de auteur van een AI-tekening? Is dat de modelontwikkelaar, de gebruiker of niemand? AI kan ook onbedoeld tekst- of beeldfragmenten uit het trainingsmateriaal overnemen, met mogelijk plagiaat. Er bestaat dus een juridische grijze zone en er is behoefte aan duidelijke regelgeving, aangepast aan de AI-evoluties.

Privacy

AI kan verder een bedreiging voor onze privacy vormen. In China zie je dit scherp: gezichtsherkenning en camera's ondersteunen er een sociaal kredietsysteem. Burgers worden continu gevolgd. Wie een overtreding begaat, riskeert sancties.

Ook in het Westen ontstaan zorgwekkende trends. Het Amerikaanse bedrijf Clearview AI bijvoorbeeld bouwt een databank met miljarden gezichten, geplukt uit sociale media en websites, zonder toestemming van de betrokkenen. Beveiligingsbedrijven gebruiken deze beelden om burgers te identificeren, nagenoeg zonder controle.

Een bijkomend gevaar is dat je zelf te veel prijsgeeft. Steeds meer AI-tools gebruiken bijvoorbeeld Retrieval-Augmented Generation (RAG), waarbij je eigen of andere data kunt uploaden voor betere antwoorden. Maar wie garandeert dat deze informatie niet elders wordt opgeslagen of hergebruikt?

Daarnaast ondermijnt AI je informatievrijheid via filterbubbels. Algoritmen tonen vooral inhoud die aansluit bij eerdere voorkeuren, waardoor je blik vernauwt en confirmation bias toeneemt: je vertrouwt vooral informatie die je bestaande overtuiging bevestigt. Gecombineerd met micro-targeting, waarbij je gericht wordt beïnvloed met politieke of commerciële boodschappen, ontstaan risico's op manipulatie.

Geestelijke ontwikkeling

Steeds meer AI-tools nemen cognitieve taken over: ideeën bedenken, teksten samenvatten of wiskundeproblemen oplossen. Dit is handig, maar geeft ook risico's. Als je brein weinig wordt uitgedaagd, komt je mentale ontwikkeling in het gedrang.

Vooral jongeren (digital natives) zijn kwetsbaar. Schoolopdrachten worden sneller aan AI-bots uitbesteed dan zelf uitgewerkt. Daardoor oefenen ze minder op formulering, redenering en foutcorrectie, wat juist belangrijk is voor de intellectuele groei.

Dit daagt ook het onderwijs uit, bijvoorbeeld wat betreft lesmethodes. Mogelijk biedt een aanpak als flip the classroom enig soelaas: leerlingen bereiden thuis (met hulp van AI) de leerstof voor en in de klas worden samen oefeningen gemaakt en besproken.

Bovendien zijn AI-antwoorden vaak vlot geschreven, maar missen ze nuance of tegenstrijdige ideeën. Wie zijn denkproces voortdurend daaraan spiegelt, loopt het risico op vervlakking van mening en expressie.

AI-bots creëren ook onrealistische sociale verwachtingen. Ze zijn vaak opvallend geduldig en meegaand, wat mensen minder sociaal vaardig kan maken. Sommigen raken meer sociaal geïsoleerd of ontwikkelen parasociale relaties met bots als Replika en CharacterAI.

Politiek en economie

AI dreigt ook de politiek-economische verhoudingen grondig te herschikken. Waar staten traditioneel economische groei sturen via beleidsinstrumenten (Keynesiaans model), nemen Big Tech-giganten het steeds meer over. Overheden worden afhankelijker van deze bedrijven, wat machtsasymmetrie versterkt. Er zijn al duidelijke tekenen van deregulatie: regels worden versoepeld om innovatie aan te trekken.

Ook op microniveau is de impact zichtbaar. Ontwikkelingen (zoals agentic AI) kunnen de economie en de productiviteit stimuleren en er ontstaan ook nieuwe functies, zoals prompt engineers, AI-ethici en data-curatoren. Maar helaas gaat het voornamelijk om laagbetaalde ghost workers die AI-modellen helpen trainen. Daarnaast veranderen veel jobs inhoudelijk, zoals in administratie, marketing, financiën en juridische diensten. Andere functies zullen ongetwijfeld verdwijnen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat bijvoorbeeld vertalers, copywriters, klantenservicemedewerkers, boekhoudassistenten en junior programmeurs zich ernstig zorgen maken.

AI zal daarnaast ongetwijfeld ook de internationale machtsverhoudingen beïnvloeden. Geopolitieke spelers als de VS en China dreigen met hun AI-overmacht nog dominanter te worden, ten koste van andere (supra)nationale entiteiten. Is Europa hier een goed voorbeeld van?

Veiligheid

Vooralsnog kwamen vooral risico's aan bod die niet per se bedoeld of gewild zijn, maar er zijn ook partijen die bewust de destructieve kracht van AI inzetten. Zo worden cyberaanvallen steeds geavanceerder. Aanvallers gebruiken zelflerende algoritmen om netwerken te exploiteren. Er bestaan AI-tools die phishingmails opstellen, perfect afgestemd op het slachtofferprofiel.

Ook maatschappelijke structuren staan onder druk. Een AI die (via sociale media) nepnieuws verspreidt over bijvoorbeeld verkiezingen, kan wijdverspreide onrust veroorzaken. Door hun schaal en snelheid kunnen AI-systemen hele informatienetwerken ontregelen, zonder aanwijsbare dader.

Daarnaast loert het gevaar van verkeerde afstemming (misalignment): een AI die geen kwaad wil, maar schade aanricht omdat het doel fout werd geformuleerd. Denk aan een AI die waterverbruik wil beperken en daarom irrigatiesystemen stillegt.

Militaire toepassingen zijn er uiteraard ook. Autonome drones en zelflerende wapensystemen worden volop ontwikkeld. Grote spelers zijn bijvoorbeeld het Amerikaanse Anduril (AI-drones)en Palantir (militaire AI-software). Tekenend is dat een oprichter een ultranationalistisch manifest publiceerde waarin hij stelt dat de VS absoluut de AI-oorlog moet winnen.

Cyborgisering

Misschien wel het grootste gevaar van AI dringt langzaam en ongemerkt ons leven binnen: cyborgisering. Dit is het vervagen van de grens tussen mens en de machine. Denk aan avatars die levensecht reageren, digitale dubbelgangers van echte personen of AI-influencers met miljoenen volgers. Daardoor wordt het steeds moeilijker om te onderscheiden waar de mens stopt en de machine begint.

Nieuwe categorieën digitale wezens duiken op, zoals virtuele klantenadviseurs, AI-therapeuten en synthetische gezelschapsdieren. Een Spaanse vrouw trouwde zelfs met een AI-hologram.

Op termijn ontstaat er een samenleving waarin mensen voortdurend zijn verbonden met AI, via brillen, lenzen, implantaten of herseninterfaces (denk aan Neuralink van Elon Musk: AI-in-the-human). Technieken als de Turingtest of Winograd-challenge volstaan al lang niet meer om mens van machine te onderscheiden. Daardoor komen autonomie en authenticiteit steeds meer onder druk te staan.

Cyborgisering roept fundamentele vragen op. In hoeverre blijven we menselijk? Wellicht is niet iedereen een transhumanist zoals Ray Kurzweil, die reikhalzend uitkijkt naar de singulariteit: het moment waarop AI slimmer wordt dan de mens.

Black Friday staat weer voor de deur en dat betekent dat je overspoeld wordt met aanbiedingen. Maar let goed op voordat je op de bestelknop drukt: uit onderzoek van de Autoriteit Consument & Markt (ACM) blijkt dat veel van deze 'megadeals' in werkelijkheid misleidend zijn. Driekwart van de onderzochte winkels houdt zich niet aan de regels.

De toezichthouder nam 24 grote webshops en fysieke winkels onder de loep. De conclusie is schokkend: maar liefst 18 van de 24 winkels gaan de fout in met hun kortingsacties.

Sjoemelen met de 'van-prijs'

De grootste valkuil voor consumenten zit hem in de zogenoemde 'van-prijs'. Wettelijk is vastgelegd dat de doorgestreepte prijs (waar de korting vanaf gaat) de laagste prijs moet zijn die de winkel in de afgelopen 30 dagen heeft gerekend.

In de praktijk lappen veel winkeliers deze regel aan hun laars. Ze baseren de korting bijvoorbeeld op de (vaak veel hogere) adviesprijs, of een oude prijs van maanden geleden. Hierdoor lijkt het alsof je een enorme korting pakt, terwijl je in werkelijkheid soms nauwelijks goedkoper – of zelfs duurder – uit bent.

Volgens Fleur Severijns van de ACM is dit niet alleen oneerlijk tegenover de consument, maar ook tegenover concurrenten die wél netjes de regels volgen. De toezichthouder heeft de overtredende winkels aangeschreven. Vorig jaar kregen ketens als Leen Bakker en Jysk al boetes van boven de een ton voor dit soort praktijken; dat risico lopen de huidige overtreders nu ook.

Ook Bol, Amazon en Wehkamp genoemd

De ACM maakt de namen van de 18 winkels nog niet bekend, omdat zij nog bezwaar mogen maken. De Consumentenbond deed echter eigen onderzoek en noemt man en paard. Volgens de bond gaan onder andere Amazon, Wehkamp en Bol de mist in:

Waarom trappen we erin?

Winkeliers worden steeds creatiever in het verhullen van de werkelijke prijshistorie. Niels Holtrop, universitair docent Marketing, legt aan de NOS uit dat dit een bewust psychologisch spel is. Omdat aanbiedingen vaak tijdelijk zijn, ontstaat er bij consumenten de angst om de deal te missen (Fear Of Missing Out).

Doordat het voor de ACM onmogelijk is om elke (kleine) webshop te controleren, nemen veel winkeliers de gok. "Prijsconcurrentie is een krachtig wapen; klanten zijn er enorm gevoelig voor," aldus Holtrop.

Wat kun je doen?

Controleer zelf of de prijzen van producten niet stiekem zijn verhoord door gebruik te maken van de prijshistorie. Op vergelijkingssites kun je bijvoorbeeld zien wat het prijsverloop van een bepaald product is geweest gedurende een jaar.

Op Kieskeurig.nl kun je bijvoorbeeld de prijsdalers bekijken, hier vind je producten die de afgelopen periode sterk in prijs zijn gedaald.