Stop de keuzestress: dit wordt jouw nieuwe laptop

De laptop is voor veel gebruikers de standaard-pc geworden, een desktop wordt vooral ingezet voor gespecialiseerde zware (grafische) werkzaamheden of gamen. Maar ook als je weet dat je een laptop wilt, heb je nog de keuze uit een overweldigend aanbod. Voor het eerst sinds jaren is er ook weer echt iets veranderd nu de eerste ‘AI-laptops’ hun intrede doen. Waar moet je aan denken als je een nieuwe laptop zoekt?

Het aanbod aan laptops is overweldigend en de keuze voor een exemplaar is in eerste instantie dan ook vooral het uitsluiten van ongeschikte modellen. Dat doe je het snelst door een aantal keuzes te maken voor bijvoorbeeld beeldformaat, beeldresolutie en aansluitingen. Dan is de keuze waarschijnlijk nog steeds heel groot, al hangt dat ook af van hoeveel je aan een laptop wilt uitgeven.

Schermformaat

De eerste keuze waar je over na moet denken, is het schermformaat. Het scherm is immers een van de belangrijkste onderdelen van een laptop en bepaalt in grote mate ook het formaat ervan. Een 13- tot 14inch-scherm biedt wat ons betreft de beste verhouding tussen formaat en draagbaarheid. Een 14inch-laptop past bijvoorbeeld in vrijwel iedere rugzak. Gebruik je je laptop echter voornamelijk thuis en wil je geen vaste werkplek met een losse monitor, dan is een wat groter schermformaat wel fijn. Laptops met een 15inch-scherm zijn misschien daarom nog altijd de populairste modellen. Groter kan natuurlijk ook, maar dan lever je echt in op draagbaarheid. Sommige laptops zijn voorzien van een aanraakscherm. Dat kan handig zijn, maar betekent wel automatisch dat het scherm sterk spiegelt.

©Fit to Tweet

Schermresolutie

Waar je nog niet eens zo heel lang geleden goed moest zoeken naar een goedkopere laptop met Full HD-scherm, is dat gelukkig inmiddels standaard geworden. Op duurdere laptops kom je schermen met een nog hogere resolutie tegen. Dat oogt fraai en Windows kan daar, in tegenstelling tot een paar jaar geleden, goed mee omgaan. Een nadeel van vooral 4K-schermen (3840 × 2160 pixels) of resoluties die daar dicht tegenaan liggen, zoals 3200 × 2000 pixels, is dat dit tot een hoger energieverbruik en dus een kortere accuduur leidt. Op kleinere schermformaten, tot 14 inch, is het voordeel van een hoge resolutie bovendien beperkt. Een resolutie die tussen Full HD en 4K in ligt, bijvoorbeeld 2880 × 1600 of 2560 × 1600 pixels kan dan een mooi compromis zijn tussen scherpere beelden en een goede accuduur.

Kleurweergave

Wellicht dat in vergelijking met vroeger heel slechte schermen niet meer bestaan, maar op goedkopere laptops komen we soms nog wel schermen tegen waar we liever niet op zouden werken. Een eerste schifting kun je maken op basis van de gebruikte technologie. De goedkoopste technologie is tn (twisted nematic). Het voordeel van deze techniek is een snelle reactietijd, nadelen zijn de relatief slechte inkijkhoeken en slechte kleurweergave. Maar, niet alle tn-panelen zijn slecht en de voordelen wegen, vooral op gamelaptops, soms zwaarder dan de nadelen.

Op normale laptops hebben ips-panelen (in-plane switching) al snel de voorkeur. Deze panelen bieden doorgaans een betere beeldkwaliteit met veel betere inkijkhoeken en betere kleuren. Let vooral op die kleuren, want slechte schermen vallen op door een matige kleurweergave. Soms geven laptopfabrikanten het kleurbereik van een scherm weer door het uit te drukken in een percentage van het NTSC-kleurbereik. Vanaf een kleurbereik van 72% NTSC heb je een scherm met het volledige sRGB-kleurbereik dat voor computergebruik relevant is. Goedkopere laptops hebben vaak een kleurbereik dat een stuk lager ligt, zo kom je 45% NTSC vaak tegen en dan heb je een kans dat kleuren uitgebeten ogen. Heb je met je budget weinig keuze, dan zouden proberen om een ips-scherm te kiezen.

Duurdere laptops hebben over het algemeen niet alleen een beter kleurbereik, maar ook een hogere helderheid dan het absolute minimum van 250 nits (gelijk aan cd/m²). Een hogere helderheid van 400 nits kan prettig zijn als je in erg lichte ruimtes werkt.

Oled in opkomst

Er is in de vorm van oled nog een schermtechniek die in navolging van smartphones steeds meer in opkomst is. Oled heeft ten opzichte van de andere schermtechnologieën als voordeel dat de zwartweergave en het contrast heel goed zijn door de individueel uitschakelbare pixels. Oledschermen vind je al in laptops vanaf 600 euro. Oledschermen hebben echter ook een nadeel. De laptopschermen maken in een deel van het helderheidsbereik gebruik van pwm (pulse-width modulation) om de helderheid te regelen. Dit betekent dat de pixels razendsnel aan- en uitgaan. Sommige mensen krijgen hierdoor hoofdpijn of last van hun ogen. Dit gebeurt ook op smartphones met een oledscherm. Heb je zo’n toestel en heb je geen last, dan is er voor jou waarschijnlijk niets aan de hand.

Sommige fabrikanten proberen hier wel iets aan te doen. Zo biedt ASUS een instelling voor flikkervrij dimmen. Hierbij blijft het scherm altijd op de laagste knippervrije helderheid staan en wordt een lagere helderheid softwarematig gesimuleerd. Dat heeft een wat minder goede kleurweergave en een hoger energieverbruik als nadelen. Een pwm-regeling wordt vanwege energiebesparing soms ook gebruikt bij de achtergrondverlichting van ips-schermen. Daarbij is de knipperfrequentie doorgaans vele malen hoger, waardoor nog minder mensen er last van hebben.

Alles via usb-c

Een laptop kan niet zonder aansluitingen en vooral usb-c mag in 2024 niet ontbreken. De ene usb-c-poort is helaas de andere niet. Behalve dat usb-c-poorten er in verschillende snelheden zijn (5, 10, 20 of 40 Gbit/s), kunnen usb-c-poorten ook DisplayPort ondersteunen, voor het aansluiten en opladen van een beeldscherm. Die laatste twee eigenschappen zou een laptop vanaf 700 euro wel moeten bieden. Je kunt zo’n laptop dan met één kabel aansluiten op een dockingstation, zodat je in één keer je monitor, randapparatuur en lader kunt verbinden.

De nieuwste laptops bieden thunderbolt 4 of usb 4. Deze twee standaarden lijken veel op elkaar, usb 4 is dan ook gebaseerd op thunderbolt. Thunderbolt vind je echter alleen op laptops die voorzien zijn van een Intel-processor, terwijl usb 4 ook op laptops met een AMD-processor gebruikt wordt. Een thunderbolt4-aansluiting ondersteunt altijd laden en de doorgifte van een beeldsignaal, en in de praktijk geldt dat ook voor thunderbolt 3. Bij een usb4-aansluitingen hebben fabrikanten wat meer vrijheid, al zien we in de praktijk gelukkig dat laden en beelddoorgifte ook op usb 4 altijd aanwezig lijkt te zijn. Ook usb-c-poorten met usb 3.2 kunnen DisplayPort en laden ondersteunen. Wel is er iets waar je bij usb 3.2 extra op moet letten. Als je een externe ssd wilt gebruiken, is het belangrijk dat de usb-poort een snelheid 10 Gbit/s ondersteunt.

Er zijn verschillen in het aantal schermen dat je via usb-c kunt aansluiten. Wil je meerdere schermen op je laptop kunnen aansluiten, dan moet je goed controleren of dat mogelijk is.

©cronislaw@gmail.com

Andere aansluitingen

Hoewel beeld via usb-c steeds gebruikelijker wordt, kan een HDMI-aansluiting wel degelijk handig zijn, bijvoorbeeld als je je laptop vaak op locatie gebruikt. Voor volledige ondersteuning van een 4K-scherm met een beeldverversing van 60 Hz heb je minimaal HDMI 2.0 nodig, al werkt 4K ook via HDMI 1.4 met een beeldverversing van 30 Hz. Andere aansluitingen, zoals usb-a, een headsetaansluiting, netwerkaansluiting en kaartlezer zijn niet altijd standaard. Ga dus nergens vanuit en let goed op of een laptop alles heeft wat je nodig hebt. Let er ook op of usb-a-poorten daadwerkelijk usb 3.2 (3.0 of 3.1 kan ook) ondersteunen met een snelheid van 5 Gbit/s, soms kom je nog usb2.0-poorten tegen.

©Dan74 - stock.adobe.com

RAM en opslag

Hoewel Windows voor simpel kantoorwerk genoeg heeft aan 8 GB RAM, raden we je heden ten dage toch minimaal 16 GB RAM aan. Software wordt immers steeds zwaarder en je hoeft niet gek veel programma’s open te hebben staan om 8 GB geheugengebruik te halen. Op het gebied van opslag is een ssd van zo’n 256 GB het minimale dat we aanraden. Dit advies geldt voor heel goedkope laptops, onder de 500 euro. Ben je van plan meer uit te geven, dan is een capaciteit van zo’n 512 GB het minimale dat we verwachten. Weet je nu al dat je veel programma’s installeert of gebruik je een laptop om te gamen, kies dan voor een ssd van minimaal 1 TB.

De mogelijkheid om het werkgeheugen van een laptop te upgraden, wordt steeds zeldzamer. Dat komt grotendeels doordat laptops steeds dunner worden, er is daardoor simpelweg geen ruimte meer voor geheugensloten. Daarnaast worden de signaaleisen door de toenemende geheugensnelheden strikter en daar is eenvoudiger aan te voldoen door het geheugen direct op het moederbord te solderen.

Sommige wat dikkere budgetlaptops, gamelaptops of workstations hebben nog wel gewoon geheugensloten. Wel zal dit steeds zeldzamer worden. Zo wordt in de aankomende generatie Intel-processors onder de codenaam Lunar Lake, net als op Apples processors, het geheugen onderdeel van de processor.

Opslag kun je vrijwel altijd nog vervangen of uitbreiden. De meeste laptops maken gebruik van een M.2 NVMe-ssd. Er zijn wel uitzonderingen waarvan de opslag niet te vervangen is, Apples MacBooks zijn hiervan het bekendste voorbeeld.

©Intel Corporation

Overweldigend veel processors

Ieder jaar verschijnen er nieuwe processors. Hierdoor zijn er veel laptops met processors van verschillende generaties te koop. Aanvankelijk lijkt de keuze simpel, want zowel Intel als AMD verdelen hun processors in verschillende klassen, waarbij Intel Core i3, i5, i7 en i9 voert, terwijl AMD daar Ryzen 3, 5, 7 en 9 tegenover zet. Een processor wordt in een van de klassen ingedeeld op basis van het aantal cores en de kloksnelheid. Uiteraard worden processors steeds sneller, dus een nieuwere Core i5 kan sneller zijn dan een oudere Core i7. Overigens hebben zowel Intel als AMD voor een deel hun naamgeving veranderd, je leest hier in de volgende paragrafen meer over.

Het is lastig om iets te zeggen over het minimaal aantal benodigde cores. Processors krijgen steeds meer cores, en afhankelijk van de processor kunnen dat ook verschillende soorten cores zijn, onderverdeeld in normale en energiezuinige varianten. We adviseren minimaal processors die in de Core 5- of Ryzen 5-klasse vallen, zodat je de uitgeklede varianten automatisch ontwijkt.

Het is lastig dat er chips van verschillende generaties te koop zijn, maar eigenlijk is dat niet eens heel erg. Chips vanaf Intels twaalfde generatie Core of AMD’s Ryzen 5000-reeks zijn namelijk nog steeds prima processors. Afhankelijk van je prijspunt kun je echter wel grote verschillen tegenkomen. Een laptop met een nieuwere en doorgaans snellere processor kan dan interessanter zijn dan een vergelijkbaar geprijsde laptop met een oudere processor.

©Hand-out

Vernieuwde naamgeving

Intel deelde zijn processors op in duidelijke klassen en aan het typenummer kon je snel de generatie herkennen. Zo was een Core i7-13700H een processor uit de dertiende generatie Core-processors. Intel is eerder dit jaar echter overgestapt naar een nieuwe naamgeving met de lancering van Core- en Core Ultra-processors. Die zijn onderverdeeld in Core 3, 5, 7 en 9, terwijl Core Ultra er is in Core Ultra 5, 7 en 9. De typenummers zijn opgebouwd uit drie cijfers, waarvan het eerste cijfer de generatie aangeeft. Dat is bij deze eerste modellen dus een 1, bijvoorbeeld Core Ultra 5 125 UL.

Ook AMD stapt met zijn nieuwste serie laptopprocessors, de Ryzen AI 300-processors, over naar getallen bestaande uit drie cijfers, zoals de Ryzen AI 9 365.

AMD goochelt met cijfers

Intels typenummers zijn al verwarrend, maar AMD maakt het nóg lastiger. Ze hebben oudere generaties chips voorzien van een nieuw typenummer. Aanvankelijk lijken AMD’s typenummers eenzelfde logica als Intel te volgen. AMD’s nieuwste chips vallen volgens de oude naamgeving in de Ryzen 8000-serie met daarin modellen die te koop zijn als Ryzen 3, 5, 7 en 9. Toch is het wat ingewikkelder dan het lijkt, want bij AMD bepaalt niet het eerste getal de architectuur van de chip, maar het derde en vierde getal. Zo is een Ryzen 5 8540U een chip die voorzien is van AMD’s Zen 4-kernen, te herkennen doordat het typenummer eindigt op 40. De Ryzen 5 7540U van een jaar eerder is dus ook een chip met Zen 4-kernen en hiermee is dit vrijwel dezelfde processor. In de 7000-serie vind je echter ook processors als de Ryzen 5 7530U met 30 als laatste cijfers. Deze chips gebruiken de Zen 3-architectuur, en dat zijn vergelijkbare chips als AMD eerder verkocht in de Ryzen 5000-reeks. De chips die eindigend op 35 maken gebruik van de Zen 3+-architectuur en vergelijkbare processors waren eerder onder de 6000-reeks te koop.

Soms is er dus weinig verschil tussen laptops met een Ryzen 5000- of 7000-processor, terwijl sommige 7000-processors vrijwel identiek zijn aan nieuwere 8000-processors. De processors in de nieuwste Ryzen AI 300-reeks maken allemaal gebruik van de Zen 5-architectuur.

Grafische kaart

Iedere laptopprocessor is voorzien van een geïntegreerde grafische kaart en tegenwoordig zijn ze allemaal snel genoeg voor alledaags gebruik. Met nieuwere varianten kun je zelfs eenvoudige games spelen. Wil je echter serieus gamen of gebruik je een laptop voor grafische beeldbewerking, dan heb je al snel een losse grafische kaart nodig. In de praktijk is dat vooral een gpu van Nvidia, want de videokaarten van AMD zijn erg zeldzaam.

De GeForce RTX 4050 is het minimum voor gamen op Full HD. De oudere GeForce RTX 3060 is vergelijkbaar qua kracht. Wil je dat je games wat soepeler draaien, kijk dan naar een RTX 4060 of de oudere RTX 3070. De GeForce RTX 4070 en RTX 3080 maken gamen in hoge kwaliteitsinstellingen mogelijk, terwijl je voor 4K minimaal een RTX 4080 nodig hebt.

Heb je een gpu nodig voor lokale AI-toepassingen, dan is het videogeheugen belangrijk. De RTX 4080 met 12 GB videogeheugen is in dit geval het minimum, maar beter is de RTX 4090 met 16 GB videogeheugen. Ook de oudere RTX 3080 en RTX 3080 Ti zijn er in een variant met 16 GB videogeheugen.

Opkomst van de AI-laptop

We konden het afgelopen jaar niet om AI heen en ook de laptop moet eraan geloven. Maar wat is een AI-laptop? Microsoft heeft daar in de vorm van de Copilot+-pc zijn eigen definitie voor gemaakt en die zal vermoedelijk een steeds grotere rol gaan spelen in de marketing van laptopfabrikanten. Een Copilot+-pc moet minimaal 16 GB RAM hebben, 256 GB opslagruimte en een npu (neural processing unit) met minimaal 40 TOPS (trillions of operations per second). Qualcomm is het eerste bedrijf met processors die aan de eisen voldoen. De npu is een chip die geoptimaliseerd is voor berekeningen die gebruikt worden tijdens typische AI-taken. Ook gpu’s (met name die van Nvidia) zijn goed in dit soort berekeningen, maar een npu verbruikt minder energie en is hierdoor geschikter voor achtergrondtaken als het verwerken van beeld of geluid.

Een geïntegreerde npu is overigens niet nieuw, ook de huidige generatie Intel Core Ultra-processors, zoals de Intel Core Ultra 5 125H en sommige AMD Ryzen-processors uit de 7000- en 8000-serie zijn voorzien van een npu. Die npu’s zijn met 10 (Intel) of 16 (AMD) TOPS niet krachtig genoeg voor de extra AI-mogelijkheden die Microsoft biedt in Windows 11 op een CoPilot+-pc. Intels nog te verschijnen Lunar Lake-processors krijgen een npu met 45 TOPS en worden eind dit jaar verwacht. AMD’s Ryzen AI 300-processors hebben een npu van 50 TOPS. Het is de verwachting dat laptops die voorzien zijn van deze processors door Microsoft ook aangemerkt zullen worden als Copilot+-pc.

Meerwaarde Copilot+ pc

We hebben tijdens het schrijven van dit artikel een Copilot+-pc in de vorm van de HP OmniBook X Laptop 14 kunnen uitproberen. Ten opzichte van een normale laptop heeft Windows 11 wat extra mogelijkheden. Handige functies zijn een live vertaler die video’s uit iedere bron voorziet van een Engelse ondertiteling en digitale filters voor je webcam om bijvoorbeeld achtergronden te vervagen. Dat Paint op een Copilot+-pc je tekeningen kan omzetten in mooiere varianten is dan weer vooral grappig. De meest opzienbarende functie, Recall (Herinnering in het Nederlands), waarbij je systeem continu screenshots maakt en met AI omzet naar een doorzoekbaar archief, werkte tijdens onze test wegens privacyredenen niet.

Al met al zijn de functies die Copilot+ biedt handig, maar vooralsnog niet onmisbaar. De npu zelf is wel in steeds meer software van derde partijen voor bijvoorbeeld beeld- en geluidsbewerking te gebruiken. Het hangt van jouw toepassingen af in hoeverre je hier profijt van hebt.

Opkomst van ARM

De Qualcomm Snapdragon X Plus en Elite vallen vooral op door de ARM-architectuur. Het zijn zeker niet de eerste ARM-chips ontworpen voor Windows, zo draaide de Surface RT in 2013 al op een ARM-chip en nog niet zo heel lang geleden verschenen er laptops met de Qualcomm Snapdragon 8cx Gen 3. Die eerdere op ARM gebaseerde laptops konden qua prestaties simpelweg niet meekomen met ‘normale’ laptops. Dat een ARM-processor wel degelijk uitstekend kan presteren, werd ondertussen bewezen door Apple. Apples chips bleken niet alleen veel krachtiger dan vergelijkbare Intel-processors, maar maken met de MacBook Air zelfs laptops mogelijk die goed presteren zonder actieve koeling.

Met de nieuwe Snapdragon X-processors willen Qualcomm en Microsoft dit evenaren. Microsoft gebruikt de chips zelf voor nieuwe Surface-apparaten en ook alle andere bekende laptopfabrikanten brengen ARM-laptops uit. Qualcomm brengt aanvankelijk vier varianten van de Snapdragon X Elite uit die voorzien zijn van 12 cores, maar verschillen op het gebied van maximale kloksnelheid. Ook is er een variant van de Snapdragon X Plus die voorzien is van 10 cores.

Wij gingen aan de slag met een laptop voorzien van een Snapdragon X Elite X1E-78-100, de langzaamste Elite-variant met 12 cores. De chip presteert uitstekend en is in benchmarks net zo snel als de nieuwste Intel- en AMD-processors. Van de afwijkende architectuur merk je weinig, het is gewoon Windows. Microsoft werkt hier tenslotte al jaren aan en biedt al zijn software aan in een ARM-variant. Voor programma’s die er alleen in een x86-variant zijn, is er de emulatielaag PRISM. Al blijven er wel programma’s die niet goed werken. Vooral hardware die afhankelijk is van speciale stuurprogramma’s kan problemen geven. Voor de doorsnee gebruiker is er echter geen verschil merkbaar met een x86-laptop. En dan biedt een laptop met een ARM-processor niet alleen een prima snelheid, maar ook een uitstekende accuduur.

Einde van x86?

Een Windows-laptop met ARM-processor werkt dus eindelijk goed genoeg voor vrijwel alle gebruikers en dat is een knappe prestatie. Betekent dat dan ook het einde van x86? De wow-factor die vooral Apples passief gekoelde MacBook Air je geeft, is er nog niet. Dat komt doordat de nieuwe Windows-laptops nog voorzien zijn van een actieve koeling die nodig is als je een wat veeleisendere taak uitvoert. De accuduur is dan wel een flink stuk beter in vergelijking met laptops met een Intel-processor, maar nog lang niet zo indrukwekkend als wat Apple daartegenover zet. En, afhankelijk van de software die je gebruikt, kan een x86-processor nog handig zijn.

Er lijkt in ieder geval wel een derde serieuze processorfabrikant opgestaan te zijn, en zowel Intel als AMD moeten aan het werk om relevant te blijven. Wel vind je deze nieuwe chips vooralsnog in de duurdere laptops, vanaf zo’n 1199 euro. Goedkopere laptops blijven vooralsnog het domein van Intel en AMD.

Pas op voor te goedkoop

We willen je tot slot nog één advies meegeven: geef niet te weinig uit. Een laptop van minder dan 500 euro kun je zeker vinden, en omdat de processors steeds sneller worden, kun voor veel taken prima met zo’n laptop uit de voeten. Maar in de praktijk is er dan altijd minimaal één concessie gedaan die het werken op een laptop veel minder fijn maakt. Denk aan een slechter scherm, een minder stevige behuizing of een onprettig toetsenbord. Ook handige opties als toetsverlichting of biometrisch inloggen via vinger- of gezichtsherkenning vind je alleen op de duurdere modellen. Dat is misschien minder erg als je een laptop incidenteel gebruikt, maar we raden je aan om toch minimaal 700 euro uit te trekken voor een nieuwe laptop als je hem regelmatig gebruikt. In de prijsklasse tussen de 700 en 800 euro krijg je namelijk behoorlijk wat laptop voor je geld.