Met de komst van de nieuwe iPhone is gelijk iOS 8 beschikbaar gekomen. Waar iOS 7 veel stof deed opwaaien door het nieuwe uiterlijk, lijkt iOS 8 wat minder stof te doen opwaaien. Visueel verandert er namelijk niet zo veel, inhoudelijk wél.

In iOS 8 is veel aandacht besteed aan details. De basis die in iOS 7 werd gelegd, is nu verfijnd. Veel wensen, klachten en zelfs eisen van gebruikers zijn goed bekeken, gewogen en vaak verwerkt in het nieuwe besturingssysteem. De opvallendste keuze is dat Apple iOS voor het eerst wat meer heeft opengesteld. Lees ook: Apple iPhone 6 review.

iOS had altijd een zeer strak regime en zeer gesloten karakter. Deze methode werd gerechtvaardigd door de wens iedere smartphonebezitter een zo toegankelijk mogelijke ervaring te bieden.

Inmiddels is de gemiddelde consument zo gewend aan de werking van een smartphone, dat het tijd was geworden het besturingssysteem wat flexibeler te maken. Dit heeft in iOS 8 geleid tot een ongelooflijke hoeveelheid mogelijkheden voor ontwikkelaars van apps, die meer dan ooit gebruik kunnen maken van de functies van het besturingssysteem en de standaard bijgeleverde apps, zoals eigenlijk voorheen alleen Apple kon.

Het juiste apparaat

iOS 8 is beschikbaar voor de volgende apparaten: iPad 2, iPad 3, iPad 4, iPad Air, iPad mini, iPad mini Retina, iPhone 4s, iPhone 5, iPhone 5c, iPhone 5s, iPhone 6, iPhone 6 Plus en iPod touch (vijfde generatie). Voor het eerst wordt de iPhone 4, die in de zomer van 2010 verscheen, dus niet meer bijgewerkt.

Achter de schermen

Een deel van de vernieuwingen in iOS 8 vindt achter de schermen plaats. De softwarebedrijven krijgen veel meer gereedschappen van Apple aangereikt voor het ontwikkelen van apps. In vaktermen: in de SDK van iOS 8 zitten meer dan 4000 nieuwe API's. Hiermee kunnen app-ontwikkelaars functies toevoegen en krijgen ze meer mogelijkheden dan ooit tevoren.

Apple heeft daarbij tools ontwikkeld voor specifieke doeleinden. We nemen slechts één voorbeeld: voor de productie van games heeft Apple de API Metal beschikbaar gesteld. Met Metal kunnen de spelmakers efficiënt gebruikmaken van de grafische kracht van de A7-chip, die in de iPhone 5s, iPad Air en iPad mini Retina is verwerkt. Daarmee moeten de games op die apparaten en toekomstige iOS-apparaten nog dichter bij de kwaliteit van spelcomputers komen. Naast al die nieuwe mogelijkheden om betere apps te ontwikkelen, heeft iOS 8 natuurlijk veel functies en verbeteringen die elke iOS-gebruiker meteen na installatie kan gebruiken.

©PXimport

iOS 8 biedt veel mogelijkheden voor ontwikkelaars maar ook direct merkbare veranderingen, zoals interactieve notificaties en widgets.

Interactieve notificaties

Meldingen van apps zijn niet meer weg te denken zonder normaal gebruik te kunnen maken van je iPhone. Denk maar eens aan WhatsApp of Facebook Messenger. Toch kun je normaal gesproken maar één actie uitvoeren met die notificatie: de melding aantikken en rechtstreeks naar de app gaan. In iOS 8 worden interactieve notificaties geïntroduceerd, wat ons betreft de meest opvallende verandering in het besturingssysteem. In plaats van alleen de app te kunnen opstarten, geeft iOS 8 de ontwikkelaars de optie om twee, drie of vier interactieve keuzes aan de gebruiker te bieden.

De meldingen die als strook verschijnen, kunnen naar beneden worden geschoven om de keuzes te tonen, zodat je er niet per ongeluk op tikt. Op het toegangsscherm veeg je over de melding. Ontvang je bijvoorbeeld een melding van Facebook omdat je in een bericht bent getagd, dan kun je meteen kiezen voor een Vind ik leuk of kun je een opmerking plaatsen. Voor het dagelijkse gebruik van een iPhone betekent het dat je veel minder hoeft te wisselen tussen apps als Facebook, Mail en Safari. De kleine handelingen die je normaal gesproken verrichtte door op de notificatie te tikken, naar de app te gaan en dan via multitasking weer terug te gaan naar de eerste app, kunnen nu binnen één of twee seconden worden afgedaan door alleen de notificatie zelf te gebruiken.

©PXimport

Zonder de app te openen kun je een bericht uit Berichten beantwoorden.

Widgets

Hoewel lang niet alle bezitters van Android-telefoons gebruikmaken van widgets, vinden veel iPhone-gebruikers het jammer dat zij deze mogelijkheid niet eens hebben. In iOS 8 is voor het eerst het gebruik van widgets mogelijk. Ook in het geval van iOS 8 zijn widgets kleine kaders waar live informatie kan worden getoond. Een widget van Facebook laat bijvoorbeeld de laatste berichten zien van vrienden, een widget van Twitter toont de laatste tweets. Deze widgets zijn onderdeel van een app die je in de App Store downloadt. Als je bijvoorbeeld de app Tumblr downloadt en installeert, kun je de widget ook installeren. De enige plek waar de widget vooralsnog verschijnt, is het tabblad Vandaag in het berichtencentrum, dat wordt weergegeven als je vanaf de bovenkant van het scherm omlaag veegt.

Naast de onderdelen van Apple, zoals Aandelen, Herinneringen en Agenda, kun je onder aan het berichtencentrum via de knop Wijzig zelf widgets toevoegen. Daarnaast kun je de volgorde van de widgets bepalen en desnoods bepaalde widgets verwijderen. Onder de knop Wijzig word je op de hoogte gehouden van nieuwe widgets van geïnstalleerde apps, zodat je dat zelf niet hoeft te controleren. Net als notificaties, kunnen ook widgets interactief zijn. Zo zou je bijvoorbeeld een Facebook-bericht vanuit het berichtencentrum kunnen liken. Het toetsenbord oproepen is niet mogelijk in een widget.

©PXimport

Deel de widgets in het berichtencentrum zelf in.

iMessage

Naast WhatsApp en Facebook Messenger blijft iMessage, of gewoon Berichten in het Nederlands, een uitstekende app om een andere iPhone-gebruiker een bericht te sturen. Vooral omdat de berichtendienst ook op de iPad en Mac is te gebruiken, heeft het zeker voordelen. Volgens Apple is het de meest gebruikte app op iOS. Toch liep Berichten qua functionaliteit wat achter op zijn concurrenten. In iOS 8 is op dit vlak een inhaalslag gemaakt. Vooral groepsgesprekken zijn flink aangepakt.

Zo kun je nu instellen dat je geen meldingen meer ontvangt van een groepsgesprek, maar wel de berichten gewoon wilt blijven lezen. Mensen toevoegen en verwijderen is makkelijker gemaakt en je kunt zo'n gezamenlijk gesprek nu ook een naam geven. De functionaliteit van de Zoek mijn vrienden-app is nu ook verwerkt in Berichten. Je kunt je locatie delen met losse contactpersonen of een groep, waarbij je duur kunt beperken tot een uur of een dag.

©PXimport

In Berichten kun je snel je locatie delen.

Snelle video's

Erg intuïtief in de nieuwe Berichten-app is de nieuwe manier om korte filmpjes en geluidsfragmenten te verzenden. Door je vinger op het fotopictogram te houden, verschijnt een schijf waarop je in één beweging kunt kiezen voor een foto of video. Zonder je vinger van het scherm te halen, kun je hem meteen verzenden. Hetzelfde geldt voor een audiofragment, maar dan aan de linkerkant van het scherm. De snelheid van handelen zonder naar andere apps over te hoeven schakelen, geeft deze functionaliteit een heel 'live' gevoel.

Door de laagdrempeligheid verwachten we dat veel mensen hier gebruik van gaan maken. De audio- en beeldberichten worden net zoals in Snapchat vanzelf weer verwijderd, al kun je ook instellen dat je ze gewoon kunt opslaan. Een leuk detail is dat de audioboodschap vanzelf wordt afgespeeld als je de iPhone naar het oor brengt.

©PXimport

Met één vinger op het scherm kun je geluids- en videofragmenten opnemen en versturen.

Touch ID

De vingerafdrukherkenning van de iPhone 5s werkte in iOS 7 alleen om de iPhone te ontgrendelen en aankopen te doen in de App Store. In iOS 8 mogen ook andere ontwikkelaars deze techniek in hun apps verwerken. Zo heeft de ontwikkelaar van 1Password, de app die allerlei wachtwoorden, codes en andere gevoelige informatie veilig bewaart, zijn app al klaargemaakt voor Touch ID. Dit betekent dat je de app kunt ontgrendelen met een code of door je in Touch ID geregistreerde vinger op de Home-knop te leggen.

In deze app is zelfs in te stellen na hoeveel tijd de vingerafdruk opnieuw moet worden ingevoerd. Apple zou Apple niet zijn als ze wel goed op de privacy van Touch ID blijven letten, dus wordt de informatie over de vingerafdruk zelf nooit aan derden gegeven. De app en het bedrijf achter de app krijgen alleen de goedkeuringscode die wordt gegeven als de vingerafdruk blijkt te kloppen. Je hoeft dus niet bang te zijn dat een of andere app met jouw vingerafdruk aan de haal gaat.

©PXimport

Ook andere ontwikkelaars kunnen nu Touch ID gebruiken.

Betere browser

Safari is een prima browser, maar veel iPhone-gebruikers zijn ook erg te spreken over Chrome van Google. Dat steekt Apple natuurlijk. In de nieuwste versie van Safari zijn dan ook wat nieuwe elementen verwerkt en verbeteringen aangebracht, waardoor de browser zich weer kan meten met de grote rivaal. Vooral het delen is veel flexibeler geworden. Onder het mom van Extensibility kan iedere app een deelfunctie toevoegen aan de Share Sheet: de bovenste rij apppictogrammen in het menu dat verschijnt als je op de deelknop (het vierkant met pijltje) tikt. Waar eerst standaard-apps als Mail en Facebook stonden, kunnen nu bijvoorbeeld ook apps als Tumblr en Pinterest hun eigen deelknop toevoegen. Dat betekent dus dat je naast Facebook en Twitter nu net zo makkelijk met andere socialmedia-diensten kunt delen.

In het geval van Pinterest moest je voorheen een afbeelding opzoeken op de site, deze opslaan, de Pinterest-app openen en daar weer de afbeelding selecteren. Nu is het minder omslachtig: tik op de deelknop in Safari, tik op Pinterest, selecteer de juiste afbeelding van de site en de content wordt toegevoegd. Aan de rechterkant van de Share Sheets zie je de knop Meer, die toegang biedt tot het wijzigen van de volgorde van de deelpictogrammen, om bijvoorbeeld je meest gebruikte socialmedia-app vooraan te zetten. Het is natuurlijk aan de app-ontwikkelaars zelf om zo'n deelknop beschikbaar te maken. Erg bruikbaar is bijvoorbeeld de knop van Pocket, die de huidige website opslaat in de later-lezen-dienst. Voorheen moest er een omweg zoals e-mail worden gebruikt om dit voor elkaar te krijgen.

©PXimport

Safari is sterk verbeterd, bijvoorbeeld door de mogelijkheid de desktopversie van een website op te vragen.

Fotofilters uit andere apps

Dat apps in iOS 8 meer samenwerken, zien we ook terug in de Foto's-app van Apple. In iOS 7 hebben we in beide apps al mooie filters mogen gebruiken die eenvoudig toe te passen zijn. In het nieuwe besturingssysteem is het mogelijk om filters uit een andere app in Foto's te gebruiken. Tijdens de weergave van een foto tik je op Wijzig, dan linksboven op de drie puntjes en vervolgens op Meer om de bewerkingsfuncties van bijvoorbeeld Halftone 2 of Quick meteen te kunnen gebruiken.

Een geheel nieuwe functie is Tijdsverloop (ook wel time-lapse). Zet de iPhone vast op bijvoorbeeld een standaard, laat de software om de zoveel tijd een foto maken. Het resultaat is een versnelde weergave, bijvoorbeeld van een zonsondergang. Met de nieuwe timerfunctie kun je de foto 3 of 10 seconden na het aanraken van de knop laten maken. Ook fotobewerking is aangepast in iOS 8, nu met een uitgebreider menu om allerlei belichttingszaken als zwartpunt, donkere en lichte delen te wijzigen, maar ook meerdere opties op het gebied van kleur en zwart-witconversie. Ontwikkelaars worden nu ook vrij gelaten om apps te maken waarin je foto's kunt maken met handmatige instellingen, zodat amateurfotografen kunnen spelen met zaken als witbalans, sluitertijd en ISO-waarden.

©PXimport

Bewerk foto's met filters uit andere apps.

Mailtjes: meer veegmogelijkheden

Ondanks de populariteit en kwaliteit van apps als Mailbox, Dispatch en Boxer wordt de standaard app Mail natuurlijk ook nog erg veel gebruikt. In iOS 7 kreeg deze app al een flinke update, toen werden veegfuncties toegevoegd die op de functionaliteit van Mailbox geïnspireerd lijken.

In iOS 8 gaat Apple nog een stukje verder. Veeg je op een bericht kort van rechts naar links, dan krijg je naast de optie om te archiveren (of verwijderen) en andere opties te kiezen nu ook de mogelijkheid een mailtje te markeren om er later nog eens naar te kijken. Van links naar rechts vegen is nu ook mogelijk en geeft het bericht de status Gelezen of Ongelezen. Ben je een nieuw bericht begonnen, dan kun je dit even naar beneden vegen om andere e-mails te lezen en te beantwoorden. Wil je weer verder, dan hoef je alleen op het resterende balkje met 'Nieuw bericht' te tikken om verder te gaan waar je was gebleven.

©PXimport

Vegen in Mail biedt nu meer mogelijkheden.

Meerdere Apple-apparaten

Echte Apple-fans hebben vaak een Mac, iPhone én een iPad in huis. Vreemd genoeg leken die apparaten nooit echt héél makkelijk met elkaar te communiceren, al was een functie als Fotostream wel handig om foto's op verschillende plekken te kunnen raadplegen. In iOS 8 heeft Apple het Continuïteitsysteem geïntroduceerd, dat ervoor zorgt dat documenten en andere gegevens makkelijker op elk apparaat te raadplegen zijn. Zo ontstaat er een ecosysteem van Apple-apparaten en wordt het nog aantrekkelijker om meerdere producten van Apple te bezitten. Een belangrijk onderdeel van Continuïteit is Handoff, dat het mogelijk maakt om iets op het ene apparaat te beginnen en dit op het andere apparaat af te maken.

Begin bijvoorbeeld aan een e-mail op je Mac en voltooi en verzend hem met je iPhone. Dit werkt in het gros van de populaire Apple-apps, zoals Mail, Safari, Pages, Numbers, Keynote, Kaarten, Berichten, Herinneringen, Kalender en Contacten. Het zorgt er dus voor dat je zonder ingewikkelde instellingen apps op verschillende apparaten laat samenwerken, of het nou op iOS 8 of OS X Yosemite is. Bestanden kunnen ook handmatig tussen apparaten worden verzonden met het verbeterde AirDrop-systeem.

©PXimport

Fotostreams is verbeterd, en verschillende iOS-apparaten communiceren nu beter met elkaar.

iCloud breidt uit

Zoals gezegd werken apps op verschillende apparaten samen, zodat je op Mac een document kunt maken, dat je vervolgens op je iPhone afmaakt en verzendt. Zoals je van Apple gewend bent, gebeurt dit allemaal op de achtergrond en word je niet lastiggevallen met mappen met bestanden. Dit verloopt allemaal via het nieuwe iCloud Drive. Wie toch graag documenten wil zien en verplaatsen, kan daarvoor ook terecht in iCloud Drive. Sleep ze gewoon op de computer in de iCloud-map waarna ze op elk apparaat beschikbaar zijn, vergelijkbaar met Google Drive en Dropbox.

De opslagdienst iCloud is een belangrijk onderdeel van Mac OS X Yosemite, het nieuwe besturingssysteem voor de Mac. Je kunt ook keywords (tags) toevoegen aan bestanden, zodat je ze snel kunt ordenen. Via Spotlight kun je in alle bestanden zoeken of erdoorheen bladeren in Finder. De prijzen van online opslag via iCloud Drive zijn een stuk aantrekkelijker gemaakt dan voorheen bij iCloud en concurreren met vergelijkbare clouddiensten.

©PXimport

Het nieuwe iCloud Drive lijkt op Dropbox of Google Docs.

Betere App Store

Om leuke nieuwe apps te zoeken in de meer dan een miljoen beschikbare apps, had de App Store wat nieuwe impulsen nodig. In iOS 8 is de App Store voorzien van een Ontdek-tabblad waarmee je makkelijker ideeën opdoet voor nieuwe apps. Is de zoekbalk nog niet ingevuld, dan verschijnt een lijst met Trendig zoekopdrachten om te zien wat andere gebruikers zoeken. Nieuw zijn de appbundels: een pakket dat je in één keer afrekent en meerdere apps bevat, bijvoorbeeld verschillende spellen van één uitgever.

Bij de omschrijving van de apps kom je nu naast de schermafbeeldingen ook video's tegen, die vooral bij games een beter idee geven van wat je te wachten staat. De zoekresultaten worden vanaf iOS 8 weer onder elkaar weergegeven in plaats van naast elkaar. Het scrollen in deze zoekresultaten is 'continuous', wat inhoudt dat bij een flinke veegbeweging de resultaten automatisch aan je voorbijrollen, en de lijst niet bij het volgende zoekresultaat stilstaat.

©PXimport

In de App Store kun je makkelijker leuke nieuwe apps vinden.

Andere toetsenborden

Op Android-apparaten is het al langer mogelijk om andere toetsenborden te installeren. Apple is daar nooit zo flexibel in geweest. In iOS 8 is dat helemaal anders. Een onderdeel van de nieuwe Extensibility-functionaliteit is dat het standaardtoetsenbord vervangen mag worden door toetsenborden van andere bedrijven. Deze mogen worden aangeboden in de App Store. Eerder mochten apps al hun eigen toetsenbord maken, maar dit mocht dan alleen in de eigen app worden gebruikt. Nu kun je dus een ander toetsenbord voor Safari of Mail gebruiken. Dit opent de deur voor populaire toepassingen als swype, waarmee je door te vegen snel woorden kunt vormen.

Wel legt Apple wat beperkingen op aan de nieuwe toetsenborden. Zo mogen ze geen functies bevatten als het verplaatsen van de cursor of het selecteren van tekst. Ook zijn er behoorlijk wat veiligheidsregels om de privacy te beschermen. Alle invoer blijft lokaal op het invoerapparaat, zodat er geen gegevens naar een afgelegen server gaan. Dit voorkomt bijvoorbeeld dat toetsenborden van derden gevoelige informatie kunnen onderscheppen. In beveiligde wachtwoordvelden schakelt je iPhone automatisch over naar het standaard toetsenbord.

©PXimport

iOS 8 biedt allerlei mogelijkheden om nieuwe toetsenborden te gebruiken.

Delen met gezin

Voor sommige mensen is het een ondenkbare luxe, voor anderen de normaalste zaak van de wereld: een gezin waar iedereen zijn eigen iOS-apparaat heeft. Vader en moeder allebei een iPad en iPhone, de kinderen een iPod touch of een iPad mini. Een groot probleem is dat nooit geweest: als je allemaal hetzelfde iTunes-account gebruikt in de App Store, kun je de apps op al die apparaten downloaden. Maar wat nou als zoonlief telkens vraagt of hij een nieuwe game mag kopen? Of ma en pa willen een app downloaden waarvan het onhandig is dat die in het onderdeel Aankopen in de App Store verschijnt?

Met de nieuwe functionaliteit 'Delen met gezin' wordt dat allemaal veel makkelijker te beheren. Nog steeds wordt met hetzelfde iTunes-account gewerkt en betaal je maar één keer, maar er zijn veel instellingen om aankopen van apps, films, boeken en muziek te controleren en de privacy te waarborgen. Zo kun je instellen dat bij elke aankoop op de iPad mini via een notificatie eerst goedkeuring wordt gevraagd aan het gezinshoofd, bijvoorbeeld op de iPhone van moeder. Apps die worden aangeschaft, verschijnen niet meer op de iPod touch bij het onderdeel Aankopen. Er zitten nog meer handige onderdelen in deze nieuwe functie, zoals Zoek mijn iPhone om te kijken waar de kinderen zijn, een gedeelde Agenda-functie en een gedeeld fotoalbum.

©PXimport

Met de nieuwe functie Delen met gezin kun je ook snel foto's delen.

Zo veel details

Zoals bij iedere update van het besturingssysteem van de iPhone, zijn er in iOS 8 naast de grote nieuwe functies en kenmerken ook talloze kleine verbeteringen en extra's. Zo moet het werken met de mobiele hotspot-functie soepeler verlopen en blijven ook ongewenste notificaties achterwege. Ongewenste notificaties kwamen nog weleens voor bij apps die - ondanks je voorkeur geen meldingen te ontvangen - je toch telkens lastigvielen. Een andere vervelende truc van vooral gamebedrijven is om je automatisch naar de App Store te sturen. Ook dit is niet meer mogelijk in iOS 8. Het accuverbruik is in iOS 8 per app te controleren in een apart menu dat je bereikt via Instellingen / Algemeen / Verbruik / Batterijgebruik.

Apps die een te grote belasting op je iPhone leveren, worden automatisch afgesloten. De ontwikkelaars krijgen dan te horen dat ze de app moeten aanpassen. Slechtzienden krijgen de optie om de gehele iPhone in zwart-wit te zetten via Instellingen / Algemeen / Toegankelijkheid / Grijstinten. Niet alleen de menu's, maar ook geopende apps worden dan in grijstinten afgebeeld. Daarnaast is er een uitgebreidere zoomfunctie en kun je instellen dat alles op het scherm wordt voorgelezen op het moment dat je met twee vingers naar beneden veegt. In Safari kun je je creditcard scannen, zodat de browser de afbeelding omzet in leesbare tekst voor invoervelden op een website.

Bovendien is AirPlay vereenvoudigd: om bijvoorbeeld de iPhone met een Apple TV te verbinden, hoef je geen gebruik meer te maken van hetzelfde wifi-netwerk. In het multitaskingscherm - twee keer op de Home-knop drukken - zie je boven de actieve apps de meest 'gebruikte' contactpersonen.

©PXimport

Om beelden naar de Apple TV te sturen heb je geen wifi-netwerk meer nodig.

Veelbelovende update

Naast de vele verbeteringen en nieuwe onderdelen die we zelf bij de lancering hebben kunnen testen, biedt de introductie van het nieuwe besturingssysteem veel mogelijkheden die pas in het komende jaar tot bloei zullen komen. Dit heeft met name te maken met de grote hoeveelheid gereedschappen en hulpmiddelen die ontwikkelaars van apps ter beschikking krijgen van Apple. Denk bijvoorbeeld aan HealthKit, een platform dat allerlei informatie over de gezondheid van de gebruiker bundelt in de nieuwe app Gezondheid. Of HomeKit, dat een centraal gestroomlijnd systeem biedt voor allerlei apparaten in en rondom het huis (domotica).

Ook aan games is gedacht, met de nieuwe mogelijkheden van Metal, dat veel directer de A7-chip in de nieuwere toestellen aanspreekt, en dus tot mooiere beelden leidt. Daarnaast zijn over de nieuwe programmeertaal Swift veel positieve geluiden te horen. Dit alles leidt niet zozeer tot een veel beter besturingssysteem als je iOS 8 net op je iPhone installeert, maar zonder twijfel wel tot betere, mooiere en flexibeler apps in de App Store.

©PXimport

In de app Gezondheid (Health) gaan app-ontwikkelaars informatie over je gezondheid verzamelen.

Goed nieuws

Voor de iPhone betekent iOS 8 alleen maar goed nieuws. Na de visuele omslag in iOS 7 is het besturingssysteem dat in het najaar van 2014 wordt geïntroduceerd vooral inhoudelijk erg sterk. De iPhone wordt handiger en flexibeler in het gebruik, mede door ontwikkelaars meer vrijheid te geven om apps met elkaar te laten communiceren, delen vanuit Safari makkelijker te maken, het iTunes-account te beheren over meerdere apparaten en andere toetsenborden in de standaard apps toe te laten.

De starre en soms wat beperkte werking van het besturingssysteem heeft Apple daarmee definitief achter zich gelaten. Wat overblijft is een opener, veelbelovend systeem dat nog steeds duidelijk, snel en fraai is, maar ook de privacy en veiligheid hoog in het vaandel houdt. Heb je iOS 8 nog niet op jouw geschikte apparaat geïnstalleerd? Ga dan naar Instellingen / Algemeen / Software-update en installeer de update.

©PXimport

De hotspotfunctie werkt in iOS 8 makkelijker en moet betrouwbaarder zijn.

AI is inmiddels doorgedrongen tot in bijna elk digitaal domein. Van vertaaltools en chatbots tot beeldmakers en medische toepassingen. Veel gebruikers vinden AI handig, efficiënt en zelfs creatief. Toch brengt deze evolutie ook minder zichtbare risico's met zich mee, op persoonlijk, maatschappelijk en ecologisch vlak.

AI is inmiddels doorgedrongen tot in bijna elk digitaal domein. Van vertaaltools en chatbots tot beeldmakers en medische toepassingen. Veel gebruikers vinden AI handig, efficiënt en zelfs creatief. Toch brengt deze evolutie ook minder zichtbare risico's met zich mee, op persoonlijk, maatschappelijk en ecologisch vlak.

In dit artikel bekijken we verschillende AI-risicozones. Wat is bijvoorbeeld de milieu-impact van AI? Hoe betrouwbaar zijn de antwoorden van chatbots? Wat als synthetische media (alles wat met AI wordt gemaakt) niet meer van echt te onderscheiden zijn? En hoe beïnvloeden AI-systemen onze economie, privacy en ons denkvermogen? De grens tussen mens en machine vervaagt.

Dit artikel is bedoeld voor wie voorbij de hype wil kijken en wil begrijpen wat er op het spel staat. Elk onderdeel behandelt een specifiek risico, met voorbeelden en toepassingen. Zo krijg je een goed beeld van de schaduwkanten van AI. Niet om de technologie af te wijzen, maar om er bewuster en verantwoordelijker mee om te gaan.

Ecologische voetafdruk

Hoewel AI vaak als iets immaterieels en 'in de cloud' wordt voorgesteld, is de milieu-impact allesbehalve onzichtbaar. De menselijke hersenen verbruiken continu ongeveer 20 watt, vergelijkbaar met een gloeilampje. Daarmee worden 86 miljard neuronen en duizenden synapsen per neuron gevoed.

Grote taalmodellen als GPT of Gemini vragen daarentegen enorm veel rekenkracht. De trainingsfase kan duizenden MWh vereisen en miljoenen liters water voor koeling, afhankelijk van het datacenter en de gebruikte hardware. Ook het gebruik (inferentie) is belastend: elke prompt/antwoord-interactie bij modellen uit deze klasse vraagt energie en koeling aan de serverzijde.

AI heeft dus een stevige ecologische voetafdruk. Tegelijk worden oplossingen ontwikkeld, zoals restwarmtehergebruik, luchtkoeling in plaats van waterkoeling, meer hernieuwbare energie en efficiëntere modellen. Denk aan compacte taalmodellen, zoals TinyML, quantisatietechnieken (kleinere getallen en minder geheugen) en lokaal draaiende AI's (edge AI).

©(c) Wikipedia, CC BY-SA

Hallucinaties

AI-chatbots doen de gebruiker graag een plezier. Daarbij zijn ze opvallend overtuigend, ook wanneer ze onzin produceren, oftewel wanneer ze hallucineren.

Hallucinaties kunnen ernstige gevolgen hebben, bijvoorbeeld wanneer juristen verwijzen naar niet-bestaande wetsartikelen of wanneer medische informatie klakkeloos wordt overgenomen. Controleer gevoelige informatie daarom altijd via meerdere bronnen. Doe dit zeker bij gevoelige of complexe thema's. Weet ook dat AI-modellen zich vaak verontschuldigen als je teruggeeft dat er een fout is gemaakt. Vervolgens herhalen ze zich doodleuk.

Hallucinaties zijn hardnekkiger bij fenomenen als data- en conceptdrift. Bij het eerste herkent het model je eigen input minder goed doordat de vorm afwijkt van de trainingsinput. Bij het tweede is de inputvorm hetzelfde gebleven, maar is de betekenis inmiddels veranderd. Meer weten over datadrift en conceptdrift.

Verder kan het model te veel details uit trainingsdata opnemen en zo irrelevante informatie meenemen (overfitting). Of omgekeerd: onvoldoende zinvolle data gebruiken (underfitting). Ook deze fenomenen kunnen het hallucineren versterken.

Bias en manipulatie

AI-modellen krijgen enorme datahoeveelheden van het internet als input. Deze zijn zelden neutraal, waardoor vooroordelen of een westers wereldbeeld in het leerproces sluipen. Dat zorgt voor vertekening of bias (vooringenomenheid). AI-modellen kunnen bijvoorbeeld vrouwen aan zorgberoepen linken en mannen aan leidinggevende functies, of etnische groepen benadelen bij risicobeoordelingen.

Bias is niet alleen maatschappelijk, maar ook technisch. Een model leert niet alleen wat er ín de data staat, maar ook hoe die data zijn verdeeld. Als een bepaalde bron oververtegenwoordigd is, of als een schrijfstijl vaker voorkomt, dan krijgt dat automatisch meer gewicht. De architectuur en trainingsmethode versterken die patronen. Daardoor kunnen antwoorden die objectief lijken toch subtiel een voorkeur bevatten.

Interessant is ook dat onderzoekers political compass-testvragen voorlegden aan grote AI-taalmodellen (LLM's). De conclusie: zowat alle LLM's situeren zich in het links-economische, sociaal-libertaire kwadrant. Besef dat ook deze testvragen een vooroordeel (kunnen) bevatten, wat aantoont hoe moeilijk het is bias correct te beoordelen.

Nog problematischer wordt het bij manipulatie, wanneer deze bias opzettelijk in het model zit. Denk aan AI-toepassingen in advertenties die inspelen op angsten of overtuigingen. Algoritmische sturing kan bovendien gemakkelijk tot gelijkgezinde groepen (echo chambers) en polarisering leiden.

Omdat AI-modellen zo complex zijn, is vaak onduidelijk hoe de output tot stand komt (de black box). Dit vergroot de transparantiebehoefte en verklaart waarom veel wetenschappers pleiten voor explainable AI, of LLM's en AI-algoritmen opensource willen maken.

Synthetische media

De term synthetische media verwijst naar beelden, audio of tekst die volledig of deels AI-gegenereerd zijn. Denk aan deepfakes, nagebootste stemmen of automatisch gegenereerde nieuwsartikelen. Zulke toepassingen lijken creatief en handig, je maakt bijvoorbeeld een marketingvideo zonder camera of acteurs, maar de keerzijde is zorgwekkend.

Deepfakes kunnen personen dingen laten zeggen die zo zijn uitgesproken. Andersom kunnen echte beelden als deepfake worden afgedaan, ook wel 'the liar's dividend' genoemd. Deepnudes (gefingeerde naaktbeelden) kunnen dan weer gebruikt worden voor wraakporno.

Deze technologieën maken ook nepnieuws: desinformatie waarbij feiten doelbewust worden verdraaid. Dit tast het vertrouwen in communicatie en bewijsvoering aan en doet steeds meer mensen geloven in de maakbaarheid van de realiteit. Wat echt is, hangt vooral af van hoe je deze zelf vormgeeft. Feit en fictie raken verstrengeld, waardoor we belanden bij concepten als alternate truth en postrealiteit. Daarin wegen perceptie, gevoel en overtuiging zwaarder dan feiten. Synthetische media vragen daarom niet alleen om kritische blik, maar mogelijk ook om watermerken en regulering.

Zelfbevlekking

AI-modellen gebruiken vrijwel alle beschikbare internetbronnen als trainingsmateriaal. Omdat generatieve AI zelf steeds meer online content produceert, gebruiken modellen ook hun eigen output opnieuw. Zo ontstaat een zichzelf versterkende kringloop waarbij AI zich voedt met AI-gegenereerde inhoud. Deze vorm van zelfbevlekking verhoogt het risico op kwaliteitsverlies in digitale content, ook wel slop of enshittification genoemd.

AI genereert output namelijk op basis van patronen, niet vanuit betekenis of intentie. Als deze patronen ook nog eens uit andere AI-bronnen komen, ontstaat een neerwaartse spiraal met nauwelijks nuancering en steeds herhaalde ideeën. Hierdoor verhoogt ook het risico op hallucinaties en bias en de mens raakt out-of-the-loop. Op termijn dreigt model collapse: AI-modellen worden minder intelligent naarmate ze vaker op eigen output trainen.

Sommigen spreken van een zombie-internet. Zo blijkt inmiddels al zeker vijf procent van de nieuwe Engelstalige Wikipedia-inhoud AI-gegenereerd te zijn. Bovendien nemen mensen typische AI-taal, met herkenbare woordkeuzes, steeds vaker over. Om deze dynamiek te doorbreken, moeten menselijke input en creativiteit centraal blijven staan in het AI-trainingsproces.

Auteursrecht

AI roept fundamentele vragen op rond auteursrecht. Modellen worden getraind op grote hoeveelheden tekst, beeld en audio zonder dat makers altijd toestemming hebben gegeven. Dit leidt tot discussies over schending van auteursrecht.

Er lopen inmiddels meerdere rechtszaken tegen AI-bedrijven. Het gaat onder meer om claims rond ongeoorloofd gebruik van beschermde werken voor training en ongewenste herhaling van fragmenten in AI-output. Bedrijven worden daardoor steeds bewuster van licenties, databescherming en toestemmingseisen.

De VS en Europa hanteren verschillende juridische kaders. In de VS wordt soms gesproken van 'fair use' bij transformatief gebruik, terwijl Europa zich baseert op strengere richtlijnen en opt-out-mechanismen via het TDM-AI-protocol.

AI-output roept ook andere auteursrechtelijke vragen op. Wie is bijvoorbeeld de auteur van een AI-tekening? Is dat de modelontwikkelaar, de gebruiker of niemand? AI kan ook onbedoeld tekst- of beeldfragmenten uit het trainingsmateriaal overnemen, met mogelijk plagiaat. Er bestaat dus een juridische grijze zone en er is behoefte aan duidelijke regelgeving, aangepast aan de AI-evoluties.

Privacy

AI kan verder een bedreiging voor onze privacy vormen. In China zie je dit scherp: gezichtsherkenning en camera's ondersteunen er een sociaal kredietsysteem. Burgers worden continu gevolgd. Wie een overtreding begaat, riskeert sancties.

Ook in het Westen ontstaan zorgwekkende trends. Het Amerikaanse bedrijf Clearview AI bijvoorbeeld bouwt een databank met miljarden gezichten, geplukt uit sociale media en websites, zonder toestemming van de betrokkenen. Beveiligingsbedrijven gebruiken deze beelden om burgers te identificeren, nagenoeg zonder controle.

Een bijkomend gevaar is dat je zelf te veel prijsgeeft. Steeds meer AI-tools gebruiken bijvoorbeeld Retrieval-Augmented Generation (RAG), waarbij je eigen of andere data kunt uploaden voor betere antwoorden. Maar wie garandeert dat deze informatie niet elders wordt opgeslagen of hergebruikt?

Daarnaast ondermijnt AI je informatievrijheid via filterbubbels. Algoritmen tonen vooral inhoud die aansluit bij eerdere voorkeuren, waardoor je blik vernauwt en confirmation bias toeneemt: je vertrouwt vooral informatie die je bestaande overtuiging bevestigt. Gecombineerd met micro-targeting, waarbij je gericht wordt beïnvloed met politieke of commerciële boodschappen, ontstaan risico's op manipulatie.

Geestelijke ontwikkeling

Steeds meer AI-tools nemen cognitieve taken over: ideeën bedenken, teksten samenvatten of wiskundeproblemen oplossen. Dit is handig, maar geeft ook risico's. Als je brein weinig wordt uitgedaagd, komt je mentale ontwikkeling in het gedrang.

Vooral jongeren (digital natives) zijn kwetsbaar. Schoolopdrachten worden sneller aan AI-bots uitbesteed dan zelf uitgewerkt. Daardoor oefenen ze minder op formulering, redenering en foutcorrectie, wat juist belangrijk is voor de intellectuele groei.

Dit daagt ook het onderwijs uit, bijvoorbeeld wat betreft lesmethodes. Mogelijk biedt een aanpak als flip the classroom enig soelaas: leerlingen bereiden thuis (met hulp van AI) de leerstof voor en in de klas worden samen oefeningen gemaakt en besproken.

Bovendien zijn AI-antwoorden vaak vlot geschreven, maar missen ze nuance of tegenstrijdige ideeën. Wie zijn denkproces voortdurend daaraan spiegelt, loopt het risico op vervlakking van mening en expressie.

AI-bots creëren ook onrealistische sociale verwachtingen. Ze zijn vaak opvallend geduldig en meegaand, wat mensen minder sociaal vaardig kan maken. Sommigen raken meer sociaal geïsoleerd of ontwikkelen parasociale relaties met bots als Replika en CharacterAI.

Politiek en economie

AI dreigt ook de politiek-economische verhoudingen grondig te herschikken. Waar staten traditioneel economische groei sturen via beleidsinstrumenten (Keynesiaans model), nemen Big Tech-giganten het steeds meer over. Overheden worden afhankelijker van deze bedrijven, wat machtsasymmetrie versterkt. Er zijn al duidelijke tekenen van deregulatie: regels worden versoepeld om innovatie aan te trekken.

Ook op microniveau is de impact zichtbaar. Ontwikkelingen (zoals agentic AI) kunnen de economie en de productiviteit stimuleren en er ontstaan ook nieuwe functies, zoals prompt engineers, AI-ethici en data-curatoren. Maar helaas gaat het voornamelijk om laagbetaalde ghost workers die AI-modellen helpen trainen. Daarnaast veranderen veel jobs inhoudelijk, zoals in administratie, marketing, financiën en juridische diensten. Andere functies zullen ongetwijfeld verdwijnen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat bijvoorbeeld vertalers, copywriters, klantenservicemedewerkers, boekhoudassistenten en junior programmeurs zich ernstig zorgen maken.

AI zal daarnaast ongetwijfeld ook de internationale machtsverhoudingen beïnvloeden. Geopolitieke spelers als de VS en China dreigen met hun AI-overmacht nog dominanter te worden, ten koste van andere (supra)nationale entiteiten. Is Europa hier een goed voorbeeld van?

Veiligheid

Vooralsnog kwamen vooral risico's aan bod die niet per se bedoeld of gewild zijn, maar er zijn ook partijen die bewust de destructieve kracht van AI inzetten. Zo worden cyberaanvallen steeds geavanceerder. Aanvallers gebruiken zelflerende algoritmen om netwerken te exploiteren. Er bestaan AI-tools die phishingmails opstellen, perfect afgestemd op het slachtofferprofiel.

Ook maatschappelijke structuren staan onder druk. Een AI die (via sociale media) nepnieuws verspreidt over bijvoorbeeld verkiezingen, kan wijdverspreide onrust veroorzaken. Door hun schaal en snelheid kunnen AI-systemen hele informatienetwerken ontregelen, zonder aanwijsbare dader.

Daarnaast loert het gevaar van verkeerde afstemming (misalignment): een AI die geen kwaad wil, maar schade aanricht omdat het doel fout werd geformuleerd. Denk aan een AI die waterverbruik wil beperken en daarom irrigatiesystemen stillegt.

Militaire toepassingen zijn er uiteraard ook. Autonome drones en zelflerende wapensystemen worden volop ontwikkeld. Grote spelers zijn bijvoorbeeld het Amerikaanse Anduril (AI-drones)en Palantir (militaire AI-software). Tekenend is dat een oprichter een ultranationalistisch manifest publiceerde waarin hij stelt dat de VS absoluut de AI-oorlog moet winnen.

Cyborgisering

Misschien wel het grootste gevaar van AI dringt langzaam en ongemerkt ons leven binnen: cyborgisering. Dit is het vervagen van de grens tussen mens en de machine. Denk aan avatars die levensecht reageren, digitale dubbelgangers van echte personen of AI-influencers met miljoenen volgers. Daardoor wordt het steeds moeilijker om te onderscheiden waar de mens stopt en de machine begint.

Nieuwe categorieën digitale wezens duiken op, zoals virtuele klantenadviseurs, AI-therapeuten en synthetische gezelschapsdieren. Een Spaanse vrouw trouwde zelfs met een AI-hologram.

Op termijn ontstaat er een samenleving waarin mensen voortdurend zijn verbonden met AI, via brillen, lenzen, implantaten of herseninterfaces (denk aan Neuralink van Elon Musk: AI-in-the-human). Technieken als de Turingtest of Winograd-challenge volstaan al lang niet meer om mens van machine te onderscheiden. Daardoor komen autonomie en authenticiteit steeds meer onder druk te staan.

Cyborgisering roept fundamentele vragen op. In hoeverre blijven we menselijk? Wellicht is niet iedereen een transhumanist zoals Ray Kurzweil, die reikhalzend uitkijkt naar de singulariteit: het moment waarop AI slimmer wordt dan de mens.

Black Friday staat weer voor de deur en dat betekent dat je overspoeld wordt met aanbiedingen. Maar let goed op voordat je op de bestelknop drukt: uit onderzoek van de Autoriteit Consument & Markt (ACM) blijkt dat veel van deze 'megadeals' in werkelijkheid misleidend zijn. Driekwart van de onderzochte winkels houdt zich niet aan de regels.

De toezichthouder nam 24 grote webshops en fysieke winkels onder de loep. De conclusie is schokkend: maar liefst 18 van de 24 winkels gaan de fout in met hun kortingsacties.

Sjoemelen met de 'van-prijs'

De grootste valkuil voor consumenten zit hem in de zogenoemde 'van-prijs'. Wettelijk is vastgelegd dat de doorgestreepte prijs (waar de korting vanaf gaat) de laagste prijs moet zijn die de winkel in de afgelopen 30 dagen heeft gerekend.

In de praktijk lappen veel winkeliers deze regel aan hun laars. Ze baseren de korting bijvoorbeeld op de (vaak veel hogere) adviesprijs, of een oude prijs van maanden geleden. Hierdoor lijkt het alsof je een enorme korting pakt, terwijl je in werkelijkheid soms nauwelijks goedkoper – of zelfs duurder – uit bent.

Volgens Fleur Severijns van de ACM is dit niet alleen oneerlijk tegenover de consument, maar ook tegenover concurrenten die wél netjes de regels volgen. De toezichthouder heeft de overtredende winkels aangeschreven. Vorig jaar kregen ketens als Leen Bakker en Jysk al boetes van boven de een ton voor dit soort praktijken; dat risico lopen de huidige overtreders nu ook.

Ook Bol, Amazon en Wehkamp genoemd

De ACM maakt de namen van de 18 winkels nog niet bekend, omdat zij nog bezwaar mogen maken. De Consumentenbond deed echter eigen onderzoek en noemt man en paard. Volgens de bond gaan onder andere Amazon, Wehkamp en Bol de mist in:

Waarom trappen we erin?

Winkeliers worden steeds creatiever in het verhullen van de werkelijke prijshistorie. Niels Holtrop, universitair docent Marketing, legt aan de NOS uit dat dit een bewust psychologisch spel is. Omdat aanbiedingen vaak tijdelijk zijn, ontstaat er bij consumenten de angst om de deal te missen (Fear Of Missing Out).

Doordat het voor de ACM onmogelijk is om elke (kleine) webshop te controleren, nemen veel winkeliers de gok. "Prijsconcurrentie is een krachtig wapen; klanten zijn er enorm gevoelig voor," aldus Holtrop.

Wat kun je doen?

Controleer zelf of de prijzen van producten niet stiekem zijn verhoord door gebruik te maken van de prijshistorie. Op vergelijkingssites kun je bijvoorbeeld zien wat het prijsverloop van een bepaald product is geweest gedurende een jaar.

Op Kieskeurig.nl kun je bijvoorbeeld de prijsdalers bekijken, hier vind je producten die de afgelopen periode sterk in prijs zijn gedaald.