Internet wordt steeds belangrijker en je kunt niet meer zonder breedbandverbinding. Die verbinding moet natuurlijk wel je huis binnenkomen. Welke technologieën zijn er en wat zijn de voor- en nadelen?

Een internetverbinding kan op drie manieren je huis binnenkomen: via glasvezel, via de televisiekabel of via het telefoonnetwerk (meestal (a)dsl genoemd). Soms heb je de keuze uit alle drie de technologieën, maar doorgaans heb je twee verbindingsmogelijkheden in je huis. We zetten in dit artikel de drie technieken op een rij. Lees ook: Alles wat je moet weten over wifi.

Glasvezel

Glasvezel is de meest moderne technologie en spreekt ook het meest tot de verbeelding. Door middel van een laserstraal wordt er via glasvezel gecommuniceerd. In tegenstelling tot kabel en dsl heeft een glasvezelverbinding de mogelijkheid tot dezelfde download- en uploadsnelheid. Je kunt dus probleemloos een uploadsnelheid van 500 Mbit/s krijgen en dat is leuk om toegang te krijgen tot bijvoorbeeld je eigen cloud op een NAS. Momenteel wordt de glasvezelaansluiting afgemonteerd met apparatuur die geschikt is voor 100 Mbit/s of 1 Gbit/s.

Het maximale abonnement is meestal 500 Mbit/s, al zijn er regionale glasvezelaanbieders met een 1 Gbit/s-abonnement. Naast de synchrone up- en downloadloadsnelheid is een voordeel van glasvezel dat het een directe verbinding tussen jouw huis en de glasvezelcentrale is die niet beïnvloed wordt door externe storingsbronnen. Heb je dus een abonnement van 500 Mbit/s, dan wordt de snelheid tussen jouw huis en de centrale ook daadwerkelijk gehaald. De centrale zelf deel je uiteraard wel met andere abonnees en die heeft een limiet qua beschikbare bandbreedte. Een centrale is bijvoorbeeld aangesloten op de rest van het glasvezelnetwerk met een snelheid van 4 Gbit/s die je met alle aansluitingen deelt.

Er is dus niet voor iedereen de hele tijd 500 Mbit/s beschikbaar, dit heet overboeking. In de praktijk zul je niet zo snel last hebben van een lage internetsnelheid, maar het kan dus wel voorkomen dat je je snelheid niet haalt. Televisie over glasvezel is meestal IP-televisie over dezelfde glasvezel. Indien er 100Mbit/s-apparatuur is gemonteerd in combinatie met het maximale abonnement, dan wordt je internetsnelheid lager als je televisie kijkt. Per HD-zender gaat er dan ongeveer 13 Mbit/s van je snelheid af. Bij gigabit-apparatuur is dat niet het geval. De groei is nog lang niet uit glasvezel, met nieuwe apparatuur kan er zeker 10 Gbit/s of sneller door de glasvezel.

Aanbod vergelijken

Via www.providercheck.nl kun je achterhalen welke abonnementen en snelheden op jouw adres beschikbaar zijn. De site houdt zoveel mogelijk rekening met de echte situatie. Zo heeft mijn huis alleen kabel en glasvezel. Dsl-abonnementen worden door Providercheck op mijn adres niet getoond, terwijl dat voor een adres een wijk verder wel het geval is. Controleer uiteraard zelf wel of je de aansluiting voor een gewenst abonnement echt in huis hebt.

Kabelinternet

Kabelinternet is internet via het kabeltelevisienetwerk en wordt op de meeste plekken aangeboden door Ziggo. Anders dan glasvezel is kabelinternet asynchroon: de uploadsnelheid is dus lager dan de downloadsnelheid. Ziggo biedt voor consumenten maximaal 200 Mbit/s downloadsnelheid en 20 Mbit/s uploadsnelheid. We hebben het wel over 'kabel', maar de daadwerkelijke coaxkabel vanaf je huis is tegenwoordig maximaal zo'n 300 meter. De rest van het netwerk bestaat uit glasvezel waardoor er geen snelheidsverlies is. Toch heeft kabel een slechte naam. Dat komt doordat je niet je eigen verbinding naar de centrale hebt, maar de coaxkabel deelt met alle andere gebruikers. Tegenwoordig is het kabelnetwerk wel verdeeld in kleine segmenten, doorgaans per wijk. Internet via de kabel is mogelijk dankzij EuroDOCSIS 3.0 dat definieert hoe frequentiebanden voor tv-kanalen op de kabel voor data gebruikt kunnen worden. Bij Ziggo worden er zestien downstreams (zestien tv-kanalen van 8 MHz) met een snelheid van 50 Mbit/s gebruikt.

In totaal is er hiermee 800 Mbit/s bandbreedte beschikbaar. De meeste kabelmodems gebruiken acht downstreams waardoor gebruikers verdeeld worden in twee blokken van 400 Mbit/s. Je deelt dus altijd 400 Mbit/s met andere abonnees. Naast de downstreams zijn er vier upstreams met een totale bandbreedte van 108 Mbit/s die door alle gebruikers van beide blokken samen wordt gedeeld. In de praktijk is gelukkig niet iedereen tegelijk aan het downloaden of streamen, maar er kunnen zeker snelheidsdips optreden op populaire tijden. Gaat het structureel echt niet goed, dan kan het coaxnetwerk eventueel verder gesplitst worden. Qua snelheid is de groei zeker nog niet uit kabel, zakelijk biedt Ziggo al een 500Mbit/s-abonnement dankzij een modem dat zestien downstreams tegelijkertijd aankan. Daarnaast biedt opvolger DOCSIS 3.1 onder andere door betere modulatie snelheden tot 10 Gbit down en 2 Gbit/s up. Wel zal kabel altijd asynchroon blijven.

Een voordeel van kabelinternet is dat het televisiesignaal helemaal los staat van het internetsignaal. Het kijken naar televisie gaat dus nooit van de internetsnelheid af. Daar staat tegenover dat een televisieabonnement altijd verplicht is, er staat immers altijd een televisiesignaal op de kabel.

©PXimport

Bij het kabelnetwerk delen meerdere huizen eigenlijk dezelfde coaxkabel, het achterliggende netwerk gebruikt glasvezel.

DSL

Internet via de telefoonlijn heet dsl (Digital Subscriber Line) en transporteert data digitaal over de telefoonlijn. Je hebt net als bij glasvezel je eigen lijn tot de centrale, maar heel robuust is die verbinding niet. Er is dus niet zoals bij glasvezel een garantie dat je snelheid gehaald wordt. De belangrijkste factor is de afstand tot de centrale. Hoe langer je telefoonlijn is, hoe langzamer de mogelijke snelheid. Daarnaast beïnvloeden telefoonlijnen elkaar omdat ze in bundels naast elkaar lopen. Hierdoor ontstaat ruis waardoor de maximale snelheid lager wordt. Hier kun je voor dsl controleren welke maximale snelheid op jouw adres op basis van lijnlengte vermoedelijk mogelijk is. Een nadeel van dsl in combinatie met televisie kan zijn dat de bandbreedte van de televisiestreams van je internetsnelheid afgaan (circa 8 Mbit/s per HD-televisiekanaal).

Adsl en vdsl

Er zijn verschillende soorten dsl in gebruik. Adsl (Asynchronous Digital Subscriber Line) biedt een maximale downloadsnelheid van 8 Mbit/s in combinatie met een upload van 1 Mbit/s. Adsl kom je eigenlijk alleen nog tegen in buitengebieden waar een modernere variant van dsl geen zin heeft, de snelheid is daar door de lijnlengte zelfs flink lager dan de theoretische 8 Mbit/s. Opvolger adsl2+ heeft een maximale snelheid van 24 Mbit/s met een upload tot 1,3 Mbit/s. Het wordt momenteel ingezet bij wijken die relatief ver van de centrale afliggen en (nog) geen eigen wijkkasten hebben. Ook wijken waar al glasvezel tot in huis ligt, zullen doorgaans op adsl2+ blijven.

De meest moderne dsl-technologie heet vdsl2 en staat voor Very High Speed Digital Subscriber Line 2. Vdsl2 heeft alleen zin bij een relatief korte koperkabel. Daarom moeten er wijkkasten geplaatst worden die via glasvezel verbonden zijn met de rest van het netwerk. Dit vereist werkzaamheden en daarom wordt vdsl2 eigenlijk alleen in gebieden aangelegd en aangeboden waar geen glasvezel tot in huis wordt aangelegd. Via vdsl2 is maximaal 60 Mbit/s met een upload van 6 Mbit/ mogelijk. Momenteel wordt vdsl2 geüpgraded naar vdsl2 met vectoring. Dit is technologie die de ruis in de verbinding compenseert waardoor er een snelheid van 100 Mbit/s in combinatie met een upload van 10 Mbit/s mogelijk wordt. Het combineren van twee aderparen (bonding) zorgt ervoor dat zelfs 200 Mbit/s mogelijk wordt. Vectoring en pair bonding zijn nog niet overal beschikbaar, maar is zeker nodig om te blijven concurreren met voornamelijk de kabel.

LG blijft verbetert de oled-techniek nog veel verder en dat werpt dit jaar eindelijk zijn vruchten af. De LG OLED EVO 65G56LS is uitgerust met een nieuw type oled-paneel dat aanzienlijk meer piekhelderheid en kleurbereik levert. Daarnaast heeft LG webOS 25 uitgerust met een aantal AI-functies die het gebruiksgemak moeten verbeteren.

De nieuwe G-serie van LG is verkrijgbaar in twee versies. Een met een centrale voet in doos zoals ons testmodel, te herkennen aan de letters ‘LS’ achteraan en een model met een meegeleverde wandbeugel, die modellen hebben de letters ‘LW’ achteraan. De G-reeks mikt nog steeds in eerste instantie op wandmontage. Het toestel zelf is 24mm diep, dat lijkt misschien veel, maar die dikte heeft het wel over het hele oppervlak. Er is geen behuizing voor elektronica die verder uitsteekt. De rand is afgewerkt met een zilverkleurige strip, en dat geeft deze tv van opzij bekeken echt een premium look. De wandbeugel is verstelbaar, je kunt het toestel beperkt links en rechts draaien. De voet kun je monteren in twee posities, hoog en laag, in de hoge positie is er ruim plaats voor een soundbar. Het moet gezegd ook op een tv-meubel ziet hij er prima uit, wandmontage is zeker geen verplichting. 

Aansluitingen

De selectie aansluitingen die LG gebruikt is al enige tijd onveranderd gebleven, maar is dan ook erg goed. Met vier hdmi-poorten die allemaal de maximale hdmi 2.1-bandbreedte (48Gbps) leveren, zitten gamers in ieder geval gebeiteld. Verdere gamingfuncties zijn ALLM, 4K120 en VRR (AMD FreeSync en NVIDIA G-Sync). PC-gamers kunnen zelfs tot 4K165 gaan, dat is een duidelijke upgrade ten opzichte van vorig jaar. Input-lag is altijd een sterk punt geweest bij LG, dat is dit jaar niet anders, in 4K60 meten we 10,5ms, in 2K120 zelfs maar 5,5ms. Op poort 2 kan je ARC/eARC gebruiken, gamers die een soundbar willen aansluiten, houden nog steeds drie volwaardige HDMI-poorten over. 

Wil je de opstelling zo netjes mogelijk houden, altijd mooi bij een premium tv, dan kun je de bijgeleverde IR-blaster gebruiken om brontoestellen te besturen met de LG-afstandsbediening, ook als die apparaten bijvoorbeeld in een kast staan. De G5 ondersteunt het WiSA-protocol (Wireless Speaker and Audio Association), maar is beperkt tot 2.1-configuraties. Daarmee is jammer genoeg geen draadloze surroundopstelling mogelijk. Alle kabels kun je via twee clips en twee verzonken kanalen wegleiden naar de voet. 

Nieuw oled-paneel, nieuw record

Nieuwe ontwikkeling op vlak van oled-technologie zijn niet uitzonderlijk. Twee jaar geleden introduceerde LG bijvoorbeeld oled-panelen met een laag microlenzen die voor een mooie verbetering in helderheid zorgden. Die microlenzen zijn op de G5 echter niet meer aanwezig. In ruil gebruikt dit model een gloednieuw paneel dat een andere opbouw van de oled-materialen gebruikt. Onder de naam OLED evo Met Brightness Booster Ultimate belooft de G5 hogere piekhelderheid en een breder kleurbereik. En dat blijken geen loze beloftes. Op het 10%-venster haalt de G5 2409 nits, en op een volledig wit beeld zelfs 356 nits. 

Dat alles gemeten in de uitstekend gekalibreerde HDR Filmmaker mode. Ter verduidelijking, dat is een 50 procent verbetering tegenover de G4 van vorig jaar, en voldoende om de kop van het oled-peloton aan te voeren. Vooral de verbetering op het volledig wit veld is impressionant. Daardoor moet de G5 nu de helderheid veel minder laten dalen als het beeld veel wit bevat, iets wat op vorige generaties nog merkbaar was. Ook het kleurbereik is weer groter geworden, en met 99,9% P3 is de G5 perfect uitgerust voor prachtige HDR-beelden. Het paneel had een uitstekende uniformiteit en weert zeer goed reflecties. De kijkhoek is prima.

De Filmmaker Mode is er voor wie minimale beeldverwerking wil, en de mooiste beelden getrouw aan de intentie. In SDR laat dat prachtige resultaten zien, maar de echte pracht van de G5 komt tevoorschijn bij HDR-beelden. Ook hier is de kalibratie nagenoeg perfect met enorm veel witdetail, intense kleuren, en dankzij de hoge piekhelderheid tintelende lichtaccenten. Kleuren worden goed bewaard als ze zeer helder zijn, dat dankt de tv aan het nieuwe paneel. Enkel in de donkerste beelden laat de G5 wat steken vallen. Er is veel schaduwdetail, maar in sommige beelden merken we veel ruis die het beeld ruw maakt en detail verbergt. In een ander geval was er wat blokvorming en bandvorming zichtbaar. We hopen dat LG nog wat aan de software kan sleutelen. 

Prima beeldverwerking

De Alpha11 beeldprocessor is aan zijn tweede generatie toe, maar nieuwe features lijken er niet te zijn. De upscaling en ruisonderdrukking zijn erg goed. In deinterlacing van 1080i-beeld merkten we op een testpatroon opnieuw een foutje waardoor kamvorming zichtbaar was, al bleek dat bij de meeste content niet tot problemen te leiden. Kleurstroken in zachte gradiënten elimineer je met de Vloeiende Gradatie-instelling, maar activeer die enkel als je het echt nodig acht, en dan alleen in de laagste stand. In een van onze testclips veegde die instelling ook wolken uit de lucht. Ook de dynamische tonemapping waar we gebruikelijk erg tevreden over zijn, laat je op dit model beter uit inactief.

Die maakte het beeld te helder, waardoor het aan contrast en impact verliest. Bovendien levert de G5 ook zonder dynamische tonemapping knap beeld. Goede punten waren er voor de bewegingsscherpte. Het oled-paneel laat nauwelijks of geen dubbele rand optekenen rond bewegende voorwerpen. Wie in 24Hz-filmmateriaal te veel last heeft van judder bij snelle camerabewegingen, activeert best TruMotion, bijvoorbeeld in ‘Cinematografische Beweging’ als je minimale invloed wenst. Maar ook hogere instellingen leverden goede resultaten, en de G5 toonde erg weinig beeldfouten zelfs met TruMotion in de Vloeiend-stand. 

Geen DTS-ondersteuning meer

Het is jammer, maar de G5 ondersteunt alleen nog maar Dolby Atmos, geen DTS meer. Vooral voor mensen met een uitgebreide bibliotheek Blu-ray schijven is dat een tegenvaller. Streaming gebruikt overwegend Dolby Atmos, dus daar weegt dat gebrek minder. De 60 Watt 4.2 kanaalsoplossing leek ons onveranderd. De klank is goed gebalanceerd, met een warm karakter en duidelijke baslijn. Zelfs surround is goed hoorbaar. Voor veel mensen zal dit volstaan, maar voor echte bioscoop audio zal een soundbar toch vereist zijn. Nieuw dit jaar is de Personal Sound Wizard. Die laat je een aantal keer in groepen van vier fragmenten horen met verschillende geluidsinstellingen, jij duidt aan wat je het best vindt klinken. Na de test bepaalt de processor op basis van je keuzes je geprefereerde klankinstellingen. Iets gelijkaardig bestond vorig jaar al voor beeld, maar we vinden dat je daar beter voor Filmmaker Mode of Cinema beeldmode kiest. Bij audio mogen persoonlijke voorkeuren wat meer doorwegen. 

WebOS 25, AI als persoonlijk hulpje

Kunstmatige intelligentie moet de nieuwe troef zijn van webOS 25, maar al deze nieuwe functies bleken niet te werken in het Nederlands. Voice ID, waarbij de tv je herkent op basis van je stem is nog niet beschikbaar in Nederlands. Maar ook andere functies, zoals de AI Chatbot die je moet helpen bij eenvoudige vragen zoals het aanpassen van beeldkwaliteit of aanbevelingen geven voor content, leek zelden te weten wat hij met onze vragen moest doen. LG kondigde ook generatieve kunst aan die je kan gebruiken in de screensaver, maar ook dit was nog niet beschikbaar. Nu missen we die AI-functies wel niet, de G5 is zo ook gebruiksvriendelijk, maar we hopen toch dat dit via software updates verbeterd wordt. 

In dit overzichtsartikel vind je alle informatie over webOS. WebOS 25 is van uitzicht niet echt veranderd op wat details na. Zo kan je live tv en HDMI-ingangen nu als tegels toevoegen in de rij met apps op het Home-scherm. Apps en Quick Cards die je niet gebruikt, kan je verbergen. Het app-aanbod is erg ruim en de G5 ondersteunt Airplay2 en Google Cast. LG toont helaas reclame op het Home-scherm en in de screensaver, lees in dit artikel hoe je reclame verwijdert.

De ‘Magic Remote’ heeft een nieuw ontwerp gekregen. Een rechthoekige vorm met afgeronde hoeken, en vooral minder toetsen. Weg zijn de cijfer- en kleurtoetsen, de volume- en kanaaltoetsen zijn nu kanteltoetsen. De mute-toets is verdwenen, muten doe je door de volume knop lang naar beneden te duwen. De ingangen-toets is vervangen door een Home Hub-toets, maar wanneer je die lang indrukt, toont de tv de ingangen. De aanwijsfunctie is gebleven, je kan de cursor op het scherm besturen door de afstandsbediening te bewegen. De afstandsbediening oogt moderner, en het gebruiksgemak is prima, maar we zouden hem niet beter noemen dan de oude versie. 

Conclusie

LG toont met de G5 dat er nog flink wat vooruitgang geboekt kan worden in oled-technologie. Perfect is deze tv echter nog niet, vooral in heel donkere beelden moet LG de software nog aanpassen om ruis en zichtbare gradaties te vermijden.  De OLED65G56LS haalt uit het nieuwe oled-paneel echter wel een indrukwekkende piekhelderheid, en erg ruim kleurvolume. We durven bijna zover gaan om te zeggen dat hij de klassieke zwakke punten van oled elimineert. Samen met de uitstekende kalibratie geniet je zo in Filmmaker Mode van bijna referentie beeldkwaliteit.

De ingebouwde luidsprekers leveren een aangename klank, wel jammer dat LG DTS-ondersteuning geschrapt heeft. De nieuwe AI-features in webOS 25 moeten duidelijk nog verder rijpen, voorlopig leveren ze geen meerwaarde, maar webOS blijft wel erg gebruiksvriendelijk. De nieuwe afstandsbediening sluit aan bij de moderne trend met minder toetsen. Gamers tot slot vinden op de G5 alles wat ze maar kunnen wensen. Dit is een topmodel, met een bijhorend prijskaartje, maar hij is het zeker waard.

Het is misschien niet het eerste waar je aan denkt, maar ook Android heeft – net als Windows – een klembord. Daarmee kun je gemakkelijk tekst kopiëren van de ene app naar de andere. Maar hoe open je dat klembord eigenlijk? En waar vind je wat erop staat? Je leest het in dit artikel!

Tekst of afbeeldingen kopiëren en plakken: het is een van de basisfuncties van elk besturingssysteem. Ook Android ondersteunt dit natuurlijk. Je kunt iets kopiëren in de ene app en het vervolgens plakken in een andere. Maar het Android-klembord kan meer dan alleen dat. Alles wat je kopieert, wordt daar namelijk tijdelijk opgeslagen. Handig als je per ongeluk iets hebt weggehaald, iets wilt terugvinden of gewoon even wilt kijken wat je allemaal hebt gekopieerd.

Let wel: hoe je precies bij het klembord komt, hangt af van je toestel en de Android-versie die je gebruikt. Zo hebben merken als Samsung en LG hun eigen klembordfunctie ingebouwd. Andere toestellen vereisen meestal een specifieke toetsenbord-app om het klembord te kunnen openen. In dit artikel leggen we je uit hoe je dat doet met zo’n toetsenbord-app.

Klembord binnen toetsenbord-apps

Om toegang te krijgen tot het klembord, heb je een toetsenbord-app nodig die die functie ondersteunt. Populaire keuzes zijn Gboard van Google en SwiftKey van Microsoft. Beide bieden vergelijkbare klembordfuncties, dus je kunt zelf kiezen welke je het prettigst vindt. Download en installeer de app, en stel deze daarna in als je standaard toetsenbord.

©PXimport

Met een ander toetsenbord in Android heb je meer mogelijkheden.

Dat instellen doe je via het instellingenmenu van je Android-telefoon. Gebruik het zoekveld bovenin het scherm en typ 'toetsenbord'. Je krijgt dan een lijst met resultaten. Kies de optie waarmee je het standaard toetsenbord kunt wijzigen en tik daarop.

Kies vervolgens de toetsenbord-app die je net hebt geïnstalleerd, zoals Gboard of SwiftKey. Let op: de vormgeving van de instellingen kan per toestel verschillen. Gebruik je liever een andere toetsenbord-app met klembordfunctie? Geen probleem – zolang je maar de juiste app selecteert bij het instellen.

Tekst kopiëren en plakken

Het klembord werkt meestal alleen met tekst. Wil je iets kopiëren naar een andere app? Selecteer dan een stuk tekst en kopieer het. Open bijvoorbeeld WhatsApp, ga naar een chat en houd het tekstveld even ingedrukt om de tekst direct te plakken. Soms zie je ook een klembordsymbooltje verschijnen, net boven het toetsenbord en onder het tekstveld. Tik daarop om het volledige klembord te openen.

Zie je dat symbooltje niet meteen? Dan krijg je waarschijnlijk eerst de suggestie om alleen de laatst gekopieerde tekst te plakken. Tik in dat geval op het witte rondje met het pijltje naar rechts – zo krijg je alle opties te zien.

Onder het kopje Recent zie je een lijstje met wat je als laatste hebt gekopieerd. Tik op een item om het direct in het tekstveld te plakken. Let wel: deze lijst wordt na een tijdje automatisch geleegd. Gebruik je vaak dezelfde tekst? Dan kun je die vastpinnen, zodat hij bewaard blijft. Zowel Gboard als SwiftKey ondersteunen deze functie: houd het item ingedrukt en kies voor Vastpinnen.

Klembord sinds Android 13

Sinds Android 13 is het klembord flink verbeterd. De basis is nog steeds hetzelfde: je kopieert tekst of een afbeelding in de ene app en plakt die in een andere. Maar de manier waarop je het klembord gebruikt, is een stuk handiger en overzichtelijker geworden. Dat maakt het werken met meerdere fragmenten tegelijk een stuk efficiënter.

Een van de grootste vernieuwingen is dat je nu meerdere items kunt bewaren – zowel tekst als afbeeldingen. Alles wat je kopieert, verschijnt in een nieuw klembordpaneel. Je opent dat paneel via het meldingscentrum of door een tekstveld lang ingedrukt te houden. Daar kun je door je gekopieerde items bladeren, kiezen wat je wilt plakken, en dingen die je niet meer nodig hebt, direct verwijderen. Je kunt zelfs een tekstfragment nog aanpassen voordat je het plakt.

Het klembordpaneel dat in Android 13 zijn intrede heeft gemaakt.

Met de komst van Android 13 werden er ook meteen een aantal nieuwe privacyfuncties voor het klembord geïntroduceerd. In eerdere versies konden apps op de achtergrond soms ongemerkt meelezen wat je had gekopieerd – met alle risico’s van dien. Nu heb je als gebruiker veel meer controle. Zo is er een nieuwe toestemmingsvraag voor klembordtoegang én krijg je een melding als een app probeert mee te kijken. Een stuk veiliger dus.