Alleen al bij Nederlandse (web)winkels heb je de keuze tussen honderden bluetooth-hoofdtelefoons. Het gros daarvan richt zich met een hippe uitstraling en scherpe prijs op jeugdige kopers. Hecht je veel waarde aan een goede geluidskwaliteit, dan kom je al snel bij de wat duurdere modellen terecht. In deze test nemen we tien muzikale bluetooth-hoofdtelefoons van tussen de 199 en 299 euro onder de loep.

De markt voor bluetooth-hoofdtelefoons is zo’n beetje ontploft, want er belanden voortdurend nieuwe producten in de winkelschappen. Voor een paar tientjes heb je al een exemplaar van een bekend merk als JBL of Sony in handen. De vraag is of je daarmee je oren een plezier doet. Uitgebalanceerde audiodrivers (de speakers van de hoofdtelefoon) die zowel het laag, midden als hoog levendig weergeven zijn namelijk behoorlijk kostbaar om te produceren. Bovendien wil je voor lange luistersessies natuurlijk wel een hoofdtelefoon die lekker zit. Spotgoedkope modellen zitten vaak net iets te strak, waardoor de oorkussens na verloop van tijd zeer gaan doen. Verder is de bouwkwaliteit van dergelijke producten vaak matig, waardoor de hoofdtelefoon na enige tijd mankementen kan vertonen. Denk bijvoorbeeld aan een verstelbare hoofdband die makkelijk losschiet, of krakende scharnieren. Gun jezelf meer luistergenot en investeer in een duurzamere bluetooth-hoofdtelefoon.

Actieve geluidsonderdrukking

Veel audioliefhebbers luisteren op luidruchtige plekken naar muziek, bijvoorbeeld op kantoor of in de trein. Een nadeel is dat hinderlijk omgevingsgeluid je hoofdtelefoon binnendringt, waardoor je luisterervaring aangetast wordt. Bovendien leiden gesprekken van andere personen nogal af. Kies in dat geval altijd voor een over-ear-model. Hiermee sluit je het oor volledig af en bovendien zitten dergelijke hoofdtelefoons ook nog eens comfortabel. Kijk verder naar een exemplaar met actieve ruisonderdrukking. Het luisterapparaat beschikt dan over meetmicrofoons om omgevingsgeluid op te vangen. Een speciale chip analyseert alle bijgeluiden en produceert vervolgens tegenovergestelde audiofrequenties. De luisteraar ervaart dankzij deze technologie veel minder omgevingsgeluid. Nadelen zijn er overigens ook. Zo is er bij stille audiopassages soms wat achtergrondruis hoorbaar en gaat de accu sneller leeg. Fabrikanten gebruiken voor actieve ruisonderdrukking over het algemeen de Engelse term active noise cancelling (anc).

Bluetoothsmaken

De besproken bluetooth-hoofdtelefoons ondersteunen allemaal meerdere bluetoothprofielen. Fabrikanten schermen vooral met de ondersteuning voor aptx, omdat deze standaard een gunstige compressie biedt voor audiostreams. Onder ideale omstandigheden is de kwaliteit ongeveer vergelijkbaar met die van originele cd’s. Hoewel de meeste besproken hoofdtelefoons aptx ondersteunen, heeft dat alleen nut wanneer je hoogwaardige audiobestanden afspeelt. Luister je vooral naar gecomprimeerde audio, zoals mp3-bestande, streaming-diensten als Spotify en muziek via Youtube, dan heb je nauwelijks baat bij deze standaard. Een voorwaarde is bovendien dat ook het mobiele apparaat met aptx overweg kan. Staar je dus niet blind op deze specificatie.

Testverantwoording

Draagcomfort

Naast een goede audiokwaliteit is het draagcomfort een zeer belangrijke factor. Je hebt tenslotte niets aan een prachtig geluid wanneer de hoofdtelefoon voor geen meter zit. Om de kans op irritaties te verkleinen, geeft een over-ear-model het minste risico. Dit type sluit volledig om je oren, zodat de kussens niet op je oorschelpen rusten. Als een hoofdtelefoon onvoldoende ‘ademt’ krijg je misschien wel last van warmte, zeker indien je veel beweegt. Verder is de aanwezige klemdruk van de hoofdband zeer bepalend voor het draagcomfort. Zit de hoofdtelefoon te strak, dan kun je lange luistersessies wel vergeten. Daarentegen mag de hoofdtelefoon ook weer niet te losjes zitten, want anders schuift het luisterapparaat bij iedere beweging van je oren. Voor audiomerken is het een hele uitdaging om daar een middenweg in te vinden. Tot slot heeft het gebruikte materiaal van de oorkussens en hoofdband natuurlijk invloed op het draagcomfort.

Accessoires

Het ligt voor de hand dat je een bluetooth-hoofdtelefoon regelmatig onderweg gebruikt. Niet voor niets zit er bij alle tien besproken producten een opberghoesje. Een hardcover-doosje geniet de voorkeur, want hiermee verklein je de kans op beschadigingen tijdens het transport. Verder leveren fabrikanten altijd een 3,5mm-audiokabel mee om een toestel via een ouderwets snoertje te koppelen. Soms zit hierin ook een eenvoudige afstandsbediening verwerkt. Het opladen van de batterij gebeurt in alle gevallen met een usb-kabel. Sommige fabrikanten leveren ook een vliegtuig- en 6,3mm-adapter mee. Met laatstgenoemde plug gebruik je de hoofdtelefoon ook in combinatie met klassieke stereosystemen.

Beats Studio3 Wireless

Beats heeft een mooi design hoog in het vaandel staan en dat zien we aan de Studio3 Wireless duidelijk terug. Dit exemplaar is namelijk verkrijgbaar in maar liefst zes hippe kleurstellingen. Maar ondanks het fraaie uiterlijk hebben we niet het gevoel dat we een hoofdtelefoon van zo’n driehonderd euro in handen hebben. De volledig kunststof behuizing en het middelmatige schuifmechanisme van de verstelbare hoofdband dragen daaraan bij. Bovendien kunnen de oorschelpen niet draaien, waardoor de hoofdtelefoon tijdens het dragen ietwat statisch aanvoelt. Wel klemt hij behoorlijk stevig zonder te irriteren, dus je gebruikt hem met gemak een paar uur achtereen. Beats valt sinds 2014 onder de vleugels van Apple. Het is dan ook begrijpelijk dat de W1-chip van de Amerikaanse multinational is ingebouwd. Hierdoor kunnen gebruikers onder meer snel van Apple-toestel wisselen en gebruiken zij een Class 1-verbinding. Dit bluetoothtype heeft een bereik van maximaal honderd meter. Verder levert de fabrikant een zogeheten RemoteTalk-kabel mee voor een bekabelde aansluiting. Via de geïntegreerde afstandsbediening kun je de muziekinstellingen via een iPhone bedienen, al kun je bij een draadloze verbinding ook de drukknoppen op de linkeroorschelp gebruiken. De audiokwaliteit beoordelen we als gemiddeld, waarbij het hoog en met name het laag duidelijk naar voren komen. Het middengebied blijft bij bepaalde muziekstukken wat achter.

©PXimport

Beats Studio3 Wireless

Prijs
€ 299,-
Website
www.beatsbydre.com7Score70

Focal Listen Wireless

Het Franse Focal heeft in de audiowereld een hoge reputatie, dus de Listen Wireless wekt hoge verwachtingen. Deze hoofdtelefoon oogt vanwege het forse ontwerp erg robuust, en heeft een kunststof schuifmechanisme waarmee je de hoofdband stelt. De oorschelpen zijn voorzien van een glanzende pianolakafwerking, dus helaas zijn vingerafdrukken onvermijdelijk. Via rubberen druktoetsen aan de zijkant van de rechteroorschelp bepaal je het volumeniveau, skip je nummers en koppel je apparaten via bluetooth. Al met al zijn het nogal veel toetsen, dus tijdens luistersessies blindelings bedienen gaat lastig. Opvallend is de afwezigheid van actieve ruisonderdrukking, waardoor de Listen Wireless zich op papier minder leent voor luidruchtige omgevingen. Vanwege het gesloten ontwerp weet de Listen Wireless desondanks veel omgevingsgeluid te blokkeren, al doet een exemplaar met actieve ruisonderdrukking dat toch net iets beter. Ondanks het relatief hoge gewicht van 300 gram zit deze hoofdtelefoon als gegoten. De dikke oorkussens van traagschuim en aangename klemdruk dragen daaraan bij. Het opladen van de accu duurt zo’n drie uur, waarna Focal een speeltijd belooft van zo’n twintig uur. Zoals we van Focal mogen verwachten, genereren de 40mm-audiodrivers een neutraal geluid. Zelfs de fijnste muziekdetails vloeien rijkelijk naar je oren zonder dat de hoofdtelefoon tonen overdrijft.

©PXimport

Focal Listen Wireless

Prijs
€ 249,-
Website
www.focal.com8Score80

JBL UA Sport Wireless Train

De UA Sport Wireless Train is een buitenbeentje in dit deelnemersveld. Zoals de naam al doet vermoeden, betreft het hier een hoofdtelefoon die JBL speciaal voor sportdoeleinden ontwikkelde. Verder is het één van twee on-ear-hoofdtelefoons in deze test. Dat is dan ook meteen een minpunt, want niet iedereen ervaart een hoofdtelefoon bovenop het oor als prettig. Gelukkig voelen de oorkussens van zacht textiel in de praktijk aangenaam aan. Deze oorkussens kun je overigens afkoppelen en vervolgens wassen. Wel zo hygiënisch! De stevige en robuust ogende hoofdtelefoon kan best een stootje hebben, dus dat is voor actieve sporters geen overbodige luxe. Er is helaas geen ruisonderdrukking, waardoor er windruis hoorbaar is. Het voordeel daarvan voor sporters is wel dat tijdens intensieve activiteiten koele lucht je oren bereikt. De rechteroorschelp bevat diverse drukknoppen die je blind kunt herkennen. Handig is bovendien de zogeheten TalkThru-functie. Druk eenmaal op het logo aan de zijkant om het volume iets te dempen. Zo klets je gemakkelijk met trainingsmaatjes zonder dat je de hoofdtelefoon hoeft af te zetten. Ondanks de compacte oorschelpen gebruikt JBL evengoed speakers met een diameter van veertig millimeter. Helaas klinken de nummers wat oppervlakkig, waardoor luistermoeheid op de loer ligt. Vanwege het doordachte ontwerp voldoet dit product tijdens intensieve workouts prima, maar voor kritische audiofanaten zijn er betere modellen te koop.

©PXimport

JBL UA Sport Wireless Train

Prijs
€ 199,-
Website
www.jbl.nl6Score60

JBL Everest Elite 750NC

Hoewel de Everest Elite 750NC tot de goedkopere modellen in dit deelnemersveld behoort, levert JBL dit product erg netjes af. De stijlvolle opberghoes heeft een zachte binnenkant, terwijl de buitenkant stevig is. Hierin zit nog een apart opbergdoosje met daarin een usb-oplaadkabel, hoofdtelefoonkabel en vliegtuigadapter. De hoofdtelefoon kent een sober ontwerp met draaibare oorschelpen. De oorkussens van traagschuim zorgen ervoor dat het luisterapparaat bij iedereen aangenaam zit. Nadelig zijn de vele drukknoppen op de rechteroorschelp, wat de bediening lastig maakt. Na het koppelen via bluetooth adviseert JBL om een app te installeren. Hiermee stel je onder meer het gewenste niveau voor actieve geluidsonderdrukking in en lees je de resterende accutijd af. Ook eventuele firmware-upgrades installeer je via deze app. Op een volle batterij houdt de Everest Elite 750NC het ongeveer vijftien uur vol. Zet je actieve geluidsonderdrukking uit, dan gaat de batterij langer mee. JBL integreerde in dit model twee 40mm-audiodrivers en die laten helaas een weinig sprankelend geluid horen. De tonen klinken vooral in het hoog wat dof. Als je actieve ruisonderdrukking inschakelt, vlakt de geluidskwaliteit nog iets verder af en is er tijdens stille passages een zachte brom te horen. Voor basfanaten is de Everest Elite 750NC overigens het overwegen waard, want het laag overheerst nogal.

©PXimport

JBL Everest Elite 750NC

Prijs
€ 204,-
Website
www.jbl.nl

Sennheiser Momentum Wireless

De Momentum Wireless is alweer enige tijd verkrijgbaar, maar nog altijd bieden veel (web)winkels dit product aan. Dat is niet zonder reden, want deze telg uit de stal van Sennheiser biedt een uitstekende geluidskwaliteit. Alleen al op dit vlak houdt het product zich met gemak staande tussen het gros van de splinternieuwe bluetooth-hoofdtelefoons. De muziek is op een normaal volumeniveau vrij van vervormingen en de hoorbare details zijn talrijk. Ondanks dat bluetooth vanwege de beperkte bandbreedte audiobestanden ‘afknijpt’, biedt deze hoofdtelefoon een uiterst dynamische en gecontroleerde muziekweergave. Het gesloten ontwerp met actieve ruisonderdrukking houdt aan de hand van vier meetmicrofoons hinderlijke omgevingsgeluiden buiten de deur. Merkwaardig is dat je deze functie bij een draadloze verbinding niet kunt uitzetten. Naast een sprankelende geluidsweergave heeft de Duitse fabrikant ook over het ontwerp goed nagedacht. Zo weegt de Momentum Wireless maar 259 gram en zorgen de lederen oorkussens voor maximaal draagcomfort. De klemdruk van de hoofdband is vergeleken met andere hoofdtelefoons iets minder. Zolang je niet gaat rennen, blijft de Momentum Wireless desondanks keurig op z’n plek zitten. Sennheiser heeft gekozen voor een slank ontwerp, waarbij je de oorschelpen via een ijzeren inkeping laat zakken of stijgen. Vanwege dit slanke ontwerp is er wel wat bedrading zichtbaar. Via een schuifknop pas je eenvoudig het volume aan en pauzeer je de muziek. Het audiomerk belooft een maximale speeltijd van 22 uur.

©PXimport

Sennheiser Momentum Wireless

Prijs
€ 299,-
Website
www.sennheiser.nl9Score90

Sennheiser PXC 550 Wireless

Vergeleken met de hiervoor besproken Momentum Wireless oogt de PXC 550 iets gewoner. Deze zwarte hoofdtelefoon bevat een zachte hoofdband en oorkussens, waardoor dit product zich goed leent voor lange luistersessies. Een groot voordeel is het zeer lage draaggewicht van 227 gram. Sennheiser voegde aan dit product allerlei slimmigheden toe. Bij het draaien van de oorschelpen schakelt het luisterapparaat bijvoorbeeld automatisch in of uit. Verder bevat de rechteroorschelp een aanraakpaneel om muziek te bedienen en inkomende oproepen te beantwoorden. Dat is wel even oefenen, want via deze weg zijn er nogal wat functies toegankelijk. Heb je alle veeg- en tik-combinaties eenmaal onder de knie, dan is dat onderweg ideaal. Een aanraakpaneel werkt namelijk een stuk intuïtiever dan kleine drukknopjes die je blindelings amper kunt bedienen. Via een kleine schakelaar doen luisteraars een beroep op actieve ruisonderdrukking. Over de geluidskwaliteit kunnen we kort zijn, want de PXC 550 klinkt prachtig. Of je nou van klassiek, rock of jazz houdt, deze hoofdtelefoon doet recht aan nagenoeg alle muziekstijlen. Standaard is het basniveau voor bepaalde genres iets aan de lage kant, zoals dance en hiphop. Gelukkig krik je het basniveau eenvoudig op door via een aparte toets een andere audiomodus te activeren. In het meegeleverde opberghoesje zijn een vliegtuig- en 6,3mm-adapter inbegrepen. Je kunt eventueel een mobiele app installeren voor onder andere het regelen van de geluidsonderdrukking.

©PXimport

Sennheiser PXC 550 Wireless

Prijs
€ 289,-
Website
www.sennheiser.nl10Score100

Sony WH-1000XM2

Sony bracht onlangs de WH-1000XM3 uit (met een verbeterde anc-chip), maar voor een lagere prijs is de voorganger WH-1000XM2 ook nog verkrijgbaar. De Sony WH-1000XM2 is in de kleurstellingen zwart en goud te koop. Dankzij een eenvoudig schuifmechanisme van de hoofdband en de draaibare oorschelpen past deze hoofdtelefoon zich aan iedere schedel aan. De oorkussens van traagschuim en de aangename klemdruk maken dit product prima geschikt voor langdurig gebruik. Sony belooft een accuduur van dertig uur wanneer actieve ruisonderdrukking is ingeschakeld. In tegenstelling tot veel andere hoofdtelefoons bevat dit model slechts twee fysieke knoppen op de linkeroorschelp, namelijk een aan/uit-schakelaar en een functietoets voor active noise control. De rechteroorschelp heeft een aanraakpaneel om muziek te bedienen en inkomende oproepen af te handelen, wat na enige gewenning prima werkt. Hoewel de nieuwe WH-1000XM3 meer omgevingsgeluid opvangt, werkt de actieve ruisonderdrukking ook bij dit model naar behoren. Geniet bijvoorbeeld in een drukke trein van muziek, zonder dat je wordt afgeleid door kletsende mensen om je heen. Audiopuristen gebruiken een mobiele app om de intensiteit van de ruisonderdrukking in te stellen. In iedere oorschelp bevindt zich een 40mm-Neodymium-magneet. Die klinkt in het hoog opvallend helder, maar ook in het laag staat deze audiodriver zijn mannetje. Op de audiokwaliteit valt dus niets aan te merken, want de WH-1000XM2 ligt zeer prettig in het gehoor. Zelfs bij sterk gecomprimeerde Spotify-streams laat deze hoofdtelefoon subtiele details horen.

©PXimport

Sony WH-1000XM2

Prijs
€ 299,-
Website
www.sony.nl10Score100

Sony WH-H900N h.ear on 2

Met de h.ear-serie richt Sony zich op luisteraars die een hip design belangrijk vinden. De WH-H900N is namelijk te koop in vijf modieuze kleuren, waarbij de hoofdband, oorschelpen, oorkussens en zelfs het reishoesje volledig in deze kleur zijn gegoten. De behuizing oogt behoorlijk fors, wat het bovengemiddelde gewicht van 290 gram verklaart. Vergeleken met de eerder besproken WH-1000XM2 voelt dit exemplaar wat goedkoop aan. Dat zegt gelukkig nog niks over de geluidskwaliteit. Zoals we van Sony gewend zijn, is de balans tussen het hoog, midden en laag prima verzorgd. Naast de uitstekende audiokwaliteit komen er nog meer functies met de WH-1000XM2 overeen. Zo gebruik je het aanraakpaneel op de rechteroorschelp om het luisterapparaat te bedienen en stel je met een mobiele app diverse geluidsinstellingen in. Verder houdt de accu het zo’n 28 uur vol wanneer actieve ruisonderdrukking staat ingeschakeld. Een minpunt is dat Sony een nogal slap reishoesje meelevert zonder apart vak voor alle accessoires. Hoewel deze hoofdtelefoon een jaar geleden voor driehonderd euro in de schappen lag, is het product inmiddels ruim honderd euro goedkoper. Hierdoor is het luisterapparaat zeer interessant voor muziekfanaten die tegen een scherpe prijs een uitstekende geluidskwaliteit wensen, al zal het trendy design niet iedereen aanspreken.

©CIDimport

Sony WH-H900N h.ear on 2

Prijs
€ 199,-
Website
www.sony.nl9Score90

Marshall MID A.N.C.

Marshall werd bekend als fabrikant van gitaarversterkers, maar tegenwoordig maakt het Engelse merk ook diverse hoofdtelefoons. De MID A.N.C. is een nieuw model met actieve ruisonderdrukking. Voor wie weleens een Marshall-hoofdtelefoon in handen heeft gehad, kent het design weinig verrassingen. Traditiegetrouw hebben de hoofdband en oorschelpen een zwart geribbelde afwerking, zodat het net lijkt of de behuizing bestaat uit leer. Het logo staat in gouden letters op iedere oorschelp, waardoor de behuizing een chique uitstraling heeft. De fabrikant levert ook een bijpassend opberghoesje mee. De oorkussens zijn wat compacter dan we van de overige hoofdtelefoons gewend zijn. Het betreft dan ook een on-ear-exemplaar met schelpen die dus bovenop je oren zitten. De oorkussens voelen prettig aan, maar helaas is de klemdruk best pittig. De kans op irritaties neemt hierdoor flink toe, zeker wanneer je een bril draagt. De hoofdtelefoon heeft een originele bediening die bestaat uit een goudkleurig joystickje op de linkeroorschelp. Na even oefenen wijzig je gemakkelijk het volume, skip je nummers en neem je inkomende oproepen aan. Actieve ruisonderdrukking (de)activeer je eenvoudig met een schakelaar. Omdat een on-ear-hoofdtelefoon het oor niet volledig afsluit, zijn omgevingsgeluiden beter te horen. De actieve ruisonderdrukking vangt weliswaar bijgeluiden op, maar de techniek is minder effectief vergeleken bij over-ear-hoofdtelefoons. De MID A.N.C. focust zich vooral op het hoog en laag, waardoor het middengebied wat achter blijft.

©PXimport

Marshall MID A.N.C.

Prijs
€ 269,-
Website
www.marshallheadphones.com5Score50

Teufel Real Blue NC

Teufel heeft diverse hoofdtelefoons in zijn gamma, al verkoopt het Duitse merk momenteel slechts één exemplaar met actieve ruisonderdrukking. De Real Blue NC heeft op de linkeroorschelp een knopje waarmee je de functie in- of uitschakelt. Op de rechteroorschelp zien we een aan/uit-schakelaar, bluetoothknop en aanraakpaneel om muziek te reguleren. Het product is alleen in een zwarte uitvoering verkrijgbaar, dus de vormgeving oogt vrij sober. Verbinden via bluetooth gaat soepel, waarna de luistersessie kan beginnen. De hoofdtelefoon heeft een warme sound en ligt daardoor prettig in het gehoor. Wat betreft de dynamiek mag er wel een schepje bovenop, want de betere bluetooth-hoofdtelefoons in deze test klinken iets levendiger. Het basniveau is wel voldoende op peil. Verder vinden we de actieve ruisonderdrukking bij dit model niet zo effectief, want we horen nog best veel herrie op de achtergrond. Bovendien laat deze functie tijdens stille passages een merkwaardig ratelend geluid horen. Wellicht is het een defect, maar dat weten we niet helemaal zeker. De accu houdt het maximaal dertig uur uit wanneer je zowel bluetooth als actieve ruisonderdrukking hebt ingeschakeld. Teufel levert een stevig opberghoesje mee met daarin een apart etuitje voor alle accessoires.

©CIDimport

Teufel Real Blue NC

Prijs
€ 230,-
Website
www.teufelaudio.nl5Score50

Conclusie

Zowel Sennheiser, Sony als Focal ontwikkelen bluetooth-hoofdtelefoons met een sublieme geluidskwaliteit. Het komt in deze test dan ook aan op kleine details, waarbij de Sennheiser PXC 550 Wireless en Sony WH-1000XM2 ons het beste bevallen. De PXC 550 klinkt fantastisch en is met een gewicht van 227 gram bovendien ook nog eens vederlicht. Bovendien levert Sennheiser dit product zeer compleet af, met onder meer een stevig opbergdoosje en een vliegtuig- en 6,3mm-adapter. De Sony WH-1000XM2 krijgt eveneens de maximale score, want naast een uitstekend geluid biedt dit product ook nog eens een zeer lange accuduur. Als redactietip bevelen we de Sony WH-H900N h.ear on 2 aan. Hoewel de Japanse fabrikant koos voor een ietwat goedkoop ogende vormgeving, klinkt deze hoofdtelefoon gewoon prima. Bovendien is dit product momenteel gunstig geprijsd.

©CIDimport

Niet alleen het saaie en repetitieve werk wordt vervangen door AI. Je bent óók als kenniswerker niet meer zeker van een baan. Software wordt al grotendeels door AI geschreven. Gelukkig kun je daar als hobbyprogrammeur ook enorm van profiteren. Het brengt naast tijdwinst ook veel gemak. We helpen je op weg met drie praktische tools: ChatGPT, Aider en de Windsurf Editor. We maken enkele eenvoudige voorbeelden, zodat je een helder beeld hebt van je potentiële workflow.

Grote taalmodellen zijn al zo goed dat je comfortabel complete programma’s door AI kunt laten maken, zelfs zonder enige programmeerkennis. Afhankelijk van de tools die je gebruikt, voelt dat toch alsof je samen aan code werkt, ook wel pair-programmeren genoemd. Je houdt dus enige controle en kunt er, als je oplet, veel van leren. Ook al wordt het harde werk door AI gedaan.

Een bijkomend voordeel is dat je heel gericht aanpassingen kunt laten doen of vragen kunt stellen over de code, zonder dat je de documentatie of websites als Stack Overflow hoeft door te spitten. Het is geen verrassing dat laatstgenoemde website met fors dalende bezoekersaantallen te maken heeft. Ook andere taken, zoals het schrijven van de documentatie, zijn snel geregeld.

In dit artikel gaan we een eenvoudig programma maken met AI, zodat je een goed beeld hebt van de workflow. We gebruiken drie verschillende tools. We starten met het vertrouwde ChatGPT, al kun je ook bijvoorbeeld voor Claude of Gemini kiezen. Daarna gaan we met Aider in combinatie met Git aan de slag. Daarmee werk je ‘samen’ aan programmacode via de opdrachtprompt, in ons voorbeeld binnen het vertrouwde Visual Studio Code. Tot slot gaan we met de Windsurf Editor aan de slag, een completere grafische ontwikkelomgeving met geïntegreerde AI-features, die je van begin tot eind ondersteunt bij het maken van je programma. 

ChatGPT

Chatbot

Grote taalmodellen (LLM’s) vormen de basis voor chatbots als OpenAI’s ChatGPT en Anthropics Claude, maar óók voor de tools die we hierna behandelen. Feitelijk benaderen we de chatbots in dit eerste deel van het artikel rechtstreeks, via een browser of app. De andere tools gebruiken de API van deze bedrijven. Raadpleeg eventueel voor het starten met ChatGPT deze basiscursus.

De nieuwere modellen (we gebruiken overwegend ChatGPT 4o en Claude 3.5 Sonnet) laten heel goede resultaten zien voor programmeertaken. Ze helpen uiteraard niet alleen om programmacode te schrijven maar kunnen code ook uitleggen, fouten oplossen en de documentatie schrijven. Ook kun je uitstekend brainstormen over een project of ideeën. Het is daarom, óók als je andere tools voor programmeren gebruikt, enorm praktisch om erbij te hebben! Toegang tot ChatGPT is gratis met beperkingen. Een abonnement is minder gelimiteerd en geeft vaak toegang tot nieuwere modellen (zoals o1 of o3-mini). Zo’n abonnement is niet bruikbaar voor de andere tools, die gebruiken namelijk de API waarvoor je aparte credits moet aanschaffen.

Een chatbot biedt goede ondersteuning bij al je programmeervragen.

Eerste stappen

We beginnen met een eenvoudig voorbeeld en vragen aan ChatGPT om een spelletje boter-kaas-en-eieren te maken, ook wel bekend als tic-tac-toe. Hoewel het Engels soms betere resultaten kan geven, werken we voor dit artikel volledig in het Nederlands. We starten met deze prompt: “Maak een volledig functionele boter-kaas-en-eieren voor in een browser. Maak de HTML-structuur, voeg CSS-stijlen toe en implementeer de JavaScript-logica. Maak een scheiding tussen HTML, CSS en JavaScript. Zorg dat het programma responsief is zodat het bij elke schermgrootte werkt.”

ChatGPT genereert de gevraagde code. Je kunt individueel de HTML, CSS en JavaScript kopiëren. Om het te proberen, kun je alles plakken op websites als www.jsfiddle.net en www.codepen.io. Voor dit voorbeeld hebben we bij JSFiddle een projectpagina aangemaakt. We gaan dit voorbeeld in de volgende stappen verder verbeteren, steeds met links naar de verbeterde versie.

De eerste versies van het spel boter-kaas-en-eieren.

Geluiden toevoegen

We vragen ChatGPT om het programma aan te passen, zodat er een geluid wordt afgespeeld bij elke zet. ChatGPT voegt daarop een audio-element toe aan de HTML-code. Het past ook het script aan om dit aan te roepen bij elke zet. Je moet nog wel zelf het mp3-bestand plaatsen in de uiteindelijke programmamap of een volledige link naar het mp3-bestand invullen in de HTML-code:

Er zijn overigens veel websites waar je leuke geluidseffecten kunt vinden die je vrij kunt gebruiken, waaronder Pixabay. Op deze pagina zie je onze aangepaste versie.

De aangepaste HTML-code bevat een verwijzing naar een mp3-bestand.

Computertegenstander

We vragen ChatGPT vervolgens om een slimme computertegenstander toe te voegen, waarbij aan het begin van het spel wordt gekozen wie er mag beginnen. Via deze webpagina kun je deze versie zien. De computertegenstander blijkt in eerste instantie overigens helemaal niet zo slim, waardoor je makkelijk je potjes wint. Maar dat is snel opgelost. Na ons verzoek om de computertegenstander slimmer te maken, controleert het programma voortaan eerst op mogelijke winnende zetten en blokkeert het de tegenstander indien nodig. Als er geen direct winnende of blokkerende zetten zijn, kiest het een willekeurige lege cel. Deze slimmere versie kun je hier bekijken.

Het aangepaste script op een canvas in ChatGPT.

Uiterlijk verfraaien

Als laatste hebben we gevraagd het uiterlijk wat mooier te maken. Hierbij wordt voornamelijk de CSS-code aangepast om de visuele stijl van het spel te verbeteren. Het resultaat is geslaagd: ChatGPT geeft de achtergrond een mooi kleurverloop. Ook zijn de stijlen van de knoppen en speelvelden aangepast. Het levert een veel moderner en aantrekkelijker uiterlijk op.

Je kunt ChatGPT uiteraard steeds vragen om het script of een deel daarvan uit te leggen. Ben je het overzicht over de wijzigingen kwijt, dan kun je uiteraard ook vragen om de laatste HTML-code in te zien, of de laatste versie van het script. Eventueel op een canvas. Toch misten wij in ChatGPT soms wat overzicht en is het bovendien lastig om een stapje terug te doen als een aanpassing niet het gewenste resultaat oplevert. Dit zijn zaken die we in het volgende deel gaan aanpakken met Aider.

De gemoderniseerde versie van boter-kaas-en-eieren.

Aider

Opdrachtprompt

Voor grotere programmeerprojecten is het werken met een chatbot al snel vervelend en verwarrend. Veel praktischer is een tool die met jouw eigen projectbestanden werkt en zelf of samen de gewenste aanpassingen maakt. Als je geen moeite hebt met het werken met een opdrachtprompt, is Aider een uitstekende optie. Die tool helpt met het schrijven en aanpassen van code.

Aider is opensource en werkt met heel veel LLM’s samen. Hier gebruiken we de API voor Claude 3.5 Sonnet, maar je kunt ook de API van OpenAI gebruiken of een LLM die je zelf lokaal draait of elders, zoals via OpenRouter. De integratie met Git is enorm praktisch. Voor elke aangebrachte wijziging voert het een ‘commit’ uit, voorzien van een duidelijke omschrijving, zodat je achteraf een goed overzicht met alle veranderingen hebt en ook stapjes terug kunt doen. Niet alle alternatieven bieden dit en dat is vooral een gemis als er iets fout gaat en je geen idee meer hebt hoe je dat moet oplossen.

Aider werkt samen met alle gangbare LLM’s.

Voorbereiding

We willen weer laten zien hoe je het spelletje boter-kaas-en-eieren met Aider zou kunnen maken. We gebruiken het voor velen vertrouwde programma Visual Studio Code onder Windows en installeren Aider via een opdrachtprompt binnen die ontwikkelomgeving. Binnen de editor kun je uiteraard alle gegenereerde bestanden bekijken en handmatig aanpassen. Voor de installatie van Aider heb je Python nodig. Zet tijdens de installatie van Python een vinkje bij Add python.exe to PATH, zodat je Python vanuit elke map kunt aanroepen.

Installeer ook Visual Studio Code als je dat nog niet eerder hebt gedaan. Visual Studio Code biedt een mogelijkheid om Copilot als assistent te gebruiken, maar dat slaan we hier over.

Installeer ook Git, zodat versiebeheer mogelijk is. Kies tijdens de installatie van Git voor het gebruik van Visual Studio Code als standaardeditor. Verder kun je alle standaardinstellingen accepteren. Als je Python, Visual Studio Code en Git hebt geïnstalleerd, kun je door met de installatie van Aider.

Installeer Python onder Windows voordat je met Aider aan de slag gaat.

Installatie Aider

We kunnen nu Aider installeren. Open daarvoor Visual Studio Code en kies in het menu de optie Terminal / New Terminal. Verander de terminal, via de optie rechtsboven in het venster, naar Git Bash. Installeer daarna Aider met de volgende twee opdrachten:

Sluit de terminalvenster via het kruisje rechtsboven. Open dan een nieuwe terminal en wissel weer naar Git Bash. Als je Aider niet kunt aanroepen met aider zul je het PATH moeten uitbreiden met de aangegeven opdracht, zoals in het voorbeeld hieronder:

Zorg dat je in dit voorbeeld voor Claude 3.5 Sonnet een API-sleutel hebt en voldoende credits om mee te beginnen (zie het kader ‘API-sleutel maken voor Claude’). Exporteer deze API-sleutel zodat Aider deze direct kan gebruiken:

Maak nu een nieuwe map voor je toepassing, blader naar die map en maak een Git-repository:

Je kunt nu beginnen met programmeren, met de ondersteuning van Aider!

We installeren Aider om het binnen Visual Studio Code te gebruiken.

Programma maken

We gaan ons eerste programma maken. Zorg dat je een terminalvenster hebt geopend en bent gewisseld naar Git Bash. De assistent start je dan met de volgende opdracht:

Er wordt de eerste keer gevraagd om .aider* en .env toe te voegen aan .gitignore. Dat raden we aan! Hiermee voorkom je dat deze bestanden, vaak met wachtwoorden en dergelijke, per ongeluk in je Git-repository worden opgenomen en daardoor in potentie online komen, als je de repository via GitHub beschikbaar maakt.

Via de prompt kun je nu je opdrachten afvuren. We vragen zoals eerder om een volledig functionele en responsieve boter-kaas-en-eieren voor in een browser met de vereiste HTML-structuur, CSS-stijlen en JavaScript-logica in aparte bestanden.

Aider gaat direct aan de slag en laat heel overzichtelijk alle aanpassingen zien, met een beschrijving van de uiteindelijke functionaliteit. Het vraagt netjes of het de nieuwe bestanden mag maken (index.html, styles.css en script.js) en daarna of het deze mag openen in een browser. Het spel is in deze eerste versie volledig responsief met een duidelijke gebruikersinterface, houdt de speelstatus bij, detecteert wanneer iemand wint of als het een gelijkspel is, heeft een knop om het spel opnieuw te starten en is helemaal in het Nederlands. Een goed begin!

Aider heeft het programma voor ons uitgewerkt.

Aanpassingen maken

We vragen opnieuw in natuurlijke taal om wijzigingen te maken. De workflow is erg prettig. Aider geeft eerst aan welke bestanden waarschijnlijk moeten worden gewijzigd. Voor het geluid stelt het bijvoorbeeld wijzigingen in index.html en script.js voor. Dan vraagt Aider of het deze bestanden mag toevoegen aan de chat.

Als de radartjes zijn uitgedraaid, na interactie met Claude, geeft Aider heel nauwkeurig aan welke regels in welke bestanden moeten worden gewijzigd. Ook geeft Aider aan dat je een mp3-bestand genaamd move.mp3 in dezelfde map moet plaatsen.

We vragen Aider daarna ook om een slimme computertegenstander toe te voegen. Die is meteen heel slim en probeert direct te winnen als dat kan, blokkeert winnende zetten van de tegenstander, probeert het centrum te veroveren en kiest anders voor hoeken of willekeurige zetten.

Tot slot vragen we Aider om het programma te verfraaien met een moderner uiterlijk. Dat levert een flinke metamorfose op. Bekijk hier het resultaat.

Via een comfortabel proces maakt het alle gewenste aanpassingen.

Integratie met Git

De standaard integratie met Git biedt veel voordelen. Als Aider aanpassingen maakt aan een bepaald bestand zal het in Git een heldere beschrijving toevoegen aan de zogeheten commit. In Visual Studio Code kun je deze historische aanpassingen eenvoudig terugzien. Klik daarvoor op een bestand en open in de balk aan de linkerkant Timeline. Zorg dat de filterinstelling is ingesteld op Git History.

Nu zie je de commit-geschiedenis van het geselecteerde bestand. Door op een specifieke commit te klikken, kun je de aangebrachte wijzigingen bekijken. Binnen Aider zijn er ook nog wat trucjes. Zo kun je met /diff zien wat de laatste veranderingen zijn. Met /undo kun je die eenvoudig ongedaan maken.

We hebben de repository op GitHub gezet. Ook hier kun je alle veranderingen bekijken. Open daarvoor een bestand, zoals script.js, en ga dan rechtsboven naar History. Hier zie je de verschillende wijzigingen. Als je op een van de aanpassingen klikt, zie je netjes welke veranderingen in de code zijn gemaakt.

Je kunt handig zien welke historische wijzigingen zijn aangebracht in bestanden.

Git en GitHub

Aider gebruikt een git-repository. Sommige mensen verwarren dit met GitHub. Je kunt met Git prima alleen een lokale repository maken, op het systeem waarop je met Aider werkt. Optioneel kun je deze repository met GitHub verbinden, zodat je in feite een kopie in de cloud hebt. Dat is voor jezelf wel heel praktisch, omdat je veel makkelijker de wijzigingen kunt bijhouden en bestuderen. En je kunt ook met anderen samenwerken aan code.

Ook interessant om te lezen: GitHub Codespaces: altijd de juiste tools bij de hand

We hebben de repository gedeeld met GitHub, zodat je alle veranderingen kunt inzien.

Windsurf Editor

 Complete ontwikkelomgeving

Zoek je een completere ontwikkelomgeving met geïntegreerde AI, dan zijn Cursor AI en Windsurf Editor twee populaire opties. Cursor AI is een gevestigde speler, maar krijgt steeds meer concurrentie van het nieuwere Windsurf Editor. Beide ontwikkelteams blijven verbeteringen doorvoeren om niet voor elkaar onder te doen.

Beide programma’s zijn bovendien klonen van Visual Studio Code, de bekende editor van Microsoft die we ook voor Aider hebben gebruikt. Daarom lijken ze in veel opzichten op elkaar. Het kan handig zijn om verschillende thema’s te gebruiken als je ze naast elkaar gebruikt, zodat je ze uit elkaar kunt houden.

Windsurf Editor werkt met een ingebouwde assistent genaamd Cascade.

Cascade

We hebben ook in Windsurf geprobeerd om het spelletje boter-kaas-en-eieren uit dit artikel te maken. De assistent in Windsurf Editor heet Cascade; via het Cascade-deelvenster kun je hem direct aan het werk zetten. Een leuk detail is dat niet alleen code wordt gegenereerd, maar dat er ook veel aanvullende acties voor je worden uitgevoerd, zoals het aanmaken van een map voor je project en voor de geluiden, en het maken van een mp3-bestand.

Bij elke stap kun je zien welke bestanden worden aangepast en de voorgestelde wijzigingen controleren en bevestigen. Je hoeft niet, zoals bij Aider, zelf een API-sleutel te regelen voor toegang. Je gebruikt steeds het model van Cascade en de administratieve kant wordt via je account geregeld, op basis van credits (zie volgende paragraaf). Zo’n diepere integratie is heel praktisch. Toch heeft de workflow veel overeenkomsten met Aider.

Via een deelvenster kun je een conversatie met Cascade voeren.

Werken met credits

Windsurf werkt met credits voor verschillende taken. Zo worden User Prompt-credits voor elke interactie met de assistent gebruikt en Flow Action-credits voor alle acties die worden uitgevoerd. Als je de limiet bereikt voor het premiummodel, wordt overgeschakeld naar het basismodel. De proefperiode van 14 dagen geeft je ruim voldoende credits om het voorbeeldprogramma uit dit artikel te maken. Sterker nog, je hebt ongeveer vijftien keer meer credits dan nodig, dus je kunt ook grotere en complexere programma’s proberen te maken.

Buiten die proefperiode is, om het premiummodel te gebruiken, een upgrade naar de Pro-versie bijna onvermijdelijk (ca. 18 euro per maand). Je hebt dan wel elke maand een ruime hoeveelheid credits en kunt vrij voordelig credits bijkopen.

Windsurf Editor werkt met een systeem van credits.

Of je nu graag uitgebreid kookt of elke avond snel klaar wilt zijn: een slimme keukenindeling maakt het verschil. Alles moet logisch op zijn plek staan, zodat je moeiteloos overal bij kunt en na afloop ook weinig tijd kwijt bent aan opruimen.

Lees ook: Fornuis op maat: kies het aantal pitten dat bij je past

Vaatwasser, gootsteen en vuilnisbak

Heb je plannen voor een nieuwe keuken? Denk dan nu al na over welke slimme keuzes je kunt maken met de indeling. Plaats bijvoorbeeld de vaatwasser, de spoelbak en de afvalemmer dicht bij elkaar. Je hoeft dan nooit ver te lopen met vieze borden en je kunt ze makkelijk leegschrapen, eventueel afspoelen en direct inruimen. Staat de afvalbak in een kastje direct naast de vaatwasser? Let er dan op dat je het deurtje nog goed kunt openen als de deur van de vaatwasser omlaag staat. Dat werkt makkelijker bij het inruimen. Plaats verder de vaatwasser niet direct tegen een zijmuur. Tijdens het inruimen loop je dan sneller kans op spetters tegen de muur.

Werkblad en kookplaat

Het werkblad is meer dan alleen een plek om iets op te zetten. Je gebruikt het om te snijden, te mixen, spullen neer te leggen en borden op te scheppen. Zorg daarom dat je voldoende vrije werkruimte overhoudt – dus niet alles volbouwen met apparatuur. Plaats de spoelbak of kookplaat liever niet op een hoek. Je hebt aan beide kanten plek nodig, zodat je je handen vrij kunt houden en spetters opvangt. Reken aan weerszijden minimaal veertig centimeter. Dat oogt niet alleen rustiger, het werkt ook prettiger. Handig om te weten: bij je keukenspecialist wordt hiervoor vaak de term aflegruimte gebruikt. En nog even over de kookplaat: plaats die bij voorkeur niet pal naast de koelkast of een hoge kast; dat geeft weinig bewegingsvrijheid en maakt het lastig om met meerdere mensen tegelijk in de keuken te staan.

©Olga Yastremska and Leonid Yastremskiy

Koelkast

Een koelkast gebruik je vaker dan je denkt – gemiddeld zo'n 35 keer per dag. Zet 'm daarom op een plek waar je er makkelijk bij kunt, ook als je vanuit de woonkamer even snel iets wilt pakken. Zet de koelkast liever niet helemaal achterin of op een plek waar je niet vanzelf langsloopt; dat is al snel onhandig in het dagelijks gebruik. Let ook op de temperatuur rondom de koelkast. Zet hem niet naast een oven, radiator of op een plek waar veel zonlicht komt. Kan het echt niet anders, zorg dan voor een isolerende tussenplaat en houd minstens drie centimeter ruimte vrij tussen warmtebron en koelkast.

Gebruik de keuken-driehoek

In de basis draait een keuken om drie functies: koken, spoelen en koelen. Je fornuis, gootsteen en koelkast vormen samen een denkbeeldige driehoek. Als de afstanden tussen deze drie goed gekozen zijn, werk je prettiger. Staan ze te ver van elkaar, dan loop je onnodig veel. Staan ze te dicht bij elkaar, dan dan wordt het al snel krap en onhandig. Een keukenspecialist kan helpen bij het vinden van een goede verhouding, maar je merkt het zelf vaak ook al als iets net niet lekker werkt.

Optimale werkhoogte

Ook de hoogte van je werkplekken telt mee. Een oven op armhoogte is een stuk prettiger dan op kniehoogte, zeker als je vaak bakt. Het voorkomt bukken. Heb je een kleine keuken? Kies dan voor een compacte oven of voor een fornuis met geïntegreerde oven. Datzelfde geldt voor de vaatwasser: als je die wat hoger plaatst, spaar je je rug en knieën. Voor de kookplaat geldt een andere regel: meet de afstand van je onderarm tot het werkblad. Is die ongeveer twaalf centimeter, dan zit je goed qua houding en belast je je schouders niet onnodig.

Apparatuur wat hoger plaatsen (als dat kan) heeft nog een voordeel. Wanneer je kleine kinderen hebt rondlopen, kunnen die er minder makkelijk bij. Wel zo veilig!

©lev dolgachov

Opbergruimte

Tot slot: denk na over hoe je spullen opbergt. Onderkastjes bieden veel ruimte, maar vragen vaak veel van je rug. Bovenkastjes kunnen juist weer te hoog zijn. Een buffetkast biedt uitkomst: wat je dagelijks gebruikt zet je op ooghoogte, wat minder vaak nodig is kan best wat lager of juist hoger.

Slim indelen = een fijnere keuken!

Een goede keuken draait niet alleen om de juiste apparatuur, maar vooral ook om slimme keuzes die het koken makkelijker maken. Denk na over looproutes, werkhoogtes en voldoende bewegingsruimte. Positioneer alles op logische plekken, zorg voor een werkblad met voldoende vrije ruimte en let op kleine details zoals de draairichting van kastdeurtjes. Daarmee wordt de keuken (nog meer) het hart van je huis!