Bijna elk modern moederbord is tegenwoordig voorzien van een raid-controller. Handig, want zo kunt u meerdere schijven combineren tot één grote. Maar wist u dat u met raid de prestaties van uw harde schijf kunt verdubbelen of dat u uw data dankzij raid beter kunt beveiligen? Ook een combinatie van deze twee is mogelijk. In dit dossier vertellen we u alles over raid, en sluiten we het artikel af met een korte workshop.

Raid is een afkorting die staat voor 'redundant array of independent/inexpensive disks', wat zoveel betekent als 'een verzameling losse schijven die samen een array (bundel) vormen'. Met andere woorden: met raid combineert u meerdere harde schijven tot één schijf, met als doel de prestaties te verbeteren of de op de harde schijven opgeslagen informatie beter te beveiligen. Beveiligen betekent in deze context het beveiligen tegen beschadiging of verlies door het defect raken van één of meer harde schijven. Dataverlies door virussen of ander onheil van buitenaf valt hier niet onder. Raid: veilig! Omdat raid data zo goed beveiligt, wordt het al jaren gebruikt in datacenters en -servers waar de bescherming van de opgeslagen informatie van cruciaal belang is. Raid wordt in dit soort toepassingen voornamelijk gebruikt waarvoor het oorspronkelijk bedoeld is, namelijk om een harde schijf met belangrijke informatie te kunnen spiegelen op een tweede. Mocht één van deze harde schijven defect raken, dan gaat de informatie niet verloren omdat de tweede harde schijf een exacte kopie is van de eerste. In de loop der jaren zijn er verschillende vormen van raid bijgekomen die ook interessant zijn voor de consument. Verderop in dit artikel leggen we uit welke vormen van raid er zijn. Raid-controller Op veel moederborden zit tegenwoordig standaard een raid-controller – deze stuurt de raid-configuratie aan. Zo hebben de duurdere Intel Pentium 4 en AMD Athlon moederborden standaard ondersteuning voor raid met serial ata (sata) harde schijven. Raid met ata of sata harde schijven biedt in principe dezelfde mogelijkheden als het ouderwetse scsi-raid, het verschil zit hem echter in de ondersteuning van de diverse vormen (raid levels) van raid en de betrouwbaarheid. Een scsi of ata/sata raid-controller is in principe niets meer dan een harde schijf-controller met meerdere kanalen, met extra ingebouwde mogelijkheden om meerdere schijven op één controller aan te sluiten en vervolgens te combineren in verschillende configuraties. Raid0 De verschillende configuraties van gecombineerde harde schijven zijn beter bekend onder de naam 'raid levels'. Uit de naam van het raid level kunt u afleiden hoe de schijven geconfigureerd zijn. Raid0 – of 'striping' – is een configuratie die de beste prestaties levert maar wel de meest onveilige is. Raid0 werkt als volgt: stel dat u een bestand van 100 MB wilt wegschrijven naar een 80 GB harde schijf. Dat kost tijd, maar hoeveel tijd het kost is afhankelijk van de maximale schrijfsnelheid van de harde schijf. Stel nu dat u twee identieke 80 GB harde schijven hebt, en dat u naar iedere schijf tegelijkertijd 50 MB – de helft van het bestand – wegschrijft. Het wegschrijven van het 100 MB grote bestand gebeurt nu in de helft van de tijd; iedere schijf schrijft immers 50 MB weg in de helft van de tijd die nodig is om een 100 MB groot bestand weg te schrijven. Kort gezegd leest en schrijft een raid0 array van twee 80 GB schijven data tweemaal zo snel als een enkele 80 GB schijf. Snel, maar niet veilig Een ander voordeel van een raid0-configuratie is dat u de capaciteiten van de harde schijven bij elkaar mag optellen. Het verdelen van de data over de verschillende harde schijven komt voor rekening van de raid-controller, want de pc ziet simpelweg een grote, snelle, harde schijf. Er zit echter wel een addertje onder het gras; mocht namelijk één van de harde schijven in de array defect raken, dan is het onmogelijk om de informatie die op deze schijf opgeslagen was, terug te krijgen. U mist dan de helft van de data met als resultaat dat de array in zijn geheel onbruikbaar is geworden. Daarom is een raid0 array eigenlijk alleen daar geschikt waar de bescherming van de informatie minder belangrijk is dan de prestaties van de raid-array. Raid1 Raid1 – of mirroring – kan de opgeslagen informatie veel beter beveiligen dan raid0; Raid1 gebruikt namelijk twee harde schijven waarbij de tweede een exacte kopie is van de eerste. Mocht een van de beide schijven dus defect raken, dan gaat de informatie niet verloren. Een nadeel is wel dat de opslagcapaciteit van de tweede schijf verder niet benut wordt, dus in het geval van twee 80 GB harde schijven blijft de totale opslagcapaciteit 80 GB. Raid0+1 Raid0+1 is een combinatie van raid0 en raid1. Raid0+1 combineert de prestaties van een raid0-array met de bescherming van een raid1-array. Groot nadeel is echter wel dat u hiervoor maar liefst vier harde schijven nodig hebt, waarvan er twee alleen gebruikt worden om de data te spiegelen. Net als bij raid1 wordt de opslagcapaciteit van deze harde schijven verder niet benut, wel zijn de prestaties een stuk beter. Raid5 Raid5 is eigenlijk een verdere uitwerking van raid0+1. Raid5 maakt gebruik van parity-informatie die berekend wordt uit de harde schijven in de array. Op elke schijf wordt een deel van deze informatie opgeslagen. Voor een raid5 array zijn minimaal drie harde schijven nodig. Op elke schijf wordt een deel van de parity informatie opgeslagen; we verliezen dus maar een klein deel van de beschikbare opslagcapaciteit. Mocht een van de drie schijven defect raken, dan worden bij de installatie van een nieuwe schijf de data herberekend uit de informatie op de twee andere schijven. Er zijn nog andere vormen van raid die we hier buiten beschouwing laten, omdat die niet worden ondersteund door de gangbare raid-controllers. Raid3 en raid1+0 worden bijvoorbeeld vooralsnog alleen gebruikt in datacenters en voor grote databases waarbij vaak tientallen scsi-schijven en raid-controllers gebruikt worden. Raid 5 komt u echter niet vaak tegen, omdat de populaire raid-controllers deze standaard niet ondersteunen. Ook is raid5 niet terug te vinden bij de moederborden met een geïntegreerde raid-controller. Jbod Sommige raid-controllers hebben naast het ondersteunen van raid levels, nog een extra optie: jbod, ofwel 'just a bunch of disks'. U kunt dan meerdere harde schijven combineren tot één grote schijf. Het voordeel is dat u de verschillende schijven als één schijf kunt benaderen, voordelen in prestaties levert het echter niet op. Een groot nadeel van jbod is dat u gemakkelijk data kunt kwijtraken als een van de schijven defect raakt, bijvoorbeeld als een gedeelte van een bestand op de defecte schijf stond en de rest op de andere schijven in de array. U bent dan het hele bestand kwijt, ookal stond slechts een klein deel ervan op de defecte schijf. Wat hebt u nodig? Om een pc met een raid-configuratie uit te rusten hebt u minstens twee identieke harde schijven nodig (meer hierover leest u onder 'Waar moet u op letten?') en een raid-controller. Bij moderne moederborden zit een raid-controller vaak al op het moederbord. Dat scheelt weer in de aanschaf. Houd er echter rekening mee dat de meeste van deze raid-controllers slechts een beperkt aantal mogelijkheden bieden. Een ander nadeel is dat u een geïntegreerde raid-controller niet mee kunt verhuizen naar een nieuwe pc. Maar het belangrijkste nadeel is misschien wel dat u bij een defect moederbord ook de harde schijven niet meer kunt benaderen. Gebruikt u de pc dus voor belangrijke zaken en is de beschikbaarheid van de opgeslagen informatie van doorslaggevend belang, kies dan altijd voor een losse raid-controller; deze is eenvoudiger te vervangen of in een andere pc te plaatsen om weer bij uw data te kunnen. Welke schijf kiest u? De keuze tussen ata, serial ata en scsi is afhankelijk van de toepassing en of er wel of geen raid-controller op het moederbord aanwezig is. Is het moederbord voorzien van een ata raid-controller, dan configureert u met twee identieke (s)ata harde schijven eenvoudig een raid0- of raid1-array. Wat prestaties betreft doen ata en serial ata niet voor elkaar onder, maar scsi heeft duidelijk een streepje voor op ide, zowel qua prestaties, maar zeker wat betreft de betrouwbaarheid. Helaas betaalt u voor een scsi raid-controller en een aantal scsi-schijven een veelvoud van wat een vergelijkbare configuratie met ata/serial ata kost. Voor gebruik met de snelste pc's (bijvoorbeeld voor videobewerking) geniet een serial ata raid-configuratie de voorkeur, omdat de nieuwste harde schijven met hoge opslagcapaciteit tegenwoordig alleen nog met een serial ata-aansluiting zijn uitgevoerd. Uiteraard kan het ook zonder raid-controller. Zowel Windows 2000 als Windows XP kunnen met behulp van software een raid-array configureren, maar de mogelijkheden zijn dan wel beperkt. Zo is het onder Windows 2000 en XP alleen mogelijk een raid0-array te configureren, raid1 en raid5 worden alleen ondersteund in Windows 2000 Server en Windows 2003 Server. Daarnaast blijft het een software-oplossing. Mocht er dan iets fout gaan met Windows, dan is de kans groot dat ook de raid-array beschadigt raakt en de opgeslagen informatie verloren gaat. Waar let u op? Wilt u optimaal gebruik maken van raid, dan moet u op een aantal dingen letten. Deze zijn van toepassing op zowel een configuratie met scsci- als met (s)ata-schijven. Wilt u bijvoorbeeld een raid0-configuratie aanschaffen om de prestaties van uw pc wat op te schroeven, houd er dan rekening mee dat de harde schijven die u gebruikt identiek zijn, zowel qua grootte maar ook wat fabrikant en type betreft. Het heeft dus weinig zin om een oude 20 GB schijf te combineren met een nieuw 120 GB exemplaar; de nieuwe snelle schijf zal nu op de oude moeten wachten met iedere lees- en schrijfoperatie. Resultaat: een systeem dat maar weinig sneller is dan voorheen. In principe is het wél mogelijk om meerdere schijven van ongelijke opslagcapaciteit te combineren, bijvoorbeeld een 80 GB harde schijf met één van 120 GB, maar de totale opslagcapaciteit van de array is dan afhankelijk van de kleinste harde schijf. In dit geval wordt de totale opslagcapaciteit van de array dan 160 GB, 2x 80 GB. U gooit dan 40 GB weg, omdat die niet gebruikt kan worden – nog een reden om voor een raid0 array alleen identieke schijven te gebruiken. Hetzelfde geldt voor de andere raid levels; ook hier hebt u in principe identieke schijven nodig en is (bij een verschil in capaciteit) de totale opslagcapaciteit afhankelijk van de kleinste schijf. Wat kost raid? Serial-ata raid0/raid1 Promise FastTrak S150 TX4 kit € 90 2x Seagate Barracuda V 80 GB SATA € 160 (2x € 80) Totaal € 250 Serial-ata raid0+1 Promise FastTrak S150 TX4 kit € 90 4x Seagate Barracuda V 80 GB SATA € 320 (4x € 80) Totaal € 410 Scsi raid0/raid1 Adaptec ASR-2010S Kit € 290 2x Seagate Cheetah 10K.6 73,4 GB € 520 (2x € 260) Totaal € 810 Scsi raid0+1 Adaptec ASR-2010S Kit € 290 4x Seagate Cheetah 10K.6 73,4 GB € 1040 (4x € 260) Totaal € 1330 En als het mis gaat? Raid1 moet ervoor zorgen dat – als er iets misgaat in uw pc – de informatie op twee plaatsen is opgeslagen en u dus goede kans hebt om alle informatie weer terug te krijgen. Met raid0 verliest u bij een defect altijd uw informatie, net zoals bij een defecte schijf in een pc zonder raid array. Raakt één van de twee, of meer, harde schijven defect, dan zal de raid-controller u direct alarmeren dat er een defect is opgetreden en zal hij aangeven welke schijf defect is geraakt zodat u deze kunt vervangen. Omdat de meeste harde schijven tegenwoordig voorzien zijn van 's.m.a.r.t.' – self monitoring, analysis, and reporting technology – zal de schijf zelf ruim van tevoren aangeven dat de kans op een defect toeneemt. In dat geval doet u er verstandig aan de schijf spoedig te vervangen door een nieuw exemplaar, zeker in een raid0-configuratie. Nieuwe schijf en dan? Hebt u de nieuwe schijf gemonteerd en aangesloten, dan zal de raid-controller bij een raid1-configuratie direct beginnen met het spiegelen van de oude schijf, zodat belangrijke informatie snel weer is veiliggesteld. Afhankelijk van de grootte en snelheid van de harde schijven neemt dit enige tijd in beslag. U kunt de pc op dat moment het beste niet gebruiken, maar hem eerst deze bewerking laten afronden. Alleen dure scsi-controllers maken het mogelijk om tijdens dit herstel van de array de pc normaal te gebruiken. Dit komt voort uit de behoefte van servers en andere toepassingen die continue beschikbaar moeten zijn. Hebt u uw pc uitgerust met een raid0-array dan is bij een defect aan één van de schijven alle informatie verloren gegaan, en rest u niets anders dan weer vanaf het begin te beginnen. Conclusie Raid0 is prima geschikt om uw pc beter te laten presteren. Mits op de juiste manier geconfigureerd (dus met identieke schijven) levert raid0 betere prestaties dan een enkele harde schijf zonder dat u daarvoor andere delen van de pc hoeft te vervangen. Door de betere prestaties boekt u winst bij applicaties en games die veelvuldig data van en naar de harde schijf lezen en schrijven tijdens het gebruik. Ook audio/video-(semi)-professionals kunnen hun voordeel doen met raid0, aangezien grote bestanden veel sneller geopend en weggeschreven worden en er continue een hogere doorvoersnelheid beschikbaar is. Raid1 is puur bedoeld om belangrijke informatie te beschermen en biedt wat dat betreft een prima oplossing. Raid1 spiegelt alle data die op de harde schijf is opgeslagen op een tweede schijf en zorgt zo voor extra veiligheid mocht één van deze schijven defect raken. Raid0+1 is feitelijk een combinatie is van raid0 en 1 en biedt de prestaties van een raid0-array gecombineerd met de veiligheid van een raid1 array, door gebruik te maken van vier schijven die aan elkaar gespiegeld zijn. Raid 5 is eigenlijk geen optie, omdat deze standaard niet door de populaire raid-controllers wordt ondersteund. In 7 stappen naar een raid-configuratie Stap 1: Controleer of u alle benodigde kabels en stekkers hebt. De meeste serial ata harde schijven hebben een afwijkende stekker voor de voeding; hiervoor worden meestal verloopstekkers bijgeleverd. Voor de installatie van twee ata/serial ata schijven hebt u twee ata/serial ata-kabels nodig en twee vrije 5-1/4-inch voedingsstekkers; bij vier harde schijven uiteraard het dubbele aantal. Stap 2: Installeert u een pci raid-controller, controleer dan of er voldoende vrije pci-sloten zijn. Plaats de raid-controller vervolgens in een vrij pci-slot. Let er daarbij op dat de controller volledig in het slot zit en draai dan pas de schroef op het bracket vast om de raid-controller op zijn plaats te houden. U kunt deze stap overslaan als uw moederbord al voorzien is van een raid-controller. Stap 3: Sluit eerst de voedings stekkers aan op de harde schijven. U gebruikt hiervoor liever geen y-splitter, maar u gebruikt voor iedere schijf een eigen connector op de voedingskabel. Bij serial ata- schijven is het gebruik van een y-splitter vaak onvermijdelijk; gebruik in dat geval een kabel vanuit de voeding waar geen andere apparaten op aangesloten zitten. Stap 4: Tot slot sluit u de ata/serial ata kabels aan op de harde schijven. Zowel bij ata als serial ata krijgt iedere harde schijf zijn eigen kabel. Alleen bij vier harde schijven in raid0+1 gebruiken we bij ata- schijven ook de slave-connector op de kabel, in alle andere gevallen gebruiken we één kabel per harde schijf. Stap 5: Controleer of alles goed is aangesloten en start de pc op. Nu moet het bios van de raid-controller aangeven dat er harde schijven gevonden zijn. Druk vervolgens op de toetscombinatie die toegang geeft tot het configuratiemenu van de raid-controller, dit wordt duidelijk op het scherm vermeld. Nu biedt de controller de mogelijkheid om het raid level te kiezen, raid0, raid1, raid0+1 en soms jbod, waarna de controller de schijven zal initialiseren en de pc herstarten. Stap 6: Nadat de pc opnieuw is opgestart zal de raid-controller aangeven dat de raid-array actief is en uw pc nu voorzien is van een raid0-, raid1-, raid0+1- of jbod-configuratie. Start vervolgens de installatie van uw besturingssysteem. In Windows XP is het nodig om tijdens het starten van de installatie op F6 te drukken om vervolgens met de installatiediskette voor de raid-controller de raid-array te initialiseren. Stap 7: Nadat de raid-array is geïnitialiseerd zal Windows XP de array zien als een normale harde schijf; de werking is dan verder ook gelijk aan die van een gewone schijf. Heeft Windows XP de schijf geformateerd, dan zal de installatie van Windows gestart worden en vindt u de raid-array na het voltooien van de installatie terug in apparaatbeheer. Verhaal: FTS150series.jpg, FTTX2000LP.jpg als voorbeelden raid-kaarten Sataraidbox_h als voorbeeld raid-kaart in doos Ide_serialata2.jpg en ide_serialata2a.jpg als voorbeelden connectoren 7.jpg, sata_cable_h.jpg, serata_standard_conn als voorbeelden stekkers raptor_74h.jpg, sata_h als voorbeelden schijven (evt openingsbeeld) Workshop: Stap 1: ide_serialata.jpg Stap 2: foto's van Koch Stap 3: sata_power_h.jpg, sata_drive_connectors.jpg Stap 4: zie stap 3 Stap 5: P5100001.jpg, P5100002.jpg, P5100004.jpg Stap 6: geen beeld Stap 7: geen beeld

LG blijft verbetert de oled-techniek nog veel verder en dat werpt dit jaar eindelijk zijn vruchten af. De LG OLED EVO 65G56LS is uitgerust met een nieuw type oled-paneel dat aanzienlijk meer piekhelderheid en kleurbereik levert. Daarnaast heeft LG webOS 25 uitgerust met een aantal AI-functies die het gebruiksgemak moeten verbeteren.

De nieuwe G-serie van LG is verkrijgbaar in twee versies. Een met een centrale voet in doos zoals ons testmodel, te herkennen aan de letters ‘LS’ achteraan en een model met een meegeleverde wandbeugel, die modellen hebben de letters ‘LW’ achteraan. De G-reeks mikt nog steeds in eerste instantie op wandmontage. Het toestel zelf is 24mm diep, dat lijkt misschien veel, maar die dikte heeft het wel over het hele oppervlak. Er is geen behuizing voor elektronica die verder uitsteekt. De rand is afgewerkt met een zilverkleurige strip, en dat geeft deze tv van opzij bekeken echt een premium look. De wandbeugel is verstelbaar, je kunt het toestel beperkt links en rechts draaien. De voet kun je monteren in twee posities, hoog en laag, in de hoge positie is er ruim plaats voor een soundbar. Het moet gezegd ook op een tv-meubel ziet hij er prima uit, wandmontage is zeker geen verplichting. 

Aansluitingen

De selectie aansluitingen die LG gebruikt is al enige tijd onveranderd gebleven, maar is dan ook erg goed. Met vier hdmi-poorten die allemaal de maximale hdmi 2.1-bandbreedte (48Gbps) leveren, zitten gamers in ieder geval gebeiteld. Verdere gamingfuncties zijn ALLM, 4K120 en VRR (AMD FreeSync en NVIDIA G-Sync). PC-gamers kunnen zelfs tot 4K165 gaan, dat is een duidelijke upgrade ten opzichte van vorig jaar. Input-lag is altijd een sterk punt geweest bij LG, dat is dit jaar niet anders, in 4K60 meten we 10,5ms, in 2K120 zelfs maar 5,5ms. Op poort 2 kan je ARC/eARC gebruiken, gamers die een soundbar willen aansluiten, houden nog steeds drie volwaardige HDMI-poorten over. 

Wil je de opstelling zo netjes mogelijk houden, altijd mooi bij een premium tv, dan kun je de bijgeleverde IR-blaster gebruiken om brontoestellen te besturen met de LG-afstandsbediening, ook als die apparaten bijvoorbeeld in een kast staan. De G5 ondersteunt het WiSA-protocol (Wireless Speaker and Audio Association), maar is beperkt tot 2.1-configuraties. Daarmee is jammer genoeg geen draadloze surroundopstelling mogelijk. Alle kabels kun je via twee clips en twee verzonken kanalen wegleiden naar de voet. 

Nieuw oled-paneel, nieuw record

Nieuwe ontwikkeling op vlak van oled-technologie zijn niet uitzonderlijk. Twee jaar geleden introduceerde LG bijvoorbeeld oled-panelen met een laag microlenzen die voor een mooie verbetering in helderheid zorgden. Die microlenzen zijn op de G5 echter niet meer aanwezig. In ruil gebruikt dit model een gloednieuw paneel dat een andere opbouw van de oled-materialen gebruikt. Onder de naam OLED evo Met Brightness Booster Ultimate belooft de G5 hogere piekhelderheid en een breder kleurbereik. En dat blijken geen loze beloftes. Op het 10%-venster haalt de G5 2409 nits, en op een volledig wit beeld zelfs 356 nits. 

Dat alles gemeten in de uitstekend gekalibreerde HDR Filmmaker mode. Ter verduidelijking, dat is een 50 procent verbetering tegenover de G4 van vorig jaar, en voldoende om de kop van het oled-peloton aan te voeren. Vooral de verbetering op het volledig wit veld is impressionant. Daardoor moet de G5 nu de helderheid veel minder laten dalen als het beeld veel wit bevat, iets wat op vorige generaties nog merkbaar was. Ook het kleurbereik is weer groter geworden, en met 99,9% P3 is de G5 perfect uitgerust voor prachtige HDR-beelden. Het paneel had een uitstekende uniformiteit en weert zeer goed reflecties. De kijkhoek is prima.

De Filmmaker Mode is er voor wie minimale beeldverwerking wil, en de mooiste beelden getrouw aan de intentie. In SDR laat dat prachtige resultaten zien, maar de echte pracht van de G5 komt tevoorschijn bij HDR-beelden. Ook hier is de kalibratie nagenoeg perfect met enorm veel witdetail, intense kleuren, en dankzij de hoge piekhelderheid tintelende lichtaccenten. Kleuren worden goed bewaard als ze zeer helder zijn, dat dankt de tv aan het nieuwe paneel. Enkel in de donkerste beelden laat de G5 wat steken vallen. Er is veel schaduwdetail, maar in sommige beelden merken we veel ruis die het beeld ruw maakt en detail verbergt. In een ander geval was er wat blokvorming en bandvorming zichtbaar. We hopen dat LG nog wat aan de software kan sleutelen. 

Prima beeldverwerking

De Alpha11 beeldprocessor is aan zijn tweede generatie toe, maar nieuwe features lijken er niet te zijn. De upscaling en ruisonderdrukking zijn erg goed. In deinterlacing van 1080i-beeld merkten we op een testpatroon opnieuw een foutje waardoor kamvorming zichtbaar was, al bleek dat bij de meeste content niet tot problemen te leiden. Kleurstroken in zachte gradiënten elimineer je met de Vloeiende Gradatie-instelling, maar activeer die enkel als je het echt nodig acht, en dan alleen in de laagste stand. In een van onze testclips veegde die instelling ook wolken uit de lucht. Ook de dynamische tonemapping waar we gebruikelijk erg tevreden over zijn, laat je op dit model beter uit inactief.

Die maakte het beeld te helder, waardoor het aan contrast en impact verliest. Bovendien levert de G5 ook zonder dynamische tonemapping knap beeld. Goede punten waren er voor de bewegingsscherpte. Het oled-paneel laat nauwelijks of geen dubbele rand optekenen rond bewegende voorwerpen. Wie in 24Hz-filmmateriaal te veel last heeft van judder bij snelle camerabewegingen, activeert best TruMotion, bijvoorbeeld in ‘Cinematografische Beweging’ als je minimale invloed wenst. Maar ook hogere instellingen leverden goede resultaten, en de G5 toonde erg weinig beeldfouten zelfs met TruMotion in de Vloeiend-stand. 

Geen DTS-ondersteuning meer

Het is jammer, maar de G5 ondersteunt alleen nog maar Dolby Atmos, geen DTS meer. Vooral voor mensen met een uitgebreide bibliotheek Blu-ray schijven is dat een tegenvaller. Streaming gebruikt overwegend Dolby Atmos, dus daar weegt dat gebrek minder. De 60 Watt 4.2 kanaalsoplossing leek ons onveranderd. De klank is goed gebalanceerd, met een warm karakter en duidelijke baslijn. Zelfs surround is goed hoorbaar. Voor veel mensen zal dit volstaan, maar voor echte bioscoop audio zal een soundbar toch vereist zijn. Nieuw dit jaar is de Personal Sound Wizard. Die laat je een aantal keer in groepen van vier fragmenten horen met verschillende geluidsinstellingen, jij duidt aan wat je het best vindt klinken. Na de test bepaalt de processor op basis van je keuzes je geprefereerde klankinstellingen. Iets gelijkaardig bestond vorig jaar al voor beeld, maar we vinden dat je daar beter voor Filmmaker Mode of Cinema beeldmode kiest. Bij audio mogen persoonlijke voorkeuren wat meer doorwegen. 

WebOS 25, AI als persoonlijk hulpje

Kunstmatige intelligentie moet de nieuwe troef zijn van webOS 25, maar al deze nieuwe functies bleken niet te werken in het Nederlands. Voice ID, waarbij de tv je herkent op basis van je stem is nog niet beschikbaar in Nederlands. Maar ook andere functies, zoals de AI Chatbot die je moet helpen bij eenvoudige vragen zoals het aanpassen van beeldkwaliteit of aanbevelingen geven voor content, leek zelden te weten wat hij met onze vragen moest doen. LG kondigde ook generatieve kunst aan die je kan gebruiken in de screensaver, maar ook dit was nog niet beschikbaar. Nu missen we die AI-functies wel niet, de G5 is zo ook gebruiksvriendelijk, maar we hopen toch dat dit via software updates verbeterd wordt. 

In dit overzichtsartikel vind je alle informatie over webOS. WebOS 25 is van uitzicht niet echt veranderd op wat details na. Zo kan je live tv en HDMI-ingangen nu als tegels toevoegen in de rij met apps op het Home-scherm. Apps en Quick Cards die je niet gebruikt, kan je verbergen. Het app-aanbod is erg ruim en de G5 ondersteunt Airplay2 en Google Cast. LG toont helaas reclame op het Home-scherm en in de screensaver, lees in dit artikel hoe je reclame verwijdert.

De ‘Magic Remote’ heeft een nieuw ontwerp gekregen. Een rechthoekige vorm met afgeronde hoeken, en vooral minder toetsen. Weg zijn de cijfer- en kleurtoetsen, de volume- en kanaaltoetsen zijn nu kanteltoetsen. De mute-toets is verdwenen, muten doe je door de volume knop lang naar beneden te duwen. De ingangen-toets is vervangen door een Home Hub-toets, maar wanneer je die lang indrukt, toont de tv de ingangen. De aanwijsfunctie is gebleven, je kan de cursor op het scherm besturen door de afstandsbediening te bewegen. De afstandsbediening oogt moderner, en het gebruiksgemak is prima, maar we zouden hem niet beter noemen dan de oude versie. 

Conclusie

LG toont met de G5 dat er nog flink wat vooruitgang geboekt kan worden in oled-technologie. Perfect is deze tv echter nog niet, vooral in heel donkere beelden moet LG de software nog aanpassen om ruis en zichtbare gradaties te vermijden.  De OLED65G56LS haalt uit het nieuwe oled-paneel echter wel een indrukwekkende piekhelderheid, en erg ruim kleurvolume. We durven bijna zover gaan om te zeggen dat hij de klassieke zwakke punten van oled elimineert. Samen met de uitstekende kalibratie geniet je zo in Filmmaker Mode van bijna referentie beeldkwaliteit.

De ingebouwde luidsprekers leveren een aangename klank, wel jammer dat LG DTS-ondersteuning geschrapt heeft. De nieuwe AI-features in webOS 25 moeten duidelijk nog verder rijpen, voorlopig leveren ze geen meerwaarde, maar webOS blijft wel erg gebruiksvriendelijk. De nieuwe afstandsbediening sluit aan bij de moderne trend met minder toetsen. Gamers tot slot vinden op de G5 alles wat ze maar kunnen wensen. Dit is een topmodel, met een bijhorend prijskaartje, maar hij is het zeker waard.

Het is misschien niet het eerste waar je aan denkt, maar ook Android heeft – net als Windows – een klembord. Daarmee kun je gemakkelijk tekst kopiëren van de ene app naar de andere. Maar hoe open je dat klembord eigenlijk? En waar vind je wat erop staat? Je leest het in dit artikel!

Tekst of afbeeldingen kopiëren en plakken: het is een van de basisfuncties van elk besturingssysteem. Ook Android ondersteunt dit natuurlijk. Je kunt iets kopiëren in de ene app en het vervolgens plakken in een andere. Maar het Android-klembord kan meer dan alleen dat. Alles wat je kopieert, wordt daar namelijk tijdelijk opgeslagen. Handig als je per ongeluk iets hebt weggehaald, iets wilt terugvinden of gewoon even wilt kijken wat je allemaal hebt gekopieerd.

Let wel: hoe je precies bij het klembord komt, hangt af van je toestel en de Android-versie die je gebruikt. Zo hebben merken als Samsung en LG hun eigen klembordfunctie ingebouwd. Andere toestellen vereisen meestal een specifieke toetsenbord-app om het klembord te kunnen openen. In dit artikel leggen we je uit hoe je dat doet met zo’n toetsenbord-app.

Klembord binnen toetsenbord-apps

Om toegang te krijgen tot het klembord, heb je een toetsenbord-app nodig die die functie ondersteunt. Populaire keuzes zijn Gboard van Google en SwiftKey van Microsoft. Beide bieden vergelijkbare klembordfuncties, dus je kunt zelf kiezen welke je het prettigst vindt. Download en installeer de app, en stel deze daarna in als je standaard toetsenbord.

©PXimport

Met een ander toetsenbord in Android heb je meer mogelijkheden.

Dat instellen doe je via het instellingenmenu van je Android-telefoon. Gebruik het zoekveld bovenin het scherm en typ 'toetsenbord'. Je krijgt dan een lijst met resultaten. Kies de optie waarmee je het standaard toetsenbord kunt wijzigen en tik daarop.

Kies vervolgens de toetsenbord-app die je net hebt geïnstalleerd, zoals Gboard of SwiftKey. Let op: de vormgeving van de instellingen kan per toestel verschillen. Gebruik je liever een andere toetsenbord-app met klembordfunctie? Geen probleem – zolang je maar de juiste app selecteert bij het instellen.

Tekst kopiëren en plakken

Het klembord werkt meestal alleen met tekst. Wil je iets kopiëren naar een andere app? Selecteer dan een stuk tekst en kopieer het. Open bijvoorbeeld WhatsApp, ga naar een chat en houd het tekstveld even ingedrukt om de tekst direct te plakken. Soms zie je ook een klembordsymbooltje verschijnen, net boven het toetsenbord en onder het tekstveld. Tik daarop om het volledige klembord te openen.

Zie je dat symbooltje niet meteen? Dan krijg je waarschijnlijk eerst de suggestie om alleen de laatst gekopieerde tekst te plakken. Tik in dat geval op het witte rondje met het pijltje naar rechts – zo krijg je alle opties te zien.

Onder het kopje Recent zie je een lijstje met wat je als laatste hebt gekopieerd. Tik op een item om het direct in het tekstveld te plakken. Let wel: deze lijst wordt na een tijdje automatisch geleegd. Gebruik je vaak dezelfde tekst? Dan kun je die vastpinnen, zodat hij bewaard blijft. Zowel Gboard als SwiftKey ondersteunen deze functie: houd het item ingedrukt en kies voor Vastpinnen.

Klembord sinds Android 13

Sinds Android 13 is het klembord flink verbeterd. De basis is nog steeds hetzelfde: je kopieert tekst of een afbeelding in de ene app en plakt die in een andere. Maar de manier waarop je het klembord gebruikt, is een stuk handiger en overzichtelijker geworden. Dat maakt het werken met meerdere fragmenten tegelijk een stuk efficiënter.

Een van de grootste vernieuwingen is dat je nu meerdere items kunt bewaren – zowel tekst als afbeeldingen. Alles wat je kopieert, verschijnt in een nieuw klembordpaneel. Je opent dat paneel via het meldingscentrum of door een tekstveld lang ingedrukt te houden. Daar kun je door je gekopieerde items bladeren, kiezen wat je wilt plakken, en dingen die je niet meer nodig hebt, direct verwijderen. Je kunt zelfs een tekstfragment nog aanpassen voordat je het plakt.

Het klembordpaneel dat in Android 13 zijn intrede heeft gemaakt.

Met de komst van Android 13 werden er ook meteen een aantal nieuwe privacyfuncties voor het klembord geïntroduceerd. In eerdere versies konden apps op de achtergrond soms ongemerkt meelezen wat je had gekopieerd – met alle risico’s van dien. Nu heb je als gebruiker veel meer controle. Zo is er een nieuwe toestemmingsvraag voor klembordtoegang én krijg je een melding als een app probeert mee te kijken. Een stuk veiliger dus.