AMD start dit jaar met het uitrollen van zijn nieuwe generatie grafische kaarten. Zoals gebruikelijk bij AMD, verschijnen eerst de topmodellen. De Radeon HD 7970 en HD 7950. In de loop van het voorjaar wordt de rest van de Radeon HD 7000-serie gelanceerd. Wij zijn voor dit artikel aan de slag gegaan met de Radeon HD 7950 en de HD 7970.

Ten opzichte van de vorige generatie Radeon HD 6900-kaarten, heeft AMD de architectuur van de nieuwe generatie gpu's volledig opnieuw opgebouwd. Wat is er allemaal veranderd en welke nieuwe features zijn er toegevoegd? De Radeon HD 6900-serie introduceerde de Cayman-gpu en luidde de overgang in van de VLIW5 naar de VLIW4 architectuur. U kunt meer lezen over VLIW in onze test van AMD Radeon HD 6000-serie. Hier vindt u ook een begrippenlijst terug voor de meest voorkomende termen en afkortingen.

GCN-architectuur

Wie met de nieuwe HD 7900-serie slechts een verbeterde VLIW4-architectuur had verwacht, zit er flink naast. AMD stapt volledig af van het VLIW-principe en introduceert de GCN-architectuur (Graphic Core Next). Het is lastig om kort het verschil tussen VLIW4 en GCN uit te leggen, de verschillen zijn te groot. Het voornaamste is dat GCN een stuk flexibeler is met het aansturen en verwerken van data. Als voorbeeld nemen we twee fictieve gpu's met een gelijk aantal shaderprocessors en dezelfde kloksnelheid. De één met de VLIW4-architectuur en de andere met GCN. Als we nu op deze twee gpu's een complexe berekening loslaten zal de gpu met de GCN-architectuur beduidend beter presteren. Dit verschil wordt nog groter als er compute-instructies worden uitgevoerd. Denk hierbij aan berekeningen die normaal door de cpu worden uitgevoerd. De eerste gpu van AMD die gebruikmaakt van GCN, is de Tahiti-gpu. Dit is ook de eerste gpu die gemaakt is met het 28nm-procedé. Dit maakt het mogelijk om maar liefst 4,3 miljard transistors op een oppervlakte van slechts 365 vierkante mm te herbergen. In vergelijking, de Cayman-gpu heeft 2,64 miljard transistors met een oppervlakte van 389 mm². De Tahiti-gpu beschikt over zes 64bit-geheugencontrollers, in totaal 384 bit. Dit is een grote verbetering ten opzichte van de Cayman-gpu van 256 bit. Gecombineerd met snel GDDR5-geheugen ontstaat er een enorme geheugenbandbreedte.

©PXimport

In het schematische overzicht is goed te zien dat de nieuwe AMD-gpu is opgebouwd uit 32 Compute- Units, in het totaal goed voor maar liefst 2048 shaderprocessors.

De Tahiti-gpu is opgebouwd uit 32 CU's (Compute Unit). Elke CU bestaat uit 4 SIMD-units (Single instruction, multiple data) en 4 texture-units. De SMID-unit bestaat weer uit 16 shaderprocessors. Een snelle rekensom vertelt ons dat de Tahiti-gpu beschikt over 2048 shaderprocessors en 128 texture-units. GNC is erg flexibel, elke CU is voor alle doeleinden inzetbaar. Hierdoor is de gpu niet alleen goed inzetbaar voor grafische berekeningen, maar ook voor compute-instructies. Door de opbouw van de gpu is het mogelijk één of meerdere clusters van 4 CU's uit te schakelen, om zo een eenvoudigere variant van de gpu te fabriceren. De Radeon HD 7000-serie begint met de Tahiti-gpu voor de krachtigste grafische kaarten. Er volgen dit voorjaar nog twee eenvoudigere gpu's die gebruikmaken van de GCN-architectuur, namelijk de Pitcairn-gpu en de Cape Verde. De Pitcairn is voor de middenklasse grafische kaarten: de Radeon HD 7800- en 7700-serie. De Cape Verde-gpu is onder aan de ladder gepositioneerd.

Testwijze

Onze testwijze voor grafische kaarten is iets gewijzigd ten opzichte van voorgaande tests. Het testsysteem is vernieuwd en nu voorzien van een Intel Core i7-3960X en een ASUS Sabertooth X79-moederbord met PCI Express 3.0-ondersteuning. De upgrade is gedaan om zo de prestatie van de grafische kaarten in een optimale situatie te meten. Al onze game-benchmarks zijn nu volledig DirectX 11 en we hebben getest op twee resoluties. De resolutie van 1920 x 1080 is gekozen omdat dit tegenwoordig voor veel gamers een gangbare resolutie is. Om de lat nog hoger te leggen hebben wij ook getest op een resolutie van 2560 x 1440. Deze resolutie zien we steeds meer bij 27inch-schermen.

AMD Radeon HD 7950 en 7970

Zowel de Radeon HD 7950 als de 7970 maakt gebruik van de nieuwe Tahiti-gpu. De HD 7970 is het topmodel waarbij alle 32 CU's zijn geactiveerd. Hierdoor beschikt de kaart over 2048 shaderprocessors, 128 texture-units en 32 Render Output Units (ROP's). De HD 7950 is een afgeslankte versie met 28 CU's geactiveerd. Het aantal texure-units is daardoor 96 en er zijn 1536 shaderprocessors. Daarnaast is de HD 7950 lager geklokt. De HD 7970 gpu draait op een kloksnelheid van 925 MHz. De 3GB aan GDDR5-geheugen draait op 1375 MHz en verwerkt data met een snelheid van 5,5 Gbit/s. Deze hoge snelheid in combinatie met de 384bit-geheugenbus, zorgt voor een geheugenbandbreedte van maar liefst 264 gigabyte per seconde. Dit is de snelheid waarop data van de gpu naar het geheugen wordt gestuurd en visa versa. De HD 7950 moet het doen met een 800 MHz gpu, 1250 MHz GDDR5-geheugen en een bandbreedte van 240 GByte/s. Nog steeds erg indrukwekkende specificaties. Naast de features die de GCN-architectuur biedt, zien we nog een aantal veranderingen. U vindt de uitgebreide specificaties samen met de specificaties van andere relevante kaarten als pdf.

Aansluitingen

De achterkant van de grafische kaarten is gewijzigd. Er is nu meer ruimte voor de luchtinlaat om zo de grafische kaart beter te koelen. Het gevolg hiervan is dat de kaarten nu beschikken over één keer duallink-DVI in plaats van twee. Daarnaast beschikken de kaarten over twee keer mini-DisplayPort 1.2 en één keer een HDMI 1.4a. AMD heeft voor HDMI een opvallende verandering doorgevoerd. De snelheid van het HDMI-signaal is verhoogd van 165 MHz tot ongeveer 300 MHz per kanaal. AMD noemt dit zelf Fast HDMI. Met Fast HDMI is het mogelijk schermen met een 4K Quad HD-resolutie (tot 4096 x 2160) aan te sturen. Dit was al mogelijk met DisplayPort 1.2, maar het kan nu dus ook via HDMI.

Veel nieuwe features

De Radeon HD 7000-serie introduceert ook PCI Express 3.0. De derde generatie PCI Express verdubbelt de doorvoersnelheid ten opzichte van de vorige generatie. Dit betekent voor een PCI Express 3.0 16x-slot een bandbreedte van 16 GByte/s. In eerste instantie zal het niet veel snelheidswinst opleveren, maar kwaad kan het zeker niet. AMD blijft zijn gpu's zuiniger maken. Nieuw is de 'ZeroCore Power'-technologie. Deze zorgt ervoor dat als de kaart niet gebruikt wordt, het energieverbruik wordt gereduceerd tot slechts 15 watt per kaart. Wanneer de grafische kaart helemaal niet wordt gebruikt, bijvoorbeeld als de monitor stand-by staat, daalt het energieverbruik tot slechts 3 watt. In onze testresultaten ziet u dat de HD 7950 en 7970 van alle geteste kaarten de minste energie verbruiken in rust. Tot slot hebben de HD 7900-kaarten nog een aantal vernieuwingen in bestaande functionaliteit. De beeldverbeterende functie 'Anisotrhopische filtering' is nogmaals getweakt en levert hierdoor nog betere beeldkwaliteit. Ook de berekeningen voor 'tessellation' zijn sterk verbeterd, dit zien we direct terug in de testresultaten van Unigine Heaven. De HD 7900-kaarten scoren in deze zware tessellationtest erg hoog. Verder is de ondersteuning voor 3D (AMD HD3D) en multi-monitor met EyeFinity 2.0 verbeterd.

DirectX 11.1

De AMD Radeon 7000-serie ondersteunt Direct3D 11.1, dit is onderdeel van Windows 8. De stap van Direct3D 11 naar 11.1 is niet zo groot. De voornaamste wijziging is de standaard­ondersteuning voor 3D-weergave op een 3D-scherm. Het voordeel hiervan is dat DirectX 11.1-games geen speciale 3D-ondersteuning via TriDef3D-drivers of NVIDIA 3D VISION nodig hebben. DirectX 11.1 brengt een eenduidige standaard voor 3D, dit zal de ontwikkeling van 3D in games alleen maar ten goede komen.

Radeon HD 7970

Wij hebben een Radeon HD 7970-referentiemodel van ASUS op de normale kloksnelheden getest voor dit artikel. Als we de Radeon HD 7970 vergelijken met de Radeon HD 6970, zien we een gemiddelde prestatiewinst van meer dan 45 procent. Dat is een aanzienlijk verschil, met name bij de hogere resoluties is de prestatiewinst merkbaar. De Heaven 2.5-benchmark maakt zwaar gebruik van tessellation, dit is sterk verbeterd met de HD 7900-serie. We zien daar een prestatiewinst van ruim 70 procent. Twee Radeon HD 6970-kaarten in CrossFire zijn nog wel sneller. Nadeel van CrossFire is dat het soms slecht wordt ondersteund, dit zien we bijvoorbeeld in Batman Arkham City. Met een driver-update zal dit moeten worden hersteld. Helaas hebben wij de HD 7950 en HD 7970 nog niet in CrossFire kunnen testen.

©PXimport

Asus HD7970-3GD5

Prijs € 530,-

Oordeel 9/10

Pluspunten

Zeer krachtige grafische kaart

Verbeterd energieverbruik met 'ZeroCore power'

GCN-architectuur met DirectX 11.1-ondersteuning

Duallink-DVI, DisplayPort 1.2 en Fast HDMI 1.4a

Minpunten

Erg hoge prijs

Geluidsopbrengst koeling

Radeon HD 7950

Ook de Radeon HD 7950, die we in een referentie-uitvoering van AMD hebben getest, presteert goed en is gemiddeld 25 procent sneller dan de HD 6970. De kaart is qua prijs gepositioneerd tegenover de GeForce GTX 580 en de kaarten zijn ongeveer even duur. De GTX 580 weet in slechts twee tests net te winnen van de HD 7950. In alle andere tests is de HD 7950 de winnaar. Gemiddeld is de HD 7950 bijna tien procent sneller dan de GTX 580. De HD 7950 heeft naast hogere prestaties en meer features, ook een lager energieverbruik waarbij de gpu minder heet wordt. Om te concurreren zal NVIDIA de prijs van de GTX 580 moeten verlagen. De HD 7970 strijdt een ongelijke strijd tegen de GTX 580: hij wint op alle fronten, maar is ook een stuk duurder.

©PXimport

AMD Radeon HD 7950

Prijs € 430,-

Oordeel 9/10

Pluspunten

Krachtige grafische kaart

Verbeterd energieverbruik met 'ZeroCore power'

GCN-architectuur met DirectX 11.1-ondersteuning

Duallink-DVI, DisplayPort 1.2 en Fast HDMI 1.4a

Minpunten

Hoge prijs

Geluidsopbrengst koeling

Energieverbruik

De AMD Radeon HD 7970 verbruikt wel meer energie dan zijn voorganger, maar nog altijd minder dan de NVIDIA GTX 580. De Radeon HD 7950 valt nog meer op met zijn energieverbruik. De kaart verbruikt minder dan de HD 6970 en de GTX 580, en presteert beter. Opvallend is het energieverbruik van de HD 7900-kaarten als ze niet actief zijn, dit verbruik zal nog lager zijn op het moment dat de monitor stand-by gaat. De temperatuur van de gpu's is nog steeds hoog, maar wel lager dan bij de HD 6970 en GTX 580. Op dit moment zijn er redelijk wat fabrikanten die hun HD 7900-kaarten voorzien van een eigen koeloplossing. Deze kaarten zijn erg interessant: de gpu wordt beter gekoeld en de geluidsopbrengst is vaak ook lager.

Conclusie

De AMD Radeon HD 7950 en HD 7970 zijn waardige opvolgers van de HD 6900-serie. De nieuwe generatie is voorzien van veel nieuwe mogelijkheden zoals de GCN-architectuur, PCI Express 3.0, DirectX 11.1, EyeFinity 2.0 en Fast HDMI. Daarnaast is de prestatie in games zeer goed. Doordat de flexibele GCN-architectuur sterk afwijkt van de vorige architectuur, verwachten we overigens meer dan normaal dat driverupdates een flinke prestatiewinst zullen opleveren. Mocht u een grafische kaart uit de HD 7000-serie aanschaffen, dan doet u er dus verstandig aan om regelmatig de drivers van uw grafische kaart te updaten. De prijs van de kaarten is wel een stuk hoger dan bij de lancering van de vorige twee generaties. Dit maakt de HD 7950 interessanter dan de HD 7970. De 7950 is namelijk al snel genoeg, is honderd euro goedkoper, heeft dezelfde nieuwe mogelijkheden en presteert op een Full HD-resolutie ook uitstekend. Toch is ook de HD 7950 geen goedkope kaart. Prijsbewuste gamers kunnen nog beter even wachten.

©PXimport

Gebruikte apparatuur

Beeldscherm Dell UltraSharp U2711 (27 inch, 2560 x 1440)

Processor Intel Core i7-3960X @ 4 GHz

Moederbord ASUS Sabertooth X79 (Intel X79-chipset)

Geheugen Kingston 8 GB DDR3 @ 1600 MHz

Optisch station LG CH10LS20 (blu-ray)

Voeding Corsair HX1000W

Energiemeter Voltcraft Energy Monitor 3000

Besturingssysteem Windows 7 Home Premium SP1 (64 bit)

Bij ID.nl zijn we gek op producten waar je niet de hoofdprijs voor betaalt. Een paar keer per week speuren we daarom binnen een bepaald thema naar zulke deals. Waar je een paar jaar geleden nog de hoofdprijs betaalde voor een goede 65 inch smart-tv, zijn deze tv's nu al een stuk betaalbaarder. Wij vonden vijf exemplaren die voor minder dan 600 euro te koop zijn.

Een 65 inch 4K smart-tv is natuurlijk de ultieme televisie voor het kijken van series en films in de hoogste kwaliteit. Voordeel is verder ook dat je niet al te dicht op je scherm hoeft te zitten: voor een 65 inch televisie geldt een afstand vanaf zo'n drie tot drieënhalve meter. En dankzij de smart-functionaliteit heb je toegang tot tal van streamingdiensten. Wij bekeken de mooiste modellen die je voor minder dan 600 euro kunt kopen.

LG 65UR73006LA

Voor wie houdt van heldere beelden en natuurlijke kleuren is de LG 65UR73006LA.AEUQ een prima keuze. Het 4K-paneel met ondersteuning voor HDR10 en HLG laat films en series mooi uitkomen. Wat direct opvalt is het brede kijkhoekpaneel, zodat je vanuit elke hoek goed beeld hebt. Drie HDMI 2.1-poorten zijn aanwezig, handig voor bijvoorbeeld een spelcomputer of soundbar. Het geluid is degelijk, met 20 watt RMS, al kan een extra speaker geen kwaad. De televisie zelf is niet overdreven dik, ongeveer 57 mm, en draait op WebOS dat vlot en makkelijk werkt.

Besturingssysteem: WebOS
Aantal HDMI-poorten: 3
Audio-output (RMS): 20W

TCL 65C655 Pro

Deze TCL 65C655 Pro is een goede keus als je graag series kijkt of een filmavond houdt. Dankzij de QLED-techniek komen de kleuren mooi tot leven en ook HDR10+ en Dolby Vision helpen mee voor extra diepte. Google TV zorgt ervoor dat je toegang hebt tot de meeste (streaming-)apps van Netflix tot YouTube. Het geluid springt eruit: met 50 watt RMS en een ingebouwde subwoofer krijg je een stevig geluid. De tv zelf is daardoor wel een tikje dikker, zo’n 80 mm. Er zijn drie HDMI-poorten voor het aansluiten van extra apparaten.

Besturingssysteem: Google TV
Aantal HDMI-poorten: 3
Audio-output (RMS): 50W

Hisense 65A7NQ

Ben je iemand die vooral van gemak houdt? De Hisense 65A7NQ biedt precies dat. De tv is simpel in gebruik, draait op het VIDAA-besturingssysteem en start razendsnel op. Met zijn 4K-beeld en ondersteuning voor Dolby Vision zie je mooie kleuren en scherpe beelden. Er zijn drie HDMI-poorten, voldoende voor al je apparaten. De tv heeft een redelijk slank ontwerp, ongeveer 80 mm dik. Het geluid van 20 watt RMS is prima voor dagelijks gebruik, al klinkt het met een soundbar net even beter.

Besturingssysteem: VIDAA U
Aantal HDMI-poorten: 3
Audio-output (RMS): 20W

Samsung QE65Q80DAT

Wat deze Samsung QE65Q80DAT meteen bijzonder maakt, is het strakke ontwerp en de Direct Full Array-achtergrondverlichting. Daardoor zijn de zwarttinten diep en het contrast sterk. De tv is heel geschikt voor wie sportwedstrijden of actiefilms kijkt. Hij heeft vier HDMI 2.1-poorten en een krachtig geluid van 40 watt RMS, wat zorgt voor een volle klank bij films. Het scherm is vrij dun, met 54 mm, en draait op het vertrouwde Tizen-besturingssysteem dat soepel werkt.

Besturingssysteem: Tizen
Aantal HDMI-poorten: 4
Audio-output (RMS): 40W

Philips 65PUS7609/12

Bij de Philips 65PUS7609/12 draait het om eenvoud en betaalbaarheid. De beeldkwaliteit is prima voor dagelijks gebruik, met 4K-resolutie en ondersteuning voor Dolby Atmos voor beter geluid. De tv werkt met Titan OS, dat simpel is en vlot laadt. Er zijn drie HDMI 2.1-poorten, genoeg om bijvoorbeeld een spelcomputer of extra box aan te sluiten. De tv is iets dikker dan sommige andere modellen, ongeveer 92 mm, en levert 20 watt RMS geluid. Philips is voor deze serie afgestapt van Google TV en levert de modellen nu met Titan OS.

Besturingssysteem: Titan OS
Aantal HDMI-poorten: 3
Audio-output (RMS): 20W

Ga je op vakantie met je camper of met de caravan? Dan wil je vooral ontspannen rijden, zonder zorgen over te lage viaducten, smalle haarspeldbochten of weggetjes waar je amper kunt keren. Toch gebruiken veel mensen nog steeds een standaard autonavigatie, terwijl die niet is afgestemd op de afmetingen en het rijgedrag van een groter of zwaarder voertuig. In dit artikel lees je wat campernavigatie anders doet – en waarom dat handig is.

Lees ook: Een airco in je caravan of camper? Dit zijn de mogelijkheden!

Een gewone navigatie – los toestel of via smartphone – is gebouwd voor personenauto's. Je voert een bestemming in, kiest eventueel tussen snelste of kortste route, en krijgt aanwijzingen gebaseerd op normale verkeersregels en gangbare voertuigafmetingen. Voor dagelijks gebruik werkt dat prima. Maar zodra je met een grote camper of een caravan op pad gaat, kom je al snel beperkingen tegen. Denk aan tunnels met een beperkte doorrijhoogte, wegen met maximale asdruk of gewichtslimiet, scherpe bochten in bergachtig gebied of dorpskernen waar je amper kunt keren of parkeren. Een standaard navigatie houdt daar geen rekening mee. Dat kan onderweg voor behoorlijk wat stress zorgen, of in het slechtste geval zelfs voor schade.

Wat doet campernavigatie anders?

Een speciaal campernavigatiesysteem is ontworpen met campers en auto's met aanhanger in gedachten. Je voert vooraf de lengte, breedte, hoogte en het gewicht van je combinatie in. Op basis daarvan worden alleen routes getoond die ook echt geschikt zijn voor jouw voertuig. En dat maakt een wereld van verschil.

Zo vermijd je automatisch bruggen waar je niet onderdoor kunt, te smalle weggetjes in dorpjes of natuurgebieden, steile hellingen waar je niet comfortabel kunt rijden of keren en wegen waar een caravan officieel niet is toegestaan. Veel campernavigaties bieden ook aanvullende functies. Denk aan filters voor campings, servicepunten of camperplaatsen, kaarten die je offline kunt gebruiken in gebieden zonder bereik, weergave van hellingspercentages en scherpe bochten onderweg en waarschuwingen voor zijwind, milieuzones of tolwegen. Sommige systemen kun je zelfs koppelen aan een achteruitrijcamera, wat handig is bij parkeren of keren op krappe plekken.

Wat je bij campernavigatie ook vaak ziet: een groter scherm dan bij standaard modellen. Dat is geen luxe, maar een bewuste keuze. De zitpositie in een camper is meestal hoger en wat verder van het dashboard af. Een scherm van 7 inch of groter zorgt dan voor beter overzicht en leesbaarheid, zonder dat je moet turen of knijpen met je ogen. Zeker als je tijdens het rijden snel de kaart of de aanwijzingen wilt checken, is dat een voordeel.

©GARMIN International ©2022

Voorbeelden uit de praktijk

Stel: je rijdt met een camper door de Ardennen. De kortste route volgens je telefoon gaat dwars door een dorpje met een smal bruggetje en steile oprit. Een standaard navigatie stuurt je daar zonder waarschuwing heen. Een campernavigatie herkent de beperkingen en kiest een alternatieve route via een doorgaande weg, ook al is die iets langer. Of je rijdt in Zuid-Frankrijk met een caravan achter je auto. Je komt bij een tunnel waar voertuigen hoger dan 2,60 meter niet doorheen mogen. Een gewone navigatie weet dat niet – een campernavigatie voorkomt dit soort problemen.

Is het altijd nodig?

Als je met een compacte buscamper reist die nauwelijks groter is dan een gewone auto, heb je in de praktijk minder snel last van beperkingen. Maar zodra je camper langer of hoger is, of je met een flinke caravan rijdt, wordt specifieke navigatie al snel een stuk comfortabeler – en veiliger. Ook voor langere reizen of tochten buiten West-Europa is het verschil merkbaar. Niet elk land signaleert hoogte- of gewichtsbeperkingen even duidelijk. Dan is het prettig als je navigatie dat voor je bijhoudt.

Campernavigatie kopen? Hier moet je op letten

Niet elk navigatiesysteem voor campers biedt dezelfde functies. Let daarom goed op de specificaties voordat je iets aanschaft. Controleer of je de voertuigafmetingen (lengte, breedte, hoogte, gewicht) kunt invoeren. Alleen dan kan het systeem echt rekening houden met obstakels op de route. Kijk ook naar het kaartmateriaal: is het actueel en dekt het voldoende landen? Zeker als je buiten West-Europa reist, is dat belangrijk. Sommige modellen bieden gratis kaartupdates, anderen niet. Let daarnaast op of er specifieke camper-POI's in het systeem zitten, zoals camperplaatsen, servicestations of campings. Ook de gebruikersinterface speelt een rol: is het systeem vlot te bedienen, ook als je onderweg bent? En niet onbelangrijk: hoe groot is het scherm? Bij voorkeur is dat minstens 7 inch. Een groter scherm is niet alleen prettiger tijdens het rijden, maar maakt het ook makkelijker om in een oogopslag hellingen, bochten en alternatieven te overzien. Ten slotte: als je al een achteruitrijcamera hebt, controleer dan of deze te koppelen is aan het systeem. Dat maakt het manoeuvreren op een krappe camping een stuk makkelijker.

Fijne vakantie!

Een campernavigatie lijkt op het eerste gezicht misschien een extra uitgave, maar het levert je onderweg vooral rust en gemak op. Geen stress over bruggen, geen gedoe bij keren, en geen verrassingen bij tunnels of bergwegen. Zeker als je vaker met je camper of caravan op pad gaat, is het een investering die je reis een stuk comfortabeler en ontspannen maakt.