Met hun 30-series videokaarten brengt Nvidia een nieuw topmodel videokaart uit voor gamers. Een nieuwe generatie betekent betere prestaties in games, mooie nieuwe features, en natuurlijk de prangende vraag of het tijd is om te upgraden. Na een paar lange, pittige dagen op de pijnbank mogen wij onze conclusies opmaken.

4K-gaming is iets waar we al jaren naar uit kijken. En dan niet op een magere 30 frames per seconde zoals consoles doen, of op lage grafische instellingen. 4K Gamen in de allernieuwste games, met alle grafische pracht en praal, en dan met hoge, soepele framerates. Sorry console liefhebbers, maar de PlayStations en Xboxen van deze wereld kregen dat echt niet voor elkaar. De beste videokaart tot dusver, de ca. 1200 euro kostende GeForce RTX 2080 Ti wist dat wel aardig te doen, maar kwam in sommige titels nog net wat kracht tekort. De onlangs aangekondigde en vanaf morgen verkrijgbare GeForce RTX 3080 moet volgens Nvidia dé kaart voor 4K-gamen worden. Wij hebben de Nvidia GeForce RTX 3080 Founders Edition getest om te achterhalen of dat echt zo is.

©PXimport

©PXimport

Eindelijk echt goed 4K Gamen

De 720 euro kostende Nvidia GeForce RTX 3080 Founders Edition blijkt ca 25 procent sneller dan de snelste RTX 2080 Ti uitvoeringen, en is daarmee de eerste videokaart die alle games die wij testen op 4K, hoge settings en boven de 60 FPS wist te houden. De performance verbeteringen ten opzichte van de ooit even dure RTX 2080 SUPER liggen zelfs rond de 60 procent op deze resolutie. Zo'n grote stap vooruit hebben we lange tijd niet gezien. Echt comfortabel 4K gamen is daarmee in één klap een echt serieuze hobby geworden.

©PXimport

Alle effecten aan

Positief is ook dat de games die gebruik kunnen maken van Nvidia’s paradepaartje, real time ray tracing, dit ook kunnen doen op deze resolutie. Ray tracing voegt betere visuele effecten toe, vooral op gebied van realistische schaduwen en verlichting, maar is enorm intensief om weer te geven. Dankzij een techniek genaamd DLSS, Deep Learning Super Sampling, kunnen RTX kaarten deze performance impact verzachten door de game op een iets lagere resolutie te renderen, en vervolgens via AI op een hogere resolutie weer te geven. En, die techniek werkt uitstekend. DLSS is een complex onderwerp, maar in onze ervaring kan je het simpelweg aanzetten en zal je het verschil met een “echt” 4K beeld nooit zien.

©PXimport

Goed voor 1440p, overkill voor 1080p

Bezitters van snelle Quad HD monitoren mogen ook niet klagen, zij zien prestatieverbeteringen rond de 50 procent boven de huidige RTX 2080 kaarten. Daarmee zien we deze videokaart alle titels op deze resolutie spelen met hoge framerates. Vaak op 144 FPS, soms nog flink meer.

©PXimport

Speel je nog op een 1080p monitor, dan is de meerwaarde beperkt, en is een 720 euro kostende videokaart eigenlijk geen gebalanceerde keuze. Esporters zijn een uitzondering, want voor hen kan elk beetje extra prestatie het verschil maken tussen winnen of verliezen, en zeker als dat impact heeft op het inkomen wil je al snel het beste. Wil je echt het maximale uit een 240 Hertz of zelfs 360 Hertz scherm halen, dan is een RTX 3080 dus wel de moeite. Dat is echter een specifieke niche, en ons advies is dat “normale” gamers met lagere resolutie monitoren wachten op RTX 3060 en 3070 kaarten later dit jaar.

©PXimport

Stroom en de nieuwe 12-pin kabel

Meer prestaties gaan vaak samen met een hoger verbruik, maar de overstap van Nvidia van een 12nm TSMC proces naar een 8nm chip geproduceerd door Samsung, brengt ook efficientieverbeteringen met zich mee. Met een ca. 320 Watt verbruik lust de RTX 3080 wel een slokje, maar verbruikt hij ruim minder dan de RTX 2080 Ti, en dat met een flinke prestatieverbeteringen. De RTX 2080 Ti zat al snel tegen de 350 Watt voor een rappe variant, en die komt hier dus niet bij in de buurt. Nvidia heeft dus zeker een grote slag geslagen wat efficiëntie betreft.

Zoek je een nieuwe voeding, dan is een A-kwaliteit 650 Watt voeding of hoger aan te raden. Ons gemiddeld verbruik in gaming ligt rond de 420 Watt, maar op sommige momenten verbruikte onze RTX 3080 en Intel Core i9 combinatie ruim 600 Watt. Hoge pieken dus, waardoor een goede voeding wel een must is.

Koop je de Founders Edition van Nvidia, dan zal je daar een nieuwe, 12-pin voeding aansluiting op aantreffen. Dit is geen aansluiting die op de meeste voedingen zit, dus levert Nvidia een adapter mee waardoor je er gewoon twee 8-pin aansluitingen op kwijt kan. Hierdoor zijn bestaande voedingen dus wel compatible. In de toekomst verwachten we dat meer voedingen deze nieuwe aansluiting direct zullen integreren.

Nieuwe features

Met een nieuwe generatie videokaarten volgen ook wat nieuwe features. Zo brengt Nvidia Reflex uit, een techniek om de latency van je game te verlagen. Dat wil dus zeggen dat ze niet alleen hogere framerates willen pushen, maar dat elk beeld daadwerkelijk sneller op je beeld verschijnt. Dit is iets wat we echter pas op een later tijdstip zelf kunnen testen en verifieren.

©PXimport

©PXimport

Broadcast is een feature waar je wel direct gebruik van kan maken. Met deze tool is het mogelijk om achtergrondgeluiden uit je microfoon weg te filteren. Dit werkt eveneens uitstekend, en is handig als je in jouw communicatie te maken hebt met vervelend achtergrondgeluid. OF je nu aan het game streamen bent of simpelweg je zakelijke zoom meeting aan het houden bent, met de Broadcast feature kan je dit filter eenvoudig toepassen. Dezelfde tool brengt ook extra features naar je webcam, zo kan hij de achtergrond verwijderen alsof je een green screen hebt, of je kan de achtergrond simpelweg iets verzachten voor een rustiger cq minder rommelig beeld.

Ook het design van Nvidia is nieuw, en vooral indrukwekkend met zijn volledig metalen design.. De koeler met één blower-stijl fan aan de linkerkant, en één fan rechts die lucht direct naar boven plaatst is zowel opvallend als interessant. Hoewel deze indeling prima werkt in een typische case, zal dat niet in alle compacte behuizingen zo zijn. Zo bleek de NZXT H1, een super compacte ITX toren, de 2e fan af te sluiten, met prestatieverlies tot gevolg. Heb jij een niche behuizing, let dan goed op of de ventilatoren dan wel ruimte hebben om te ademen.

©PXimport

Conclusie

Met een prijs van 720 euro, en een grote prestatieverbetering ten opzichte van de 1200 euro kostende RTX 2080 Ti, is de RTX 3080 direct aantrekkelijk voor iedereen die graag ultieme prestaties zoekt. Het is simpelweg de snelste videokaart op de markt, en vooralsnog verwachten we dat daar niet veel verandering in gaat komen. Alleen de RTX 3090 zal er boven komen, maar die zal dubbel zo duur zijn en buiten bereik van zelfs de fanatiekere gamer. Top prestaties, en geen concurrentie, maakt de RTX 3080 dus de go-to ultieme videokaart van dit moment, zeker als je graag op 4K wilt gamen.

Mocht de prijs nog iets te hoog zijn voor je smaak, in oktober verwachten we de kleinere broertjes, de RTX 3070, en vermoedelijk ook een RTX 3060 of RTX 3060 Ti. Zoek je een nieuwe videokaart maar is een RTX 3080 onbereikbaar, dan adviseren we je nog een paar weken te wachten. Ook de rest 30-serie gaat de huidige generatie videokaarten vermoedelijk ook met marge achter zich laten. De Nvidia GeForce RTX 3080 Founders Edition is morgen via de webshop van Nividia verkrijgbaar. Kaarten van andere fabrikanten met een eigen kaartontwerp komen ook deze week op de markt.

LG blijft verbetert de oled-techniek nog veel verder en dat werpt dit jaar eindelijk zijn vruchten af. De LG OLED EVO 65G56LS is uitgerust met een nieuw type oled-paneel dat aanzienlijk meer piekhelderheid en kleurbereik levert. Daarnaast heeft LG webOS 25 uitgerust met een aantal AI-functies die het gebruiksgemak moeten verbeteren.

De nieuwe G-serie van LG is verkrijgbaar in twee versies. Een met een centrale voet in doos zoals ons testmodel, te herkennen aan de letters ‘LS’ achteraan en een model met een meegeleverde wandbeugel, die modellen hebben de letters ‘LW’ achteraan. De G-reeks mikt nog steeds in eerste instantie op wandmontage. Het toestel zelf is 24mm diep, dat lijkt misschien veel, maar die dikte heeft het wel over het hele oppervlak. Er is geen behuizing voor elektronica die verder uitsteekt. De rand is afgewerkt met een zilverkleurige strip, en dat geeft deze tv van opzij bekeken echt een premium look. De wandbeugel is verstelbaar, je kunt het toestel beperkt links en rechts draaien. De voet kun je monteren in twee posities, hoog en laag, in de hoge positie is er ruim plaats voor een soundbar. Het moet gezegd ook op een tv-meubel ziet hij er prima uit, wandmontage is zeker geen verplichting. 

Aansluitingen

De selectie aansluitingen die LG gebruikt is al enige tijd onveranderd gebleven, maar is dan ook erg goed. Met vier hdmi-poorten die allemaal de maximale hdmi 2.1-bandbreedte (48Gbps) leveren, zitten gamers in ieder geval gebeiteld. Verdere gamingfuncties zijn ALLM, 4K120 en VRR (AMD FreeSync en NVIDIA G-Sync). PC-gamers kunnen zelfs tot 4K165 gaan, dat is een duidelijke upgrade ten opzichte van vorig jaar. Input-lag is altijd een sterk punt geweest bij LG, dat is dit jaar niet anders, in 4K60 meten we 10,5ms, in 2K120 zelfs maar 5,5ms. Op poort 2 kan je ARC/eARC gebruiken, gamers die een soundbar willen aansluiten, houden nog steeds drie volwaardige HDMI-poorten over. 

Wil je de opstelling zo netjes mogelijk houden, altijd mooi bij een premium tv, dan kun je de bijgeleverde IR-blaster gebruiken om brontoestellen te besturen met de LG-afstandsbediening, ook als die apparaten bijvoorbeeld in een kast staan. De G5 ondersteunt het WiSA-protocol (Wireless Speaker and Audio Association), maar is beperkt tot 2.1-configuraties. Daarmee is jammer genoeg geen draadloze surroundopstelling mogelijk. Alle kabels kun je via twee clips en twee verzonken kanalen wegleiden naar de voet. 

Nieuw oled-paneel, nieuw record

Nieuwe ontwikkeling op vlak van oled-technologie zijn niet uitzonderlijk. Twee jaar geleden introduceerde LG bijvoorbeeld oled-panelen met een laag microlenzen die voor een mooie verbetering in helderheid zorgden. Die microlenzen zijn op de G5 echter niet meer aanwezig. In ruil gebruikt dit model een gloednieuw paneel dat een andere opbouw van de oled-materialen gebruikt. Onder de naam OLED evo Met Brightness Booster Ultimate belooft de G5 hogere piekhelderheid en een breder kleurbereik. En dat blijken geen loze beloftes. Op het 10%-venster haalt de G5 2409 nits, en op een volledig wit beeld zelfs 356 nits. 

Dat alles gemeten in de uitstekend gekalibreerde HDR Filmmaker mode. Ter verduidelijking, dat is een 50 procent verbetering tegenover de G4 van vorig jaar, en voldoende om de kop van het oled-peloton aan te voeren. Vooral de verbetering op het volledig wit veld is impressionant. Daardoor moet de G5 nu de helderheid veel minder laten dalen als het beeld veel wit bevat, iets wat op vorige generaties nog merkbaar was. Ook het kleurbereik is weer groter geworden, en met 99,9% P3 is de G5 perfect uitgerust voor prachtige HDR-beelden. Het paneel had een uitstekende uniformiteit en weert zeer goed reflecties. De kijkhoek is prima.

De Filmmaker Mode is er voor wie minimale beeldverwerking wil, en de mooiste beelden getrouw aan de intentie. In SDR laat dat prachtige resultaten zien, maar de echte pracht van de G5 komt tevoorschijn bij HDR-beelden. Ook hier is de kalibratie nagenoeg perfect met enorm veel witdetail, intense kleuren, en dankzij de hoge piekhelderheid tintelende lichtaccenten. Kleuren worden goed bewaard als ze zeer helder zijn, dat dankt de tv aan het nieuwe paneel. Enkel in de donkerste beelden laat de G5 wat steken vallen. Er is veel schaduwdetail, maar in sommige beelden merken we veel ruis die het beeld ruw maakt en detail verbergt. In een ander geval was er wat blokvorming en bandvorming zichtbaar. We hopen dat LG nog wat aan de software kan sleutelen. 

Prima beeldverwerking

De Alpha11 beeldprocessor is aan zijn tweede generatie toe, maar nieuwe features lijken er niet te zijn. De upscaling en ruisonderdrukking zijn erg goed. In deinterlacing van 1080i-beeld merkten we op een testpatroon opnieuw een foutje waardoor kamvorming zichtbaar was, al bleek dat bij de meeste content niet tot problemen te leiden. Kleurstroken in zachte gradiënten elimineer je met de Vloeiende Gradatie-instelling, maar activeer die enkel als je het echt nodig acht, en dan alleen in de laagste stand. In een van onze testclips veegde die instelling ook wolken uit de lucht. Ook de dynamische tonemapping waar we gebruikelijk erg tevreden over zijn, laat je op dit model beter uit inactief.

Die maakte het beeld te helder, waardoor het aan contrast en impact verliest. Bovendien levert de G5 ook zonder dynamische tonemapping knap beeld. Goede punten waren er voor de bewegingsscherpte. Het oled-paneel laat nauwelijks of geen dubbele rand optekenen rond bewegende voorwerpen. Wie in 24Hz-filmmateriaal te veel last heeft van judder bij snelle camerabewegingen, activeert best TruMotion, bijvoorbeeld in ‘Cinematografische Beweging’ als je minimale invloed wenst. Maar ook hogere instellingen leverden goede resultaten, en de G5 toonde erg weinig beeldfouten zelfs met TruMotion in de Vloeiend-stand. 

Geen DTS-ondersteuning meer

Het is jammer, maar de G5 ondersteunt alleen nog maar Dolby Atmos, geen DTS meer. Vooral voor mensen met een uitgebreide bibliotheek Blu-ray schijven is dat een tegenvaller. Streaming gebruikt overwegend Dolby Atmos, dus daar weegt dat gebrek minder. De 60 Watt 4.2 kanaalsoplossing leek ons onveranderd. De klank is goed gebalanceerd, met een warm karakter en duidelijke baslijn. Zelfs surround is goed hoorbaar. Voor veel mensen zal dit volstaan, maar voor echte bioscoop audio zal een soundbar toch vereist zijn. Nieuw dit jaar is de Personal Sound Wizard. Die laat je een aantal keer in groepen van vier fragmenten horen met verschillende geluidsinstellingen, jij duidt aan wat je het best vindt klinken. Na de test bepaalt de processor op basis van je keuzes je geprefereerde klankinstellingen. Iets gelijkaardig bestond vorig jaar al voor beeld, maar we vinden dat je daar beter voor Filmmaker Mode of Cinema beeldmode kiest. Bij audio mogen persoonlijke voorkeuren wat meer doorwegen. 

WebOS 25, AI als persoonlijk hulpje

Kunstmatige intelligentie moet de nieuwe troef zijn van webOS 25, maar al deze nieuwe functies bleken niet te werken in het Nederlands. Voice ID, waarbij de tv je herkent op basis van je stem is nog niet beschikbaar in Nederlands. Maar ook andere functies, zoals de AI Chatbot die je moet helpen bij eenvoudige vragen zoals het aanpassen van beeldkwaliteit of aanbevelingen geven voor content, leek zelden te weten wat hij met onze vragen moest doen. LG kondigde ook generatieve kunst aan die je kan gebruiken in de screensaver, maar ook dit was nog niet beschikbaar. Nu missen we die AI-functies wel niet, de G5 is zo ook gebruiksvriendelijk, maar we hopen toch dat dit via software updates verbeterd wordt. 

In dit overzichtsartikel vind je alle informatie over webOS. WebOS 25 is van uitzicht niet echt veranderd op wat details na. Zo kan je live tv en HDMI-ingangen nu als tegels toevoegen in de rij met apps op het Home-scherm. Apps en Quick Cards die je niet gebruikt, kan je verbergen. Het app-aanbod is erg ruim en de G5 ondersteunt Airplay2 en Google Cast. LG toont helaas reclame op het Home-scherm en in de screensaver, lees in dit artikel hoe je reclame verwijdert.

De ‘Magic Remote’ heeft een nieuw ontwerp gekregen. Een rechthoekige vorm met afgeronde hoeken, en vooral minder toetsen. Weg zijn de cijfer- en kleurtoetsen, de volume- en kanaaltoetsen zijn nu kanteltoetsen. De mute-toets is verdwenen, muten doe je door de volume knop lang naar beneden te duwen. De ingangen-toets is vervangen door een Home Hub-toets, maar wanneer je die lang indrukt, toont de tv de ingangen. De aanwijsfunctie is gebleven, je kan de cursor op het scherm besturen door de afstandsbediening te bewegen. De afstandsbediening oogt moderner, en het gebruiksgemak is prima, maar we zouden hem niet beter noemen dan de oude versie. 

Conclusie

LG toont met de G5 dat er nog flink wat vooruitgang geboekt kan worden in oled-technologie. Perfect is deze tv echter nog niet, vooral in heel donkere beelden moet LG de software nog aanpassen om ruis en zichtbare gradaties te vermijden.  De OLED65G56LS haalt uit het nieuwe oled-paneel echter wel een indrukwekkende piekhelderheid, en erg ruim kleurvolume. We durven bijna zover gaan om te zeggen dat hij de klassieke zwakke punten van oled elimineert. Samen met de uitstekende kalibratie geniet je zo in Filmmaker Mode van bijna referentie beeldkwaliteit.

De ingebouwde luidsprekers leveren een aangename klank, wel jammer dat LG DTS-ondersteuning geschrapt heeft. De nieuwe AI-features in webOS 25 moeten duidelijk nog verder rijpen, voorlopig leveren ze geen meerwaarde, maar webOS blijft wel erg gebruiksvriendelijk. De nieuwe afstandsbediening sluit aan bij de moderne trend met minder toetsen. Gamers tot slot vinden op de G5 alles wat ze maar kunnen wensen. Dit is een topmodel, met een bijhorend prijskaartje, maar hij is het zeker waard.

Het is misschien niet het eerste waar je aan denkt, maar ook Android heeft – net als Windows – een klembord. Daarmee kun je gemakkelijk tekst kopiëren van de ene app naar de andere. Maar hoe open je dat klembord eigenlijk? En waar vind je wat erop staat? Je leest het in dit artikel!

Tekst of afbeeldingen kopiëren en plakken: het is een van de basisfuncties van elk besturingssysteem. Ook Android ondersteunt dit natuurlijk. Je kunt iets kopiëren in de ene app en het vervolgens plakken in een andere. Maar het Android-klembord kan meer dan alleen dat. Alles wat je kopieert, wordt daar namelijk tijdelijk opgeslagen. Handig als je per ongeluk iets hebt weggehaald, iets wilt terugvinden of gewoon even wilt kijken wat je allemaal hebt gekopieerd.

Let wel: hoe je precies bij het klembord komt, hangt af van je toestel en de Android-versie die je gebruikt. Zo hebben merken als Samsung en LG hun eigen klembordfunctie ingebouwd. Andere toestellen vereisen meestal een specifieke toetsenbord-app om het klembord te kunnen openen. In dit artikel leggen we je uit hoe je dat doet met zo’n toetsenbord-app.

Klembord binnen toetsenbord-apps

Om toegang te krijgen tot het klembord, heb je een toetsenbord-app nodig die die functie ondersteunt. Populaire keuzes zijn Gboard van Google en SwiftKey van Microsoft. Beide bieden vergelijkbare klembordfuncties, dus je kunt zelf kiezen welke je het prettigst vindt. Download en installeer de app, en stel deze daarna in als je standaard toetsenbord.

©PXimport

Met een ander toetsenbord in Android heb je meer mogelijkheden.

Dat instellen doe je via het instellingenmenu van je Android-telefoon. Gebruik het zoekveld bovenin het scherm en typ 'toetsenbord'. Je krijgt dan een lijst met resultaten. Kies de optie waarmee je het standaard toetsenbord kunt wijzigen en tik daarop.

Kies vervolgens de toetsenbord-app die je net hebt geïnstalleerd, zoals Gboard of SwiftKey. Let op: de vormgeving van de instellingen kan per toestel verschillen. Gebruik je liever een andere toetsenbord-app met klembordfunctie? Geen probleem – zolang je maar de juiste app selecteert bij het instellen.

Tekst kopiëren en plakken

Het klembord werkt meestal alleen met tekst. Wil je iets kopiëren naar een andere app? Selecteer dan een stuk tekst en kopieer het. Open bijvoorbeeld WhatsApp, ga naar een chat en houd het tekstveld even ingedrukt om de tekst direct te plakken. Soms zie je ook een klembordsymbooltje verschijnen, net boven het toetsenbord en onder het tekstveld. Tik daarop om het volledige klembord te openen.

Zie je dat symbooltje niet meteen? Dan krijg je waarschijnlijk eerst de suggestie om alleen de laatst gekopieerde tekst te plakken. Tik in dat geval op het witte rondje met het pijltje naar rechts – zo krijg je alle opties te zien.

Onder het kopje Recent zie je een lijstje met wat je als laatste hebt gekopieerd. Tik op een item om het direct in het tekstveld te plakken. Let wel: deze lijst wordt na een tijdje automatisch geleegd. Gebruik je vaak dezelfde tekst? Dan kun je die vastpinnen, zodat hij bewaard blijft. Zowel Gboard als SwiftKey ondersteunen deze functie: houd het item ingedrukt en kies voor Vastpinnen.

Klembord sinds Android 13

Sinds Android 13 is het klembord flink verbeterd. De basis is nog steeds hetzelfde: je kopieert tekst of een afbeelding in de ene app en plakt die in een andere. Maar de manier waarop je het klembord gebruikt, is een stuk handiger en overzichtelijker geworden. Dat maakt het werken met meerdere fragmenten tegelijk een stuk efficiënter.

Een van de grootste vernieuwingen is dat je nu meerdere items kunt bewaren – zowel tekst als afbeeldingen. Alles wat je kopieert, verschijnt in een nieuw klembordpaneel. Je opent dat paneel via het meldingscentrum of door een tekstveld lang ingedrukt te houden. Daar kun je door je gekopieerde items bladeren, kiezen wat je wilt plakken, en dingen die je niet meer nodig hebt, direct verwijderen. Je kunt zelfs een tekstfragment nog aanpassen voordat je het plakt.

Het klembordpaneel dat in Android 13 zijn intrede heeft gemaakt.

Met de komst van Android 13 werden er ook meteen een aantal nieuwe privacyfuncties voor het klembord geïntroduceerd. In eerdere versies konden apps op de achtergrond soms ongemerkt meelezen wat je had gekopieerd – met alle risico’s van dien. Nu heb je als gebruiker veel meer controle. Zo is er een nieuwe toestemmingsvraag voor klembordtoegang én krijg je een melding als een app probeert mee te kijken. Een stuk veiliger dus.