Ver vóór Siri heeft Dragon spraakherkenning al praktisch gemaakt. Maar de pionier is via een foute overname meegesleurd in de ondergang van L&H. En heeft nog geleid tot Siri. Hoe het fout ging.

Dragon pronkte eind jaren negentig met praktisch bruikbare spraakherkenning voor gewone pc's. De toekomst leek toen geheel aan spraak waardoor het bedrijfje van ontwikkelaarsechtpaar Jim en Janet Baker in 1999 veel aanbiedingen kreeg voor overnames. Onder meer processorreus Intel, harde schijffabrikant Seagate, elektronicagigant Sony en zelfs een dochter van autofabrikant Ford wilden Dragon wel inlijven.

'Experts' inhuren

De Bakers hadden ook een beursgang in overweging. Om hun opties het beste in kaart te brengen, huurden zij de experts in. Het toen nog hoog in aanzien staande Goldman Sachs. Die investeringsbank heeft de spraakfirma uiteindelijk geadviseerd het overnamebod van de Belgische concurrent Lernout & Hauspie te accepteren. Dat advies wordt nu aangevochten door de Bakers in een geruchtmakende rechtszaak.

De door Goldman Sachs toegewezen bankiers waren namelijk én jonge, relatief onervaren werknemers én zij hebben de overname slecht begeleid. Bovendien bleek het aan toezicht en verantwoording te ontbreken. Althans, dat stellen de inmiddels bejaarde Bakers nu in hun aanklacht. Het gaat niet slechts om een verbitterd stel uitvinders dat alsnog wil incasseren.

De Bakers hebben namelijk hun spraakherkenningswerk al in 1982 ondergebracht in het geheel zelf gefinancierde bedrijf Dragon Systems. De wiskundige ondergrond voor hun spraakdoorbraak hebben ze in de jaren zeventig al gelegd, toen ze bij IBM's gerenommeerde Watson-laboratoria werkten. De door hun ontwikkelde algoritmebasis doet tegenwoordig dienst als standaard voor spraakherkenning.

Kleingeld

Deze twee spraakpioniers hebben anno nu een rechtszaak lopen tegen hun toenmalige financiële adviseur. De affaire is uitgespit door de New York Times, die bericht dat de leeftijd van Goldman Sachs' vier Dragon-bankiers (de Goldman Four) op zich niet uitzonderlijk is. Het veelbelovende Dragon, dat begin 2000 voor 580 miljoen dollar is verkocht aan L&H, was namelijk kleingeld voor de investeringsbank.

Het bedrijf van Jim en Janet Baker had anno 1999 zo'n 70 miljoen dollar aan omzet en 400 werknemers in dienst. Voor de financiële dienstverlening aan Dragon was een vast bedrag van 5 miljoen dollar overeengekomen. Die vergoeding is volgens de New York Times minder dan wat sommige Goldman-bankiers op eigen houtje verdienen. Ook toen al.

Boekenonderzoek L&H

Wel uitzonderlijk aan de voor Dragon ingezette experts is hun afhandeling van de zaak. Uit nu geopenbaarde rechtbankstukken blijkt dat er diverse missers zijn begaan. De aangeklaagde bank ontkent dit overigens. Onder de missers bevindt zich het niet goed uitgevoerde boekenonderzoek naar L&H, terwijl er ten tijde van de overname-avances door de Belgen al twijfel was aan de financiële situatie van het bedrijf.

Lernout & Hauspie wist met zijn frauduleus opgeklopte beurskoers Dragon toch te kopen, ondanks twijfels bij de Bakers. Dankzij misstanden bij de bankbegeleiding. Lees verder.

Voordat Goldman Sachs formeel door Dragon werd ingehuurd heeft de investeringsbank zelf al aangegeven dat het een boekenonderzoek naar L&H zou uitvoeren. Daarbij heeft de bank specifieke aandachtsgebieden aangegeven voor de boekhouding van de Belgische spraakleverancier: de inkomstenbronnen, de grote klanten, de licentie-overeenkomsten en de royalty-overeenkomsten.

Overigens heeft Goldman Sachs eerder al afgezien van een eigen investering in L&H nadat het de boekhouding van het Belgische bedrijf had doorgenomen, meldt de New York Times in een achtergrondartikel over de hele affaire. Tijdens de financiële begeleiding door de investeringsbank hebben topmanagers van Dragon zelf ook twijfels gehad over de gezondheid van L&H. Zij hebben daarover vragen gesteld aan Goldman Sachs en aangedrongen op grondige doorlichting van de potentiële koper.

Anonieme afschuifmemo

Kort daarop is er bij Dragon nog een mysterieuze memo van de bank binnengekomen. In dat niet ondertekende bericht haalt Goldman Sachs de aangesneden boekhoudvragen aan en stelt het dat dit geen zaak is voor de bank. Cliënt Dragon wordt in de anonieme memo verwezen naar zijn accountingfirma, Arthur Andersen, voor het aanvankelijk door de bank toegezegde boekenonderzoek. De vier Dragon-begeleiders van Goldman Sachs hebben later in de rechtbank getuigd dat zij niet weten van wie die mysterieuze memo afkomstig is.

Ondertussen meenden de oprichters en bestuurders van Dragon dat L&H wel degelijk goed werd doorgelicht. De koop is dan ook in maart 2000 doorgegaan, voor 580 miljoen dollar en geheel in aandelen. Overigens was het aanvankelijke ongevraagde overnamebod van L&H, voordat Goldman Sachs in de arm is genomen, 580 miljoen waarvan de helft in contanten.

Enkele maanden later is de overname afgerond en krap een half jaar daarna blijkt dat L&H is gebouwd op illusies en bedrog. De beerput wordt opengetrokken waarbij de ene na de andere fraude aan het licht komt. Tussentijds zien de Dragon-oprichters hun technologie, superieur aan die van de nieuwe eigenaren, verloren gaan.

ScanSoft-Nuance-Siri

Ook na het definitieve uiteenspatten van L&H grijpen zij mis: de bezittingen worden eind 2001 geveild waarbij de bulk is opgekocht door ScanSoft. Die leverancier van scansoftware doet met die aankoop ineens aan spraak en concurreert daarmee met Nuance. Het veel later dan Dragon opgerichte Nuance is tijdens de voorbereiding van de L&H-overname óók begeleid door Goldman Sachs, om naar de beurs te gaan.

Zo'n vier jaar later is Nuance gekocht door Scansoft, die zichzelf heeft getooid met de naam van zijn nieuwste spraakaankoop. De ironie wil nog dat de technologie van Nuance, mogelijk dus die van Dragon, dienst doet in spraaksoftware Siri. Al voordat die commerciële spin-off van Amerikaans overheidsonderzoek is opgekocht door Apple en verwerkt in de iPhone 4S en straks ook in de iPad.

Spraakdoorbraak, eindelijk

Apple wil met Siri niet alleen Google en Android maar ook bedrijven als TomTom van hun troon verstoten. Ondertussen komen autofabrikanten met eigen spraakbediening voor routenavigatie, op basis van Dragon-software. En Apple onderhandelt met diverse automakers, over Siri. De gesproken toekomst gloort grandioos. Dankzij het pionierswerk van de Bakers, die nu wel hun deel van de taart opeisen.

OPPO heeft de Reno14 Series gelanceerd. De smartphones, bestaande uit de Reno14 5G en Reno14 F(S) 5G, bieden AI-fotografie, verbeterde productiviteitsfuncties en een water- en stofbestendig ontwerp. Beide modellen zijn uitgerust met grote batterijen, snellaadtechnologie en ColorOS 15 op basis van Android 15. En ja, het is ook hier AI dat de klok slaat.

De nieuwe Reno14 5G en de Reno14 F(S) 5G combineren geavanceerde AI-functies met een ontwerp dat volgens de fabrikant is geïnspireerd op, eh, zeemeerminnen. Bijzonder ja... Beide modellen zijn uitgerust met verbeterde cameratechnologie en beschikken over een water- en stofbestendige behuizing met IP66, IP68 en IP69-certificeringen. De toestellen zijn per direct verkrijgbaar in Nederland.

Zeemeermin-look in glas

De Reno14 Series introduceert het zogenoemde Iridescent Mermaid Design, dat tot stand komt via twaalf coatinglagen en vijf fasen van microgravure, aldus Oppo. Hierdoor ontstaat een glanzende lichtreflectie op de achterkant. De Reno14 5G heeft een glazen afwerking uit één stuk gecombineerd met een aluminium frame, wat bijdraagt aan de stevigheid van het toestel. De behuizing is bestand tegen water en stof, en de usb-c-aansluiting is voorzien van een platina coating om corrosie te beperken, ook bij intensief gebruik.

©Oppo

Scherm reageert altijd

Beide modellen beschikken over een plat amoledscherm met smalle randen. De Reno14 5G heeft een 6,59-inch display, terwijl de Reno14 F 5G een 6,57-inch scherm biedt. Ze ondersteunen functies als Splash Touch en Glove Mode, waarmee het scherm dus ook bij natte handen of gebruik met handschoenen blijft reageren. Qua kleurstelling zijn er meerdere varianten beschikbaar. De Reno14 5G komt in Opal White en Luminous Green, terwijl de Reno14 F 5G verkrijgbaar is in Opal Blue en eveneens in Luminous Green.

Flitser versterkt nachtbeelden

Een belangrijk onderdeel van de serie is 'AI Flash Photography'. De Reno14 5G beschikt over een drievoudig flitssysteem, waaronder een speciale focusflitser voor de telefotocamera. Dit moet volgens Oppo tot tien keer meer lichtopbrengst geven dan bij de vorige generatie. De Reno14 F 5G heeft een tweevoudig flitssysteem dat een verdubbeling van de helderheid levert ten opzichte van eerdere modellen. De Reno14 5G is daarnaast uitgerust met een 50 megapixel 3,5x telefotocamera, waardoor gebruikers meer mogelijkheden hebben voor portret- en zoomfotografie.

©Oppo

Strakkere foto's dankzij AI

De toestellen bieden verschillende AI-gedreven functies. 'AI Livephoto 2.0' combineert korte en lange belichtingen in één opname, zodat bewegingen worden vastgelegd zonder onscherpte. Met de ingebouwde AI Editor kunnen foto's automatisch worden bijgesneden, vervorming worden hersteld en filters worden toegepast. Extra functies zijn onder andere 'AI Perfect Shot', dat ongewenste gezichtsuitdrukkingen kan corrigeren, en 'AI Eraser' en 'Reflection Remover', waarmee storende objecten of reflecties uit beelden worden gepoetst. Ook voor video zijn er verbeteringen, met ondersteuning voor 4K HDR-opnames met een breder dynamisch bereik en natuurgetrouwe kleuren.

Tolk en personal assistant in één

Naast fotografie richt Oppo zich met de Reno14 Series ook op productiviteit. Het nieuwe ColorOS 15 introduceert 'AI Mind Space', waarin informatie uit apps of het web eenvoudig kan worden opgeslagen en later via natuurlijke taal kan worden teruggevonden. Ook zijn er vertaalmogelijkheden toegevoegd, waaronder AI Call Translator voor live-gesprekken en een speciale app die tekst of spraak realtime vertaalt. Deze functies moeten de smartphones bruikbaarder maken in internationale situaties en bij dagelijks multitasken.

©Oppo

Extra koeling voor gamers

Voor betere prestaties tijdens gamen en multitasken zijn de toestellen voorzien van een verbeterd koelsysteem. De Reno14 5G beschikt over een 'AI Nano Dual-Drive'-koelsysteem, ondersteund door 'AI HyperBoost 2.0', dat de temperatuur ook tijdens intensief gebruik onder controle houdt. Daarnaast introduceert Oppo 'AI LinkBoost 3.0' voor stabielere netwerkprestaties, met automatische schakeling tussen netwerken en prioritering van belangrijke datastromen. Beide modellen hebben een 6000 mAh-batterij en ondersteunen de eigen SuperVooc-snellaadtechnologie.

Updates tot zes jaar

De Reno14 Series draait op Android 15 met ColorOS 15. Oppo belooft vijf grote ColorOS-updates en zes jaar beveiligingspatches, wat de gebruiksduur van de toestellen flink moet verlengen. Met functies als de 'Trinity Engine' en 'Luminous Rendering Engine' zijn vloeiende animaties en stabiele prestaties een belangrijk aandachtspunt.

De Reno14 Series is zoals gezegd per direct verkrijgbaar. De Reno14 5G kost 649 euro voor de versie met 512 GB opslag en 599 euro voor 256 GB. De Reno14 FS 5G met 512 GB opslag kost 449 euro, terwijl de Reno14 F 5G met 256 GB voor 399 euro al beschikbaar is. Oppo biedt tot 28 september verschillende introductiebundels aan, waaronder draadloze oordopjes en snelladers bij aankoop van een toestel.

Heb je een ingenieus ontwerp in gedachten, maar geen 3D-printer in huis? Geen probleem, want er zijn steeds meer manieren om objecten te laten printen zonder zelf apparatuur te bezitten. Online printdiensten nemen je werk uit handen, terwijl je alleen een digitaal bestand hoeft aan te leveren. Of je nu een sleutelhanger ontwerpt of een uniek cadeautje voor een verjaardag, 3D-printen biedt talloze mogelijkheden. Bovendien kun je putten uit uitgebreide digitale bibliotheken met kant-en-klare modellen.

Het printen van ruimtelijke objecten is makkelijker dan ooit, zelfs zonder eigen 3D-printer. Er is namelijk een groeiend aanbod van onlineplatforms en webshops dat het fysieke printproces voor hun rekening neemt, terwijl jij enkel een digitaal ontwerp aanlevert. Daardoor is 3D-printen niet langer alleen weggelegd voor techfanaten of bedrijven. Het volstaat om een geschikt 3D-model te hebben in een gangbaar bestandstype, zoals STL, OBJ of STEP, en je kunt direct aan de slag. De rest van het printproces kun je uitbesteden aan professionele printservices, zodat je altijd verzekerd bent van hoge kwaliteit. Zo kunnen hobbyisten, studenten en ondernemers gemakkelijk experimenteren met 3D-technologie. Het maakt niet uit of je een miniatuur voor bordspellen, een vervangend onderdeel voor een huishoudelijk apparaat of een gepersonaliseerd sierobject wilt maken. Je regelt alles met een paar simpele online handelingen.

Een ontwerp vinden of zelf maken

De eerste stap bij 3D-printen zonder eigen printer is het vinden of ontwerpen van een geschikt model. Online zijn er miljoenen gratis en betaalde ontwerpen beschikbaar, die je vrij kunt downloaden en gebruiken. Platformen als Thingiverse en MyMiniFactory staan bol van de creaties van hobbyisten en professionals. Via de zoekfunctie typ je bijvoorbeeld ‘phone holder’ (telefoonhouder), waarna je talloze varianten vindt die direct te printen zijn. Heb je liever iets unieks? Dan kun je zelf aan de slag met ontwerpprogramma’s met een intuïtieve interface, waarmee je een 3D-bestand genereert (zie het kader ‘Zelf 3D-modellen maken’). Zo heb je de basis voor je zelfgemaakte 3D-project klaar. Het kost uiteraard wat meer moeite dan kiezen voor een ontwerp van iemand anders, maar zelf ontwerpen is wel een stuk leuker en niet in de laatste plaats leerzamer.

Op sites zoals Thingiverse staan talloze leuke en praktische ontwerpen die je kunt downloaden.

Online printservices: zo werkt het

Als je eenmaal een bestand hebt, kun je het uploaden naar een online printservice. Er is keuze uit vele aanbieders, bijvoorbeeld 3DLabs en 3D Print Portaal. Je gaat naar de website en uploadt simpelweg het bestand vanaf je computer. De dienst controleert of je model printbaar is en toont vervolgens de geschatte kosten. Die kosten hangen af van materiaal, afmetingen en complexiteit. Wil je bijvoorbeeld een prototype in kunststof? Dan kies je in het materiaalmenu voor PLA of ABS en vink je de gewenste kleur aan. Ook metalen zoals staal of messing zijn soms mogelijk, maar die opties liggen prijstechnisch hoger. Heb je de instellingen gevonden? Dan rond je de bestelling af zoals je bij een reguliere webshop winkelt. De levertijd varieert van een paar dagen tot weken. Zo heb je in een handomdraai een professioneel geprint object in huis, zonder zelf technische apparatuur te hoeven bezitten. Het hele proces is daardoor uiterst laagdrempelig en snel geregeld.

Bij het aanleveren van je 3D-model is het belangrijk om te weten welke bestandstypen de printservice accepteert. STL is veruit de meest gangbare standaard. Het bevat de geometrie van je ontwerp in de vorm van kleine driehoekige vlakken. Daarnaast is OBJ populair omdat het extra informatie kan bevatten, zoals kleur- of textuurdetails. Er bestaan ook formaten als STEP, 3MF en AMF, maar niet elke aanbieder ondersteunt deze. Kijk op de website van de aanbieder ook of er aanvullende eisen zijn, bijvoorbeeld ten aanzien van de wanddikte van je ontwerp.

Het gebruik van een 3D-printservice is vaak heel eenvoudig.

 Keuze uit materialen en afwerking

Niet alleen de technologie achter 3D-printen is divers, ook de materiaalkeuzes zijn talrijk. Voor de meeste beginnende gebruikers volstaan de eerder genoemde kunststoffen zoals PLA en ABS (zie kader ‘De meest gebruikte materialen’). PLA is biologisch afbreekbaar en relatief eenvoudig te printen, terwijl ABS sterker en iets hittebestendiger is. Zoek je een chique uitstraling? Dan kun je kiezen voor harsgebaseerde prints, gemaakt met lasers (SLA) of lcd-technologie. Het resulterende oppervlak is zeer glad, ideaal voor gedetailleerde miniaturen of sieraden. Daarnaast zijn er steeds meer mogelijkheden om met metalen te werken, hoewel dit vaak duurder uitvalt. Als je een model in metaal bestelt, wordt het in meerdere stappen gefreesd, gegoten of gesinterd, afhankelijk van de aanbieder. Na het printen kan een object extra nabewerkt worden, bijvoorbeeld door schuren, polijsten of zelfs verven. Sommige onlinediensten bieden deze nabewerking als extra optie aan. In de menu’s kies je dan voor afwerkingen als Polished of Painted en geef je eventueel een gewenste kleur op. Zo bepaal je zelf hoe je uiteindelijke ontwerp eruit komt te zien, zonder eigen apparatuur in huis.

©stockphoto-graf - stock.adobe.com

PLA-filament is in eindeloos veel kleuren op rollen verkrijgbaar.

Kosten en planning in de hand houden

Wanneer je een 3D-object laat printen via een onlinedienst, is het verstandig om vooraf je budget en tijdsplanning te bepalen. De prijs wordt meestal berekend op basis van volume en materiaalkeuze. Een simpel plastic figuurtje kost bijvoorbeeld maar een paar euro, terwijl een groot metalen voorwerp in de honderden euro’s kan lopen. Doe een paar proefuploads met verschillende materialen en controleer de gepresenteerde prijs om een idee te krijgen van de mogelijkheden. Let ook op eventuele opstartkosten per bestelling. Sommige platformen rekenen een vast tarief voor elke nieuwe opdracht, ongeacht het formaat. Om transportkosten te beperken, kun je bestellingen combineren of meerdere exemplaren in één keer laten printen. Daarnaast is het slim om te checken hoelang de productie en verzending duren. Voor belangrijke deadlines is het verstandig om wat extra speling in te bouwen, zeker als je nog nabewerking wilt uitvoeren of het object elders moet laten afwerken. Zo voorkom je teleurstellingen, zowel financieel als qua timing, en houd je de kosten en planning beter onder controle.

©ANDREY RADCHENKO

3D-printen in metaal is aanzienlijk kostbaarder dan printen in kunststof.

Van idee tot realiteit met handige voorbeelden

Stel, je wilt een vervangende knop voor je keukenmachine ontwerpen. Om te beginnen meet je de diameter van de as, de hoogte van de originele knop en andere relevante maten met een schuifmaat. Daarna start je je ontwerpsoftware en maak je een cilinder met dezelfde afmetingen. Vervolgens ‘boor’ je een gat in het midden, iets groter dan de as. Je voorziet de buitenzijde van ribbels voor extra grip door simpelweg in je 3D-programma meerdere verticale vlakken toe te voegen. Vervolgens exporteer je het model. Upload je ontwerp naar een printservice en pas de materiaalinstellingen aan. Hierdoor krijg je direct zicht op de prijs. Ben je tevreden? Dan plaats je de bestelling en wacht je tot het pakketje arriveert. Een ander voorbeeld is het printen van gepersonaliseerde sieraden. Upload een eigen 3D-ontwerp, kies een metaal of metaalfinish en laat de aanbieder de rest regelen. Zo wordt 3D-printen iets tastbaars. Creatieve mogelijkheden zijn eindeloos, voor hobby, werk en studie.

©Studio Peace - stock.adobe.com

Meten is weten, dat geldt zeker voor het nauwkeurig namaken van vervangende onderdelen.

Verwacht geen wonderen

Als laatste is het belangrijk om je verwachtingen realistisch te houden. 3D-prints zien er over het algemeen net wat minder strak en glad uit dan in een fabriek of door een professional vervaardigde producten. Bekijk ook altijd de reviews van een printservice en controleer of ze ervaring hebben met het materiaal dat je wilt gebruiken. Blaas je ontwerp niet onnodig op, want hoe groter het is, hoe hoger de kosten en de kans op printfouten. Zorg dat je ontwerp fysiek stabiel staat, zonder overbodige uitsteeksels die kunnen breken. Een handige tip is om bij twijfel eerst een kleinere testversie te laten printen en die vervolgens aan te passen in de configuratietool, waarin je bijvoorbeeld de afmetingen eenvoudig aanpast. Zo zie je of het model overeenkomt met wat je in gedachten had, zonder direct de hoofdprijs te betalen. Voor speciale projecten met verfijnde details, zoals sieraden of miniaturen, is het raadzaam te informeren naar de resolutie en laaghoogte. Vaak kun je deze waarden instellen in de bestelmodule. Door daar goed op te letten, verbeter je de kwaliteit enorm. Zo haal je het beste uit je online 3D-printervaring.

Eigen prints zijn vrijwel altijd net wat minder strak dan in serie gemaakte producten, wat hier goed te zien is.

Meer controle

Met de juiste voorbereidingen, zoals een goed bestandstype en kennis van verschillende materialen, en door gebruik te maken van online printservices, kun je snel en voordelig aan de slag. Wil je nóg meer controle? Dan loont het om software te verkennen en op termijn eventueel zelf een 3D-printer aan te schaffen. Uiteindelijk is 3D-printen voor iedereen toegankelijk, zolang je maar de juiste stappen volgt.