3 mythes rond pc-optimalisatie

Voor een paar tientjes of zelfs gratis een vier keer zo snelle pc! De makers van hulpprogramma's voor systeemoptimalisatie beloven zonder uitzondering gouden bergen en alleen maar voordelen wanneer je hun software gebruikt. Er was inderdaad een tijd dat dergelijke programma's ook echt nodig waren om Windows langere tijd probleemloos te kunnen gebruiken. Een nieuwe versie van PC Tools, Norton Utilities of QEMM386 was een moment waar iedere pc-gebruiker met smart op zat te wachten; eindelijk konden er nog meer problemen van Windows opgelost worden.

Lange tijd had Microsoft ook onvoldoende oog voor problemen, en werd het aan de gebruiker overgelaten om de problemen op te lossen, of niet. Maar die tijd lijkt voorbij, Windows lost de problemen nu zelf wel op. De snelheid van Windows na een jaar intensief gebruik, is niet heel veel lager dan aan het begin. In elk geval niet wanneer je de services die Microsoft aan Windows heeft toegevoegd om het systeem op snelheid te houden, gewoon hun werk laat doen. De noodzaak hier aparte tools voor te installeren lijkt daarmee overbodig. Of zou er nog wel voordeel in een apart programma voor defragmentatie of geheugenbeheer zitten?

De programma's voor systeemoptimalisatie beloven vaak heel veel betere prestaties.

Het Windows-register

Het register is een bekende zwakke plek van Windows. In het register bewaren het besturingssysteem en alle programma's die je installeert, informatie over hun configuratie. Het register is een hiërarchische database, dus met een opbouw die doet denken aan een mappenstructuur. In elke map kan een stuk configuratie-informatie zitten (een sleutel) maar ook een aantal submappen met submappen en submappen tot je uiteindelijk pas veel dieper bij een sleutel komt. Start de register-editor (met het commando regedit) en je ziet dit ook direct terug.

Zoek je met F3 en herhaal je de zoekopdracht, dan merk je ook dat configuratiegegevens voor een bepaald programma of een hardwarecomponent op heel veel verschillende plekken in het register voorkomen.

Dat het register geldt als een zwakke plek, komt voor een belangrijk deel doordat het bij dagelijks gebruik eigenlijk alleen maar groeit en nooit kleiner wordt. Er wordt vooral informatie aan toegevoegd en eigenlijk nooit opgeruimd. Wanneer je een programma installeert en meteen weer verwijdert, blijven er vele MB's aan daarna nutteloze gegevens en instellingen in het Windows-register achter. Het register groeit hierdoor tot wel 500 MB of meer en bevat dan heel veel nutteloze informatie. Maar is dat ook erg? Wel volgens de leveranciers van register-cleaners. Programma's om het register op te schonen en te ontdoen van de overbodige gegevens zijn erg populair en zowel betaald als gratis te krijgen. Register-cleaners claimen de computer sneller te maken door 'registerfouten' te verwijderen en zo crashes te voorkomen. Ook speuren ze verweesde instellingen op die zijn achtergebleven toen de bijbehorende software werd verwijderd. Tot slot claimen register-cleaners 'corrupte en beschadigde' gegevens te verwijderen. "Het effect van het opschonen van het register is een kleiner register. Het register wordt met Windows geladen en de grootte van het register heeft dus direct invloed op de systeemprestaties. Daarnaast kunnen fouten uit het register gehaald worden. In dat geval maakt het opschonen van het register de pc stabieler" aldus de TechSupport van WiseCleaner.

Ashampoo Registry Cleaner is een van hulpprogramma's om het register op te schonen.

Ecosystem Team

Dat Windows steeds beter voor zichzelf zorgt en vaak al met nieuwe technieken overweg kan voor ze ook maar echt in de winkel liggen, is te danken aan het Windows PC Ecosystem Team. Dit team is opgezet binnen Microsoft nadat Windows Vista direct al bij de introductie grote problemen had met videodrivers van NVIDIA en diverse hardware van HP. Beide problemen waren wel bekend tijdens de ontwikkeling van Vista, maar hadden nooit de aandacht gekregen die ze verdienden. Niemand binnen Microsoft had zich er echt voor ingezet ze op te lossen.

Het Windows PC Ecosystem Team bestaat uit een aantal Windows-engineers die heel nauw samenwerken met de hardwarefabrikanten. Zij zorgen ervoor dat elke nieuwe chip, elk nieuw aanraakscherm, elk nieuw opslagmedium en elke nieuwe hardware-standaard, wordt vertaald naar een aanpassing van een driver. Plus, wanneer er een echte aanpassing in Windows nodig is, zetten ze deze op de roadmap van de Windows-ontwikkelaars.

Bij wijzigingen in het Windows-register waarschuwt Microsoft dat deze het systeem ook instabiel kunnen maken.

Vervuiling?

We testen verschillende register-cleaners. De populairste is ongetwijfeld het gratis CCleaner, maar ook minder bekende en betaalde versies zoals Ashampoo Registry Cleaner, Wise Registry Cleaner en de opruimfunctie voor het Windows-register in Norton Utilities laten we draaien. Dat de scanresultaten grotendeels gelijk zijn, bewijst dat vervuiling van het register voorkomt en de definities die daarvoor gelden ook ongeveer gelijk zijn. Minder duidelijk wordt echter wat het verwijderen van de fouten vervolgens oplevert - behalve het gevoel goed werk te hebben verricht. Hoe erg is het als er koppelingen in het register staan naar helpbestanden die er niet zijn, als je alle hulp met computer en software wel via Google zoekt? Hoe erg is het als er een bestandsformaat niet aan een bepaald programma gekoppeld is zolang alle bestandsformaten die je wel gebruikt, dat wel zijn? Lastig is bovendien dat de programma's ook niet helpen te begrijpen wat deze fouten betekenen of wat de impact ervan is. Een paar honderd of zelfs duizend gevonden fouten, maakt het praktisch onmogelijk er zelf ook maar kritisch naar te kijken. Er is geen andere optie dan alles door de register-cleaner ongezien te laten verwijderen, wat meteen ook het meest risicovol is om te doen.

Vervuiling in het Windows-register is niet te voorkomen. De impact van de fouten is in de praktijk echter zo gering dat het misschien maar beter is ze niet op te schonen. Je voorkomt dat er echt iets mis gaat en bespaart tijd en moeite. Merkbare snelheidswinst zul je alleen boeken wanneer de computer maar net aan de specificaties van Windows voldoet. Upgraden met een SSD en meer geheugen zijn het echte medicijn voor zo'n pc, het register opschonen is slechts symptoombestrijding.

Als alles 'hoge prioriteit' heeft, heeft uiteindelijk niets meer hoge prioriteit.

De gratis CCleaner doet niet onder voor de betaalde register-vegers.

Is er nog toekomst voor het Windows-register?

Ook komende versies van Windows zullen nog een Windows-register kennen. Wel zal de rol in Windows 10 opnieuw kleiner worden. De apps binnen Windows gebruiken het register bijvoorbeeld niet. Alle code van een app zit in een soort container inclusief eventuele configuratiegegevens. Daar komt bij dat Microsoft met Windows 10 een echt nieuwe kernel (kern van een besturingssysteem) introduceert die een samenvoeging is van de kernel voor Windows Phone en die van Windows 8. Deze moet op elk apparaat gebruikt kunnen worden, dus behalve computer en smartphone ook op tablets, Xbox en apparaten als de Raspberry Pi.

Fragmentatie

Fragmentatie treedt op als bestanden worden opgeslagen op een harde schijf. Het staat eigenlijk voor de versnippering van de gegevensopslag en die zorgt voor vertraging. Heeft de computer een bestand nodig, dan verplaatst de kop van de harde schijf zich over de ronddraaiende schijf waarop de gegevens staan. In de optimale situatie staan de gegevens als één lange streep op de schijf. In de praktijk is dat vaak niet zo en moet de kop van de harde schijf om een bestand te lezen een aantal sprongen maken naar de plekken op de schijf waar telkens een deel van de gegevens staat. Dit is het gevolg van de manier waarop het bestandssysteem een schijf indeelt en elk vakje met gegevens adresseert. Bij langer gebruik neemt de mate van fragmentatie toe en kost het lezen en schrijven van gegevens steeds meer tijd. De pc wordt dan trager. Dit geldt overigens alleen voor de traditionele harde schijf, zie het kader 'SSD defragmenteren?'. Het defragmenteren van een SSD is zelfs schakelijk.

Defragmenteren is de oplossing voor fragmentatie. Bij defragmentatie worden de blokjes met gegevens opnieuw gerangschikt op de harde schijf zodat in het optimale geval om een bestand te lezen, telkens maar één beweging van de kop nodig is. De harde schijf is het langzaamste onderdeel van een computer, de impact van defragmentatie op de systeemprestaties daardoor groot.

Het goede nieuws is echter dat Windows het (opnieuw) inmiddels zelf regelt! Met XP introduceerde Microsoft een defragmentatiefunctie in de consumentenversie van Windows, maar die moest nog apart gestart worden. Dat gaf ruimte aan de makers van defragmentatiesoftware om het defragmenteren volledig te automatiseren. Destijds hadden deze programma's dus wel bestaansrecht. Maar sinds Windows Vista defragmenteert Windows de harde schijven automatisch op een moment dat de pc niet gebruikt wordt. Je hoeft er niets voor te doen om de computer op snelheid te houden en merkt er ook nog eens niets van ... allemaal standaardfunctionaliteit van Windows.

De defragmentatie van Windows doet stil en zonder ommezien uitstekend werk.

SSD defragmenteren?

Hoewel een SSD en een klassieke HDD dezelfde functie vervullen en Windows er ook nauwelijks onderscheid tussen maakt, is de interne werking van deze twee totaal verschillend. Bij de SSD ontbreken bewegende delen en is de toegangstijd tot de data overal hetzelfde, ongeacht op welke plek en in welke geheugenchip die gegevens staan. Is defragmentatie bij een harde schijf noodzakelijk, bij een SSD kan het schadelijk zijn! Windows 7 en 8 beschikken over voldoende kennis om een SSD te herkennen en de instellingen erop aan te passen.

Magisch defragmenteren

Er zijn nog wel aparte programma's voor defragmentatie. Magical Defrag van Ashampoo biedt net als de defragmentatie in Norton Utilities nog maar weinig extra's als het gaat om de defragmentatie zelf. De uitzondering is O&O Defrag dat heel veel inzicht geeft in de fragmentatie en meerdere manieren biedt om te defragmenteren. Je kunt daarmee de systeempartitie volgens een andere systematiek defragmenteren dan een datapartitie, de eerste bijvoorbeeld gesorteerd op bestandsnaam, de tweede op datum van de laatste gebruik. Heel mooi, maar merkbaar sneller wordt de pc er niet van. De standaard defragmentatie van Windows is - zo lijkt het - goed genoeg en werkt helemaal automatisch. De SSD heeft de betekenis van defragmentatie verder beperkt, hetzelfde geldt voor de nieuwste harde schijven die veel sneller zijn en ook vaak cachegeheugen gebruiken om data sneller te kunnen leveren. Het is dus niet nodig om nog tijd en geld te besteden aan het oplossen van een probleem dat in huidige Windows-versies vanzelf wordt opgelost.

O&O Defrag 18 komt met heel veel opties en mogelijkheden maar doet uiteindelijk toch maar alleen defragmentatie.

Om te bewijzen dat defragmentatie winst oplevert, biedt O&O gratis een programma dat de mogelijke winst door defragmentatie berekent.

Een schone installatie

Als niets meer werkte en ook de tooltjes Windows niet meer konden fixen, dan was een schone installatie lange tijd het enige antwoord. De harde schijf formatteren en helemaal opnieuw beginnen. Menno Schoone begon er in een periode van ernstige ziekte een website over die nog altijd bestaat en zeer succesvol is. Met een knipoog naar zijn achternaam gaf Menno onder het motto "Een Schoone PC is een optimale PC" op zijn site tips voor het snel opnieuw inrichten van Windows. Gedwongen door de verbeteringen in Windows heeft hij inmiddels de koers van zijn site aangepast. "De hardware is zo snel geworden dat de tijd die het kost om Windows te optimaliseren, niet meer opweegt tegen de daaruit voortvloeiende prestatiewinst. Windows kan nu vrijwel out-of-the-box gebruikt worden, zelf sleutelen onder de motorkap is daarom zelden zinvol", aldus Menno. "Ik heb de focus verlegd van de techneut naar de gebruiker. Het gaat niet meer om het installeren of optimaliseren van Windows maar om het verhogen van computerkennis en vaardigheden."

Als het gaat om tooltjes is Menno helder: "Ik heb gemerkt dat al die clean- en systeemtools voor meer problemen zorgen dan ze problemen oplossen. De enige waar ik nog een beetje vertrouwen in heb is CCleaner, maar dan alleen voor privacy en dan alleen om het hoogstnoodzakelijke te verwijderen. Zelf gebruik ik hem niet en hij staat ook niet op mijn website vermeld."

Door de veranderingen in Windows is de website van Menno Schoone nu een heel andere site dan in het XP-tijdperk.

Geheugenoptimalisatie

Van de drie optimalisatieprogramma's zijn de geheugenmanagers het meest achterhaald door de tijd en de ontwikkelingen in Windows. Tools om het geheugen van Windows te beheren, claimen geheugen vrij te maken. Dat klinkt goed maar is het niet. Je koopt geen duur geheugen om het niet te gebruiken. Moderne besturingssystemen gebruiken juist al het geheugen dat er is. Deze ontwikkeling is voor Windows begonnen bij NT4. Elk stukje RAM-geheugen wordt gebruikt en dat kan heel veel zijn.

Zeker de 64bit-versie van Windows kan heel veel geheugen adresseren en gebruikt het ook echt. Applicaties worden geladen, data worden in cache geplaatst. En daarbij wordt ook virtueel geheugen gebruikt, waarbij een stukje opslagruimte als tijdelijk werkgeheugen wordt ingezet, zelfs als het eigenlijk niet nodig is. Dit wordt allemaal gedaan om op het moment dat het wél nodig is, niet nog allerlei tijdrovende en dus vertragende acties te hoeven uitvoeren. Windows is hier zo goed in geworden dat het best een uitdaging is een 64bit-computer op de knieën te krijgen door alleen maar programma's te starten.

Als een geheugenmanager echt in staat zou zijn om de manier waarop Windows met het geheugen omgaat te veranderen, dan zou dat de computer onherroepelijk trager maken en vermoedelijk ook instabieler. Gelukkig kunnen geheugenmanagers dat helemaal niet. Net als alle andere programma's, kan een geheugenmanager namelijk alleen in 'user mode' van Windows zijn acties uitvoeren en daar zijn de mogelijkheden maar zeer beperkt.

Hoe werken deze programma's dan? Als Windows start, wordt eerst de opstartcode geladen en daarna de kernel. Op dit moment wordt ook het geheugen ingedeeld. Een geheugenmanager kan pas hierna actief worden. Doorgaans forceren deze programma's applicaties meer gegevens naar het virtueel geheugen te schrijven dan Windows zelf nodig vindt, of ze claimen juist zelf heel veel geheugen om zo Windows te dwingen andere applicaties gegevens naar het virtueel geheugen te schrijven. Daarna laat de geheugenmanager het geheugen snel los en creëert het zo 'vrij geheugen', dat echter al snel weer door Windows zal worden weggeven voor echt nuttig gebruik. De TechSupport van WiseCleaner laat ons weten: "Wise Memory Optimizer kan geheugen vrijmaken en vrijgeven aan nuttige applicaties dat door inactieve processen wordt gebruikt. Maar de belangrijkste en unieke mogelijkheid is dat het programma het geheugen kan defragmenteren. Het voegt alle kleine ongebruikte geheugenblokjes samen tot een groter geheugenblok dat weer in zijn geheel gebruikt kan worden".

Liever msconfig

Geheugenmanagers zijn totale onzin en eerder schadelijk voor de pc dan dat ze goeddoen. Prik geheugen bij, stap van een 32bit-versie van Windows over naar 64 bit, en schakel programma's die onnodig met Windows opstarten uit in msconfig of via het Taakbeheer. Al het overige geheugenbeheer kun je beter aan Windows over laten. Dat is wel zo veilig en zeker beter!

Geheugenbeheer in Windows is sinds NT4 zoveel beter geworden.

Expert-modus

Wat doen computerexperts zelf om hun computer top fit te houden? Lars van Beek is Technisch Product Manager Windows bij Microsoft Nederland en verantwoordelijk voor Windows Vista, 7 en 8 in Nederland. Van Beek is nauw betrokken bij de productontwikkeling van Windows en bekend met de interne werking van Windows. "Op mijn werk installeer ik wekelijks nieuwe versies van Windows 10. Dat scheelt natuurlijk ook. Maar de pc's thuis draaien al jaren prima en zonder extra tooltjes. Ik vertrouw op de automatische defragmentatie en daarnaast controleer ik in Taakbeheer wat er allemaal start. Daarnaast check ik de prestaties en processen in Taakbeheer, daar loop ik ook wel eens doorheen."

Joris Peterse is redacteur bij Computer!Totaal en heeft een haat-liefde-verhouding met Windows. "Zo min mogelijk installeren. Ik zorg ook dat alles dat ik geïnstalleerd heb niet met Windows meestart, dus ik loop regelmatig msconfig door. Wanneer ik iets nodig heb, start ik het zelf, evenals een virusscan. Verder zorg ik dat mijn (vrij kleine) SSD altijd ruimte heeft. Ik installeer alles op de grotere harde schijf behalve Windows, drivers en zoiets als Firefox."

Conclusie

De tijd van de betaalde programma's voor systeemoptimalisatie is voorbij of nadert zijn einde. Windows is steeds beter in staat zijn eigen onderhoud te doen en doet dat ook echt goed. Het aantal situaties waarin nog een apart programma nodig is om ontbrekend onderhoud van Windows uit te voeren of beter uit te voeren, is zeer beperkt. Een grote of langdurige impact op de prestaties moet je er dan ook niet van verwachten. Goede hardware en upgraden naar een SSD en meer geheugen zijn betere maar ook duurdere oplossingen voor problemen met een trage computer. Even geen geld en een te trage pc? Kies dan voor een Windows-herinstallatie.