Wist je dat je andere versies van Android op je smartphone of tablet kunt installeren? Met zo'n 'custom rom' blaas je een oud toestel dat geen updates meer krijgt nieuw leven in, breid je de mogelijkheden van je toestel uit of geef je het een snelheidsboost. We gaan de aan de slag met CyanogenMod.

Elke Android-telefoon die je in de winkel koopt, wordt geleverd met het mobiele besturingssysteem van Google. Er zijn wel verschillen: zo komen de Nexus-apparaten van Google met de meest 'pure' versie van Android, zoals Google het OS bedoeld heeft. Andere fabrikanten smeren hier hun eigen sausje over. Samsung doet dat met zijn TouchWiz-interface, HTC met Sense en Huawei brengt Emotion UI.

Wie niet gelukkig is met de Android-versie op zijn apparaat, kan een alternatieve Android-versie (een 'rom') op zijn toestel installeren. Daarvoor zijn diverse redenen. De belangrijkste reden is vaak dat heel wat alternatieve roms extra functies bieden die je niet standaard in Android vindt. Ook heb je met de meeste roms geen last van bloatware (voorgeïnstalleerde programma's die veelal niet te verwijderen zijn). Je toestel verbruikt daardoor minder geheugen en werkt sneller.

Tot slot is een alternatieve rom een ideale manier om de nieuwste Android-versie op je toestel te zetten als de fabrikant geen updates meer aanbiedt.

Andere roms

In deze cursus gaan we aan de slag met CyanogenMod, maar dit is niet de enige rom die je op je Android-toestel kunt installeren. Het kan geen kwaad om eens naar andere roms te kijken, omdat ze allemaal in net iets anders gespecialiseerd zijn. Zo is er AOKP (Android Open Kang Project), dat Android uitbreidt met onder andere meer controle over led-notificaties en aangepaste trilpatronen voor personen die je bellen.

Een andere populaire rom is Paranoid Android, maar die werkt enkel op Nexus-apparaten. In China is MIUI (spreek uit "Me You I") populair, een rom met een stevig aangepaste gebruikersinterface. En wie belang hecht aan een volledige opensource-rom kan terecht bij Replicant, dat vooral de Samsung Galaxy-apparaten en enkele vroege Nexus-apparaten ondersteunt.

Beperk je wel tot de bekende roms en download ze enkel van de officiële website. Er zijn immers ook heel wat amateurs die op fora zelfgemaakte roms aanbieden, vaak van bedenkelijke kwaliteit.

©PXimport

De alternatieve rom AOKP beschrijft zichzelf als 'Android infused with magical unicorn bytes'.

CyanogenMod

De populairste Android-rom is CyanogenMod, die wereldwijd meer dan tien miljoen actieve installaties telt. CyanogenMod bestaat al sinds 2009, eerst voor de HTC Dream (T-Mobile G1), de eerste commerciële Android-telefoon. Ondertussen ondersteunt de rom officieel meer dan 220 telefoonmodellen en onofficieel nog meer. CyanogenMod is gebaseerd op de broncode van Android die Google vrijgeeft. Hieraan voegt het heel wat functies toe, waarvan we enkele verder in deze cursus zullen demonstreren.

Er bestaan verschillende versies van CyanogenMod, en niet elke versie wordt al door elk apparaat ondersteund. Je zoekt dus het best eerst op de wiki van CyanogenMod op hoe het met de ondersteuning van jouw apparaat zit. Blijkt de nieuwste ondersteunde versie CyanogenMod 7 te zijn, dan heeft het niet zo veel zin om over te gaan tot installatie, want die is gebaseerd op de stokoude Android 2.3 (Gingerbread). CyanogenMod 9, 10, 10.1 en 10.2 zijn gebaseerd op respectievelijk Android 4.0 (Ice Cream Sandwich), 4.1, 4.2 en 4.3 (Jelly Bean). De meeste relatief recente Android-telefoons worden momenteel ondersteund door CyanogenMod 10.1 of 10.2. Een select aantal apparaten ondersteunt al CyanogenMod 11, gebaseerd op Android 4.4 (KitKat).

Je moet ook weten dat er voor elk apparaat allerlei versies bestaan. De belangrijkste zijn stable, monthly en nightly. De stabiele versie is op dit moment voor veel apparaten Cyanogenmod 10.2. Die is uitgebreid getest. Elke maand komt de versie monthly uit, die een M in het versienummer krijgt, zoals 10.1-M2. De nighly-versies tot slot zijn experimentele versies waarvan er in principe elke nacht een nieuwe uitkomt.

©PXimport

Kijk op de wiki na of CyanogenMod jouw toestel ondersteunt.

©PXimport

CyanogenMod bestaat in heel wat versies.

Cyanogen, Inc.

In september 2013 heeft CyanogenMod-oprichter Steve Kondik een bedrijf opgericht om zijn populaire Android-rom te commercialiseren. Voorheen gebeurde de ontwikkeling volledig door vrijwilligers en werd de broncode vrijgegeven. Een deel van de CyanogenMod-community reageerde dan ook negatief op het oprichten van het bedrif omdat ze wilden dat het project opensource bleef.

Cyanogen beloofde echter dat het opensourcekarakter van CyanogenMod behouden zou blijven. De eerste realisatie van het bedrijf was de CyanogenMod Installer. Ondertussen heeft Cyanogen, Inc. ook een samenwerking met de Chinese telefoonmaker Oppo opgezet, die zijn Android-telefoon N1 met CyanogenMod uitgerust heeft. Een andere Chinese telefoonmaker, OnePlus, gaat tegen het einde van dit jaar een high-end smartphone met CyanogenMod lanceren.

Het ziet er dus naar uit dat de commercialisering van deze rom CyanogenMod binnenkort ook in de winkels brengt, zodat nog meer mensen ermee kunnen kennismaken.

©PXimport

Het bedrijf Cyanogen wil binnenkort ook telefoons met CyanogenMod in de winkels hebben.

Installatie

Een alternatieve rom installeren was tot voor kort niet zo eenvoudig: je moest heel wat googelen, tientallen complexe stappen volgen en vaak ook nog speciale tools downloaden van obscure websites. Tegenwoordig biedt CyanogenMod echter een installatieprogramma aan waardoor de procedure een fluitje van een cent is. Surf op je Android-toestel naar deze website en volg de instructies.

Omdat Google de CyanogenMod Installer niet in Google Play toestaat, moet je eerst in de instellingen van je Android Beveiliging / Onbekende bronnen aanvinken. Bezoek dan http://get.cm/app met je telefoon en druk na de download op OneClick.apk. Kies Installeren en na de installatie Openen. De app geeft je verder instructies en vraagt je op het einde om op een Windows-computer verder te gaan. Maak wel eerst een back-up van je bestanden (zie het kader 'Back-up van je telefoon'), want de installer brengt het toestel terug naar de fabrieksinstellingen.

Download daarna zoals gevraagd op je computer de CyanogenMod Installer voor Windows Vista/7/8 (eveneens op deze website) en volg de instructies op. Je krijgt duidelijk stap voor stap te zien wat je moet doen, zoals je Android via usb aansluiten, de ontwikkelaarsopties inschakelen enzovoort. De juiste details hangen van je toestel af. Daarna wordt CyanogenMod gedownload en na een klik op Install op je toestel geïnstalleerd. Houd de usb-kabel tussen je toestel en je Windows-computer de hele tijd aangesloten.

Let ook op: je computer mag ondertussen niet herstarten. Als het installatieprogramma op je computer uiteindelijk de boodschap toont dat de installatie compleet is, kun je aan de slag met CyanogenMod.

©PXimport

De app CyanogenMod Installer geeft duidelijke instructies op je telefoon om de installatie voor te bereiden.

©PXimport

De CyanogenMod Installer begeleidt je tijdens de hele installatie.

Installer niet ondersteund

De gebruiksvriendelijke CyanogenMod Installer ondersteunt een beperkt aantal toestellen, waaronder de Google Nexus-toestellen, de HTC One en de Samsung Galaxy S II, III, 4, Note en Note II. Geen zorgen als jouw toestel niet ondersteund wordt. Op deze website vind je voor heel wat andere apparaten zipbestanden met de rom.

Die zijn op een wat ingewikkeldere manier te installeren. Als je op de wiki-pagina over ondersteunde toestellen zoekt naar je toestel, dan krijg je een pagina met informatie over welke versies er voor je toestel bestaan, hoe je die daarop installeert en of er problemen bekend zijn. Voor sommige toestellen is de stable-versie misschien wat te oud. Je kunt er dan voor kiezen om een release candidate te downloaden of misschien zelfs een monthly of nightly.

Voor andere toestellen bestaan nog geen officiële versies. Misschien vind je op de wiki dan wel een onofficiële rom. Die versies zijn echter nog niet goed getest, dus wees voorbereid op problemen.

©PXimport

Ondersteunt de Installer je toestel niet? Geen nood, maar de installatie is wel wat ingewikkelder.

Op verkenning

Zodra je telefoon herstart is na de installatie, staat er CyanogenMod op in plaats van de eerdere Android. Je wordt gevraagd om een CyanogenMod-account aan te maken (wat optioneel is) en een Google-account. Meld je je met je bestaande Google-account aan, dan worden automatisch je Gmail- en Google Contacten-gegevens gesynchroniseerd. Had je telefoon eerder een Android-versie die zwaar aangepast was door de fabrikant, zoals bij Samsung, HTC en Huawei het geval is, dan is er nogal een verschil.

Je ziet nu namelijk Android meer zoals Google het bedoeld heeft. Heb je een Nexus-apparaat, een officieel vlaggenschip van Google, dan zie je op het eerste oog niet heel veel verschil.

Zodra je je vernieuwde telefoon begint te verkennen, kom je al snel extra zaken tegen. Eén van de sterktes van CyanogenMod is dat je je telefoon volledig naar de hand kunt zetten. Bijna elk aspect van het uiterlijk of het gedrag van Android is aan te passen.

Kijk maar eens wat rond in de instellingen, vooral onder Uiterlijk en Startscherm. Een percentage toevoegen aan de batterijstatus, het aantal rijen en kolommen op het startscherm aanpassen, het aantal pictogrammen of het aantal pagina's in het dock kiezen, de icoontjes in de snelle instellingen aanpassen, voor elk type notificatie een andere kleur van de led tonen, je favoriete apps met een swipe toegankelijk maken in het vergrendelscherm ... het is allemaal mogelijk met CyanogenMod.

Back-up van je telefoon

Android kan wel back-ups maken van je apps, maar niet van je applicatiedata, sms-berichten, woordenboek en opgeslagen wifi-netwerken. Hiervoor zijn gelukkig wel apps beschikbaar. Titanium Backup root is het uitgebreidst, maar zoals de naam al verklapt heb je hiervoor root-toegang nodig op je Android.

Helium - App Sync and Backup is erg gebruiksvriendelijk en werkt ook zonder root.

©PXimport

Met Titanium Backup kopieer je alle apps en bijbehorende gegevens.

Profielen

Eén van de interessante functies in CyanogenMod is het instellen van profielen. Een profiel is een verzameling instellingen, bijvoorbeeld het in- of uitschakelen van wifi en bluetooth, het volume en het type schermvergrendeling. Je kunt een profiel aanmaken voor 's nachts, eentje voor thuis en één op je werk.

Als je de powerknop ingedrukt houdt, krijg je je profiel te zien en verander je snel van profiel. Maar CyanogenMod gaat nog verder en laat je ook automatisch je profiel aanpassen naargelang je binnen of buiten het bereik van een wifi-toegangspunt (bijvoorbeeld thuis of op je werk) bent. Deze functie is wat verborgen: druk op een profiel en dan onderaan op het icoontje dat een Google Maps-label voorstelt.

Een andere krachtige mogelijkheid is Privacybescherming (Privacy Guard), waarmee je inperkt wat individuele apps mogen doen. Wil je bijvoorbeeld wel de Facebook-app gebruiken om op de hoogte te blijven de bezigheden van je vrienden maar wil je niet dat Facebook je locatie kent, dan stel je dat eenvoudig in. Ga daarvoor in de instellingen naar Beveiliging en dan Privacybescherming.

Vink je een app aan, dan krijgt die geen toegang tot je locatie, je contacten, geschiedenis van oproepen, agenda en sms-berichten. Druk je lang op een app, dan krijg je de mogelijkheid om elk type privacygevoelige actie toe te staan dan wel te weigeren. Zo kun je bijvoorbeeld bepalen dat een app de camera niet mag gebruiken. Kortom, met CyanogenMod ben je weer de baas over je smartphone.

©PXimport

Verander automatisch van profiel als je telefoon binnen of buiten het bereik van een WiFi-toegangspunt komt.

©PXimport

Dankzij CyanogenMods functie Privacybescherming perk je te inhalige apps in.

Beveiliging

CyanogenMod is traditioneel goed uitgerust met beveiligingsmaatregelen. Houdt je ex maar niet op met je telefonisch te stalken? Belt een grappenmaker je al weken midden in de nacht om je te pesten? Ben je die telefoontjes van het callcenter dat maar blijft aandringen om je iets te verkopen echt zat, ook al heb je herhaaldelijk gezegd dat je niet gebeld wilt worden? CyanogenMod heeft een eenvoudige oplossing voor die problemen. Druk in de instellingen onder Beveiliging op Zwarte lijst en dan op het plusteken om een nummer toe te voegen.

Inkomende oproepen en sms-berichten zijn afzonderlijk te blokkeren. Ook drastische maatregelen zijn mogelijk, zoals afgeschermde nummers blokkeren of alle nummers die niet in je contactenlijst staan. CyanogenMod 11 komt zelfs met TextSecure, een technologie om sms-berichten te versleutelen. Stuur je een sms-bericht naar een andere TextSecure-gebruiker, dan wordt dat automatisch versleuteld. Gebruikt je contactpersoon geen TextSecure, dan wordt je bericht als een onversleutelde sms afgeleverd.

AI is inmiddels doorgedrongen tot in bijna elk digitaal domein. Van vertaaltools en chatbots tot beeldmakers en medische toepassingen. Veel gebruikers vinden AI handig, efficiënt en zelfs creatief. Toch brengt deze evolutie ook minder zichtbare risico's met zich mee, op persoonlijk, maatschappelijk en ecologisch vlak.

AI is inmiddels doorgedrongen tot in bijna elk digitaal domein. Van vertaaltools en chatbots tot beeldmakers en medische toepassingen. Veel gebruikers vinden AI handig, efficiënt en zelfs creatief. Toch brengt deze evolutie ook minder zichtbare risico's met zich mee, op persoonlijk, maatschappelijk en ecologisch vlak.

In dit artikel bekijken we verschillende AI-risicozones. Wat is bijvoorbeeld de milieu-impact van AI? Hoe betrouwbaar zijn de antwoorden van chatbots? Wat als synthetische media (alles wat met AI wordt gemaakt) niet meer van echt te onderscheiden zijn? En hoe beïnvloeden AI-systemen onze economie, privacy en ons denkvermogen? De grens tussen mens en machine vervaagt.

Dit artikel is bedoeld voor wie voorbij de hype wil kijken en wil begrijpen wat er op het spel staat. Elk onderdeel behandelt een specifiek risico, met voorbeelden en toepassingen. Zo krijg je een goed beeld van de schaduwkanten van AI. Niet om de technologie af te wijzen, maar om er bewuster en verantwoordelijker mee om te gaan.

Ecologische voetafdruk

Hoewel AI vaak als iets immaterieels en 'in de cloud' wordt voorgesteld, is de milieu-impact allesbehalve onzichtbaar. De menselijke hersenen verbruiken continu ongeveer 20 watt, vergelijkbaar met een gloeilampje. Daarmee worden 86 miljard neuronen en duizenden synapsen per neuron gevoed.

Grote taalmodellen als GPT of Gemini vragen daarentegen enorm veel rekenkracht. De trainingsfase kan duizenden MWh vereisen en miljoenen liters water voor koeling, afhankelijk van het datacenter en de gebruikte hardware. Ook het gebruik (inferentie) is belastend: elke prompt/antwoord-interactie bij modellen uit deze klasse vraagt energie en koeling aan de serverzijde.

AI heeft dus een stevige ecologische voetafdruk. Tegelijk worden oplossingen ontwikkeld, zoals restwarmtehergebruik, luchtkoeling in plaats van waterkoeling, meer hernieuwbare energie en efficiëntere modellen. Denk aan compacte taalmodellen, zoals TinyML, quantisatietechnieken (kleinere getallen en minder geheugen) en lokaal draaiende AI's (edge AI).

©(c) Wikipedia, CC BY-SA

Hallucinaties

AI-chatbots doen de gebruiker graag een plezier. Daarbij zijn ze opvallend overtuigend, ook wanneer ze onzin produceren, oftewel wanneer ze hallucineren.

Hallucinaties kunnen ernstige gevolgen hebben, bijvoorbeeld wanneer juristen verwijzen naar niet-bestaande wetsartikelen of wanneer medische informatie klakkeloos wordt overgenomen. Controleer gevoelige informatie daarom altijd via meerdere bronnen. Doe dit zeker bij gevoelige of complexe thema's. Weet ook dat AI-modellen zich vaak verontschuldigen als je teruggeeft dat er een fout is gemaakt. Vervolgens herhalen ze zich doodleuk.

Hallucinaties zijn hardnekkiger bij fenomenen als data- en conceptdrift. Bij het eerste herkent het model je eigen input minder goed doordat de vorm afwijkt van de trainingsinput. Bij het tweede is de inputvorm hetzelfde gebleven, maar is de betekenis inmiddels veranderd. Meer weten over datadrift en conceptdrift.

Verder kan het model te veel details uit trainingsdata opnemen en zo irrelevante informatie meenemen (overfitting). Of omgekeerd: onvoldoende zinvolle data gebruiken (underfitting). Ook deze fenomenen kunnen het hallucineren versterken.

Bias en manipulatie

AI-modellen krijgen enorme datahoeveelheden van het internet als input. Deze zijn zelden neutraal, waardoor vooroordelen of een westers wereldbeeld in het leerproces sluipen. Dat zorgt voor vertekening of bias (vooringenomenheid). AI-modellen kunnen bijvoorbeeld vrouwen aan zorgberoepen linken en mannen aan leidinggevende functies, of etnische groepen benadelen bij risicobeoordelingen.

Bias is niet alleen maatschappelijk, maar ook technisch. Een model leert niet alleen wat er ín de data staat, maar ook hoe die data zijn verdeeld. Als een bepaalde bron oververtegenwoordigd is, of als een schrijfstijl vaker voorkomt, dan krijgt dat automatisch meer gewicht. De architectuur en trainingsmethode versterken die patronen. Daardoor kunnen antwoorden die objectief lijken toch subtiel een voorkeur bevatten.

Interessant is ook dat onderzoekers political compass-testvragen voorlegden aan grote AI-taalmodellen (LLM's). De conclusie: zowat alle LLM's situeren zich in het links-economische, sociaal-libertaire kwadrant. Besef dat ook deze testvragen een vooroordeel (kunnen) bevatten, wat aantoont hoe moeilijk het is bias correct te beoordelen.

Nog problematischer wordt het bij manipulatie, wanneer deze bias opzettelijk in het model zit. Denk aan AI-toepassingen in advertenties die inspelen op angsten of overtuigingen. Algoritmische sturing kan bovendien gemakkelijk tot gelijkgezinde groepen (echo chambers) en polarisering leiden.

Omdat AI-modellen zo complex zijn, is vaak onduidelijk hoe de output tot stand komt (de black box). Dit vergroot de transparantiebehoefte en verklaart waarom veel wetenschappers pleiten voor explainable AI, of LLM's en AI-algoritmen opensource willen maken.

Synthetische media

De term synthetische media verwijst naar beelden, audio of tekst die volledig of deels AI-gegenereerd zijn. Denk aan deepfakes, nagebootste stemmen of automatisch gegenereerde nieuwsartikelen. Zulke toepassingen lijken creatief en handig, je maakt bijvoorbeeld een marketingvideo zonder camera of acteurs, maar de keerzijde is zorgwekkend.

Deepfakes kunnen personen dingen laten zeggen die zo zijn uitgesproken. Andersom kunnen echte beelden als deepfake worden afgedaan, ook wel 'the liar's dividend' genoemd. Deepnudes (gefingeerde naaktbeelden) kunnen dan weer gebruikt worden voor wraakporno.

Deze technologieën maken ook nepnieuws: desinformatie waarbij feiten doelbewust worden verdraaid. Dit tast het vertrouwen in communicatie en bewijsvoering aan en doet steeds meer mensen geloven in de maakbaarheid van de realiteit. Wat echt is, hangt vooral af van hoe je deze zelf vormgeeft. Feit en fictie raken verstrengeld, waardoor we belanden bij concepten als alternate truth en postrealiteit. Daarin wegen perceptie, gevoel en overtuiging zwaarder dan feiten. Synthetische media vragen daarom niet alleen om kritische blik, maar mogelijk ook om watermerken en regulering.

Zelfbevlekking

AI-modellen gebruiken vrijwel alle beschikbare internetbronnen als trainingsmateriaal. Omdat generatieve AI zelf steeds meer online content produceert, gebruiken modellen ook hun eigen output opnieuw. Zo ontstaat een zichzelf versterkende kringloop waarbij AI zich voedt met AI-gegenereerde inhoud. Deze vorm van zelfbevlekking verhoogt het risico op kwaliteitsverlies in digitale content, ook wel slop of enshittification genoemd.

AI genereert output namelijk op basis van patronen, niet vanuit betekenis of intentie. Als deze patronen ook nog eens uit andere AI-bronnen komen, ontstaat een neerwaartse spiraal met nauwelijks nuancering en steeds herhaalde ideeën. Hierdoor verhoogt ook het risico op hallucinaties en bias en de mens raakt out-of-the-loop. Op termijn dreigt model collapse: AI-modellen worden minder intelligent naarmate ze vaker op eigen output trainen.

Sommigen spreken van een zombie-internet. Zo blijkt inmiddels al zeker vijf procent van de nieuwe Engelstalige Wikipedia-inhoud AI-gegenereerd te zijn. Bovendien nemen mensen typische AI-taal, met herkenbare woordkeuzes, steeds vaker over. Om deze dynamiek te doorbreken, moeten menselijke input en creativiteit centraal blijven staan in het AI-trainingsproces.

Auteursrecht

AI roept fundamentele vragen op rond auteursrecht. Modellen worden getraind op grote hoeveelheden tekst, beeld en audio zonder dat makers altijd toestemming hebben gegeven. Dit leidt tot discussies over schending van auteursrecht.

Er lopen inmiddels meerdere rechtszaken tegen AI-bedrijven. Het gaat onder meer om claims rond ongeoorloofd gebruik van beschermde werken voor training en ongewenste herhaling van fragmenten in AI-output. Bedrijven worden daardoor steeds bewuster van licenties, databescherming en toestemmingseisen.

De VS en Europa hanteren verschillende juridische kaders. In de VS wordt soms gesproken van 'fair use' bij transformatief gebruik, terwijl Europa zich baseert op strengere richtlijnen en opt-out-mechanismen via het TDM-AI-protocol.

AI-output roept ook andere auteursrechtelijke vragen op. Wie is bijvoorbeeld de auteur van een AI-tekening? Is dat de modelontwikkelaar, de gebruiker of niemand? AI kan ook onbedoeld tekst- of beeldfragmenten uit het trainingsmateriaal overnemen, met mogelijk plagiaat. Er bestaat dus een juridische grijze zone en er is behoefte aan duidelijke regelgeving, aangepast aan de AI-evoluties.

Privacy

AI kan verder een bedreiging voor onze privacy vormen. In China zie je dit scherp: gezichtsherkenning en camera's ondersteunen er een sociaal kredietsysteem. Burgers worden continu gevolgd. Wie een overtreding begaat, riskeert sancties.

Ook in het Westen ontstaan zorgwekkende trends. Het Amerikaanse bedrijf Clearview AI bijvoorbeeld bouwt een databank met miljarden gezichten, geplukt uit sociale media en websites, zonder toestemming van de betrokkenen. Beveiligingsbedrijven gebruiken deze beelden om burgers te identificeren, nagenoeg zonder controle.

Een bijkomend gevaar is dat je zelf te veel prijsgeeft. Steeds meer AI-tools gebruiken bijvoorbeeld Retrieval-Augmented Generation (RAG), waarbij je eigen of andere data kunt uploaden voor betere antwoorden. Maar wie garandeert dat deze informatie niet elders wordt opgeslagen of hergebruikt?

Daarnaast ondermijnt AI je informatievrijheid via filterbubbels. Algoritmen tonen vooral inhoud die aansluit bij eerdere voorkeuren, waardoor je blik vernauwt en confirmation bias toeneemt: je vertrouwt vooral informatie die je bestaande overtuiging bevestigt. Gecombineerd met micro-targeting, waarbij je gericht wordt beïnvloed met politieke of commerciële boodschappen, ontstaan risico's op manipulatie.

Geestelijke ontwikkeling

Steeds meer AI-tools nemen cognitieve taken over: ideeën bedenken, teksten samenvatten of wiskundeproblemen oplossen. Dit is handig, maar geeft ook risico's. Als je brein weinig wordt uitgedaagd, komt je mentale ontwikkeling in het gedrang.

Vooral jongeren (digital natives) zijn kwetsbaar. Schoolopdrachten worden sneller aan AI-bots uitbesteed dan zelf uitgewerkt. Daardoor oefenen ze minder op formulering, redenering en foutcorrectie, wat juist belangrijk is voor de intellectuele groei.

Dit daagt ook het onderwijs uit, bijvoorbeeld wat betreft lesmethodes. Mogelijk biedt een aanpak als flip the classroom enig soelaas: leerlingen bereiden thuis (met hulp van AI) de leerstof voor en in de klas worden samen oefeningen gemaakt en besproken.

Bovendien zijn AI-antwoorden vaak vlot geschreven, maar missen ze nuance of tegenstrijdige ideeën. Wie zijn denkproces voortdurend daaraan spiegelt, loopt het risico op vervlakking van mening en expressie.

AI-bots creëren ook onrealistische sociale verwachtingen. Ze zijn vaak opvallend geduldig en meegaand, wat mensen minder sociaal vaardig kan maken. Sommigen raken meer sociaal geïsoleerd of ontwikkelen parasociale relaties met bots als Replika en CharacterAI.

Politiek en economie

AI dreigt ook de politiek-economische verhoudingen grondig te herschikken. Waar staten traditioneel economische groei sturen via beleidsinstrumenten (Keynesiaans model), nemen Big Tech-giganten het steeds meer over. Overheden worden afhankelijker van deze bedrijven, wat machtsasymmetrie versterkt. Er zijn al duidelijke tekenen van deregulatie: regels worden versoepeld om innovatie aan te trekken.

Ook op microniveau is de impact zichtbaar. Ontwikkelingen (zoals agentic AI) kunnen de economie en de productiviteit stimuleren en er ontstaan ook nieuwe functies, zoals prompt engineers, AI-ethici en data-curatoren. Maar helaas gaat het voornamelijk om laagbetaalde ghost workers die AI-modellen helpen trainen. Daarnaast veranderen veel jobs inhoudelijk, zoals in administratie, marketing, financiën en juridische diensten. Andere functies zullen ongetwijfeld verdwijnen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat bijvoorbeeld vertalers, copywriters, klantenservicemedewerkers, boekhoudassistenten en junior programmeurs zich ernstig zorgen maken.

AI zal daarnaast ongetwijfeld ook de internationale machtsverhoudingen beïnvloeden. Geopolitieke spelers als de VS en China dreigen met hun AI-overmacht nog dominanter te worden, ten koste van andere (supra)nationale entiteiten. Is Europa hier een goed voorbeeld van?

Veiligheid

Vooralsnog kwamen vooral risico's aan bod die niet per se bedoeld of gewild zijn, maar er zijn ook partijen die bewust de destructieve kracht van AI inzetten. Zo worden cyberaanvallen steeds geavanceerder. Aanvallers gebruiken zelflerende algoritmen om netwerken te exploiteren. Er bestaan AI-tools die phishingmails opstellen, perfect afgestemd op het slachtofferprofiel.

Ook maatschappelijke structuren staan onder druk. Een AI die (via sociale media) nepnieuws verspreidt over bijvoorbeeld verkiezingen, kan wijdverspreide onrust veroorzaken. Door hun schaal en snelheid kunnen AI-systemen hele informatienetwerken ontregelen, zonder aanwijsbare dader.

Daarnaast loert het gevaar van verkeerde afstemming (misalignment): een AI die geen kwaad wil, maar schade aanricht omdat het doel fout werd geformuleerd. Denk aan een AI die waterverbruik wil beperken en daarom irrigatiesystemen stillegt.

Militaire toepassingen zijn er uiteraard ook. Autonome drones en zelflerende wapensystemen worden volop ontwikkeld. Grote spelers zijn bijvoorbeeld het Amerikaanse Anduril (AI-drones)en Palantir (militaire AI-software). Tekenend is dat een oprichter een ultranationalistisch manifest publiceerde waarin hij stelt dat de VS absoluut de AI-oorlog moet winnen.

Cyborgisering

Misschien wel het grootste gevaar van AI dringt langzaam en ongemerkt ons leven binnen: cyborgisering. Dit is het vervagen van de grens tussen mens en de machine. Denk aan avatars die levensecht reageren, digitale dubbelgangers van echte personen of AI-influencers met miljoenen volgers. Daardoor wordt het steeds moeilijker om te onderscheiden waar de mens stopt en de machine begint.

Nieuwe categorieën digitale wezens duiken op, zoals virtuele klantenadviseurs, AI-therapeuten en synthetische gezelschapsdieren. Een Spaanse vrouw trouwde zelfs met een AI-hologram.

Op termijn ontstaat er een samenleving waarin mensen voortdurend zijn verbonden met AI, via brillen, lenzen, implantaten of herseninterfaces (denk aan Neuralink van Elon Musk: AI-in-the-human). Technieken als de Turingtest of Winograd-challenge volstaan al lang niet meer om mens van machine te onderscheiden. Daardoor komen autonomie en authenticiteit steeds meer onder druk te staan.

Cyborgisering roept fundamentele vragen op. In hoeverre blijven we menselijk? Wellicht is niet iedereen een transhumanist zoals Ray Kurzweil, die reikhalzend uitkijkt naar de singulariteit: het moment waarop AI slimmer wordt dan de mens.

Black Friday staat weer voor de deur en dat betekent dat je overspoeld wordt met aanbiedingen. Maar let goed op voordat je op de bestelknop drukt: uit onderzoek van de Autoriteit Consument & Markt (ACM) blijkt dat veel van deze 'megadeals' in werkelijkheid misleidend zijn. Driekwart van de onderzochte winkels houdt zich niet aan de regels.

De toezichthouder nam 24 grote webshops en fysieke winkels onder de loep. De conclusie is schokkend: maar liefst 18 van de 24 winkels gaan de fout in met hun kortingsacties.

Sjoemelen met de 'van-prijs'

De grootste valkuil voor consumenten zit hem in de zogenoemde 'van-prijs'. Wettelijk is vastgelegd dat de doorgestreepte prijs (waar de korting vanaf gaat) de laagste prijs moet zijn die de winkel in de afgelopen 30 dagen heeft gerekend.

In de praktijk lappen veel winkeliers deze regel aan hun laars. Ze baseren de korting bijvoorbeeld op de (vaak veel hogere) adviesprijs, of een oude prijs van maanden geleden. Hierdoor lijkt het alsof je een enorme korting pakt, terwijl je in werkelijkheid soms nauwelijks goedkoper – of zelfs duurder – uit bent.

Volgens Fleur Severijns van de ACM is dit niet alleen oneerlijk tegenover de consument, maar ook tegenover concurrenten die wél netjes de regels volgen. De toezichthouder heeft de overtredende winkels aangeschreven. Vorig jaar kregen ketens als Leen Bakker en Jysk al boetes van boven de een ton voor dit soort praktijken; dat risico lopen de huidige overtreders nu ook.

Ook Bol, Amazon en Wehkamp genoemd

De ACM maakt de namen van de 18 winkels nog niet bekend, omdat zij nog bezwaar mogen maken. De Consumentenbond deed echter eigen onderzoek en noemt man en paard. Volgens de bond gaan onder andere Amazon, Wehkamp en Bol de mist in:

Waarom trappen we erin?

Winkeliers worden steeds creatiever in het verhullen van de werkelijke prijshistorie. Niels Holtrop, universitair docent Marketing, legt aan de NOS uit dat dit een bewust psychologisch spel is. Omdat aanbiedingen vaak tijdelijk zijn, ontstaat er bij consumenten de angst om de deal te missen (Fear Of Missing Out).

Doordat het voor de ACM onmogelijk is om elke (kleine) webshop te controleren, nemen veel winkeliers de gok. "Prijsconcurrentie is een krachtig wapen; klanten zijn er enorm gevoelig voor," aldus Holtrop.

Wat kun je doen?

Controleer zelf of de prijzen van producten niet stiekem zijn verhoord door gebruik te maken van de prijshistorie. Op vergelijkingssites kun je bijvoorbeeld zien wat het prijsverloop van een bepaald product is geweest gedurende een jaar.

Op Kieskeurig.nl kun je bijvoorbeeld de prijsdalers bekijken, hier vind je producten die de afgelopen periode sterk in prijs zijn gedaald.