De iPad zie je steeds vaker op de bühne. Het apparaat wordt door muzikanten dan ook niet alleen gebruikt om e-mails te checken tijdens het toeren. Fabrikanten hebben de iPad nu ook als volleerd muziekinstrument erkend en daarom verschijnen er steeds betere apps. Maar jij kunt ook zelf aan de slag!

In deze cursus leer je hoe jezelf aan de slag kunt met je iPad als muziekinstrument of mobiele studio. We geven informatie over de verschillende toepassingen en kijken ook hoe professionals hun iPad gebruiken. Lees ook: Happy birthday - De iPad bestaat 5 jaar.

Van studio tot effectpedaal

De iPad is natuurlijk gewoon een kleine computer en daarom zijn er verschillende manieren om de tablet als muziek-apparaat in te zetten. De meest voor de hand liggende keus is als mobiele muziekstudio. Denk daarbij aan de populaire app GarageBand waarmee je elf liedjes kunt componeren, mixen en opnemen. Een tweede optie is om de iPad te gebruiken als instrument.

Er zijn honderden apps waarmee je je tablet in een piano, gitaar, synthesizer of drumstel omtovert. Als je gitaar speelt, kun je zelfs je iPad als versterker gebruiken en sommige apps bieden je eveneens de mogelijkheid om je riffs op te nemen. Een andere optie is om je iPad als digitale muziekstandaard te gebruiken. In plaats van een tas vol partituren mee te nemen, sla je al je partituren digitaal op je iPad op en blader je met een veeg over het scherm of via een aparte voetswitch naar de volgende bladzijde. Speel je in een band, dan kun je je iPad gebruiken voor de weergave van setlisten en songteksten.

©PXimport

De AirTurn ATFS-2, een footswitch om je partituur om te slaan tijdens het spelen.

Hardware

In principe heb je aan alleen een iPad genoeg om muziek te maken, maar voor sommige toepassingen zul je specifieke hardware moeten aanschaffen. Zodra je je zang of een akoestische gitaar wilt opnemen, heb je een zogeheten audio-interface nodig. Een externe audio-interface sluit je aan op de Lightning-poort van je iPad. Heb je een iPad met 30-pins-connector, dan moet je een adapterkabeltje erbij kopen.

Op de interface zit vervolgens een aansluiting voor een gitaar of microfoon en een uitgang voor een hoofdtelefoon. De kwaliteit van je audio is meteen ook nog een stuk beter omdat de componenten in de audio-interface vaak veel beter zijn dan die van je iPad. Ben je toetsenist en wil je graag partijen inspelen op een echt keyboard, dan kun je een usb/midi-controller keyboard op je iPad aansluiten. Er bestaan diverse controllers voor je iPad, sommige hebben alleen toetsen, maar andere bieden ook zogenaamde drumpads, faders (schuiven) en knoppen. En of je nu met of zonder interface werkt, het is sowieso een goed idee om te investeren in een goede hoofdtelefoon.

©PXimport

De Apogee ONE is een audio-interface voor iPad en Mac.

©PXimport

De Korg MicroKEY sluit je zo aan op je iPad.

Instrument leren spelen

Om muziek met je iPad te maken, maakt het niet uit of je veel of weinig muzikale kennis hebt. Je kunt zelfs een instrument leren spelen met bijvoorbeeld Learn Guitar. Aan de hand van duidelijke lessen leer je wat frets zijn, hoe je je gitaar moet stemmen en hoe je akkoorden opbouwt. De gratis versie biedt je drie lessen, de rest van de cursus kost je nog geen twee euro. Een leuke app om piano mee te spelen, is Tiny Piano - Kleine Piano. Je ziet welke toetsen je moet spelen om een bepaald liedje te kunnen spelen. Het grootste nadeel is dat de toetsen erg klein zijn en dit maakt de app niet geschikt voor professioneel gebruik. Ook wil je als gevorderde wel over meer piano-geluiden kunnen beschikken. Goede apps zijn bijvoorbeeld iGrand Piano FREE for iPad of CMP Grand Piano. De laatste kost achttien euro, maar biedt erg goede pianosamples, vandaar dat de app ook heel wat megabytes opslagruimte opslokt.

Learn Guitar ****

€1,99: Gratis (+ in-app-aankopen)

Omvang: 25,2 MB

Tiny Piano - Kleine Piano ***

Prijs: Gratis (+ in-app-aankopen)

Omvang: 14,6 MB

iGrand Piano FREE for iPad ****

Prijs: Gratis (+ in-app-aankopen)

Omvang: 265 MB

CMP Grand Piano ****

Prijs: € 17,99 (+ in-app-aankopen)

Omvang: 666 MB

©PXimport

Gitaar leer je met Learn Guitar FREE.

Synthesizers

Ben je uitgekeken op de standaard pianogeluiden en wil je een stapje verder, kijk dan eens naar één van de vele synthesizers in de App Store. Een synthesizer is een apparaat waarmee je zelf geluiden kunt ontwerpen of gemaakte geluiden van fabrikanten en andere gebruikers kunt bespelen. De meeste synthesizers bieden je een geïntegreerd klavier om de geluiden mee te bespelen.

Bijna alle grote synthesizer-fabrikanten hebben tegenwoordig een synthesizer-app en de resultaten klinken vaak ongelooflijk goed. Net als met echte analoge synthesizers in de jaren zestig, was Moog ook één van de eerste met een iPad-app. De app heet Animoog en is nog steeds een goed verkopende synthesizer in de App Store. De app gebruikt de bediening van de iPad in zijn voordeel, je vindt er namelijk geen klavier, maar een variabel aantal toetsen waar je overheen kunt glijden met je vinger. Zo is het mogelijk om noten aan elkaar te verbinden, iets wat met een traditioneel klavier vrijwel onmogelijk is.

Een andere bekende naam is Waldorf, dit bedrijf heeft een geweldige synthesizer op de markt gebracht onder de naam Nave. De klankopwekking is anders dan bij de Animoog. Waar Animoog zich leent voor warme en vette baslijnen, is Nave juist erg goed in koele en duistere klanken. Voor een goede synthesizer moet je meestal wel een hoog bedrag betalen, 20 euro is geen uitzondering. Maar als je bekijkt dat een gelijkwaardige plug-in voor je pc of Mac vaak een paar honderd euro kost, zijn deze apps hun geld meer dan waard.

KORG heeft onlangs ook een interessant concept uitgebracht als app: KORG Gadget. Dit is een collectie van vijftien verschillende synthesizers en drumcomputers die je in de app aan elkaar kunt verbinden. Zo heb je een complete muziekstudio tot je beschikking. KORG Gadget kost 39,99 euro, maar dis is een prima bedrag als je op een professionele manier muziek wilt maken met je iPad.

©PXimport

Animoog is een app van Moog om bijvoorbeeld vette baslijnen mee te spelen.

Animoog ****

Prijs: € 29,99 (+ in-app-aankopen)

Omvang: 23,3 MB

Nave *****

Prijs: € 19,99

Omvang: 196 MB

KORG Gadget ****

Prijs: € 39,99 (+ in-app-aankopen)

Omvang: 356 MB

Gitaarversterker en effectapparaat

Als je thuis een elektrische gitaar hebt liggen, maar geen versterker tot je beschikking hebt, weet dan dat je met je iPad een digitale versterker in huis hebt. Om goed gebruik van een versterker-app te maken, heb je wel een audio-interface nodig. Hier sluit je je gitaar rechtstreeks op aan. GarageBand heeft een aantal versterkers aan boord, maar als je wat meer eisen stelt aan je virtuele versterker, kies dan voor de app AmpKit+ van Agile Partners. Als je je iPad alleen voor je elektrische gitaar wilt gebruiken, hoef je overigens geen dure audio-interface aan te schaffen. Voor AmpKit+ kun je de speciale Peavey AmpKit LiNK kopen voor een paar tientjes.

De AmpKit LiNK HD is de nieuwste versie, maar is ook een stuk duurder. De app AmpKit+ kost twintig euro, maar daar krijg je dan ook dertig professioneel klinkende gitaarversterkers en dertig virtuele gitaareffecten voor terug. Wil je meer versterkers en effecten, dan kun je deze los kopen vanuit de app. De grootste concurrenten van AmpKit+ zijn IK Multimedia´s AmpliTube en JamUp Pro van Positive Grid. Alle drie deze apps hebben vergelijkbare functies. Van alle apps zijn ook gratis versies met minder versterkers of mogelijkheden in de App Store te vinden. Zo kun je zelf eerst even testen wat voor jou het beste werkt. Je kunt je iPad overigens ook als effectapparaat voor je zangstem of voor synthesizers gebruiken, de app DFX is een erg goed klinkende app met verschillende combineerbare effecten.

©PXimport

AmpKit+ heeft talloze gitaarversterkers en effectpedalen aan boord.

AmpKit+ *****

Prijs: € 19,99 (+ in-app-aankopen)

Omvang: 193 MB

AmpliTube for iPad ****

Prijs: € 19,99 (+ in-app-aankopen)

Omvang: 399 MB

JamUp Pro *****

Prijs: € 19,99 (+ in-app-aankopen)

Omvang: 162 MB

DFX *****

Prijs: € 3,99

Omvang: 20,2 MB

Mobiele studio

Er zijn natuurlijk ook talloze apps die verschillende instrumenten en effecten combineren, GarageBand is veruit de bekendste. Deze app vooral goed als je net met produceren en mixen begint. Als je meer sporen of op een hogere kwaliteit wilt opnemen, kijk dan eens naar apps als Auria of Cubasis. Deze beide apps zitten boordevol professionele functies en doen niet onder voor een mobiele studio op je pc of Mac. Cubasis is de app-versie van het programma Cubase, één van de standaardprogramma's die je in muziekstudio's vindt. De app lijkt qua vormgeving op zijn grotere broer en Cubasis-projecten open je gemakkelijk op je desktop-pc.

Voor kwaliteit betaal je uiteraard wel een hoge prijs, Cubasis en Auria kosten 50 euro, hoewel Auria vaak enkele maanden lang afgeprijsd is naar 25 euro. Auria biedt je ook nog de mogelijkheid om extra plug-ins en functies te kopen vanuit de app. Leuk is dat je effecten van bekende fabrikanten kunt downloaden voor een fractie van de prijs van de plug-in voor een desktop-pc. Zo koop je in de app de delay plug-in Timeless 2 voor 20 euro, de versie voor pc of Mac kost 110 euro. Er is ook een lightversie van Auria voor de helft van de prijs te koop (12,50 of 25 euro, afhankelijk van de aanbieding), hier heb je de beschikking over 24 in plaats van 48 sporen en werken een paar functies niet.

©PXimport

Cubasis lijkt op zijn grote broer Cubase.

GarageBand *****

Prijs: € 4,99

Omvang: 627 MB

Cubasis - Music Production System ***

Prijs: € 49,99

Omvang: 316 MB

Auria ****

Prijs: € 49,99 (+ in-app-aankopen)

Omvang: 316 MB

Audiobus en IAA

In het begin kon je op je iPad slechts één muziek-app tegelijkertijd draaien. Als je naar een andere app wisselde, werd het geluid afgekapt. Apple heeft een techniek ontwikkeld waarmee je audio tussen verschillende apps kunt routen, dit heet IAA (Inter App Audio). Zo kun je bijvoorbeeld een synthesizer bespelen en tegelijkertijd opnemen in GarageBand. Een concurrerende technologie is AudioBus, flexibeler en met meer opties dan IAA, maar dit vereist wel het downloaden van een betaalde app. De app kost vijf of tien euro, afhankelijk van de versie. Je kunt met de app allerlei instrumenten, studio's en effecten met elkaar combineren en presets opslaan.

©PXimport

Audiobus is een app om verschillende audio-apps mee te combineren.

Audiobus ****

Prijs: € 4,99 (+ in-app-aankoop)

Omvang: 17,6 MB

Professionals

Ook professionals hebben de iPad omarmd als muziekinstrument. Veel apps die je in dit artikel hebt kunnen zien, worden in het dagelijkse leven ook door producenten en songwriters gebruikt. Onontbeerlijk voor professioneel gebruik is dat je een audio-interface op je iPad aansluit. Bij de aanschaf van een audio-interface moet je wel goed nagaan hoeveel in- en uitgangen je nodig hebt. Als je tegelijkertijd je zang en je gitaar wilt opnemen, heb je een interface met twee audio-ingangen nodig. Als je met een band speelt, kan het zijn dat je een interface met meerdere uitgangen nodig hebt. Standaard heeft een audio interface twee uitgangen: één voor je linker luidspreker en één voor je rechter luidspreker. Wil je een clicktrack (metronoom) naar een drummer van je band sturen, dan heb je voor de drummer een extra audio-uitgang nodig.

Je kunt de iPad ook gebruiken om je computer mee te besturen, er bestaan verschillende apps die speciaal hiervoor zijn ontworpen. Ableton Live is een populair programma voor live-muzikanten en dj's en met de app TouchAble kun je het programma geheel met veegbewegingen op je iPad besturen. Apples eigen Logic Pro is te besturen met het programma Logic Remote. De verbinding gaat via je draadloze netwerk. Zorg dat zowel de iPad als de pc op hetzelfde wifi-netwerk zijn aangemeld en breng in de app de verbinding tot stand. Als je dit vaak in een live-situatie wilt toepassen, is het handig om te investeren in een oplossing met een kabel.

Sommige clubs, vooral als deze in een kelder is gelegen, hebben last van veel interferentie door betonnen muren en dergelijke. In zo'n geval kan een draadloze verbinding tussen een iPad en een pc niet goed werken. Je kunt speciale interfaces aanschaffen zodat je iPad signalen doorstuurt naar je pc. Het codewoord hier is midi, een taal die al in de jaren tachtig werd ontwikkeld om digitale muziekinstrumenten met elkaar te laten communiceren. Een midi-interface kost een paar tientjes, de iConnectivityAudio4+ heeft midi en audio geïntegreerd in één interface en is dus een prima oplossing voor de veeleisende muzikant.

©PXimport

TouchAble is uitgebreid maar prijzig.

TouchAble ***

Prijs: € 24,99 (+ in-app-aankoop)

Omvang: 9,5 MB

Logic Remote ***

Prijs: Gratis

Omvang: 152 MB

De Oppo Pad SE is een budgettablet met een prijskaartje van 269 euro. Dat ligt aan de bovenkant van wat je meestal onder budget verstaat, dus dan is het de vraag of de tablet de verwachtingen waarmaakt. We verklappen alvast van wel, en dit is waarom.

De Oppo Pad SE pakt uit met een modern en verfijnd design. Met afmetingen van 25,5 bij 16,6 bij 0,7 cm en een gewicht van rond de 530 gram is dit een relatief lichte en dunne tablet voor zijn formaat. Je hebt bovendien de keuze uit chique kleuren als Starlight Silver en Night Blue. Hoewel een vingerafdrukscanner ontbreekt, ontgrendel je de tablet gelukkig snel via gezichtsherkenning. De Pad SE voelt solide aan en ligt comfortabel in de hand. Qua ontwerp doet dit model sterk denken aan de OnePlus Pad Go; beide hebben op de achterkant een horizontale strook die visueel afwijkt van de rest van de behuizing.

Scherpe beelden

Het scherm stelt gelukkig allesbehalve teleur, maar is tegelijkertijd vrij standaard op dit prijspunt. De tablet heeft 11-inch lcd-paneel met een scherpe resolutie van 1920 bij 1200 pixels en een prettige 16:10 beeldverhouding. Het biedt scherpe beelden en levendige kleuren. Welkom is ook vooral de adaptieve beeldverversing tot 90 Hertz, waardoor alles ook heel vloeiend oogt (vooral games). De piekhelderheid van 500 nits zorgt er wel eens voor dat je buitenshuis tegen je eigen onderkin aankijkt, maar voor gebruik binnenshuis volstaat dat gelukkig gewoon.

©Wesley Akkerman

Snel genoeg voor de meeste scenario's

De Oppo Pad SE draait op een MediaTek Helio G100-processor, een chipset die zorgt voor fijne prestaties bij alledaagse taken en lichte games. De processor wordt vergezeld door 6 GB aan werkgeheugen, waardoor je ook redelijk kunt multitasken. Hier zit wel een grens aan: wanneer je te veel apps opent of zware games draait, dan kan het systeem, geheel volgens verwachting, wat gaan stotteren. Je hebt daarnaast maximaal 128 GB aan opslag tot je beschikking. Dat is niet veel; en je kunt die opslag helaas ook niet verder uitbreiden.

Lange accuduur

Daarnaast heeft de Oppo Pad SE een vrij grote batterij aan boord, waarmee je het gemakkelijk dagen uithoudt. Dat is natuurlijk afhankelijk van je gebruik. Maar als je af en toe wat leest, je dagelijkse spelletjes speelt of even een video kijkt, dan hoef je hem echt niet meerdere keren per week aan de lader te leggen. Fijn is dat de tablet nooit echt heet wordt: niet tijdens het gebruik en ook niet tijdens het opladen. Dat betekent dat je hem altijd comfortabel kunt vasthouden, ongeacht wat je op dat moment aan het doen bent.

©Wesley Akkerman

(Beveiligings)updates

De tablet draait uit de doos op Android 15, voorzien van Oppo's eigen interface: ColorOS. Die combinatie zorgt, zoals vaker, voor een soepele gebruikerservaring. Houd er rekening mee dat de Oppo Pad SE alvast voorzien is van wat (verplichte) Google- en Oppo-apps, maar het aanbod blijft gelukkig relatief beperkt. Verder is het goed om te zien dat de budgettablet vier Android-upgrades en zes jaar aan beveiligingsupdates ontvangt. Dat kunnen we haast uitzonderlijk veel noemen in dit segment – maar tegelijkertijd vinden we het ook de absolute mininum.

Camera's functioneel, maar niet meer dan dat

De Oppo Pad SE beschikt over twee vijf megapixelcamera's: een voorop en een achterop. Verwacht geen baanbrekende fotografische prestaties; die camera's zijn primair bedoeld voor de typische tablettaken. Denk dan aan het scannen van een document of echt even een snel kiekje. De frontcamera voldoet prima voor heldere videogesprekken of vergaderingen. De focus ligt hier duidelijk op functionaliteit. En dat is gewoon oké, omdat de meeste mensen foto's maken met hun smartphones en hun tablets niet (altijd) meenemen naar concerten of andere plekken.

©Wesley Akkerman

Oppo Pad SE kopen?

De Oppo Pad SE is een lichte en slanke tablet met een modern ontwerp en een lcd-scherm dat vloeiende beelden en scherpe details levert. De helderheid van het scherm kan buitenshuis wat beperkt zijn, maar binnenshuis is het beeld prettig om naar te kijken. De prestaties zijn goed voor alledaagse taken en lichte games; bij zwaardere apps merk je soms wat vertraging. De tablet valt op door zijn indrukwekkende batterijduur. Met vier Android-upgrades en zes jaar beveiligingsupdates biedt Oppo bovendien uitzonderlijk lange ondersteuning in deze prijsklasse. Als we kijken naar de prijs, de solide basis, de lange accuduur en de uitstekende softwareondersteuning, vinden we de Oppo Pad SE zeker zijn geld waard voor als je een betrouwbare en simpele tablet zoekt voor alledaagse taken en lichte spelletjes.

Je game-ervaring hangt sterk af van hoe goed je hardware aansluit bij de vaak hoge eisen van moderne games. Maar zelfs met minder krachtige hardware kun je met de juiste instellingen vaak soepel gamen zonder storende elementen.

In het kader ‘Game-pc’ vind je specifieke tips voor het aanschaffen van hardwarecomponenten die ideaal zijn voor een krachtige game-pc. Dit lijkt ons nuttig, maar het is natuurlijk minder relevant als je niet bereid bent (flink) te investeren in nieuwe onderdelen. Met dit artikel richten we ons daarom hoofdzakelijk op de lezer die met een beperkt budget zijn bestaande systeem wil behouden en optimaliseren.

Je kunt namelijk op veel vlakken verbeteringen aanbrengen, vooral bij hardware (zoals cpu, gpu, monitor en opslagmedium), netwerk, besturingssysteem, drivers, processen en applicaties.

Voor je begint met optimaliseren, is het belangrijk inzicht te krijgen in de belangrijkste factoren voor ‘glitchvrij’ gamen, zodat je weet waar je aandacht aan moet besteden.

1 Factoren

Een van de belangrijkste factoren is een hoge framerate, doorgaans uitgedrukt in fps (frames per seconde). Dit is de snelheid waarmee de beelden worden getoond en hangt sterk af van je gpu en cpu. Bij eenvoudige games volstaat 30 fps vaak, maar grafisch intensieve games spelen merkbaar beter bij 60 fps. Voor intens competitief gamen is zelfs 144 of meer fps raadzaam. Het is belangrijk dat de fps daarbij stabiel blijft, aangezien schommelingen haperingen in het beeld kunnen veroorzaken.

Ook invoervertraging (input latency) is van belang, zeker bij competitieve games. Een lage vertraging tussen je acties, zoals muisklikken of toetsindrukken, en wat je ziet op het scherm is essentieel. Deze vertraging wordt beïnvloed door de gpu, cpu, monitor en bij online gamen ook door je internetverbinding. Ook netwerkvertraging (lag) wil je in dit geval zeker vermijden.

Daarnaast wil je het zogeheten ‘tearing’ voorkomen, waarbij het beeld lijkt te breken of te verschuiven. Dit probleem ontstaat door een gebrekkige synchronisatie tussen je gpu en monitor, doordat de gpu te weinig of net te veel frames levert.

In dit artikel geven we concrete tips en technieken om precies zulke storende factoren als te lage of inconsistente fps, te hoge invoer- of netwerkvertraging en tearing te vermijden.

Bij tearing lijkt het beeld op te breken in meerdere delen, dat wil je natuurlijk voorkomen.

2 Benchmarking

Voor je met optimalisatietechnieken start, is het verstandig eerst te meten hoe goed je huidige configuratie presteert. Na upgrades of optimalisaties kun je dezelfde meting herhalen voor een duidelijke vergelijking.

Zo’n meting voer je uit met een benchmark. Een van de bekendste is 3DMark. Deze tool bevat verschillende tests om prestaties van je gpu, cpu en je systeem als geheel in een game-context te meten. Je kunt bijvoorbeeld Time Spy gebruiken om DirectX 12-prestaties van games te analyseren. Fire Strike focust op DirectX 11 (voor mid-range-systemen), terwijl Port Royal geschikt is voor raytracing-prestaties. Voor meer technische uitleg van deze benchmarks kun je de online gebruikersgids raadplegen.

Andere benchmarks zijn ook beschikbaar. Cinebench bijvoorbeeld meet via hoge kwaliteit 3D-afbeeldingen de prestaties van je cpu, inclusief afzonderlijke kernen. Voor grafische benchmarking en stresstests van je gpu kun je bijvoorbeeld Unigines Heaven of Superposition gebruiken.

Time Spy van 3DMark meet de prestaties van de Microsoft API DX12.

3 Monitoring

Tijdens het gamen is het nuttig om de prestaties van verschillende onderdelen te meten. Een handig hulpmiddel hiervoor is RivaTuner Statistics Server (RTSS), dat bijvoorbeeld geïntegreerd is in MSI Afterburner. Deze tool is ideaal voor veilig en eenvoudig gpu-overklokken zonder veel technische kennis (zie paragraaf 5).

Installeer MSI Afterburner samen met de RivaTuner-software en start het programma. Klik op het tandwielpictogram en controleer of de juiste gpu is geselecteerd. Ga naar het tabblad Toezicht en vink de onderdelen aan die je wilt monitoren, zoals GPU temperatuur, GPU gebruik, GPU core klok, GPU ventilator snelheid, GPU temp/power/voltage limit, CPU temperatuur/gebruik/klok (genummerde cpu-kernen hoef je niet te selecteren), CPU power, Beeldverversings snelheid en Frame tijd. Zet bij elk item ook een vinkje bij Toon informatie op het scherm (OSD) en bevestig je keuzes.

Open vervolgens het instellingenvenster van RTSS via het pictogram in het Windows-systeemvak. Controleer of Show On-Screen Display is ingeschakeld en kies bij voorkeur Raster 3D als weergave. Optimaliseer en positioneer deze naar wens. Deze OSD werkt doorgaans goed in DirectX- en OpenGL-games. Overigens bevat Steam een fps-teller die je met behulp van Alt+Tab op je scherm kunt zetten.

RivaTuner Server Statistics is hier gekoppeld aan de monitoringtool MSI Afterburner.

4 Hardware

Meten is weten, en die fase hebben we afgerond. Nu richten we ons volledig op diverse optimalisaties, opgesplitst in verschillende (en deels overlappende) categorieën. We beginnen met de hardware, met de gpu in de hoofdrol.

Houd je gpu-drivers regelmatig, bijvoorbeeld maandelijks, up-to-date. Gebruik hiervoor bij voorkeur de software van de fabrikant, zoals GeForce Experience of de Nvidia-app, of AMD Adrenalin Edition. Via het configuratiescherm van deze tools krijg je vaak extra opties voor betere gameprestaties, met invloed op zowel fps als beeldkwaliteit.

We nemen Nvidia als voorbeeld. Open NVIDIA Control Panel en ga naar 3D-instellingen beheren. Overweeg bij Algemene instellingen de volgende instellingen voor het basisprofiel: Energiebeheermodus op Optimaal vermogen; Textuurfilteren – Kwaliteit op Prestatie; Thread Optimalisering op Aan; Grootte shadercache op Onbeperkt; en Weinig vertraging-modus op Aan of Ultra. Bevestig met Toepassen. Klik op Beginwaarden om terug te keren naar de standaardinstellingen.

Je kunt hier ook Verticale synchronisatie op Uit zetten, maar in principe horen de gpu-frames afgestemd te zijn op de verversingsfrequentie (refresh rate) van je monitor. Heb je last van tearing, zet deze instelling dan op Aan of kies een van de andere opties.

Controleer ook even de instellingen van je muis of controller via Instellingen / Bluetooth en apparaten. Kies hier Muis / Aanvullende muisinstellingen. Voor preciezere en consistentere muisaansturing kun je op het tabblad Opties voor de aanwijzer de optie Precisie van de aanwijzer verbeteren uitschakelen, waarmee je aanwijzerversnelling uitzet, wat de cursorbeweging voorspelbaarder maakt.

Vanuit het configuratiescherm kun je allerlei instellingen van je gpu aanpassen.

5 Hardware overklokken

Gevorderde gebruikers kunnen ook overwegen hun gpu te overklokken. Ga eerst na of er in het UEFI/BIOS van je systeem hiervoor geen zogeheten XMP’s (eXtreme Memory Profile) beschikbaar zijn gesteld door de geheugenfabrikant. Je herkent deze aan opties zoals XMP, Memory Profile of DOCP. Kies het gewenste profiel waarbij je geheugen op een hogere snelheid kan werken.

Bij de meeste games kun je voordeel halen uit een overgeklokte gpu. Hiervoor is MSI Afterburner zeer geschikt, omdat je hiermee veilig kunt werken. Je combineert dit bij voorkeur met MSI Kombustor (klik na installatie op het K-pictogram in MSI Afterburner), een stresstest-tool die de stabiliteit van jouw gpu na overklokken controleert via zware grafische workloads.

Begin met het verhogen van de Core Clock (MHz) - niet de Core-voltage - in stappen van ongeveer 20. Boven de 50 verhoog je bij voorkeur in stappen van 10. Bevestig telkens met Toepassen (ronde knop met vinkje). Lukt dit niet, zet dan (indien mogelijk) de schuifknoppen bij Power Limit (%) en Temp Limit (°C) tijdelijk op het maximum, en stel via de A-knop de Fan Speed (%) in op 75%. Bevestig je instellingen met Toepassen.

Laat tijdens de aanpassingen de stresstest in Kombustor draaien en houd de resultaten in de gaten, zoals de gpu-temperatuur (je kunt hier ook de OSD van RTSS oproepen). Als deze te hoog wordt of de stresstest crasht, verlaag de waarde dan met ongeveer tien procent.

Verhoog daarna de Memory Clock in stappen van maximaal 10. Blijf ook hier tien procent onder de waarde waarbij de stresstest onstabiel wordt. Klik vervolgens op Opslaan (diskette-pictogram) en selecteer profielknop 1. Tot slot klik je rechtsboven op de Windows-knop, zodat je systeem voortaan met deze profielwaarden opstart.

Overklokken met MSI Afterburner, met Kombustor als ‘waakhond’ (je ziet hier ook de RTSS-overlay).

6 Systeeminstellingen

Op het niveau van je besturingssysteem kun je enkele instellingen optimaliseren. We nemen Windows 11 als uitgangspunt. Ga naar Instellingen / Gaming. Open Gamemodus en schakel deze in. Hiermee verbeter je de prestaties tijdens het gamen door cpu- en gpu-bronnen prioriteit te geven (onder meer om framedrops te voorkomen), achtergrondprocessen te beperken en storende meldingen uit te schakelen.

Zorg er ook voor dat Windows-updates niet tijdens een gamesessie starten. Ga naar Instellingen / Windows Update, klik op Geavanceerde Updates en stel bij Gebruikstijden instellen de gewenste uren in via Handmatig.

Met de ingebouwde module Energiebeheer kun je het voorkeurschema instellen op Hoge prestaties. Voor snellere pc’s kun je zelfs de optie Topprestaties activeren door op de Opdrachtprompt dit commando uit te voeren:

Met powercfg /list controleer je of het schema is toegevoegd. Verwijder een schema met powercfg /delete <ID>. Of maak in Energiebeheer je eigen schema met Een energiebeheerschema maken.

Je kunt ook grafische instellingen per app aanpassen. Ga naar Instellingen / Systeem / Beeldscherm / Graphics. Zoek de gewenste app, selecteer deze, klik op Opties en kies bijvoorbeeld Hoge prestaties. Bevestig met Opslaan.

Je kunt ook een extra energiebeheerschema voor topprestaties zichtbaar maken.

7 Extra instellingen

Je kunt een paar extra systeeminstellingen aanpassen om de gameprestaties verder te verbeteren. Controleer bijvoorbeeld de locatie van het bestand pagefile.sys, vooral bij beperkt intern geheugen. Windows verplaatst data van het RAM naar dit virtuele geheugenbestand om ruimte vrij te maken. Zorg dat dit bestand op een snelle ssd staat.

Controleer dit via Instellingen / Systeem, klik op Geavanceerde systeeminstellingen en druk op Instellingen op het tabblad Geavanceerd. Klik op Wijzigen. Staat je Windows-schijf niet op een snelle ssd, dan beperk je via Aangepaste grootte de ruimte op deze schijf en wijs je het grootste deel toe aan de snelste schijf. Of kies Grootte wordt door het systeem beheerd. Bevestig met Instellen en OK.

Daarnaast kun je HAGS (Hardware GPU Scheduling) activeren, waarmee de gpu grafische taken rechtstreeks afhandelt. Dit versnelt processen en verbetert grafische prestaties, met minder stutter en invoervertraging. Ga hiervoor naar Instellingen / Systeem, kies Beeldscherm / Graphics en klik op Standaardinstellingen voor afbeeldingen wijzigen. Als je gpu dit ondersteunt, kun je hier GPU met hardwareversnelling plannen inschakelen. Eventueel schakel je hier ook Optimalisaties voor games met vensters in, wat de prestaties van DirectX 10/11-games in venstermodus ten goede kan komen.

HAGS kan de grafische prestaties wat opkrikken als je gpu dit ondersteunt.

Op zoek naar de optimale game-ervaring? Met deze accessoires creëer je jouw ideale gameroom

8 Software

Bij online gamen is natuurlijk ook een optimale netwerkconnectie van groot belang. Idealiter gebruik je hiervoor een bekabelde verbinding of een draadloze router met 5GHz-wifi voor een lagere ping. Controleer je wifi-snelheid met een gratis tool zoals www.speedtest.net.

Voordat je andere software aanpast, is het verstandig eerst de tuningsmogelijkheden van je game-applicaties zelf te bekijken. Veel games, zoals Age of Empires III, bieden via schuifbalken, numerieke waarden of andere instellingen opties om framerate en andere prestaties te beïnvloeden. Denk bijvoorbeeld aan instellingen voor grafische detaillering, zoals texturen en schaduwen, anti-aliasing-technieken en tekenafstand (de mate waarin verder afgelegen objecten worden gerenderd).

Verder, om onnodig geheugenverbruik te beperken, kun je controleren welke apps automatisch opstarten met Windows. Schakel overtollige apps uit via Windows Taakbeheer (Ctrl+Shift+Esc) in de rubriek Opstart-apps.

In Taakbeheer kun je bij Processen en Services onnodige achtergrondprocessen en services tijdelijk uitschakelen via het contextmenu, vooropgesteld dat je goed weet wat je doet. Gevorderde gebruikers kunnen in de rubriek Details per applicatie via het contextmenu de opties Prioriteit (hoeveelheid toegewezen processortijd; kies bij voorkeur niet voor realtime) en eventueel Affiniteit (hoeveel en welke processorkernen worden gebruikt) aanpassen.

Overweeg ook het gebruik van gameboosters, die gameprestaties semiautomatisch optimaliseren. Een bekende gratis tool is Razer Cortex (extra tools niet installeren). Na aanmelding kun je via Game booster met Boost now meerdere optimalisaties uitvoeren, zoals Disable CPU Sleep Mode, Clear Clipboard, Clean RAM en Disable Telemetry. Ook kunnen geselecteerde processen en services worden uitgeschakeld om geheugen vrij te maken. Met de optie Restore now herstel je de oorspronkelijke instellingen.

Een andere populaire tool is MSI Dragon Center, die zich vooral richt op MSI-hardwarecomponenten en vergelijkbare functionaliteit biedt.

Gamebooster Razer Cortex automatiseert het optimaliseren van systeeminstellingen en achtergrondprocessen.

9 Netwerk

Bij online gamen is natuurlijk ook een optimale netwerkconnectie van groot belang. Idealiter gebruik je hiervoor een bekabelde verbinding. Controleer in Apparaatbeheer (klik met rechts op de Windows-startknop) of de drivers van je netwerkadapter up-to-date zijn. Klik met rechts op een adapter en kies Stuurprogramma bijwerken.

Je kunt ook kiezen voor een draadloze 5GHz-wifi-router. Controleer je wifi-snelheid met een gratis tool zoals www.speedtest.net. Daarnaast kun je voor draadloze netwerken een speciale tool gebruiken om de signaalkwaliteit te analyseren, zoals Acrylic Wi-Fi Analyzer. Dit onderdeel van de Acrylic Suite biedt een live signaalgrafiek en laat je kanaaloverlappingen en andere netwerkproblemen analyseren. De volledige functionaliteit is vijf dagen gratis beschikbaar.

Veel routers bieden QoS-instellingen (Quality of Service) waarmee je dataverkeer voor specifieke applicaties, poorten of apparaten kunt prioriteren. Dit kan latency en jitter verminderen. Sommige routers hebben een gamemodus in de QoS-configuratie voor automatische optimalisatie van populaire games en consoles, geavanceerdere routers bieden SQM (Smart Queue Management).

Controleer met de module Broncontrole (druk op Windows-toets+R en voer resmon uit) welke applicaties veel bandbreedte gebruiken. Sorteer bijvoorbeeld op de kolom Totaal (bytes/seconde) en sluit overtollige software af. Om de puntjes op de i te zetten, kun je de prestaties van de gebruikte DNS-server testen met DNS Benchmark. Open het tabblad Nameservers, klik op Run Benchmark en zet een vinkje bij Sort Fastest Nameservers: de snelste DNS-servers vind je nu in principe bovenaan. Deze kun je gebruiken in de netwerkconfiguratie van Windows of in je router voor je hele netwerk.

Controleer de kwaliteit van je draadloze verbinding met Acrylic Wi-Fi Analyzer.