Intel heeft eind augustus een nieuwe generatie high-end processors uitgebracht. De nieuwe Core i7-modellen met codenaam Haswell-E zijn duidelijk sneller dan hun voorlopers en daarmee met afstand de snelste processors ter wereld. Maar ... daar betaal je wel voor.

De nieuwe processors genaamd Core i7-5960X, i7-5930K en i7-5820K, zijn de directe opvolgers van Intels bestaande high-end processorplatform, bestaande uit de Core i7-4960X, i7-4930K en i7-4820K. De nieuwe processors hebben tot acht rekenkernen aan boord, een geheugencontroller die vier modules tegelijkertijd kan aansturen en een PCI Express-controller die tot 40 lanes beschikbaar heeft. Ter vergelijking: Intels 'normale' Core-i3, -i5 en -i7 processors (codenaam Haswell, dus zonder toevoeging -E) gaan tot maximaal vier rekenkernen en kunnen twee geheugenmodules parallel aanspreken. Verder brengt het nieuwe platform een belangrijke vernieuwing naar de desktop: DDR4-geheugen. Lees ook: Haal het maximale uit je pc-processor

©PXimport

Je kunt kiezen tussen de Core i7-5960X, i7-5930K of de i7-5820K.

Drie modellen

Het topmodel i7-5960X is de enige met acht cores aan boord. De cpu werkt standaard op 3 GHz met een Turbo-modus van 3,5 GHz. Het vlaggenschip kost een kleine duizend euro, sinds jaar en dag al de standaardprijs voor de snelste desktop-cpu in Intels assortiment. De Core i7-5930K is met een gemiddelde prijs van zo'n 565 euro een stuk vriendelijker geprijsd, maar heeft wel 'slechts' zes cores aan boord, die wel op een hogere klokfrequentie werken: 3,5 GHz standaard met een Turbo-modus van maximaal 3,7 GHz. Instapper in het Haswell-E-platform is de Core i7-5820K, eveneens een chip met zes cores, maar dan geklokt op 3,3 GHz met een Turbo-modus van 3,6 GHz. Deze kost ongeveer 379 euro, wat zo'n 50 euro meer is dan het topmodel uit Intels reeks normale Haswell-processors op Socket 1150, de Core i7-4790K. Voor die beperkte meerprijs krijg je dus sowieso twee cores extra.

©PXimport

Topmodel i7-5960X heeft acht cores aan boord.

De nieuwe processors maken gebruik van een nieuwe processorvoet die Intel Socket 2011v3 noemt. Socket 2011v3 is uitdrukkelijk niet compatibel met Socket 2011 van Intels vorige high-end-platform: upgraden is er dus niet bij. De chips hebben een TDP (Thermal Design Power, wat je in principe mag opvatten als maximale energieverbruik) van 140 watt, maar zijn volgens onze tests een stuk zuiniger dan hun directe voorlopers. Je vindt de uitgebreide specificaties en de huidige prijzen van de drie nieuwe processors en de andere in dit artikel genoemde processors in onze prijsvergelijker.

Primeur voor DDR4

Haswell-E is het eerste processorplatform dat gebruikmaakt van state-of-the-art DDR4-geheugen. Deze nieuwe standaard is ontwikkeld met een aantal doelstellingen, waaronder een lager energieverbruik en (in de toekomst) hogere snelheden. Dat lagere energieverbruik wordt onder meer bewerkstelligd doordat DDR4-modules standaard op 1,2 volt werken, waar 1,5 volt de gebruikelijke spanning is voor DDR3-modules. Met daar nog wat inwendige optimalisaties aan toegevoegd, kan er per geheugenmodule zo'n 2 watt worden bespaard. Voor een high-end desktop-pc is dat wellicht niet zo belangrijk, maar wanneer DDR4 in de toekomst ook ingezet gaat worden bij laptops en tablets des te meer. Daarnaast is DDR4 bedoeld om hogere klokfrequenties te bieden. Intel heeft zijn processor gevalideerd om te werken met DDR4-modules op 2133 MHz. Bij DDR3 is men nooit verder gegaan dan officiële ondersteuning voor DDR3 op 1866 MHz.

©PXimport

Je hebt een nieuw moederbord met DDR4-geheugen nodig.

Vrijwel direct na de lancering van Haswell-E brachten verschillende merken DDR4-3000-geheugenkits op de markt, één fabrikant heeft zelfs al een DDR4-3333-kit uitgebracht. Voor DDR3 is 3000 MHz is het snelste wat er in de winkel ligt en dat is met die technologie eigenlijk al bijna onmogelijk. Met DDR4 staan we nu pas aan het begin van wat er mogelijk gaat worden qua klokfrequenties. DDR4-modules zijn even lang als hun voorlopers, maar hebben wat meer contactpunten. Aan de onderkant lopen ze een beetje rond, zodat ze makkelijker in een moederbord geplaatst kunnen worden. Een nadeel: de prijzen zijn op dit moment nog zo'n anderhalf keer hoger dan DDR3.

©PXimport

Een Socket 2011 (links) en Socket 2011v3 (rechts). Het verschil lijkt klein, maar vereist een nieuw moederbord.

X99-chipset

De Haswell-E-processors moeten zoals gezegd gecombineerd worden met een Socket 2011v3-moederbord. Dit moederbord maakt gebruik van de Intel X99-chipset. Deze chipset biedt ondersteuning voor onder meer tien SATA-6Gbit/s-aansluitingen en zes usb3.0-poorten. Geen gebrek aan aansluitingen dus. Verder hebben de verschillende moederbordfabrikanten vrijwel zonder uitzondering hun X99-borden ook nog voorzien van moderne, op PCI Express gebaseerde M.2 en SATA Express SSD-interfaces. In de volgende uitgave van Computer!Totaal zullen we een test van een aantal interessante X99-borden publiceren.

Bloedsnelle prestaties

Wij hebben de drie nieuwe cpu's uitvoerig getest. Topmodel i7-5960X blijkt, dankzij de acht cores en de vernieuwingen in de Haswell-E-architectuur, met afstand de snelste cpu ter wereld. In de benchmark Cinebench 11.5 bijvoorbeeld komen we op 14,34 punten, waar voorloper i7-4960X 11,07 punten behaalde. In onze 'x264 video encoding'-benchmark behaalt de cpu 27,6 fps, ruim sneller dan de 21,3 fps van z'n voorloper. Ter vergelijking: de Core i7-4790K (topmodel uit de Socket 1150-reeks) komt op 9,05 punten in Cinebench en 18,4 fps in de video-encoding benchmark. Het nieuwe instapmodel i7-5820K is welllicht de grootste verrassing. Met respectievelijk 11,06 punten en 21,9 fps in deze twee benchmarks is de chip vrijwel net zo snel als de i7-4960X, tot voor kort Intels topmodel in de Socket 2011-serie van 1000 euro. Ook het verschil tussen deze chip en de i7-4790K is aanzienlijk.

Maken we een vergelijking met de high-end cpu's van een paar generaties terug, dan is het verschil helemaal groot. Qua stroomverbruik heeft Intel ook flinke stappen gemaakt. Want waar het nieuwe topmodel i7-5960X in Cinebench zo'n 30 procent sneller is dan z'n voorloper, is tegelijkertijd het stroomverbruik van het complete systeem 21 watt lager. Het maakt dat we mogen concluderen dat de efficiëntie, ofwel performance-per-watt flink is toegenomen.

Conclusie

De nieuwe Haswell-E-cpu's zijn de snelste processors van dit moment en zeer geschikt voor wie bijvoorbeeld (semi-)professioneel aan videobewerking, 3D-rendering of CAD/CAM doet. De prijs is wel een struikelblok, ook vanwege het in eerste instantie nog dure DDR4-geheugen. Het goede nieuws is wel dat je niet per se een topmodel i7-5960X nodig hebt. Ook instapper i7-5820K is een bloedsnelle processor en is volgens ons het meest interessante model. Voor het eerst kun je immers een instapper met 6 cores kopen. Wel moeten we de opmerking maken dat voor veel mensen (inclusief gamers) de i7-4790K van het normale Haswell Socket 1150-platform ook meer dan snel genoeg is.

We leven nu al een paar jaar zij aan zij met AI. Chatbots die ons moeten helpen bij talloze taken, zijn aan de orde van de dag. De bedrijven die deze AI-modellen maken, zeggen alleen steeds vaker dat de volgende doorbraak binnen handbereik is: artificial general intelligence (AGI). Maar wat die term precies betekent, hangt sterk af van aan wie je het vraagt.

Anno 2025 weten we niet beter dan dat we hele gesprekken kunnen voeren met AI-bots en binnen een paar seconden plaatjes kunnen maken van alles wat we maar kunnen bedenken. Wil je je e-mail wat formeler maken? Dan haal je die even langs ChatGPT. Geen zin om een lang rapport te lezen? Dan vat je het samen met Copilot. Gepersonaliseerde ideeën voor verjaardagcadeaus? Gemini heeft er zat.

Waar AI-chatbots bij de introductie van ChatGPT nog vooral als een geinig tijdverdrijf werden gezien, hebben steeds meer mensen manieren gevonden om kunstmatige intelligentie in hun dagelijkse leven te gebruiken. Maar inmiddels weten veel mensen ook waar ze deze bots beter níét voor kunnen gebruiken. AI-modellen verzinnen geregeld informatie, dus moet je oppassen bij feitelijke vragen en is het al helemaal niet verstandig om chatbots hele onderzoeksrapporten te laten schrijven.

AI-bedrijven brengen om de paar maanden nieuwe AI-modellen uit, die bijvoorbeeld beter zouden zijn in kritisch denken of in het oplossen van problemen, maar toch blijven zulke tekortkomingen hardnekkig. Het is bij veel menselijke taken dan ook niet vertrouwd om ze (volledig) te laten overnemen door AI. De bedrijven achter deze chatbots spreken steeds vaker over de komst van een echte doorbraak: waardoor AI-bots op veel gebieden niet meer onderdoen voor de mens en deze mogelijk zelfs overtreffen. We zouden daar nog maar een paar jaar op moeten wachten.

AGI is het toverwoord

Deze doorbraak wordt door de meeste AI-bedrijven AGI genoemd, oftewel artificial general intelligence. ChatGPT-maker OpenAI, Facebook- en Instagram-moederbedrijf Meta, Elon Musks xAI, Microsoft en het Chinese DeepSeek hebben in het afgelopen jaar allemaal aangegeven dat ze werken aan AGI-modellen. Ze lijken daarbij stuk voor stuk vastbesloten om de eerste te zijn.

Niet alleen AI-bedrijven streven naar AGI, maar bijvoorbeeld ook de Amerikaanse overheid. Verschillende leden van de regering willen een soort 'Manhattanproject' opzetten, om te verzekeren dat de VS als eerste land zo'n systeem ontwikkelt. Daarmee verwijzen ze naar het initiatief uit de jaren veertig waarmee de eerste atoombom werd ontwikkeld. AGI realiseren wordt door veel partijen daarom gezien als een 'big deal'.

Filosofische vraagstukken

Maar eigenlijk weten we helemaal nog niet goed weten wat AGI precies inhoudt. Al sinds de jaren vijftig wordt er onder onderzoekers uitvoerig gediscussieerd over de precieze definitie van de term, weet Siri Beerends. Zij is als AI-deskundige onderdeel van het technologie-kritische platform SETUP. "AGI is vooral een marketingconcept. Er is geen eenduidige definitie."

"Onder AGI verstaan de meeste mensen een kunstmatig intelligent systeem dat onze menselijke intelligentie benadert of kan nadoen", zegt Joris Krijger, techniekfilosoof en schrijver van het boek 'Onze kunstmatige toekomst'. Dat is een behoorlijk brede en vage definitie die leidt tot filosofische vraagstukken als 'wat is intelligentie?' en 'hoe intelligent is de mens?'

Beerends: "Ontwikkelaars doen nu alsof we daar een concreet antwoord op hebben, alsof we de mens en haar intelligentie helemaal begrijpen en kunnen nabouwen, maar dat is niet zo. Veel aspecten van intelligentie zijn niet eens meetbaar."

Toch worden er manieren verzonnen waarop AI-systemen kunnen worden getoetst op menselijke intelligentie. De Turingtest is waarschijnlijk de populairste graadmeter. Bij dat experiment chat iemand met zowel een mens als een bot, zonder te weten wie nu precies wie is. Als de proefpersoon niet kan achterhalen wie de computer is, dan is de bot geslaagd voor de test. Veel huidige AI-chatbots kunnen dit experiment doorstaan, maar betekent dat dat ChatGPT even intelligent is als een mens?

©Dragos Condrea

Lees ook: Chat je met een mens of een AI-bot? 9 manieren om het te testen

Syntax en semantiek

Er zijn maar weinig AI-onderzoekers die ChatGPT als 'menselijk intelligent' zullen bestempelen. De meeste deskundigen zijn het er tegenwoordig over eens dat AGI-modellen ons niet alleen maar voor de gek moeten kunnen houden. Maar wat ze dan wél precies moeten kunnen, blijft onderwerp van discussie.

Krijger vindt bijvoorbeeld dat er menselijke 'agency' voor nodig is: het vermogen om initiatieven te ontplooien, nieuwsgierig te zijn en voortdurend te blijven leren. "AI-modellen beantwoorden nu onze vragen, maar bedenken vervolgens niet: 'Dat wil ik eigenlijk ook nog weten'."

Maarten Lamers, AI-onderzoeker aan de Universiteit Leiden, sluit zich daarbij aan. "Momenteel weet een AI-model hoe een hond eruitziet, doordat het is getraind met duizenden plaatjes van honden", zegt hij. "Maar vaak kan zo'n model van daaruit niet verder redeneren. Als wij een hond zien, kunnen we ons ineens afvragen: waarom stuurden de Russen eigenlijk een hond de ruimte in en geen kat?"

AI-modellen moeten volgens Lamers verder autonomer worden. "Een systeem dat afwacht tot we zeggen 'boek deze vakantie', 'schrijf dit' of 'zing een liedje' zou ik geen AGI noemen, ook al kan hij het nog zo goed." Hoe een autonoom AI-systeem eruit moet gaan zien, weet hij niet. "Maar ik zie ook geen fundamenteel bezwaar waarom het niet zou kunnen."

Daar is niet iedereen het mee eens. Beerends denkt dat dit met de huidige taalmodellen, die worden getraind met vrachtladingen aan tekst, inherent onmogelijk is. "De output van AI-bots is puur gebaseerd op kansberekening en woordvoorspelling. Ze snappen niets." "Dat noem je het verschil tussen syntax, het volgen van regels, en semantiek, het daadwerkelijk begrijpen van waar we mee bezig zijn", vult Krijger aan. "Dat laatste kunnen taalmodellen niet bereiken, daar moet een heel nieuwe vorm van AI voor worden uitgevonden."

©@TeenyBiscuit.

Economisch waardevol werk

Hoewel AGI volgens de veel geopperde definitie dus moeilijk (zo niet onmogelijk) te bereiken is, hanteren sommige AI-bedrijven een geheel eigen definitie van AGI. Dat geldt onder meer voor het bedrijf achter de populairste AI-chatbot: OpenAI. Rond de introductie van ChatGPT omschreef dat bedrijf AGI nog als een 'AI-systeem dat over het algemeen slimmer is dan mensen', maar inmiddels zegt OpenAI dat AGI al is bereikt zodra een systeem beter presteert dan mensen 'bij economisch waardevol werk'. "Dat kun je met de bestaande modellen wél bereiken", zegt Krijger. "Je kunt een taxichauffeur bijvoorbeeld vervangen door zelfrijdende auto's, of een bankkantoor vullen met AI-agents die efficiënter werken dan mensen."

We zijn volgens OpenAI hard op weg naar dat punt; volgens het bedrijf zit zijn nieuwste GPT-model al op het niveau van een slimme middelbare scholier. "Daarvoor baseert OpenAI zich onder meer op hoe goed het scripties kan schrijven", weet Beerends. "Maar ChatGPT kan dat alleen omdat de bot eindeloos veel voorbeelden van scripties heeft gezien en kan voorspellen wat er ongeveer in een scriptie moet staan. Dat zegt helemaal niets over intelligentie."

©MichaelVi - stock.adobe.com

©Universal Pictures International

Van AGI naar ASI

OpenAI maakt het met zijn nieuwe, economische definitie dus een stuk makkelijker voor zichzelf om als eerste te kunnen zeggen dat 'AGI' bereikt is. Onlangs kwamen een aantal Amerikaanse wetenschappers, die werkzaam waren bij verschillende AI-bedrijven en onderzoeksinstanties, met een uitgebreid hypothetisch scenario waarin ze schetsen hoe AGI (volgens de economische definitie) al tegen 2027 werkelijkheid kan worden.

Dat betekent niet dat OpenAI AGI ziet als het eindpunt van de ontwikkeling van kunstmatige intelligentie. Na AGI werken ze nog toe naar een overtreffende trap: artificial superintelligence (ASI). Daarbij zou een AI-model beter presteren dan mensen in iedere taak waar geen lichaam voor nodig is. OpenAI-CEO Sam Altman heeft het steeds vaker over deze superintelligentie. Hij ziet AGI tegenwoordig meer als een tussenstap, eentje die er naar eigen zeggen 'niet echt toe zal doen', terwijl ASI de échte doorbraak moet zijn.

Wederom wordt er een krappe deadline genoemd: nog dit decennium moeten we kunstmatige superintelligentie bereiken. OpenAI is opnieuw niet de enige die dat denkt: ook Meta en xAI geloven in de spoedige komst van AI-systemen die slimmer zijn dan de allerslimste mens. De eerdergenoemde wetenschappers onderschrijven die verwachting, al delen ze in hun scenario wel een apocalyptische toekomstvisie: ASI ontwikkelt uiteindelijk een biowapen waarmee de mensheid wordt uitgeroeid.

Grote gevolgen

Of kunstmatige intelligentie ooit in staat zal zijn tot zo'n massa-extinctie, blijft natuurlijk koffiedik kijken. AI-experts discussiëren al meer dan zeventig jaar over het potentieel van kunstmatige intelligentie. Dat zal voorlopig niet veranderen. Een ding is volgens Krijger in ieder geval wél duidelijk: AI-modellen worden op veel gebieden in rap tempo beter. Dat blijkt uit talloze benchmarks die meten hoe goed kunstmatige intelligentie presteert in uiteenlopende taken, zoals spraakherkenning of begrijpend lezen, vergeleken met het menselijke gemiddelde. "Je ziet dat al die lijntjes recht omhoog gaan, omdat AI zulke dingen steeds beter kan, soms zelfs beter dan mensen.".

Hoewel de huidige vorm van kunstmatige intelligentie (narrow AI) de mens nog lang niet in alle cognitieve taken kan overtreffen, denkt de techfilosoof dat ze op een hoop gebieden al als 'goed genoeg' wordt beschouwd. Volgens Krijger zullen veel mensen daarvan de gevolgen merken. "De grote onderzoeksbureaus schatten dat de huidige AI-modellen ongeveer 60 procent van de banen gaan raken en 30 procent ook kunnen overnemen. Daar heb je dus niet eens AGI voor nodig."

AI-vervanger

Beerends merkt dat veel mensen bereid zijn om mensenwerk te vervangen door AI-bots. Daar maakt de AI-criticus zich grote zorgen over. "Mensen denken dat kunstmatige intelligentie meer kan dan in werkelijkheid het geval is. Dat is gevaarlijk. Therapeuten en psychologen worden nu bijvoorbeeld vervangen door AI, maar chatbots praten alleen maar met je mee. Dat kan ertoe leiden dat suïcidale gevoelens juist worden versterkt."

"Ik denk dat het heel belangrijk is om je te beseffen dat je met alles wat je doet, zoals het schrijven van mails of verslagen, in feite je eigen AI-vervanger traint", vertelt Krijger. "Er kan een moment komen dat iemand zegt: we laten een AI-systeem jouw werk doen. En jij hebt daar dan zelf alle input voor geleverd." Volgens hem moeten werknemers nu de toekomst van hun baan zien vast te stellen, bijvoorbeeld door zich aan te sluiten bij een vakbond of AI-waarborgen te laten opnemen in hun arbeidsvoorwaarden. De AI-trend pakt anders voor velen van ons niet gunstig uit, vreest hij. "De komende vijf tot tien jaar worden op AI-gebied heel spannend. Niet zozeer door de zogenaamde komst van AGI, maar eerder door wat de 'saaie' AI van nu teweeg gaat brengen."

Met de L'OR Barista Absolu zet je thuis zowel warme als gekoelde koffie, om er naar eigen recept ijskoffie van te maken. In deze review bespreken we gebruiksgemak, smaak en consistentie, of de Enjoy Over Ice-stand en Intensity Boost echt verschil maken én of het prijskaartje van 129 euro (adviesprijs) dat waard is.

Design & bouw

De L’OR Barista Absolu is een compacte koffiemachine die werkt met de welbekende capsules. Hij weegt net geen 3,5 kilo en is 28,3 centimeter hoog, 16,2 centimeter breed en 39,6 centimeter diep. Het testexemplaar is uitgevoerd in matgrijs, met aan de achterzijde een waterreservoir met klepje en handig hengsel, en met een capaciteit van 1,2 liter. Bovenop zit een hendel die je naar boven kunt trekken om de capsule op de juiste plek in de machine te doen; daarachter zitten de bedieningsknoppen.

Aan de voorzijde onder het koffietuitje zit een opvangreservoir dat je los kunt halen. Deze is niet in hoogte te verstellen, maar wel los te halen om er een grote mok onder te zetten; handig bij de XXL-koffies. Als je het hele paneel naar voren trekt, zie je het bakje waar gebruikte capsules in vallen. Kortom: een overzichtelijk apparaat.

©Saskia van Weert

Handleiding & meegeleverde capsules

Er zit geen uitgebreide handleiding bij, alleen een boekje waarin met tekeningen wordt aangegeven hoe de machine werkt. Dat is voldoende duidelijk. Ook zit er bij de testmachine een doosje met tien originele L’OR-XXL-capsules om de machine mee te leren kennen.

©Saskia van Weert

Bediening & opties

De bediening en het aantal opties is eveneens vrij overzichtelijk. De Absolu kan overweg met twee formaten capsules: normaal en XXL. Het apparaat herkent het formaat automatisch, daar hoef je als gebruiker niets voor te doen. Er zitten vijf knoppen op. De drie grotere knoppen zijn voor ristretto, espresso en lungo. Daarachter zitten twee kleinere knoppen: links voor ijskoffie en rechts voor extra sterke koffie.

Wie zin heeft in koffie zorgt voor een gevuld waterreservoir, een capsule op de juiste plek en met een druk op de knop gaat de machine aan de gang. Hij is niet per se supersnel; het zetten van een lungo met een XXL-capsule duurt van het indrukken van de knop tot aan de laatste druppels ruim anderhalve minuut.

©Versuni

Iced coffee in de praktijk

De functie waarmee de Absolu wordt aangeprezen, is de ijskoffie. In de beleving van het testteam zijn dat zoete, vaak calorierijke lekkernijen om lekker van te genieten: een combinatie van koffie, zuivel en bijvoorbeeld karamelsaus. De verwachtingen zijn hooggespannen, maar na het bestuderen van de handleiding worden die toch wel flink getemperd.

Wat de machine doet als je de Enjoy Over Ice-knop indrukt en de gewenste hoeveelheid koffie (klein, middel of groot) kiest, is lauwe koffie produceren in een glas of mok waar je zelf eerst ijsklontjes in hebt gedaan. Het voordeel is dat de smaken van de koffie niet worden aangetast door de hitte en dat de koffie extra romig is. Maar je zult zelf aan de slag moeten met toevoegingen en toppings.

©Versuni

Eindoordeel

De Barista Absolu is een gebruiksvriendelijk, compact apparaat met een smaakvol uiterlijk. Hij is beschikbaar in wit, grijs en zwart, en past daardoor prima bij de meeste keukens. Het aantal gebruiksopties is overzichtelijk: ristretto, espresso of lungo in normaal of XXL-formaat, extra sterk of lauw om ijskoffie mee te maken. Er kan eigenlijk niks misgaan tijdens het gebruik. Hij werkt met capsules die na gebruik gemakkelijk worden weggegooid door het opvangbakje in een vuilnisbak te legen.

Ben je een liefhebber van dit type koffie, dan is het een prima apparaat. De functie waarmee hij wordt aangeprezen, namelijk de ijskoffie, stelt helaas teleur. Fijnproevers waarderen waarschijnlijk het behoud van de aroma's door de koffie lauw te zetten, maar als je aan de slag gaat met slagroom en zoete sausjes valt dit voordeel helemaal weg. Speciaal voor de ijskoffie hoef je hem niet te kopen, je kunt even goed je kopje koffie in de koelkast zetten als je zin hebt in een luxe ijskoffie.