Gevorderde gebruikers weten dat een computer sneller te bedienen is met het toetsenbord dan via de muis. Het toverwoord is 'toetscombinaties', er zijn er honderden. We hebben de beste voor je opgezocht voor Windows, Office en tijdens het internetten.

Tip 01: Toetscombinaties

De benamingen 'sneltoetsen' en 'toetscombinaties' worden door elkaar gebruikt, maar technisch gezien is er een verschil. Een sneltoets is een toets op je toetsenbord om bijvoorbeeld je geluid uit te schakelen of om naar een volgend liedje te gaan.

Met een toetscombinatie wordt het gelijktijdig/achtereenvolgend indrukken van meerdere toetsen bedoeld. De bekendste toetscombinaties zijn Ctrl+C (kopiëren) en Ctrl+V (plakken). Deze onmisbare toetscombinaties kun je overal gebruiken. In de Windows Verkenner kopieer en plak je er bestanden mee, in Microsoft Word voer je dezelfde acties uit op een stukje tekst.

©PXimport

Tip 01 Toetscombinaties versnellen acties die je normaal gesproken met de muis uitvoert.

Tip 02: Onmisbare basis

Naast de in tip 1 genoemde combinaties voor kopiëren en plakken, heeft Windows nog een paar toetscombinaties die iedereen zou moeten kennen. Windows-toets+D leidt je altijd naar je bureaublad. Openstaande vensters en programma's worden niet gesloten, maar even geminiseerd zodat je snel op je bureaublad bent. Ook Ctrl+F is belangrijk, dit activeert de zoekfunctie van het programma dat je voor je neus hebt. In Microsoft Office kun je met Ctrl+F zoeken naar een tekst in een document. In een browser laat Ctrl+F je zoeken binnen de pagina. Druk steeds op Enter om naar het volgende zoekresultaat op de pagina te springen.

De Tab-toets is essentieel in je webbrowser, bijvoorbeeld als je een formulier invult. Met Tab spring je steeds naar het volgende invulveld. Shift+Tab keert de actie om, zodat je weer in het vorige veld staat.

©PXimport

Tip 02 Windows-toets+D minimaliseert alle programma's en vensters en toont je bureaublad, ook in Windows 8.1.

Toetscombinaties snel leren

De toetscombinaties in dit artikel zorgen ervoor dat je je computer sneller kunt gebruiken omdat je de muis minder hoeft aan te raken. Niet alle toetscombinaties zijn even handig voor iedereen. Leer dus alleen de toetscombinaties uit je hoofd die voor jou relevant zijn. Hoe doe je dit het snelst? Noteer de toetscombinaties op een papiertje en bewaar dit in de buurt van je beeldscherm.

Elke keer als je hand voor een actie intuïtief naar je muis grijp, pak je het spiekblaadje en voer je de actie uit met de toetscombinatie. Het kost een klein beetje discipline, maar je krijgt er veel gemak voor terug. Het aanleren van toetscombinaties die voor jou persoonlijk relevant zijn, gaat sneller dan je denkt!

Tip 03: Vinden en starten

Windows heeft een handige zoekfunctie aan boord waarmee je via je toetsenbord programma's kunt starten of snel bij de juiste instelling bent. In Windows 8.1 kun je direct in het startscherm beginnen met typen. Tik bijvoorbeeld beeldscherm om bij de beeldscherminstellingen te komen of excel om Microsoft Excel te vinden. Er wordt een zoekopdracht uitgevoerd waarna je met de pijltjestoetsen de instellingen kunt openen of het programma start. De truc werkt ook voor bestanden om bijvoorbeeld een document te openen of muziek af te spelen.

De zoekfunctie is voor Windows 8.1-gebruikers ook vanaf het bureaublad te activeren met de toetscombinatie Windows-toets+S. De zoekfunctie van Windows 7 (en eerder) is iets beperkter, maar nog steeds uitermate handig. Ook hiermee kun je bestanden vinden en openen of programma's starten. Druk op de Windows-toets en typ een gedeelte van de programma- of bestandsnaam.

©PXimport

Tip 03 Gebruik de ingebouwde zoekfunctie van Windows 8.1 met Windows-toets+S om programma's snel te starten, bestanden te openen en instellingen te vinden.

Tip 04: Programma sluiten

Een prettige toetscombinatie om achter de hand te houden is Alt+F4. Dit vervangt het bekende afsluitkruisje om een programma te beëindigen. De toetscombinatie Ctrl+F4 is een minder bekende variatie hierop en sluit alleen het document binnen de applicatie. Neem als voorbeeld Microsoft Word met twee geopende documenten. Met Alt+F4 wordt heel Microsoft Word (en dus beide documenten) afgesloten. Wanneer je Ctrl+F4 gebruikt sluit je alleen het Word-document af dat je op dat moment voor je hebt.

Sommige programma's laten zich niet afsluiten met Alt+F4 (bijvoorbeeld Spotify). Dit geldt ook voor vastgelopen programma's. Als je SuperF4 installeert via deze link, krijg je de agressieve toetscombinatie Ctrl+Alt+F4 tot je beschikking. Hiermee wordt een (vastgelopen) programma direct beëindigd.

©PXimport

Tip 04 SuperF4 zorgt ervoor dat je zelfs vastgelopen programma's met de toetscombinatie Ctrl+Alt+F4 kunt afsluiten.

Tip 05: Ververs pagina

Soms gaat er iets mis tijdens het internetten. Een pagina wordt niet goed getoond of er zijn bijvoorbeeld problemen om je aan te melden bij een website. Om uit te sluiten dat het probleem bij jou ligt, heb je een aantal trucjes binnen handbereik. Druk op F5 om de pagina opnieuw te tonen. Ctrl+F5 is beter en vraagt de pagina opnieuw op via internet. Hierbij wordt de cache overgeslagen.

Cache is een soort geheugenbuffer op je computer waar onderdelen van websites worden bewaard om pagina's sneller te tonen. Het is goed om de cache regelmatig op te schonen. Dit kan in vrijwel elke browser met de toetscombinatie Ctrl+Shift+Del.

©PXimport

Tip 05 Gebruik Ctrl+Shift+Del om de cache van je webbrowser te legen.

Fn-toets van je laptop

Laptopgebruikers hebben naast Ctrl, Shift, Alt en de Windows-toets nog een speciale toets tot hun beschikking: Fn. Met de Fn-toets worden extra functies van de laptop aangeroepen. De mogelijkheden van de Fn-toets verschillen per merk/type laptop, maar zijn eenvoudig terug te vinden. De Fn-toets heeft een bepaalde kleur, bijvoorbeeld oranje. Bij sommige van je normale toetsen zie je een extra functie die eveneens in deze kleur is weergegeven. De functie wordt meestal met een icoontje aangeven. Zo kun je met de juiste Fn-toetscombinatie bijvoorbeeld snel het beeldscherm dimmen of juist helder maken, het geluidsvolume regelen of een film pauzeren.

Het is goed om de werking van de Fn-toets te kennen, ook als je de achterliggende opties nooit gebruikt. Je kunt via de Fn-toets bijvoorbeeld ook per ongeluk je wifi of touchpad uitschakelen. Als je niet weet dat deze optie bestaat, zou je kunnen denken dat er iets mis is met je verbinding of touchpad.

Tip 06: Werken met tabs

Tijdens het internetten is de verleiding groot om allerlei linkjes aan te klikken om de informatie te vinden die je zoekt. Als je de Ctrl-toets ingedrukt houdt terwijl je op een link klikt, wordt de pagina in een nieuw tabblad geopend. Het tabblad van de huidige pagina wordt dus niet gesloten en je kunt de informatie achter de link later lezen. Dankzij deze truc kun je optimaal en vooral zeer snel werken met tabs in je webbrowser. Ctrl+W sluit de huidige tab en Ctrl+Shift+T doet het omgekeerde.

Hiermee open je tabs die je per ongeluk hebt afgesloten. Als je veel tabbladen open hebt staan, dan zijn Ctrl+PageUp en Ctrl+PageDown goed om te onthouden. Je bladert hiermee door geopende tabbladen. Dit is vergelijkbaar met de bekende Alt+Tab toetscombinatie van Windows, waarmee je wisselt tussen openstaande programma's. Met Ctrl+T open je een nieuwe tab (leeg) en kun je zelf een webadres intypen. Je springt naar de adresbalk met Alt+D.

©PXimport

Tip 06 Blader sneller door de informatie die je wilt lezen door te werken met de tabs van je webbrowser.

Tip 07: Favorieten

Makers van internetbrowsers hebben bijna allemaal een andere benaming voor 'websiteboekenleggers', zoals favorieten, bookmarks en bladwijzers. Toch doen ze nagenoeg hetzelfde: een webpagina bewaren zodat je er later nog eens terug kunt keren.

De toetscombinatie Ctrl+D werkt in (bijna) alle browsers en voegt een nieuwe websiteboekenlegger toe. Je kunt optioneel nog een omschrijving intypen en de favoriet, bladwijzer of bookmark bewaren met de Enter-toets.

©PXimport

Tip 07 Gebruik de toetscombinatie Ctrl+D om een website toe te voegen als favoriet, bladwijzer of bookmark.

Tip 08: Spelling

Hoewel je brieven kunt typen in 101 programma's en websites, doen de meeste mensen dit nog steeds graag in Microsoft Office. Eén van de vele redenen is de spellingscontrole. Dankzij slimme toetscombinaties bedien je de spellingscontrole nog beter. Als een woord een rood kringeltje heeft, is er iets mee aan de hand. Zorg ervoor dat de muiscursor op het woord staat en gebruik Alt+F7.

Microsoft Word geeft alternatieven voor het woord dat je (mogelijk) fout geschreven hebt. Gebruik Ctrl+F7 om de synoniemenlijst op te roepen. Met F7 laat je je volledige document op spelling controleren.

©PXimport

Tip 08 Er zijn handige F7-toetscombinaties in Office beschikbaar die allemaal te maken hebben met de spellingscontrole.

Tip 09: Speciale tekens

Soms heb je speciale tekens nodig om een woord correct te schrijven. In de Nederlandse taal komen de tekens é, è, ë en ï regelmatig voor. Deze tekens staan (meestal) niet op je toetsenbord, maar zijn wel eenvoudig in een document te plaatsen met de juiste ASCII-code. Je voert een code in door de LinkerAlt-toets ingedrukt te houden terwijl je de juiste cijfers intypt.

Voor de é is dit bijvoorbeeld Alt+130. Een goede lijst met ASCII-codes vind je hier. Noteer de belangrijkste codes voor jezelf die je echt gaat gebruiken op je lijstje. Let op: Alt-codes werken via het numeriek toetsenbord (rechts). Voor sommige codes is een 'voorloop nul' nodig, bijvoorbeeld Alt+0128 voor het Euro-teken. Geen zin om codes te onthouden of op te zoeken? Je kunt het woord ook fout schrijven en via de spellingscontrole laten corrigeren, bijvoorbeeld 'cafe' naar 'café'.

©PXimport

Tip 09 Speciale tekens nodig? Gebruik de ASCII-code, bijvoorbeeld Alt+0128 voor het Euro-teken.

Toetscombinaties zelf vinden

We hebben in dit artikel een selectie gemaakt van handige tips en toetscombinaties om je computer sneller te bedienen met het toetsenbord. Uiteraard zijn er veel meer mogelijkheden die misschien handig voor je zijn. Gebruik Google om de juiste toetscombinaties te vinden of kijk in de menu's van programma's die je gebruikt. In de menu's vind je achter de beschikbare opties meestal ook een toetscombinatie.

In het menu Bestand staat bijvoorbeeld achter Afdrukken de toetscombinatie Ctrl+P. Op deze manier kun je snel de beste toetscombinaties achterhalen in iTunes, Photoshop, Internet Explorer, Spotify en andere programma's. Zie je geen menu? Druk dan eerst op de Alt-toets, grote kans dat het menu nu wel verschijnt!

©PXimport

Kijk in de menu's van programma's om toetscombinaties te vinden voor handelingen die je vaak uitvoert.

AI is inmiddels doorgedrongen tot in bijna elk digitaal domein. Van vertaaltools en chatbots tot beeldmakers en medische toepassingen. Veel gebruikers vinden AI handig, efficiënt en zelfs creatief. Toch brengt deze evolutie ook minder zichtbare risico's met zich mee, op persoonlijk, maatschappelijk en ecologisch vlak.

AI is inmiddels doorgedrongen tot in bijna elk digitaal domein. Van vertaaltools en chatbots tot beeldmakers en medische toepassingen. Veel gebruikers vinden AI handig, efficiënt en zelfs creatief. Toch brengt deze evolutie ook minder zichtbare risico's met zich mee, op persoonlijk, maatschappelijk en ecologisch vlak.

In dit artikel bekijken we verschillende AI-risicozones. Wat is bijvoorbeeld de milieu-impact van AI? Hoe betrouwbaar zijn de antwoorden van chatbots? Wat als synthetische media (alles wat met AI wordt gemaakt) niet meer van echt te onderscheiden zijn? En hoe beïnvloeden AI-systemen onze economie, privacy en ons denkvermogen? De grens tussen mens en machine vervaagt.

Dit artikel is bedoeld voor wie voorbij de hype wil kijken en wil begrijpen wat er op het spel staat. Elk onderdeel behandelt een specifiek risico, met voorbeelden en toepassingen. Zo krijg je een goed beeld van de schaduwkanten van AI. Niet om de technologie af te wijzen, maar om er bewuster en verantwoordelijker mee om te gaan.

Ecologische voetafdruk

Hoewel AI vaak als iets immaterieels en 'in de cloud' wordt voorgesteld, is de milieu-impact allesbehalve onzichtbaar. De menselijke hersenen verbruiken continu ongeveer 20 watt, vergelijkbaar met een gloeilampje. Daarmee worden 86 miljard neuronen en duizenden synapsen per neuron gevoed.

Grote taalmodellen als GPT of Gemini vragen daarentegen enorm veel rekenkracht. De trainingsfase kan duizenden MWh vereisen en miljoenen liters water voor koeling, afhankelijk van het datacenter en de gebruikte hardware. Ook het gebruik (inferentie) is belastend: elke prompt/antwoord-interactie bij modellen uit deze klasse vraagt energie en koeling aan de serverzijde.

AI heeft dus een stevige ecologische voetafdruk. Tegelijk worden oplossingen ontwikkeld, zoals restwarmtehergebruik, luchtkoeling in plaats van waterkoeling, meer hernieuwbare energie en efficiëntere modellen. Denk aan compacte taalmodellen, zoals TinyML, quantisatietechnieken (kleinere getallen en minder geheugen) en lokaal draaiende AI's (edge AI).

©(c) Wikipedia, CC BY-SA

Hallucinaties

AI-chatbots doen de gebruiker graag een plezier. Daarbij zijn ze opvallend overtuigend, ook wanneer ze onzin produceren, oftewel wanneer ze hallucineren.

Hallucinaties kunnen ernstige gevolgen hebben, bijvoorbeeld wanneer juristen verwijzen naar niet-bestaande wetsartikelen of wanneer medische informatie klakkeloos wordt overgenomen. Controleer gevoelige informatie daarom altijd via meerdere bronnen. Doe dit zeker bij gevoelige of complexe thema's. Weet ook dat AI-modellen zich vaak verontschuldigen als je teruggeeft dat er een fout is gemaakt. Vervolgens herhalen ze zich doodleuk.

Hallucinaties zijn hardnekkiger bij fenomenen als data- en conceptdrift. Bij het eerste herkent het model je eigen input minder goed doordat de vorm afwijkt van de trainingsinput. Bij het tweede is de inputvorm hetzelfde gebleven, maar is de betekenis inmiddels veranderd. Meer weten over datadrift en conceptdrift.

Verder kan het model te veel details uit trainingsdata opnemen en zo irrelevante informatie meenemen (overfitting). Of omgekeerd: onvoldoende zinvolle data gebruiken (underfitting). Ook deze fenomenen kunnen het hallucineren versterken.

Bias en manipulatie

AI-modellen krijgen enorme datahoeveelheden van het internet als input. Deze zijn zelden neutraal, waardoor vooroordelen of een westers wereldbeeld in het leerproces sluipen. Dat zorgt voor vertekening of bias (vooringenomenheid). AI-modellen kunnen bijvoorbeeld vrouwen aan zorgberoepen linken en mannen aan leidinggevende functies, of etnische groepen benadelen bij risicobeoordelingen.

Bias is niet alleen maatschappelijk, maar ook technisch. Een model leert niet alleen wat er ín de data staat, maar ook hoe die data zijn verdeeld. Als een bepaalde bron oververtegenwoordigd is, of als een schrijfstijl vaker voorkomt, dan krijgt dat automatisch meer gewicht. De architectuur en trainingsmethode versterken die patronen. Daardoor kunnen antwoorden die objectief lijken toch subtiel een voorkeur bevatten.

Interessant is ook dat onderzoekers political compass-testvragen voorlegden aan grote AI-taalmodellen (LLM's). De conclusie: zowat alle LLM's situeren zich in het links-economische, sociaal-libertaire kwadrant. Besef dat ook deze testvragen een vooroordeel (kunnen) bevatten, wat aantoont hoe moeilijk het is bias correct te beoordelen.

Nog problematischer wordt het bij manipulatie, wanneer deze bias opzettelijk in het model zit. Denk aan AI-toepassingen in advertenties die inspelen op angsten of overtuigingen. Algoritmische sturing kan bovendien gemakkelijk tot gelijkgezinde groepen (echo chambers) en polarisering leiden.

Omdat AI-modellen zo complex zijn, is vaak onduidelijk hoe de output tot stand komt (de black box). Dit vergroot de transparantiebehoefte en verklaart waarom veel wetenschappers pleiten voor explainable AI, of LLM's en AI-algoritmen opensource willen maken.

Synthetische media

De term synthetische media verwijst naar beelden, audio of tekst die volledig of deels AI-gegenereerd zijn. Denk aan deepfakes, nagebootste stemmen of automatisch gegenereerde nieuwsartikelen. Zulke toepassingen lijken creatief en handig, je maakt bijvoorbeeld een marketingvideo zonder camera of acteurs, maar de keerzijde is zorgwekkend.

Deepfakes kunnen personen dingen laten zeggen die zo zijn uitgesproken. Andersom kunnen echte beelden als deepfake worden afgedaan, ook wel 'the liar's dividend' genoemd. Deepnudes (gefingeerde naaktbeelden) kunnen dan weer gebruikt worden voor wraakporno.

Deze technologieën maken ook nepnieuws: desinformatie waarbij feiten doelbewust worden verdraaid. Dit tast het vertrouwen in communicatie en bewijsvoering aan en doet steeds meer mensen geloven in de maakbaarheid van de realiteit. Wat echt is, hangt vooral af van hoe je deze zelf vormgeeft. Feit en fictie raken verstrengeld, waardoor we belanden bij concepten als alternate truth en postrealiteit. Daarin wegen perceptie, gevoel en overtuiging zwaarder dan feiten. Synthetische media vragen daarom niet alleen om kritische blik, maar mogelijk ook om watermerken en regulering.

Zelfbevlekking

AI-modellen gebruiken vrijwel alle beschikbare internetbronnen als trainingsmateriaal. Omdat generatieve AI zelf steeds meer online content produceert, gebruiken modellen ook hun eigen output opnieuw. Zo ontstaat een zichzelf versterkende kringloop waarbij AI zich voedt met AI-gegenereerde inhoud. Deze vorm van zelfbevlekking verhoogt het risico op kwaliteitsverlies in digitale content, ook wel slop of enshittification genoemd.

AI genereert output namelijk op basis van patronen, niet vanuit betekenis of intentie. Als deze patronen ook nog eens uit andere AI-bronnen komen, ontstaat een neerwaartse spiraal met nauwelijks nuancering en steeds herhaalde ideeën. Hierdoor verhoogt ook het risico op hallucinaties en bias en de mens raakt out-of-the-loop. Op termijn dreigt model collapse: AI-modellen worden minder intelligent naarmate ze vaker op eigen output trainen.

Sommigen spreken van een zombie-internet. Zo blijkt inmiddels al zeker vijf procent van de nieuwe Engelstalige Wikipedia-inhoud AI-gegenereerd te zijn. Bovendien nemen mensen typische AI-taal, met herkenbare woordkeuzes, steeds vaker over. Om deze dynamiek te doorbreken, moeten menselijke input en creativiteit centraal blijven staan in het AI-trainingsproces.

Auteursrecht

AI roept fundamentele vragen op rond auteursrecht. Modellen worden getraind op grote hoeveelheden tekst, beeld en audio zonder dat makers altijd toestemming hebben gegeven. Dit leidt tot discussies over schending van auteursrecht.

Er lopen inmiddels meerdere rechtszaken tegen AI-bedrijven. Het gaat onder meer om claims rond ongeoorloofd gebruik van beschermde werken voor training en ongewenste herhaling van fragmenten in AI-output. Bedrijven worden daardoor steeds bewuster van licenties, databescherming en toestemmingseisen.

De VS en Europa hanteren verschillende juridische kaders. In de VS wordt soms gesproken van 'fair use' bij transformatief gebruik, terwijl Europa zich baseert op strengere richtlijnen en opt-out-mechanismen via het TDM-AI-protocol.

AI-output roept ook andere auteursrechtelijke vragen op. Wie is bijvoorbeeld de auteur van een AI-tekening? Is dat de modelontwikkelaar, de gebruiker of niemand? AI kan ook onbedoeld tekst- of beeldfragmenten uit het trainingsmateriaal overnemen, met mogelijk plagiaat. Er bestaat dus een juridische grijze zone en er is behoefte aan duidelijke regelgeving, aangepast aan de AI-evoluties.

Privacy

AI kan verder een bedreiging voor onze privacy vormen. In China zie je dit scherp: gezichtsherkenning en camera's ondersteunen er een sociaal kredietsysteem. Burgers worden continu gevolgd. Wie een overtreding begaat, riskeert sancties.

Ook in het Westen ontstaan zorgwekkende trends. Het Amerikaanse bedrijf Clearview AI bijvoorbeeld bouwt een databank met miljarden gezichten, geplukt uit sociale media en websites, zonder toestemming van de betrokkenen. Beveiligingsbedrijven gebruiken deze beelden om burgers te identificeren, nagenoeg zonder controle.

Een bijkomend gevaar is dat je zelf te veel prijsgeeft. Steeds meer AI-tools gebruiken bijvoorbeeld Retrieval-Augmented Generation (RAG), waarbij je eigen of andere data kunt uploaden voor betere antwoorden. Maar wie garandeert dat deze informatie niet elders wordt opgeslagen of hergebruikt?

Daarnaast ondermijnt AI je informatievrijheid via filterbubbels. Algoritmen tonen vooral inhoud die aansluit bij eerdere voorkeuren, waardoor je blik vernauwt en confirmation bias toeneemt: je vertrouwt vooral informatie die je bestaande overtuiging bevestigt. Gecombineerd met micro-targeting, waarbij je gericht wordt beïnvloed met politieke of commerciële boodschappen, ontstaan risico's op manipulatie.

Geestelijke ontwikkeling

Steeds meer AI-tools nemen cognitieve taken over: ideeën bedenken, teksten samenvatten of wiskundeproblemen oplossen. Dit is handig, maar geeft ook risico's. Als je brein weinig wordt uitgedaagd, komt je mentale ontwikkeling in het gedrang.

Vooral jongeren (digital natives) zijn kwetsbaar. Schoolopdrachten worden sneller aan AI-bots uitbesteed dan zelf uitgewerkt. Daardoor oefenen ze minder op formulering, redenering en foutcorrectie, wat juist belangrijk is voor de intellectuele groei.

Dit daagt ook het onderwijs uit, bijvoorbeeld wat betreft lesmethodes. Mogelijk biedt een aanpak als flip the classroom enig soelaas: leerlingen bereiden thuis (met hulp van AI) de leerstof voor en in de klas worden samen oefeningen gemaakt en besproken.

Bovendien zijn AI-antwoorden vaak vlot geschreven, maar missen ze nuance of tegenstrijdige ideeën. Wie zijn denkproces voortdurend daaraan spiegelt, loopt het risico op vervlakking van mening en expressie.

AI-bots creëren ook onrealistische sociale verwachtingen. Ze zijn vaak opvallend geduldig en meegaand, wat mensen minder sociaal vaardig kan maken. Sommigen raken meer sociaal geïsoleerd of ontwikkelen parasociale relaties met bots als Replika en CharacterAI.

Politiek en economie

AI dreigt ook de politiek-economische verhoudingen grondig te herschikken. Waar staten traditioneel economische groei sturen via beleidsinstrumenten (Keynesiaans model), nemen Big Tech-giganten het steeds meer over. Overheden worden afhankelijker van deze bedrijven, wat machtsasymmetrie versterkt. Er zijn al duidelijke tekenen van deregulatie: regels worden versoepeld om innovatie aan te trekken.

Ook op microniveau is de impact zichtbaar. Ontwikkelingen (zoals agentic AI) kunnen de economie en de productiviteit stimuleren en er ontstaan ook nieuwe functies, zoals prompt engineers, AI-ethici en data-curatoren. Maar helaas gaat het voornamelijk om laagbetaalde ghost workers die AI-modellen helpen trainen. Daarnaast veranderen veel jobs inhoudelijk, zoals in administratie, marketing, financiën en juridische diensten. Andere functies zullen ongetwijfeld verdwijnen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat bijvoorbeeld vertalers, copywriters, klantenservicemedewerkers, boekhoudassistenten en junior programmeurs zich ernstig zorgen maken.

AI zal daarnaast ongetwijfeld ook de internationale machtsverhoudingen beïnvloeden. Geopolitieke spelers als de VS en China dreigen met hun AI-overmacht nog dominanter te worden, ten koste van andere (supra)nationale entiteiten. Is Europa hier een goed voorbeeld van?

Veiligheid

Vooralsnog kwamen vooral risico's aan bod die niet per se bedoeld of gewild zijn, maar er zijn ook partijen die bewust de destructieve kracht van AI inzetten. Zo worden cyberaanvallen steeds geavanceerder. Aanvallers gebruiken zelflerende algoritmen om netwerken te exploiteren. Er bestaan AI-tools die phishingmails opstellen, perfect afgestemd op het slachtofferprofiel.

Ook maatschappelijke structuren staan onder druk. Een AI die (via sociale media) nepnieuws verspreidt over bijvoorbeeld verkiezingen, kan wijdverspreide onrust veroorzaken. Door hun schaal en snelheid kunnen AI-systemen hele informatienetwerken ontregelen, zonder aanwijsbare dader.

Daarnaast loert het gevaar van verkeerde afstemming (misalignment): een AI die geen kwaad wil, maar schade aanricht omdat het doel fout werd geformuleerd. Denk aan een AI die waterverbruik wil beperken en daarom irrigatiesystemen stillegt.

Militaire toepassingen zijn er uiteraard ook. Autonome drones en zelflerende wapensystemen worden volop ontwikkeld. Grote spelers zijn bijvoorbeeld het Amerikaanse Anduril (AI-drones)en Palantir (militaire AI-software). Tekenend is dat een oprichter een ultranationalistisch manifest publiceerde waarin hij stelt dat de VS absoluut de AI-oorlog moet winnen.

Cyborgisering

Misschien wel het grootste gevaar van AI dringt langzaam en ongemerkt ons leven binnen: cyborgisering. Dit is het vervagen van de grens tussen mens en de machine. Denk aan avatars die levensecht reageren, digitale dubbelgangers van echte personen of AI-influencers met miljoenen volgers. Daardoor wordt het steeds moeilijker om te onderscheiden waar de mens stopt en de machine begint.

Nieuwe categorieën digitale wezens duiken op, zoals virtuele klantenadviseurs, AI-therapeuten en synthetische gezelschapsdieren. Een Spaanse vrouw trouwde zelfs met een AI-hologram.

Op termijn ontstaat er een samenleving waarin mensen voortdurend zijn verbonden met AI, via brillen, lenzen, implantaten of herseninterfaces (denk aan Neuralink van Elon Musk: AI-in-the-human). Technieken als de Turingtest of Winograd-challenge volstaan al lang niet meer om mens van machine te onderscheiden. Daardoor komen autonomie en authenticiteit steeds meer onder druk te staan.

Cyborgisering roept fundamentele vragen op. In hoeverre blijven we menselijk? Wellicht is niet iedereen een transhumanist zoals Ray Kurzweil, die reikhalzend uitkijkt naar de singulariteit: het moment waarop AI slimmer wordt dan de mens.

Black Friday staat weer voor de deur en dat betekent dat je overspoeld wordt met aanbiedingen. Maar let goed op voordat je op de bestelknop drukt: uit onderzoek van de Autoriteit Consument & Markt (ACM) blijkt dat veel van deze 'megadeals' in werkelijkheid misleidend zijn. Driekwart van de onderzochte winkels houdt zich niet aan de regels.

De toezichthouder nam 24 grote webshops en fysieke winkels onder de loep. De conclusie is schokkend: maar liefst 18 van de 24 winkels gaan de fout in met hun kortingsacties.

Sjoemelen met de 'van-prijs'

De grootste valkuil voor consumenten zit hem in de zogenoemde 'van-prijs'. Wettelijk is vastgelegd dat de doorgestreepte prijs (waar de korting vanaf gaat) de laagste prijs moet zijn die de winkel in de afgelopen 30 dagen heeft gerekend.

In de praktijk lappen veel winkeliers deze regel aan hun laars. Ze baseren de korting bijvoorbeeld op de (vaak veel hogere) adviesprijs, of een oude prijs van maanden geleden. Hierdoor lijkt het alsof je een enorme korting pakt, terwijl je in werkelijkheid soms nauwelijks goedkoper – of zelfs duurder – uit bent.

Volgens Fleur Severijns van de ACM is dit niet alleen oneerlijk tegenover de consument, maar ook tegenover concurrenten die wél netjes de regels volgen. De toezichthouder heeft de overtredende winkels aangeschreven. Vorig jaar kregen ketens als Leen Bakker en Jysk al boetes van boven de een ton voor dit soort praktijken; dat risico lopen de huidige overtreders nu ook.

Ook Bol, Amazon en Wehkamp genoemd

De ACM maakt de namen van de 18 winkels nog niet bekend, omdat zij nog bezwaar mogen maken. De Consumentenbond deed echter eigen onderzoek en noemt man en paard. Volgens de bond gaan onder andere Amazon, Wehkamp en Bol de mist in:

Waarom trappen we erin?

Winkeliers worden steeds creatiever in het verhullen van de werkelijke prijshistorie. Niels Holtrop, universitair docent Marketing, legt aan de NOS uit dat dit een bewust psychologisch spel is. Omdat aanbiedingen vaak tijdelijk zijn, ontstaat er bij consumenten de angst om de deal te missen (Fear Of Missing Out).

Doordat het voor de ACM onmogelijk is om elke (kleine) webshop te controleren, nemen veel winkeliers de gok. "Prijsconcurrentie is een krachtig wapen; klanten zijn er enorm gevoelig voor," aldus Holtrop.

Wat kun je doen?

Controleer zelf of de prijzen van producten niet stiekem zijn verhoord door gebruik te maken van de prijshistorie. Op vergelijkingssites kun je bijvoorbeeld zien wat het prijsverloop van een bepaald product is geweest gedurende een jaar.

Op Kieskeurig.nl kun je bijvoorbeeld de prijsdalers bekijken, hier vind je producten die de afgelopen periode sterk in prijs zijn gedaald.