Slimme thermostaat kopen en installeren: Tips en trucs

Vermoedelijk weet je wel wat een slimme thermostaat is, toch behoeft de term slim in dit verband wel enige nadere uitleg. Veel normale (klok)thermostaten kun je onmogelijk dom noemen, want ook daar zit vaak behoorlijk wat intelligentie in de vorm van zelflerende opwarming in. Hiermee leert de thermostaat hoe snel het huis opwarmt en zorgt de thermostaat ervoor dat het huis daadwerkelijk warm is op het ingestelde tijdstip.

Het slimme aspect van slimme thermostaten zit vooral in de internetverbinding. Die maakt functionaliteit mogelijk zoals bediening met je smartphone, ook buitenshuis. Dat laatste is erg handig, want hiermee kun je de verwarming alvast aanzetten als je naar huis gaat. En als geofencing ondersteund wordt, kan dat zelfs automatisch. Daarnaast zorgt bediening via de smartphone of pc ervoor dat het klokprogramma veel eenvoudiger is in te stellen dan bij een klokthermostaat met een klein schermpje.

De meeste slimme thermostaten vertrouwen voor het programmeren volledig op de app of webomgeving. Toch zijn er uitzonderingen, want bijvoorbeeld de Nest, Honeywell Lyric T6 en Toon kun je ook programmeren via de thermostaat zelf. De Nest biedt een zelflerend klokprogramma dat zichzelf programmeert op basis van handmatige temperatuurveranderingen. Niet iedereen is hier enthousiast over, maar je kunt dat zelflerende klokprogramma uitschakelen.

Samenwerking

Slim zit hem eveneens in het feit dat de thermostaat onderdeel van een breder systeem kan zijn, in ieder geval de platformen van Google, Amazon of Apple, eventueel aangevuld met een online-koppeldienst als IFTTT. De koppeling met de grote platformen maakt dat je de verwarming met spraakopdrachten kunt besturen. Integratie met een eigen domoticasysteem kan bij sommige producten via een api, maar de verschillen zijn groot. Controleer dus voor aankoop of dat wat je wil mogelijk is.

Geheel lokale besturing (dus zonder internetverbinding) is ook bij een koppeling via een api vaak niet mogelijk. De afhankelijkheid van een api die loopt via de servers van de fabrikant, heeft natuurlijk ook als gevolg dat het aan de fabrikant is of deze blijft werken. Iets dat eigenaren van een Nest merkten toen Google stopte met het Works with Nest-programma en de bijbehorende api.

Maandelijkse kosten?

Een internetverbinding maakt een hoop extra dingen mogelijk, maar wellicht ook iets waar je misschien niet op zit te wachten: abonnementskosten. Bij veel fabrikanten valt dat gelukkig mee. Soms worden voor een thermostaat maandelijkse kosten gerekend die dienen als afbetaling, bijvoorbeeld via een energieleverancier. Maar er kunnen ook abonnementskosten zijn als je de thermostaat zelf aanschaft.

Het extreemste voorbeeld is de Eneco Toon die zonder abonnement van 4,50 euro per maand alle slimme functionaliteit verliest. Tado vereist het abonnement Auto-Assist (2,99 euro per maand of 24,99 euro per jaar) voor bepaalde functionaliteit, zoals geheel automatische geofencing. Dat was voorheen anders; Tado is met de introductie van de V3+ overgegaan van een model waarbij je alle functionaliteit direct kreeg naar het abonnementsmodel voor bepaalde functionaliteit. Wel kun je de Tado ook zonder abonnement gewoon via de app bedienen.

Modulerende aansturing

Een cv-ketel gebruik gas om het water in het verwarmingssysteem op te warmen. Oude cv-ketels zetten simpelweg de brander vol aan of vol uit. De aansturing hiervoor is niet meer dan twee contacten kortsluiten: een aan/uit-regeling. Moderne cv-ketels zijn voorzien van een modulerende brander waarbij het mogelijk is om op een lager energiezuiniger pitje te branden voor een lagere watertemperatuur.

Om dit optimaal aan te sturen, dient zo’n ketel gecombineerd te worden met een geschikte modulerende thermostaat. Zo’n thermostaat kan behalve doorgeven dat de verwarming aan moet, ook doorgeven dat dit in combinatie met een lagere watertemperatuur mag. Een lagere temperatuur spaart niet alleen energie, maar zorgt ook voor een constantere warmte omdat de zogenoemde overshoot, waarbij het na het inschakelen van de verwarming even té warm is, meestal wordt voorkomen.

Een modulerende verwarming betekent vaak dat de ketel langdurig op een laag pitje brandt om de temperatuur constant te houden. Dat verbruikt toch minder gas dan de ketel af en toe op vol vermogen te laten branden.

Verschillende protocollen

De meeste slimme thermostaten zijn zowel geschikt voor de simpele aan/uit-regeling als een geavanceerdere modulerende regeling. Bij dat laatste is een extra complicatie dat hier verschillende protocollen voor zijn.

OpenTherm is het bekendste aansturingsprotocol en wordt door veel thermostaten én cv-ketels ondersteunt. Sommige fabrikanten gebruiken (voor een deel van de ketels) echter een eigen protocol, zoals Nefit Bosch, Atag en Vaillant. Soms biedt een ketelfabrikant een optionele OpenTherm-convertor die het merk-specifieke protocol vertaalt naar OpenTherm.

Is zo’n convertor niet beschikbaar, dan dien je voor modulerende aansturing de slimme thermostaat van het merk zelf te gebruiken of een slimme thermostaat die met het juiste protocol overweg kan. Tado kan bijvoorbeeld overweg met OpenTherm, Vaillant eBus en Nefit EMS, maar de meeste niet merk-eigen thermostaten spreken alleen OpenTherm. Wil je per se een bepaalde thermostaat gebruiken, dan kun je op de meeste cv-ketels eventueel de aan/uit-aansturing gebruiken.

De meeste slimme thermostaten zijn geschikt voor zowel aan/uit en modulerende aansturing. Een uitzondering is Netatmo die alleen aan/uit-regeling ondersteunt. Soms biedt een fabrikant fysiek aparte varianten, zoals in het geval van de Honeywell Round Connected en Evohome. Controleer voor aanschaf dus goed welke aansturing jouw cv-ketel en de beoogde slimme thermostaat gebruikt.

Slimme thermostaat installeren

Het installeren van een slimme thermostaat is doorgaans geen ingewikkelde klus, al kan een ketelmodule het net wat gecompliceerder maken. De meeste thermostaten zijn met een twee-aderige draad aangesloten op het verwarmingssysteem. Bij sommige thermostaten is het echt alleen een kwestie van de oude van de muur afhalen en de nieuwe aan de muur hangen. Dat is bijvoorbeeld het geval bij Tado en Netatmo die hun voeding uit batterijen halen.

Veel slimme thermostaten vereisen echter een aparte ketelmodule die ook als voeding voor de thermostaat dient, bijvoorbeeld omdat ze een verlicht scherm hebben of omdat wifi in de thermostaat zelf is ingebouwd. De draad vanuit de woonkamer moet dan in plaats van direct op de cv-ketel op de ketelmodule worden aangesloten. Die ketelmodule moet op zijn beurt dan weer op de cv-ketel en vaak ook op de netspanning worden aangesloten. Dat is dus een ingrijpender klusje, omdat je vaak de kap van de cv-ketel moet afhalen om bij de aansluitingen voor de draden te komen.

De Nest Learning Thermostat, Honeywell Lyric T6, ThermoSmart en Toon maken gebruik van een dergelijke ketelmodule. Heb je geen draad van je meetruimte naar je cv-ketel, dan kun je veel thermostaten ook in combinatie met een draadloze ketelmodule gebruiken. Kom je er niet uit, dan kun je het beste een installateur vragen om de thermostaat voor je te installeren.

Energiebesparing?

Fabrikanten van slimme thermostaten schermen graag met cijfers en onderzoeken waaruit blijkt dat je met hun slimme thermostaat veel energie en dus geld kunt besparen. Hoewel die claims niet geheel uit de lucht komen vallen, moet je je wel realiseren dat een eventuele energiebesparing vooral voortkomt uit gedrag. Oftewel, als je met je ‘domme’ thermostaat al optimaal stookgedrag vertoont, dan zul je met een slimme thermostaat geen energie besparen. Verwarmen is immers geen magie: het opwekken van een bepaalde hoeveelheid warmte kost een bepaalde hoeveelheid energie en daarmee geld.

In de praktijk zul je echter ook situaties tegenkomen waarbij de temperatuur ‘s nachts of bij het verlaten van het huis niet verlaagd wordt of waarbij een klokthermostaat gebruikt wordt die een programma afdraait dat niet (langer) past bij het leefpatroon. In dat geval kan een slimme thermostaat weldegelijk energie besparen. Als extra motivatie geven sommige slimme thermostaten je inzage in je stookgedrag, zodat je mogelijk bewuster met je verwarming omgaat.

Slimme radiatorknop

Sommige slimme thermostaten zoals Tado, Netatmo, Honeywell EvoHome, Bosch en Itho Daalderop kun je uitbreiden met slimme radiatorknoppen om zoneregeling mogelijk te maken. Slimme radiatorknoppen zijn ook een interessant product voor stads- of blokverwarming zonder centrale kamerthermostaat. Tado en Netatmo verkopen voor die variant van stads- of blokverwarming een startset zonder centrale kamerthermostaat.

Je kunt overigens ook slimme radiatorknoppen kopen die onderdeel zijn van een ander slim systeem zoals de Eve Thermo of Devolo radiatorthermostaat. Dergelijke losstaande knoppen zijn in de doorsnee situatie in Nederland waarbij een eigen cv-ketel voor de warmteproductie zorgt, niet geschikt. Er moet immers een verbinding met de cv-ketel zijn om de warmtevraag te starten. Voor de eerder genoemde variant van stads- of blokverwarming, waarbij er altijd warm water naar een radiator stroomt, zijn dergelijk knoppen wel te gebruiken. Maar er zijn ook situaties waarin stads- of blokverwarming wel gebruikmaakt van een normale kamerthermostaat.

Een nadeel van een slimme radiatorknop is dat ze werken op batterijen en we in de praktijk gemerkt hebben dat de baterijen sneller leeg zijn dan fabrikanten beloven. Zorg er daarom voor dat je altijd genoeg batterijen in huis hebt.

Zoneregeling

In combinatie met een eigen cv-ketel maakt een slimme radiatorknop zoneregeling mogelijk waarmee je de temperatuur per kamer kunt regelen. Dit is bijvoorbeeld een oplossing voor het probleem dat het boven koud blijft omdat de verwarming niet aanslaat als het beneden bij de thermostaat warm is.

Een slimme radiatorknop lost dit probleem op doordat er vanaf de knop een warmtevraag gedaan kan worden. Zoneverwarming heeft echter alleen zin als je al je radiatoren, inclusief de ruimte waar de normale wandthermostaat hangt, van slimme radiatorknoppen voorziet, anders is het onmogelijk om specifieke kamers wel en niet te verwarmen. Eventueel kun je in onbelangrijke kamers geen slimme radiatorknop installeren, maar in de referentieruimte bij de normale wandthermostaat moet dat wel. Je wilt immers voorkomen dat ruimtes onnodig worden verwarmd of zelfs te warm worden.

Ga je zelf knoppen plaatsen, voorzie minimaal één radiator (bijvoorbeeld op de gang) dan niet van een dergelijke knop en zorg dat deze altijd openstaat. Er moet namelijk een mogelijkheid voor doorstroming van het water zijn als toevallig alle knoppen gesloten zijn en de pomp van de cv draait. Een installateur kan hiervoor ook een bypass in het systeem plaatsen. Zoneverwarming is met een prijs vanaf zo’n 70 euro per knop al snel een hele investering. Wellicht overbodig om te melden, maar zoneverwarming zorgt voor meer comfort en daarom waarschijnlijk voor een wat hoger energieverbruik.

Heb je gedeeltelijk vloerverwarming, dan raden we je aan om een installateur om advies te vragen voordat je slimme radiatorknoppen voor radiatoren aanschaft. Een combinatie als vloerverwarming beneden en radiatoren boven bevat van zichzelf al meerdere zones en dit kan op verschillende manieren aangelegd zijn. Een installateur kan je vertellen op welke manier je eventueel slimme radiatorknoppen kunt gebruiken.

Slimme radiatorknop plaatsen

Of je tot slot zonder aanpassingen slimme radiatorknoppen op je radiatoren kunt plaatsen, hangt af van je huidige radiatorkranen. Dat moeten zogenaamde thermostatische radiatorkranen zijn die je herkent aan het feit dat je de knop eraf kunt halen en dan een indrukbaar pinnetje ziet. Er zijn verschillende varianten, eventueel heb je een (soms meegeleverde) adapter nodig om de knop te plaatsen.

Heb je momenteel thermostatische radiatorknoppen (met een cijfer van 1 t/m 5), dan kun je ervan uitgaan dat je thermostatische kranen hebt. Heb je radiatorknoppen die je simpelweg open of dicht draait, dan is de kans groot dat je systeem niet van thermostatische radiatorkranen is voorzien (al zijn er wel normale draaiknoppen voor radiatorkranen, die zijn dan vaak in de woonkamer geplaatst).

In dat geval zul je behalve de knop ook de kraan zelf moeten vervangen en dat is ingrijpender omdat dan het water (deels) uit het systeem moet. Kies dan direct voor een maat die je zonder adapter kunt gebruiken, meestal is dat M30.