Netbooks en ultramobiele notebooks beschikken niet over een dvd-brander. Meestal vormt dit geen probleem. Maar wat nu als u Windows opnieuw wilt installeren? Of een cd’tje of dvd wilt branden? U kunt in de weer gaan met een usb-stick, maar een brander blijft in dergelijke gevallen onontbeerlijk. We bekijken tien externe allesbranders, waarbij we letten op gebruiksgemak, prijs, ontwerp en meegeleverde handigheidjes. De branders werken via usb 2.0 en ondersteunen alle gangbare schijfjes.

Dit artikel bestaat uit 8 pagina’s:

Pagina 1 (deze pagina)

-Introductie test

Pagina 2

-Algemeen overzicht testproducten

Pagina 3

-Lite-On External Slim DVD Writer eSAU108

-Samsung Slim External DVD Writer SE-S084

Pagina 4

-LaCie Portable DVD by Sam Hecht

-Asus SDRW-08D1S-U

Pagina 5

-Transcend Slim Portable CD/DVD TS8XDVDRW

-Freecom Mobile DVD RW LS Pro USB & FireWire

Pagina 6

-Acer SuperMulti Drive

-Lite-On External Top-load DVD/CD Writer eTAU108

Pagina 7

-Acer SuperMulti Drive

-Lite-On External Top-load DVD/CD Writer eTAU108

Pagina 8

-Conclusie

-Specificaties

Het probleem van een ontbrekende dvd-brander in een netbook is eenvoudig op te lossen met een externe brander. U sluit hem aan via usb, waarna de brander direct klaar is voor gebruik. Het enige nadeel is dat het een los kastje is. U moet hem los meenemen om cd’s en dvd’s te kunnen lezen of branden. Verder hebt u een usb-kabel nodig. Een extra adapter of stroomkabel is meestal overbodig. Een externe dvd-brander is ook handig als de brander in uw pc het begeeft. De defecte drive kunt u dan eenvoudig vervangen door een externe dvd-brander.

Software en Windows 7

Alle branders worden geleverd met een korte handleiding, maar noodzakelijk is dit niet. Een externe dvd-brander is direct klaar voor gebruik; u hoeft geen stuurprogramma te installeren. Wel hebt u extra software nodig om dvd’s te branden of dvd-films te kijken. Met de meegeleverde brandsoftware (veelal Nero Essentials 8) kunt u in de meeste gevallen niet zo heel veel en bovendien werkt de meegeleverde software niet altijd even soepel onder Windows 7. Het is een kwestie van tijd voordat de fabrikanten dit op orde hebben. Veel netbooks draaien echter nog op Windows XP, dus dat is geen probleem. Een alternatief is om voor gratis brandsoftware te kiezen als BurnAware Free of CDBurnerXP.

©PXimport

Brandsoftware Nero Essentials 8 wordt meegeleverd bij veel externe branders.

Snelheidstest

Alle branders hebben we aangesloten op een Asus Eee PC-netbook met Windows XP. De snelheidstest is opgesplitst in een aparte leestest en schrijftest. Bij de leestest hebben we een onbeveiligde video-dvd geript met DVD Shrink naar de harde schijf van de netbook. Verder hebben we met Nero 9 een video-dvd gebrand op een 4.7 GB dvd+r-schijfje. Alle spelers ondersteunen ook grotere DL-schijven (Dual Layer)van 8.5 GB, maar de dvd+r SL-schijven (Single Layer) van 4.7 GB worden in de praktijk het meest gebruikt. De brand- en leessnelheid is afhankelijk van het systeem waarop de brander is aangesloten. De vermelde snelheden geven een beeld van de prestaties op een netbook en kunnen dus afwijken van de prestaties op een desktop.

©PXimport

Stroom via usb-poort

De meeste branders beschikken over een dubbele usb-stekker. De ene aansluiting dient voor gegevensoverdracht, de andere snoept stroom weg uit een vrije usb-poort. Hierdoor is de brander in de meeste gevallen zonder adapter te gebruiken. Voor deze truc is het wel noodzakelijk dat de usb-poorten aan de kant van de computer zich naast elkaar bevinden, anders hebt u een extra verlengkabel nodig. De Sony DRX-S70U-W de enige brander die per se een aparte adapter nodig heeft, anders weigert het apparaat dienst. De Freecom Mobile DVD RW LS Pro USB & FireWire wordt weliswaar geleverd met een externe adapter, maar kan ook zonder extra stroomvoorziening cd’s en dvd’s lezen. Om te branden hebt u de adapter echter wel nodig. Omdat we de mobiele brander graag samen met onze netbook overal mee naar toe nemen, hebben we het gewicht van de brander met en zonder alle benodigde aansluitkabels in de tabel opgenomen. Sommige computers leveren te weinig stroom om de brander volledig via usb te voeden. Dit manifesteert zich vooral bij apparaten die meer stroom vragen dan een muis, zoals een scanner of een externe harde schijf. In de praktijk komt dit steeds minder vaak voor, maar als u nu al problemen ondervindt, is het verstandig om te kiezen voor een externe brander met aparte stroomadapter.

©PXimport

Vrijwel alle externe dvd-brander worden gevoed via de usb-poort.

Snelheid in de praktijk

De geteste snelheid is slechts een steekproef en kan in de praktijk afwijken. We merken wel dat met usb 2.0 de brand- en leessnelheid aan een plafond zit. Om een hogere snelheid te halen, moeten we nog even geduld uitoefenen tot introductie van usb 3.0. De leessnelheid is bij een aantal branders hoger dan het gemiddelde. Dit heeft te maken met de betere verbinding tussen pc en brander. Bij de Freecom Mobile DVD RW LS Pro USB & FireWire wordt een ‘dikke’ usb-kabel gebruikt in plaats van een mini-usb-kabel. Bij de twee branders van Lite-On is de kabel extreem kort. Dit doet af aan het gebruiksgemak omdat de brander dicht bij de computer moet blijven, maar de snelheid is wel maximaal. De afstand is te vergroten door de usb-kabel te verlengen.

©PXimport

De branders ondersteunen veel verschillende schijfjes, dvd+r is nog steeds het populairst in de praktijk.

Wirwar aan standaarden

Als we de specificaties van de branders bekijken, worden we duizelig van de verschillende standaarden – een erfenis van de strijd om de dvd-standaard. De geteste branders ondersteunen alle (of in ¬ieder geval heel veel) standaarden, zodat u geen verkeerde schijfjes kunt kopen in de winkel. In de tabel met de ondersteunde cd’s en dvd’s hebben we ons zo veel mogelijk beperkt tot de belangrijkste formaten, maar dan nog treft u standaarden aan die u waarschijnlijk nooit zult gebruiken. Een goed voorbeeld is DVD-RAM (Digital Versatile Disc Random Access Memory). Dit schijfje komt u in het wild nauwelijks tegen. Bekender zijn dvd+ en dvd-schijfjes, waar alle branders mee uit de voeten kunnen. In de praktijk zijn de standaard dvd+r-schijfjes (write) en de herschrijfbare dvd+rw-variant (rewrite) het meest populair. Deze bieden 4.7 GB (effectief 4,38 GB) opslag. Als u meer nodig hebt, is de DL-variant de aangewezen kandidaat. DL staat voor Dual Layer en biedt 8,5 GB (effectief 7,92 GB) opslagruimte. De schijfjes worden gebrand op 8X voor +r en –r dvd’s. De snelheid van Dual Layer-schijfjes ligt op 6X en voor sommige modellen zelfs op 4X.

Lite-On External Slim DVD Writer eSAU108

De Lite-On External Slim DVD Writer eSAU108is is verkrijgbaar in het wit, zwart, rood en blauw. De brander oogt plastic-achtig en voelt goedkoop aan. De nopjes aan de onderzijde voorkomen niet dat de brander te snel over het bureau glijdt. Ver komt het kastje niet - de usb-kabel is nog geen twintig centimeter. Dit kan lastig zijn als de vrije usb-aansluiting van uw notebook aan de rechterkant zit. Het is uiteraard mogelijk om de kabel te verlengen. De usb-stekker (die moet zorgen voor de extra stroomvoorziening) is langer. Hiermee onderkent Lite-On het probleem: niet alle computer beschikken over twee vrije naast elkaar liggende usb-poorten. Een ander handigheidje is een statuslampje bij de usb-aansluiting van de drive. Blauw betekent klaar voor gebruik, bij een rood lampje heeft de brander te weinig stroom. De Lite-On External Slim DVD Writer eSAU108 is opvallend snel tijdens de dvd-rip-test. Onze test-dvd wordt binnen 13 minuten gekopieerd naar de harde schijf.

©PXimport

Lite-On External Slim DVD Writer eSAU108

Adviesprijs € 59,-

Internetprijs incl. verzendkosten € 61,-

Garantie 1 jaar

Oordeel 8/10

Pluspunten

Snelle tijd dvd-rip test

Status indicator voldoende stroom

Minpunten

Korte usb-kabel

Plastic look & feel

Geen usb-verlengkabel meegeleverd

1 jaar garantie

Samsung Slim External DVD Writer SE-S084

De kunststofbehuizing van de Samsung SE-S084 ligt stevig op het bureau. De behuizing is leverbaar in verschillende modekleuren en heeft een opvallend geribbeld randje. Als we op zoek gaan naar meer informatie over de Samsung Slim External DVD Writer, valt op dat de zwarte versie het beste leverbaar is en ook het goedkoopste. Voor een kleurtje betaalt u in de praktijk ongeveer 10 euro meer. Het glimmende plastic heeft een chique uitstraling. De voeding wordt verzorgd via een dubbele usb-kabel. Jammer is wel dat het plastic aan de bovenzijde van de Samsung Slim External DVD Writer wat doorbuigt, waardoor de slede van het loopwerk kan blokkeren bij het sluiten van de lade.

De opvolger van de SE-S084 wordt de SE-S084D. Deze drive is iets kleiner en wordt in april verwacht.

©PXimport

Samsung Slim External DVD Writer SE-S084

Adviesprijs € 50,-

Internetprijs incl. verzendkosten € 50,-

Garantie 2 jaar

Oordeel 6/10

Pluspunten

Gewicht

Prijs

Minpunten

Sluitproblemen tray

LaCie Portable DVD by Sam Hecht

LaCie onderscheidt zich van de grijze massa door extra aandacht te besteden aan het uiterlijk. Bij veel LaCie-producten wordt zelfs de naam van de ontwerper genoemd. Deze draagbare brander is ontworpen door Sam Hecht. De brander oogt chic, maar valt in deze test nauwelijks op als we de brander naast andere modellen leggen. Net als de Acer SuperMulti Drive heeft de LaCie-brander problemen met het sluiten van het klepje: de wijsvinger drukt het plastic omlaag waarna de duim het klepje niet dicht krijgt. Net als Freecom heeft de LaCie Portable DVD een LightScribe-functie aan boord. LaCie levert een mini usb-kabel mee voor de gegevensoverdracht en een tweede als extra stroomvoorziening. De meeste leveranciers hebben deze functie in één kabel ondergebracht. Opvallend is dat op de website van LaCie de Mac-versie 10 euro duurder is dan de pc-variant.

©PXimport

LaCie Portable DVD by Sam Hecht

Adviesprijs € 79,90,-

Internetprijs incl. verzendkosten € 75,-

Garantie 2 jaar

Oordeel 7/10

Pluspunten

LightScribe

Gewicht

Minpunten

Prijs

Sluitproblemen tray

Asus SDRW-08D1S-U

Bij veel andere spelers is het priegelen om de tray open te krijgen, maar de knop om de de Asus SDRW-08D1S-U te openen, is lekker groot en dat werkt erg plezierig. De brander wordt geleverd met een standaardje waarmee u de brander ook verticaal kunt neerzetten. Het verwisselen van een schijfje is dan wel wat lastiger omdat de brander vederlicht is en eenvoudig verschuift. De Asus SDRW-08D1S-U is leverbaar in zwart en wit. De brander knipoogt met zijn chique, glasplaatachtige afwerking nadrukkelijk naar Apple. Jammer dat ontsierende stickers prominent te zien zijn als u de brander in de standaard plaatst.

©PXimport

Asus SDRW-08D1S-U

Adviesprijs € 56,-

Internetprijs incl. verzendkosten € 60,-

Garantie 2 jaar

Oordeel 8/10

Pluspunten

Vormgeving

Horizontaal en verticaal te plaatsen

Minpunten

Ontsierende stickers

Transcend Slim Portable CD/DVD TS8XDVDRW

Het merk Transcend kennen we vooral van geheugenopslag zonder bewegende delen zoals werkgeheugen, usb-sticks en solid state drives (SSD’s). Transcend heeft echter ook externe harde schijven en externe slimline dvd-branders in zijn assortiment. De Transcend Slim Portable CD/DVD is leverbaar in zwart of wit. Het kastje heeft een glimmend laagje en voelt robuust aan. Qua uiterlijk lijkt de brander op een product uit de koker van Apple. Dit soort imitaties ziet er vaak goedkoop uit, maar dat is bij de Transcend Slim Portable CD/DVD niet het geval. Voordeel van de witte uitvoering is dat hij minder gevoelig is voor vette vingerafdrukken dan vergelijkbare modellen met een zwarte afwerking. De mogelijkheid om een extra adapter te gebruiken ontbreekt. De brander heeft hier tijdens de test geen last van en functioneert prima.

©PXimport

Transcend Slim Portable CD/DVD TS8XDVDRW

Adviesprijs € 59,-

Internetprijs incl. verzendkosten € 60,-

Garantie 2 jaar

Oordeel 6/10

Pluspunten

Robuust en chique ontwerp

Minpunten

Geen extra adapter

Freecom Mobile DVD RW LS Pro USB & FireWire

Van Freecom ontvingen we de Freecom Mobile DVD RW LS Pro USB & FireWire. Dit model heeft een dubbele aansluiting. Naast usb kunt u de brander ook gebruiken via firewire 400. Dit kan interessant zijn voor Mac-gebruikers, de meeste pc’s beschikken niet over deze aansluiting. De Freecom DVD RW LS Pro kost ongeveer 120 euro en is veel duurder dan de gemiddelde externe brander. Dit geldt ook voor de versie zonder firewire (Mobile DVDRW Recorder, € 100). Maar wat krijgt u voor deze meerprijs? Net als de Sony DRX-S70U-W beschikken de Freecom-schrijvers over een robuuste metalen behuizing. Opvallend is dat de Freecom geen mini usb-aansluiting heeft, maar een grotere, minder gangbare usb-aansluiting die ook op printers is te vinden. De voeding wordt geleverd vanuit de computer of via een losse adapter. De meegeleverde usb-kabel is gesplitst om de stroom ook via een andere usb-poort te betrekken. Het rippen van een dvd verloopt zeer snel en probleemloos. Tijdens de brandtest doet zich een storing voor. Als we de handleiding beter bekijken, blijkt dat de stroomadapter voor het brandproces noodzakelijk is. Een leuk extraatje is LightScribe, waarmee u eigen teksten en eenvoudige afbeeldingen op het oppervlak van de schijfjes kunt branden. Freecom levert vijf cd’s mee om hiermee te experimenteren.

©PXimport

Freecom Mobile DVD RW LS Pro USB & FireWire

Adviesprijs € 119,-

Internetprijs incl. verzendkosten € 117,-

Garantie 2 jaar

Oordeel 8/10

Pluspunten

Snelheid rippen dvd’s

Usb 2.0 en FireWire 400

Firewire 400-kabel meegeleverd

Robuuste metalen behuizing

LightScribe

Minpunten

Brandproces vereist extra stroomadapter

Prijzig

Acer SuperMulti Drive

Op de doos van de Acer SuperMulti Drive staan duidelijke verwijzingen naar de Acer Aspire One, de netbook van Acer. Maar vanzelfsprekend is de Acer SuperMulti Drive op elk type netbook, notebook of pc te gebruiken. De enige eis is een usb-aansluiting. De behuizing van de Acer SuperMulti Drive is licht en voelt plastic-achtig aan. Het plastic boven de tray van de brander buigt door en blokkeert op deze manier de lade. Dit euvel treedt vooral op als we de lade met één hand proberen te sluiten. Dit probleem hebben meerdere branders. De enige manier om te voorkomen dat de brander wegglijdt tijdens het sluiten van het loopwerk zonder dat de lade blokkeert, is door twee handen te gebruiken. Het went wel, maar is niet nodig en lijkt een constructiefout. De brandsnelheid van Dual Layer-schijfjes is 4X en hiermee langzamer dan de overige deelnemers. De aangeduide snelheid op de doos wijkt af van de gegevens op de website van Acer. Navraag bij Acer leert ons dat er meerdere branders met verschillende snelheden verkrijgbaar zijn met dezelfde productnaam.

©PXimport

Acer SuperMulti Drive

Adviesprijs € 89,-

Internetprijs incl. verzendkosten € 65,-

Garantie 2 jaar

Oordeel 6/10

Pluspunten

Gewicht

Minpunten

Prijs

Sluitproblemen lade

4X brandsnelheid DL dvd+/-r op sommige branders

Lite-On External Top-load DVD/CD Writer eTAU108

Naast de standaard tray-versie (de Lite-On External Slim DVD Writer eSAU108) ontvingen we van Lite-On ook een toploader dvd-brander. Omdat de Plextor PX-608CU (eveneens een toploader) wegens een defect uitviel en we u dit type brander niet willen onthouden, hebben we de twee branders van Lite-On getest. Bij een tray-versie wordt de dvd aan de voorkant van de brander via een uitschuifbaar klepje geplaatst. Bij de toploader legt u de dvd in de brander door een klepje aan de bovenzijde te openen. De eTAU108 lijkt dan ook op de discman die we in een grijs verleden gebruikten om onderweg muziek te luisteren. Bij een toploader kunt u de dvd wisselen zonder de brander aan te hoeven sluiten. Bij een tray-versie is dit weliswaar ook mogelijk, maar hebt u een scherp voorwerp zoals een paperclip nodig. Een ander voordeel is dat de brander netjes op zijn plaats blijft tijdens het plaatsen en verwijderen van een dvd. De eTAU108 heeft een extreem korte usb-kabel. Hierdoor hebt u altijd verlengkabel nodig als u de brander iets verder van uw computer wilt plaatsen. Hier staat tegenover dat de kabel in de onderzijde van de behuizing geklikt kan worden en u zo slechts een compact doosje mee hoeft te nemen als u de brander vervoert. De eTAU108 oogt en voelt plastic en goedkoop aan. Dat doet echter niets af aan de kwaliteit, eenvoud en het gebruiksgemak. Hier komt bij dat de eTAU108 net als zijn broertje de dvd-rip-test zeer snel uitvoert.

©PXimport

Lite-On External Top-load DVD/CD Writer eTAU108

Adviesprijs € 55,-

Internetprijs incl. verzendkosten € 66,-

Garantie 1 jaar

Oordeel 8/10

Pluspunten

Usb-kabel in behuizing

Snel tijdens rip-test

Gewicht

Minpunten

Korte usb-kabel

Geen usb-verlengkabel meegeleverd

1 jaar garantie

LG Portable Super Multi Drive Lite GP08NU20

De LG Portable Super Multi Drive Lite-brander is een no-nonsense plastic doosje. Scherpe hoeken zijn er niet en de LG is dan ook gemakkelijk in een jaszak of tas mee te nemen. De voeding wordt geregeld via usb, een losse adapter aansluiten is niet mogelijk. De brander wordt geleverd met veel extra software, waaronder enkele programma’s waarvan we het nut niet inzien. Zo is het ons niet zo helder wat een probeerversie van Norton-beveiligingssoftware of een webcamprogramma met een brander te maken heeft. Wel levert LG als een van de weinige fabrikant afspeelsoftware voor dvd-films en een back-up programma mee – wel zo handig!

©PXimport

LG Portable Super Multi Drive Lite GP08NU20

Adviesprijs € 60,-

Internetprijs incl. verzendkosten € 56,-

Garantie 1 jaar

Oordeel 8/10

Pluspunten

Prijs

Minpunten

1 jaar garantie

Sony DRX-S70U-W

Het uitpakken van de brander voelt als een feestje: alle benodigdheden zijn netjes en geordend ondergebracht in een compacte doos. De Sony DRX-S70U-W is de meest degelijke brander uit de test. Het kastje is van metaal en voelt solide aan. Dankzij rubberen strips ligt de brander als een huis op ons bureau. De lade is te openen en te sluiten met één vinger, zonder dat het kastje wegglijdt. De externe voeding blijkt noodzakelijk te zijn om de brander te kunnen gebruiken. Het voordeel van de externe voeding is dat de brander altijd werkt, ook als de stroomhuishouding van de usb-poorten van uw computer niet op orde is. Nadeel is vanzelfsprekend dat u de adapter altijd moet meeslepen. Een usb-kabel met extra usb-stekker, zoals we zien bij de LaCie Portable DVD by Sam Hecht, is mogelijk de oplossing voor dit probleem, maar deze wordt helaas niet meegeleverd.

©PXimport

Sony DRX-S70U-W

Adviesprijs € 69,-

Internetprijs incl. verzendkosten € 65,-

Garantie 2 jaar

Oordeel 8/10

Pluspunten

Zeer robuust

Milieuvriendelijke verpakking

Leverbaar in meerdere kleuren

Minpunten

Gewicht

Externe voeding noodzakelijk

Conclusie

De geteste branders zijn niet veel groter dan twee gestapelde cd-doosjes en wegen rond de 400 gram. Het is opvallend dat er ¬eigenlijk geen slechte brander tussen zit. We hebben tijdens de test weinig tot geen dvd’s verspild, vrijwel alle brandprocessen werden succesvol afgerond. Wel zijn mobiele branders in de praktijk iets langzamer dan ingebouwde exemplaren. Denk wel twee keer na voordat u een brander puur op het uiterlijk aanschaft. De mooie glimmende plastic laag krijgt al snel ontsierende vingerafdrukken. Alle branders zijn kwalitatief goed. De Sony DRX-S70U-W straalt dit als een van de weinige branders ook daadwerkelijk uit. Jammer is wel dat hij een extra voeding nodig heeft. De Freecom Mobile DVD RW LS Pro USB & FireWire is eveneens zeer robuust, snel en aan te sluiten via usb 2.0 of firewire. Hoewel hij nogal prijzig is, mag dat ons keurmerk Best Getest niet in de weg zitten. Als we meer op de prijs letten, gaat onze voorkeur gaat uit naar de branders van Lite-On, en dan vooral de toploader. Deze branders hebben een korte kabel, maar zijn wel sneller dan de concurrentie. Hoewel de keuze voor een top-load- of een tray-versie persoonlijk is heeft de top-loader als voordeel dat hij zonder stroom is te openen.. De Lite-On External Top-load DVD/CD Writer eTAU108 is een goede no-nonsense brander voor zowel onderweg als thuisgebruik en verdient terecht ons Redactie Tip-keurmerk.

Specificaties

©PXimport

Je game-ervaring hangt sterk af van hoe goed je hardware aansluit bij de vaak hoge eisen van moderne games. Maar zelfs met minder krachtige hardware kun je met de juiste instellingen vaak soepel gamen zonder storende elementen.

In het kader ‘Game-pc’ vind je specifieke tips voor het aanschaffen van hardwarecomponenten die ideaal zijn voor een krachtige game-pc. Dit lijkt ons nuttig, maar het is natuurlijk minder relevant als je niet bereid bent (flink) te investeren in nieuwe onderdelen. Met dit artikel richten we ons daarom hoofdzakelijk op de lezer die met een beperkt budget zijn bestaande systeem wil behouden en optimaliseren.

Je kunt namelijk op veel vlakken verbeteringen aanbrengen, vooral bij hardware (zoals cpu, gpu, monitor en opslagmedium), netwerk, besturingssysteem, drivers, processen en applicaties.

Voor je begint met optimaliseren, is het belangrijk inzicht te krijgen in de belangrijkste factoren voor ‘glitchvrij’ gamen, zodat je weet waar je aandacht aan moet besteden.

1 Factoren

Een van de belangrijkste factoren is een hoge framerate, doorgaans uitgedrukt in fps (frames per seconde). Dit is de snelheid waarmee de beelden worden getoond en hangt sterk af van je gpu en cpu. Bij eenvoudige games volstaat 30 fps vaak, maar grafisch intensieve games spelen merkbaar beter bij 60 fps. Voor intens competitief gamen is zelfs 144 of meer fps raadzaam. Het is belangrijk dat de fps daarbij stabiel blijft, aangezien schommelingen haperingen in het beeld kunnen veroorzaken.

Ook invoervertraging (input latency) is van belang, zeker bij competitieve games. Een lage vertraging tussen je acties, zoals muisklikken of toetsindrukken, en wat je ziet op het scherm is essentieel. Deze vertraging wordt beïnvloed door de gpu, cpu, monitor en bij online gamen ook door je internetverbinding. Ook netwerkvertraging (lag) wil je in dit geval zeker vermijden.

Daarnaast wil je het zogeheten ‘tearing’ voorkomen, waarbij het beeld lijkt te breken of te verschuiven. Dit probleem ontstaat door een gebrekkige synchronisatie tussen je gpu en monitor, doordat de gpu te weinig of net te veel frames levert.

In dit artikel geven we concrete tips en technieken om precies zulke storende factoren als te lage of inconsistente fps, te hoge invoer- of netwerkvertraging en tearing te vermijden.

Bij tearing lijkt het beeld op te breken in meerdere delen, dat wil je natuurlijk voorkomen.

2 Benchmarking

Voor je met optimalisatietechnieken start, is het verstandig eerst te meten hoe goed je huidige configuratie presteert. Na upgrades of optimalisaties kun je dezelfde meting herhalen voor een duidelijke vergelijking.

Zo’n meting voer je uit met een benchmark. Een van de bekendste is 3DMark. Deze tool bevat verschillende tests om prestaties van je gpu, cpu en je systeem als geheel in een game-context te meten. Je kunt bijvoorbeeld Time Spy gebruiken om DirectX 12-prestaties van games te analyseren. Fire Strike focust op DirectX 11 (voor mid-range-systemen), terwijl Port Royal geschikt is voor raytracing-prestaties. Voor meer technische uitleg van deze benchmarks kun je de online gebruikersgids raadplegen.

Andere benchmarks zijn ook beschikbaar. Cinebench bijvoorbeeld meet via hoge kwaliteit 3D-afbeeldingen de prestaties van je cpu, inclusief afzonderlijke kernen. Voor grafische benchmarking en stresstests van je gpu kun je bijvoorbeeld Unigines Heaven of Superposition gebruiken.

Time Spy van 3DMark meet de prestaties van de Microsoft API DX12.

3 Monitoring

Tijdens het gamen is het nuttig om de prestaties van verschillende onderdelen te meten. Een handig hulpmiddel hiervoor is RivaTuner Statistics Server (RTSS), dat bijvoorbeeld geïntegreerd is in MSI Afterburner. Deze tool is ideaal voor veilig en eenvoudig gpu-overklokken zonder veel technische kennis (zie paragraaf 5).

Installeer MSI Afterburner samen met de RivaTuner-software en start het programma. Klik op het tandwielpictogram en controleer of de juiste gpu is geselecteerd. Ga naar het tabblad Toezicht en vink de onderdelen aan die je wilt monitoren, zoals GPU temperatuur, GPU gebruik, GPU core klok, GPU ventilator snelheid, GPU temp/power/voltage limit, CPU temperatuur/gebruik/klok (genummerde cpu-kernen hoef je niet te selecteren), CPU power, Beeldverversings snelheid en Frame tijd. Zet bij elk item ook een vinkje bij Toon informatie op het scherm (OSD) en bevestig je keuzes.

Open vervolgens het instellingenvenster van RTSS via het pictogram in het Windows-systeemvak. Controleer of Show On-Screen Display is ingeschakeld en kies bij voorkeur Raster 3D als weergave. Optimaliseer en positioneer deze naar wens. Deze OSD werkt doorgaans goed in DirectX- en OpenGL-games. Overigens bevat Steam een fps-teller die je met behulp van Alt+Tab op je scherm kunt zetten.

RivaTuner Server Statistics is hier gekoppeld aan de monitoringtool MSI Afterburner.

4 Hardware

Meten is weten, en die fase hebben we afgerond. Nu richten we ons volledig op diverse optimalisaties, opgesplitst in verschillende (en deels overlappende) categorieën. We beginnen met de hardware, met de gpu in de hoofdrol.

Houd je gpu-drivers regelmatig, bijvoorbeeld maandelijks, up-to-date. Gebruik hiervoor bij voorkeur de software van de fabrikant, zoals GeForce Experience of de Nvidia-app, of AMD Adrenalin Edition. Via het configuratiescherm van deze tools krijg je vaak extra opties voor betere gameprestaties, met invloed op zowel fps als beeldkwaliteit.

We nemen Nvidia als voorbeeld. Open NVIDIA Control Panel en ga naar 3D-instellingen beheren. Overweeg bij Algemene instellingen de volgende instellingen voor het basisprofiel: Energiebeheermodus op Optimaal vermogen; Textuurfilteren – Kwaliteit op Prestatie; Thread Optimalisering op Aan; Grootte shadercache op Onbeperkt; en Weinig vertraging-modus op Aan of Ultra. Bevestig met Toepassen. Klik op Beginwaarden om terug te keren naar de standaardinstellingen.

Je kunt hier ook Verticale synchronisatie op Uit zetten, maar in principe horen de gpu-frames afgestemd te zijn op de verversingsfrequentie (refresh rate) van je monitor. Heb je last van tearing, zet deze instelling dan op Aan of kies een van de andere opties.

Controleer ook even de instellingen van je muis of controller via Instellingen / Bluetooth en apparaten. Kies hier Muis / Aanvullende muisinstellingen. Voor preciezere en consistentere muisaansturing kun je op het tabblad Opties voor de aanwijzer de optie Precisie van de aanwijzer verbeteren uitschakelen, waarmee je aanwijzerversnelling uitzet, wat de cursorbeweging voorspelbaarder maakt.

Vanuit het configuratiescherm kun je allerlei instellingen van je gpu aanpassen.

5 Hardware overklokken

Gevorderde gebruikers kunnen ook overwegen hun gpu te overklokken. Ga eerst na of er in het UEFI/BIOS van je systeem hiervoor geen zogeheten XMP’s (eXtreme Memory Profile) beschikbaar zijn gesteld door de geheugenfabrikant. Je herkent deze aan opties zoals XMP, Memory Profile of DOCP. Kies het gewenste profiel waarbij je geheugen op een hogere snelheid kan werken.

Bij de meeste games kun je voordeel halen uit een overgeklokte gpu. Hiervoor is MSI Afterburner zeer geschikt, omdat je hiermee veilig kunt werken. Je combineert dit bij voorkeur met MSI Kombustor (klik na installatie op het K-pictogram in MSI Afterburner), een stresstest-tool die de stabiliteit van jouw gpu na overklokken controleert via zware grafische workloads.

Begin met het verhogen van de Core Clock (MHz) - niet de Core-voltage - in stappen van ongeveer 20. Boven de 50 verhoog je bij voorkeur in stappen van 10. Bevestig telkens met Toepassen (ronde knop met vinkje). Lukt dit niet, zet dan (indien mogelijk) de schuifknoppen bij Power Limit (%) en Temp Limit (°C) tijdelijk op het maximum, en stel via de A-knop de Fan Speed (%) in op 75%. Bevestig je instellingen met Toepassen.

Laat tijdens de aanpassingen de stresstest in Kombustor draaien en houd de resultaten in de gaten, zoals de gpu-temperatuur (je kunt hier ook de OSD van RTSS oproepen). Als deze te hoog wordt of de stresstest crasht, verlaag de waarde dan met ongeveer tien procent.

Verhoog daarna de Memory Clock in stappen van maximaal 10. Blijf ook hier tien procent onder de waarde waarbij de stresstest onstabiel wordt. Klik vervolgens op Opslaan (diskette-pictogram) en selecteer profielknop 1. Tot slot klik je rechtsboven op de Windows-knop, zodat je systeem voortaan met deze profielwaarden opstart.

Overklokken met MSI Afterburner, met Kombustor als ‘waakhond’ (je ziet hier ook de RTSS-overlay).

6 Systeeminstellingen

Op het niveau van je besturingssysteem kun je enkele instellingen optimaliseren. We nemen Windows 11 als uitgangspunt. Ga naar Instellingen / Gaming. Open Gamemodus en schakel deze in. Hiermee verbeter je de prestaties tijdens het gamen door cpu- en gpu-bronnen prioriteit te geven (onder meer om framedrops te voorkomen), achtergrondprocessen te beperken en storende meldingen uit te schakelen.

Zorg er ook voor dat Windows-updates niet tijdens een gamesessie starten. Ga naar Instellingen / Windows Update, klik op Geavanceerde Updates en stel bij Gebruikstijden instellen de gewenste uren in via Handmatig.

Met de ingebouwde module Energiebeheer kun je het voorkeurschema instellen op Hoge prestaties. Voor snellere pc’s kun je zelfs de optie Topprestaties activeren door op de Opdrachtprompt dit commando uit te voeren:

Met powercfg /list controleer je of het schema is toegevoegd. Verwijder een schema met powercfg /delete <ID>. Of maak in Energiebeheer je eigen schema met Een energiebeheerschema maken.

Je kunt ook grafische instellingen per app aanpassen. Ga naar Instellingen / Systeem / Beeldscherm / Graphics. Zoek de gewenste app, selecteer deze, klik op Opties en kies bijvoorbeeld Hoge prestaties. Bevestig met Opslaan.

Je kunt ook een extra energiebeheerschema voor topprestaties zichtbaar maken.

7 Extra instellingen

Je kunt een paar extra systeeminstellingen aanpassen om de gameprestaties verder te verbeteren. Controleer bijvoorbeeld de locatie van het bestand pagefile.sys, vooral bij beperkt intern geheugen. Windows verplaatst data van het RAM naar dit virtuele geheugenbestand om ruimte vrij te maken. Zorg dat dit bestand op een snelle ssd staat.

Controleer dit via Instellingen / Systeem, klik op Geavanceerde systeeminstellingen en druk op Instellingen op het tabblad Geavanceerd. Klik op Wijzigen. Staat je Windows-schijf niet op een snelle ssd, dan beperk je via Aangepaste grootte de ruimte op deze schijf en wijs je het grootste deel toe aan de snelste schijf. Of kies Grootte wordt door het systeem beheerd. Bevestig met Instellen en OK.

Daarnaast kun je HAGS (Hardware GPU Scheduling) activeren, waarmee de gpu grafische taken rechtstreeks afhandelt. Dit versnelt processen en verbetert grafische prestaties, met minder stutter en invoervertraging. Ga hiervoor naar Instellingen / Systeem, kies Beeldscherm / Graphics en klik op Standaardinstellingen voor afbeeldingen wijzigen. Als je gpu dit ondersteunt, kun je hier GPU met hardwareversnelling plannen inschakelen. Eventueel schakel je hier ook Optimalisaties voor games met vensters in, wat de prestaties van DirectX 10/11-games in venstermodus ten goede kan komen.

HAGS kan de grafische prestaties wat opkrikken als je gpu dit ondersteunt.

Op zoek naar de optimale game-ervaring? Met deze accessoires creëer je jouw ideale gameroom

8 Software

Bij online gamen is natuurlijk ook een optimale netwerkconnectie van groot belang. Idealiter gebruik je hiervoor een bekabelde verbinding of een draadloze router met 5GHz-wifi voor een lagere ping. Controleer je wifi-snelheid met een gratis tool zoals www.speedtest.net.

Voordat je andere software aanpast, is het verstandig eerst de tuningsmogelijkheden van je game-applicaties zelf te bekijken. Veel games, zoals Age of Empires III, bieden via schuifbalken, numerieke waarden of andere instellingen opties om framerate en andere prestaties te beïnvloeden. Denk bijvoorbeeld aan instellingen voor grafische detaillering, zoals texturen en schaduwen, anti-aliasing-technieken en tekenafstand (de mate waarin verder afgelegen objecten worden gerenderd).

Verder, om onnodig geheugenverbruik te beperken, kun je controleren welke apps automatisch opstarten met Windows. Schakel overtollige apps uit via Windows Taakbeheer (Ctrl+Shift+Esc) in de rubriek Opstart-apps.

In Taakbeheer kun je bij Processen en Services onnodige achtergrondprocessen en services tijdelijk uitschakelen via het contextmenu, vooropgesteld dat je goed weet wat je doet. Gevorderde gebruikers kunnen in de rubriek Details per applicatie via het contextmenu de opties Prioriteit (hoeveelheid toegewezen processortijd; kies bij voorkeur niet voor realtime) en eventueel Affiniteit (hoeveel en welke processorkernen worden gebruikt) aanpassen.

Overweeg ook het gebruik van gameboosters, die gameprestaties semiautomatisch optimaliseren. Een bekende gratis tool is Razer Cortex (extra tools niet installeren). Na aanmelding kun je via Game booster met Boost now meerdere optimalisaties uitvoeren, zoals Disable CPU Sleep Mode, Clear Clipboard, Clean RAM en Disable Telemetry. Ook kunnen geselecteerde processen en services worden uitgeschakeld om geheugen vrij te maken. Met de optie Restore now herstel je de oorspronkelijke instellingen.

Een andere populaire tool is MSI Dragon Center, die zich vooral richt op MSI-hardwarecomponenten en vergelijkbare functionaliteit biedt.

Gamebooster Razer Cortex automatiseert het optimaliseren van systeeminstellingen en achtergrondprocessen.

9 Netwerk

Bij online gamen is natuurlijk ook een optimale netwerkconnectie van groot belang. Idealiter gebruik je hiervoor een bekabelde verbinding. Controleer in Apparaatbeheer (klik met rechts op de Windows-startknop) of de drivers van je netwerkadapter up-to-date zijn. Klik met rechts op een adapter en kies Stuurprogramma bijwerken.

Je kunt ook kiezen voor een draadloze 5GHz-wifi-router. Controleer je wifi-snelheid met een gratis tool zoals www.speedtest.net. Daarnaast kun je voor draadloze netwerken een speciale tool gebruiken om de signaalkwaliteit te analyseren, zoals Acrylic Wi-Fi Analyzer. Dit onderdeel van de Acrylic Suite biedt een live signaalgrafiek en laat je kanaaloverlappingen en andere netwerkproblemen analyseren. De volledige functionaliteit is vijf dagen gratis beschikbaar.

Veel routers bieden QoS-instellingen (Quality of Service) waarmee je dataverkeer voor specifieke applicaties, poorten of apparaten kunt prioriteren. Dit kan latency en jitter verminderen. Sommige routers hebben een gamemodus in de QoS-configuratie voor automatische optimalisatie van populaire games en consoles, geavanceerdere routers bieden SQM (Smart Queue Management).

Controleer met de module Broncontrole (druk op Windows-toets+R en voer resmon uit) welke applicaties veel bandbreedte gebruiken. Sorteer bijvoorbeeld op de kolom Totaal (bytes/seconde) en sluit overtollige software af. Om de puntjes op de i te zetten, kun je de prestaties van de gebruikte DNS-server testen met DNS Benchmark. Open het tabblad Nameservers, klik op Run Benchmark en zet een vinkje bij Sort Fastest Nameservers: de snelste DNS-servers vind je nu in principe bovenaan. Deze kun je gebruiken in de netwerkconfiguratie van Windows of in je router voor je hele netwerk.

Controleer de kwaliteit van je draadloze verbinding met Acrylic Wi-Fi Analyzer.

Wanneer je kiest voor een inbouwvriezer werk je deze natuurlijk het liefst netjes weg achter een mooie keukendeur. Je vindt ze in hoogtes van 72 tot 178 cm, maar ook als onderbouw diepvrieskast die onder je aanrechtblad passen. Waar moet je allemaal nog meer op letten bij een inbouwvriezer voordat je deze aanschaft?

Een inbouwvriezer biedt als voornaamste voordeel dat de kast mooi is weggewerkt in je keuken. Juist daarom is het belangrijk om vooraf goed op een aantal zaken te letten als je zo’n vriezer wilt kopen.

Formaten

Inbouwvriezers zijn te koop in een aantal vaste maten. Die maten zijn gestandaardiseerd, zodat het eenvoudig is om de juiste inbouwvriezer bij de juiste inbouwkast te kopen en andersom. De ruimte in een inbouwkeuken waar de inbouwvriezer komt, is ietsje groter dan de inbouwvriezer zelf. Logisch, omdat zo'n inbouwvriezer wel makkelijk geplaatst moet kunnen worden, maar er ook weer eenvoudig uit moet kunnen in geval van reparatie of vervanging.

Bij een inbouwvriezer kun je kiezen uit de volgende hoogtes: 72, 88, 102, 122, 140, 178 en 180 cm. De breedte van inbouwvriezers ligt doorgaans tussen de 54 en 56 cm, het is dus belangrijk dat de breedte van de nis hierop is afgestemd. De diepte van een inbouwvriezer kan ook iets variëren, maar 54,5 cm is doorgaans de gemiddelde diepte. Je kunt ook kiezen voor een ondervriezer; een losse kleinere kast van zo'n 80 cm hoog die past onder het aanrechtblad.

Bij de aanschaf van een inbouwvriezer of elke inbouwapparatuur vind je altijd de informatie over de grootte van de nis. De nis is de plek in de inbouwkeuken waarin de inbouwapparatuur wordt geplaatst. Deze informatie is dus erg belangrijk bij het kiezen voor de juiste inbouwvriezer en de gewenste keuken.

©MG | ID.nl

Scharnier- en deursystemen

Bij de aanschaf van een inbouwvriezer houd je rekening met het soort scharniersysteem dat je wil gebruiken. Er zijn twee soorten deursystemen: deur-op-deurscharnieren en sleepdeursystemen. Bij een deur-op-deursysteem wordt de deur van de keuken direct op de deur van de vriezer geplaatst en is er geen speling tussen beide deuren.

Bij een sleepsysteem wordt de vriezerdeur met een glijd- of sleepsysteem bevestigd aan de keukendeur. Hierdoor schuift de deur van de keuken over de koelkastdeur. De deuren bewegen dan afzonderlijk van elkaar. Zo'n systeem komt het vaakst voor en is ook het eenvoudigst te installeren.

Bij een deur-op-deursysteem wordt het paneel van de keukendeur direct op de deur van de vriezer gemonteerd. Het keukenpaneel draait dus op hetzelfde moment als de vriezerdeur. Voor een deur-op-deursysteem heeft de vriezer andere scharnieren die het gewicht van zowel de deur van de vriezer als het keukenpaneel moeten kunnen dragen. Bij een inbouwvriezer die geschikt is voor een deur-op-deursysteem, wordt het buitenste gedeelte van de vriezerdeur los geleverd.

Ventilatie

Een vriezer produceert aan de achterzijde warmte. Deze warmte moet goed kunnen worden afgevoerd en dat kan alleen als de nis waar de inbouwvriezer in wordt geplaatst, voldoende ruimte aan de achterkant heeft. De achterkant van de nis houd je vanzelfsprekend open en moet aan de achterkant tussen de muur en de vriezer minstens 10 centimeter vrijgehouden worden. Bij sommige inbouwvriezers krijg je aparte spacers mee die je op de achterkant van de vriezer kunt monteren om de juiste afstand te behouden, zodat je de vriezer ook niet te ver richting muur kunt plaatsen.

©MG | ID.nl

Geluidsdemping

Het geluid van een inbouwvriezer kan soms als storend worden ervaren. Dit geluid bestaat doorgaans uit twee componenten: luchtgeluid, zoals het brommen van de compressor, en contactgeluid, veroorzaakt door trillingen die via het meubel kunnen worden doorgegeven. Zowel vrijstaande- als inbouwmodellen kunnen hier last van hebben, maar met wat aanpassingen kun je het geluid reduceren. Zorg voor voldoende ventilatieruimte rondom de vriezer. Ga je gebruik maken van geluidsabsorberende materialen , houd er dan rekening mee dat deze warmte vasthouden.

Om luchtgeluid te dempen, kan aan de achterkant en eventueel zijkanten van de nis of de muur geluidsabsorberend materiaal worden bevestigd. Dit materiaal vangt het geluid van de compressor op en voorkomt dat het zich verder door de ruimte verspreidt. Er zijn hier verschillende soorten platen en strips voor verkrijgbaar.

Zoek een stil exemplaar

Omdat het lastig is om een inbouwapparaat van tevoren te testen op geluidsproductie, kun je natuurlijk in ieder geval alvast kijken naar de specificaties van een inbouwvriezer. Bij doorgaans alle online winkels vind je de relevante informatie over geluidsproductie bij de specificaties. Het maximaal hoorbare geluid wordt weergegeven in Decibel, afgekort als dB. Gemiddeld produceren inbouwvriezers een geluid van rond de 35 en 40 dB, maar dit zijn natuurlijk alleen piekmomenten, bijvoorbeeld als de compressor aanslaat. De informatie over de geluidsproductie vind je overigens ook op het energielabel, zie hieronder.

Zuinigheid

Tot slot moeten we het energieverbruik natuurlijk niet vergeten. Hoe zuiniger een inbouwvriezer is, hoe meer geld je op het gebruik ervan bespaart. Dankzij de specificaties en het welbekende energielabel koop je eenvoudig een energiezuinig model. Je ziet dan bij de specificaties ook wat een inbouwvriezer op jaarbasis aan energie verbruikt.

©EPREL