De harde schijf in je pc heeft helaas geen eeuwige levensduur. Lastig, want hier parkeer je juist veel bestanden op die je liever niet kwijtraakt. In dit artikel staan we stil bij het naderende einde van hdd's én ssd's. Hoe herken je het, zodat je tijdig een back-up maakt?

De gemiddelde levensduur van een stationaire harde schijf varieert tussen de vijf en tien jaar. Gaat je laptop mee de baan op en is hij blootgesteld aan wisselende temperaturen, vochtigheid en schokken? Dan ligt de levensverwachting van de drive veel lager. 

Twee momenten zijn typisch voor uitval. Ondanks kwaliteitscontroles zijn fabricagefouten nooit uitgesloten en die komen meestal aan het licht bij de eerste ingebruikname. Maar vaak treden de storingen pas na vier of vijf jaar op en sterven drives een langzame dood. 

In het beste geval begint de harde schijf geleidelijk te dementeren zodat je nog voldoende tijd hebt om een kopie van je gegevens te maken. De term crash komt trouwens van de lees- en schrijfkoppen die neerstorten (crashen) op de magnetische laag van de schijf. 

Klikkende harde schijf

Terwijl er steeds meer computers met een ssd-drive over de toonbank gaan, worden er wereldwijd nog heel veel data op de traditionele harde schijf met bewegende onderdelen opgeslagen. Hoor je verdachte geluiden zoals klikken of knarsen, dan weet je hoe laat het is.

Natuurlijk moet je zeker zijn dat het geluid niet afkomstig is van de ventilator. Soms is het mogelijk de harde schijf los te koppelen en de pc even aan te zetten om vast te stellen waar het geluid vandaan komt. Een herhalende klik die bekend staat als de click of death, wordt veroorzaakt doordat de lees-/schrijfkop tevergeefs probeert gegevens te schrijven en telkens terugkeert naar de uitgangspositie. Dit is meestal het gevolg van slag- of stootschade. 

©PXimport

Als je weet dat die schijven in de drive aan 5.400 tot 7.200 toeren per minuut ronddraaien en dat de lees- en schrijfkop op minder dan een haarbreedte over de dataplaat beweegt, dan is het eigenlijk een klein wonder dat deze brok elektromechanica zolang meegaat.

Soms komen de koppen van de harde schijf vast te zitten aan het oppervlak van de schijf of onder het parkeergebied. Dit fenomeen waarbij de koppen verhinderen dat de plateaus roteren, noemt men stiction en komt voor bij computers die lang niet hebben gewerkt. 

Vaak gaat men in eerste instantie uit van een elektronisch probleem, omdat de schijf simpelweg niet of weinig roteert. Je kunt de drive proberen te deblokkeren door de schijf uit de computer te halen, vast te pakken en met een zwaaiende beweging krachtig heen en weer te schudden. Dit is slechts een tijdelijke oplossing die je nog net toelaat een back-up te maken.

Waarschuwingssignalen stervende hdd

Geluid is een belangrijke indicator van schijfproblemen, maar daarnaast zijn er nog enkele symptomen:

Levensduur ssd's

Een klassieke harde schijf kan zo vaak als nodig worden herschreven. Bij een ssd kan elke cel slechts een eindig aantal keren worden beschreven. Daarna is de ssd dood. Bij iedere schrijfbewerking, moeten de gegevens eerst gewist worden en daarna kunnen de nieuwe gegevens worden geschreven. 

Het proces van schrijven-wissen-herschrijven, veroorzaakt slijtage en erosie van de isolator tussen de cellen. Uiteindelijk kunnen die individuele cellen geen lading meer vasthouden. De ssd heeft dus een bepaald uithoudingsvermogen, meestal weergegeven in tbw (terabytes written). Fabrikanten publiceren die cijfers, zoals je in onderstaand voorbeeld ziet.

©PXimport

Voor de gewone thuisgebruiker volstaat 150 tbw. In tegenstelling tot wat wel eens wordt beweerd, zal deze beperking in de praktijk geen problemen opleveren aangezien de verwachte levensduur van de ssd-schijf hoger is dan de gebruiksduur van de computer.

Niet alleen de tbw is echter bepalend. Ook de manier waarop de ssd is opgebouwd, beïnvloedt de levensduur, zoals het aantal gestapelde chiplagen. Fabrikanten gebruiken verschillende methoden om ssd’s te produceren. 

Wil je rustig slapen? Download dan SSDLife-Pro, dan lees je de gezondheid van de ssd en de vermoedelijke levensduur en het totale aantal data written. De tool kost negentien dollar, maar je mag hem dertig dagen gratis gebruiken. Genoeg voor enige gerustgestelling.

Waarschuwingssignalen stervende ssd

Bij een ssd kan het opsporen van problemen complexer zijn. Enkele typische signalen dat een ssd op zijn laatste benen loopt zijn:

Schijven controleren

Gegevensbeschadiging gebeurt op het moment dat je de gegevens maakt of bewaart. Het kan veroorzaakt worden door een virus, maar vaak gaat het om slechte sectoren. Dat zijn delen van de harde schijf of ssd die de gegevens niet langer correct kunnen vasthouden. 

Windows maskeert automatisch slechte sectoren, zodat je ze niet eens opmerkt. Tot je plots met beschadigede gegevens zit omdat de slechte sectoren zich danig hebben opgehoopt. Gelukkig is er een ingebouwd Windows-schijfhulpprogramma, ChkDsk, dat helpt beschadigde sectoren te herstellen. 

Voor een snelle scan druk je op Windows-toets+E om de Verkenner te openen en dan navigeer je naar Deze pc. Aan de rechterkant klik je met de rechtermuisknop op de defecte schijf of partitie en selecteer je Eigenschappen. Ga naar het tabblad Extra en klik op Controleren.

Als Windows aangeeft Het is niet nodig om dit station nu te scannen, kun je toch op Station scannen klikken om het hulpprogramma uit te voeren. Als het klaar is, kun je ervoor kiezen om eventuele gevonden fouten te herstellen. ChkDsk scant en herstelt beschadigde sectoren tegelijkertijd.

©PXimport

Wantrouw herstelsoftware

Als je een beetje rondsurft, zul je zeker reparatiesoftware aantreffen voor de harde schijf. We waarschuwen echter voor blind vertrouwen. Er zijn twee soorten defecten aan de harde schijf die gegevensverlies veroorzaken: fysieke problemen en logische storingen. Bij een fysieke storing is de harde schijf of een van de componenten van dit onderdeel beschadigd. In dat geval is er maar één goede optie: vervangen. 

Softwarematige tools kunnen alleen logische problemen herstellen. Een logische crash is een fout in de software. Een fout in het stuurprogramma, een plotse stroomstoring kan fouten in de logische bestandsstructuur van een harde schijf veroorzaken. Wanneer er na een plotse stroomstoring spontaan de systeemtool ChkDsk opstart, dan is het mogelijk dat die logische defecten herstelt. 

Toch moet je ervan bewust zijn dat deze tool ook wijzigingen aanbrengt die onomkeerbaar zijn. Dat betekent dat hierdoor een eventuele data recovery onmogelijk wordt gemaakt.

Back-up!

We raden aan het zekere voor het onzekere te nemen als je wordt geconfronteerd met eerder genoemde symptomen, ook als je nog wel je bestanden probleemloos kunt zien en openen. Zoals gezegd, sterven harde schijven vaak traag en je wilt het risico niet lopen om je kostbare bestanden en foto’s kwijt te raken. 

Maakt de pc vreemd geluid? Sluit hem dan het beste zo snel mogelijk af. Het eerste wat je daarna doet, is al je bestanden zo snel mogelijk naar een andere harde schijf of naar alternatieve media overbrengen. Maar het beste is natuurlijk om dit een slag voor te zijn, door al regelmatig en/of automatisch back-ups te maken. Meer hierover in onze cursus Back-up & Herstel.

Als je toch probeert de gegevens naar een nieuwe locatie op dezelfde gegevensdrager te slepen, veroorzaakt dit verdere schade. Er zijn uiteraard externe data recovery-labs om alle data veilig en beveiligd over te dragen, maar die services zijn behoorlijk duur. Wees er dus op tijd bij, zodat het overzetten van data nog kan voor het te laat is.

LG blijft verbetert de oled-techniek nog veel verder en dat werpt dit jaar eindelijk zijn vruchten af. De LG OLED EVO 65G56LS is uitgerust met een nieuw type oled-paneel dat aanzienlijk meer piekhelderheid en kleurbereik levert. Daarnaast heeft LG webOS 25 uitgerust met een aantal AI-functies die het gebruiksgemak moeten verbeteren.

De nieuwe G-serie van LG is verkrijgbaar in twee versies. Een met een centrale voet in doos zoals ons testmodel, te herkennen aan de letters ‘LS’ achteraan en een model met een meegeleverde wandbeugel, die modellen hebben de letters ‘LW’ achteraan. De G-reeks mikt nog steeds in eerste instantie op wandmontage. Het toestel zelf is 24mm diep, dat lijkt misschien veel, maar die dikte heeft het wel over het hele oppervlak. Er is geen behuizing voor elektronica die verder uitsteekt. De rand is afgewerkt met een zilverkleurige strip, en dat geeft deze tv van opzij bekeken echt een premium look. De wandbeugel is verstelbaar, je kunt het toestel beperkt links en rechts draaien. De voet kun je monteren in twee posities, hoog en laag, in de hoge positie is er ruim plaats voor een soundbar. Het moet gezegd ook op een tv-meubel ziet hij er prima uit, wandmontage is zeker geen verplichting. 

Aansluitingen

De selectie aansluitingen die LG gebruikt is al enige tijd onveranderd gebleven, maar is dan ook erg goed. Met vier hdmi-poorten die allemaal de maximale hdmi 2.1-bandbreedte (48Gbps) leveren, zitten gamers in ieder geval gebeiteld. Verdere gamingfuncties zijn ALLM, 4K120 en VRR (AMD FreeSync en NVIDIA G-Sync). PC-gamers kunnen zelfs tot 4K165 gaan, dat is een duidelijke upgrade ten opzichte van vorig jaar. Input-lag is altijd een sterk punt geweest bij LG, dat is dit jaar niet anders, in 4K60 meten we 10,5ms, in 2K120 zelfs maar 5,5ms. Op poort 2 kan je ARC/eARC gebruiken, gamers die een soundbar willen aansluiten, houden nog steeds drie volwaardige HDMI-poorten over. 

Wil je de opstelling zo netjes mogelijk houden, altijd mooi bij een premium tv, dan kun je de bijgeleverde IR-blaster gebruiken om brontoestellen te besturen met de LG-afstandsbediening, ook als die apparaten bijvoorbeeld in een kast staan. De G5 ondersteunt het WiSA-protocol (Wireless Speaker and Audio Association), maar is beperkt tot 2.1-configuraties. Daarmee is jammer genoeg geen draadloze surroundopstelling mogelijk. Alle kabels kun je via twee clips en twee verzonken kanalen wegleiden naar de voet. 

Nieuw oled-paneel, nieuw record

Nieuwe ontwikkeling op vlak van oled-technologie zijn niet uitzonderlijk. Twee jaar geleden introduceerde LG bijvoorbeeld oled-panelen met een laag microlenzen die voor een mooie verbetering in helderheid zorgden. Die microlenzen zijn op de G5 echter niet meer aanwezig. In ruil gebruikt dit model een gloednieuw paneel dat een andere opbouw van de oled-materialen gebruikt. Onder de naam OLED evo Met Brightness Booster Ultimate belooft de G5 hogere piekhelderheid en een breder kleurbereik. En dat blijken geen loze beloftes. Op het 10%-venster haalt de G5 2409 nits, en op een volledig wit beeld zelfs 356 nits. 

Dat alles gemeten in de uitstekend gekalibreerde HDR Filmmaker mode. Ter verduidelijking, dat is een 50 procent verbetering tegenover de G4 van vorig jaar, en voldoende om de kop van het oled-peloton aan te voeren. Vooral de verbetering op het volledig wit veld is impressionant. Daardoor moet de G5 nu de helderheid veel minder laten dalen als het beeld veel wit bevat, iets wat op vorige generaties nog merkbaar was. Ook het kleurbereik is weer groter geworden, en met 99,9% P3 is de G5 perfect uitgerust voor prachtige HDR-beelden. Het paneel had een uitstekende uniformiteit en weert zeer goed reflecties. De kijkhoek is prima.

De Filmmaker Mode is er voor wie minimale beeldverwerking wil, en de mooiste beelden getrouw aan de intentie. In SDR laat dat prachtige resultaten zien, maar de echte pracht van de G5 komt tevoorschijn bij HDR-beelden. Ook hier is de kalibratie nagenoeg perfect met enorm veel witdetail, intense kleuren, en dankzij de hoge piekhelderheid tintelende lichtaccenten. Kleuren worden goed bewaard als ze zeer helder zijn, dat dankt de tv aan het nieuwe paneel. Enkel in de donkerste beelden laat de G5 wat steken vallen. Er is veel schaduwdetail, maar in sommige beelden merken we veel ruis die het beeld ruw maakt en detail verbergt. In een ander geval was er wat blokvorming en bandvorming zichtbaar. We hopen dat LG nog wat aan de software kan sleutelen. 

Prima beeldverwerking

De Alpha11 beeldprocessor is aan zijn tweede generatie toe, maar nieuwe features lijken er niet te zijn. De upscaling en ruisonderdrukking zijn erg goed. In deinterlacing van 1080i-beeld merkten we op een testpatroon opnieuw een foutje waardoor kamvorming zichtbaar was, al bleek dat bij de meeste content niet tot problemen te leiden. Kleurstroken in zachte gradiënten elimineer je met de Vloeiende Gradatie-instelling, maar activeer die enkel als je het echt nodig acht, en dan alleen in de laagste stand. In een van onze testclips veegde die instelling ook wolken uit de lucht. Ook de dynamische tonemapping waar we gebruikelijk erg tevreden over zijn, laat je op dit model beter uit inactief.

Die maakte het beeld te helder, waardoor het aan contrast en impact verliest. Bovendien levert de G5 ook zonder dynamische tonemapping knap beeld. Goede punten waren er voor de bewegingsscherpte. Het oled-paneel laat nauwelijks of geen dubbele rand optekenen rond bewegende voorwerpen. Wie in 24Hz-filmmateriaal te veel last heeft van judder bij snelle camerabewegingen, activeert best TruMotion, bijvoorbeeld in ‘Cinematografische Beweging’ als je minimale invloed wenst. Maar ook hogere instellingen leverden goede resultaten, en de G5 toonde erg weinig beeldfouten zelfs met TruMotion in de Vloeiend-stand. 

Geen DTS-ondersteuning meer

Het is jammer, maar de G5 ondersteunt alleen nog maar Dolby Atmos, geen DTS meer. Vooral voor mensen met een uitgebreide bibliotheek Blu-ray schijven is dat een tegenvaller. Streaming gebruikt overwegend Dolby Atmos, dus daar weegt dat gebrek minder. De 60 Watt 4.2 kanaalsoplossing leek ons onveranderd. De klank is goed gebalanceerd, met een warm karakter en duidelijke baslijn. Zelfs surround is goed hoorbaar. Voor veel mensen zal dit volstaan, maar voor echte bioscoop audio zal een soundbar toch vereist zijn. Nieuw dit jaar is de Personal Sound Wizard. Die laat je een aantal keer in groepen van vier fragmenten horen met verschillende geluidsinstellingen, jij duidt aan wat je het best vindt klinken. Na de test bepaalt de processor op basis van je keuzes je geprefereerde klankinstellingen. Iets gelijkaardig bestond vorig jaar al voor beeld, maar we vinden dat je daar beter voor Filmmaker Mode of Cinema beeldmode kiest. Bij audio mogen persoonlijke voorkeuren wat meer doorwegen. 

WebOS 25, AI als persoonlijk hulpje

Kunstmatige intelligentie moet de nieuwe troef zijn van webOS 25, maar al deze nieuwe functies bleken niet te werken in het Nederlands. Voice ID, waarbij de tv je herkent op basis van je stem is nog niet beschikbaar in Nederlands. Maar ook andere functies, zoals de AI Chatbot die je moet helpen bij eenvoudige vragen zoals het aanpassen van beeldkwaliteit of aanbevelingen geven voor content, leek zelden te weten wat hij met onze vragen moest doen. LG kondigde ook generatieve kunst aan die je kan gebruiken in de screensaver, maar ook dit was nog niet beschikbaar. Nu missen we die AI-functies wel niet, de G5 is zo ook gebruiksvriendelijk, maar we hopen toch dat dit via software updates verbeterd wordt. 

In dit overzichtsartikel vind je alle informatie over webOS. WebOS 25 is van uitzicht niet echt veranderd op wat details na. Zo kan je live tv en HDMI-ingangen nu als tegels toevoegen in de rij met apps op het Home-scherm. Apps en Quick Cards die je niet gebruikt, kan je verbergen. Het app-aanbod is erg ruim en de G5 ondersteunt Airplay2 en Google Cast. LG toont helaas reclame op het Home-scherm en in de screensaver, lees in dit artikel hoe je reclame verwijdert.

De ‘Magic Remote’ heeft een nieuw ontwerp gekregen. Een rechthoekige vorm met afgeronde hoeken, en vooral minder toetsen. Weg zijn de cijfer- en kleurtoetsen, de volume- en kanaaltoetsen zijn nu kanteltoetsen. De mute-toets is verdwenen, muten doe je door de volume knop lang naar beneden te duwen. De ingangen-toets is vervangen door een Home Hub-toets, maar wanneer je die lang indrukt, toont de tv de ingangen. De aanwijsfunctie is gebleven, je kan de cursor op het scherm besturen door de afstandsbediening te bewegen. De afstandsbediening oogt moderner, en het gebruiksgemak is prima, maar we zouden hem niet beter noemen dan de oude versie. 

Conclusie

LG toont met de G5 dat er nog flink wat vooruitgang geboekt kan worden in oled-technologie. Perfect is deze tv echter nog niet, vooral in heel donkere beelden moet LG de software nog aanpassen om ruis en zichtbare gradaties te vermijden.  De OLED65G56LS haalt uit het nieuwe oled-paneel echter wel een indrukwekkende piekhelderheid, en erg ruim kleurvolume. We durven bijna zover gaan om te zeggen dat hij de klassieke zwakke punten van oled elimineert. Samen met de uitstekende kalibratie geniet je zo in Filmmaker Mode van bijna referentie beeldkwaliteit.

De ingebouwde luidsprekers leveren een aangename klank, wel jammer dat LG DTS-ondersteuning geschrapt heeft. De nieuwe AI-features in webOS 25 moeten duidelijk nog verder rijpen, voorlopig leveren ze geen meerwaarde, maar webOS blijft wel erg gebruiksvriendelijk. De nieuwe afstandsbediening sluit aan bij de moderne trend met minder toetsen. Gamers tot slot vinden op de G5 alles wat ze maar kunnen wensen. Dit is een topmodel, met een bijhorend prijskaartje, maar hij is het zeker waard.

Het is misschien niet het eerste waar je aan denkt, maar ook Android heeft – net als Windows – een klembord. Daarmee kun je gemakkelijk tekst kopiëren van de ene app naar de andere. Maar hoe open je dat klembord eigenlijk? En waar vind je wat erop staat? Je leest het in dit artikel!

Tekst of afbeeldingen kopiëren en plakken: het is een van de basisfuncties van elk besturingssysteem. Ook Android ondersteunt dit natuurlijk. Je kunt iets kopiëren in de ene app en het vervolgens plakken in een andere. Maar het Android-klembord kan meer dan alleen dat. Alles wat je kopieert, wordt daar namelijk tijdelijk opgeslagen. Handig als je per ongeluk iets hebt weggehaald, iets wilt terugvinden of gewoon even wilt kijken wat je allemaal hebt gekopieerd.

Let wel: hoe je precies bij het klembord komt, hangt af van je toestel en de Android-versie die je gebruikt. Zo hebben merken als Samsung en LG hun eigen klembordfunctie ingebouwd. Andere toestellen vereisen meestal een specifieke toetsenbord-app om het klembord te kunnen openen. In dit artikel leggen we je uit hoe je dat doet met zo’n toetsenbord-app.

Klembord binnen toetsenbord-apps

Om toegang te krijgen tot het klembord, heb je een toetsenbord-app nodig die die functie ondersteunt. Populaire keuzes zijn Gboard van Google en SwiftKey van Microsoft. Beide bieden vergelijkbare klembordfuncties, dus je kunt zelf kiezen welke je het prettigst vindt. Download en installeer de app, en stel deze daarna in als je standaard toetsenbord.

©PXimport

Met een ander toetsenbord in Android heb je meer mogelijkheden.

Dat instellen doe je via het instellingenmenu van je Android-telefoon. Gebruik het zoekveld bovenin het scherm en typ 'toetsenbord'. Je krijgt dan een lijst met resultaten. Kies de optie waarmee je het standaard toetsenbord kunt wijzigen en tik daarop.

Kies vervolgens de toetsenbord-app die je net hebt geïnstalleerd, zoals Gboard of SwiftKey. Let op: de vormgeving van de instellingen kan per toestel verschillen. Gebruik je liever een andere toetsenbord-app met klembordfunctie? Geen probleem – zolang je maar de juiste app selecteert bij het instellen.

Tekst kopiëren en plakken

Het klembord werkt meestal alleen met tekst. Wil je iets kopiëren naar een andere app? Selecteer dan een stuk tekst en kopieer het. Open bijvoorbeeld WhatsApp, ga naar een chat en houd het tekstveld even ingedrukt om de tekst direct te plakken. Soms zie je ook een klembordsymbooltje verschijnen, net boven het toetsenbord en onder het tekstveld. Tik daarop om het volledige klembord te openen.

Zie je dat symbooltje niet meteen? Dan krijg je waarschijnlijk eerst de suggestie om alleen de laatst gekopieerde tekst te plakken. Tik in dat geval op het witte rondje met het pijltje naar rechts – zo krijg je alle opties te zien.

Onder het kopje Recent zie je een lijstje met wat je als laatste hebt gekopieerd. Tik op een item om het direct in het tekstveld te plakken. Let wel: deze lijst wordt na een tijdje automatisch geleegd. Gebruik je vaak dezelfde tekst? Dan kun je die vastpinnen, zodat hij bewaard blijft. Zowel Gboard als SwiftKey ondersteunen deze functie: houd het item ingedrukt en kies voor Vastpinnen.

Klembord sinds Android 13

Sinds Android 13 is het klembord flink verbeterd. De basis is nog steeds hetzelfde: je kopieert tekst of een afbeelding in de ene app en plakt die in een andere. Maar de manier waarop je het klembord gebruikt, is een stuk handiger en overzichtelijker geworden. Dat maakt het werken met meerdere fragmenten tegelijk een stuk efficiënter.

Een van de grootste vernieuwingen is dat je nu meerdere items kunt bewaren – zowel tekst als afbeeldingen. Alles wat je kopieert, verschijnt in een nieuw klembordpaneel. Je opent dat paneel via het meldingscentrum of door een tekstveld lang ingedrukt te houden. Daar kun je door je gekopieerde items bladeren, kiezen wat je wilt plakken, en dingen die je niet meer nodig hebt, direct verwijderen. Je kunt zelfs een tekstfragment nog aanpassen voordat je het plakt.

Het klembordpaneel dat in Android 13 zijn intrede heeft gemaakt.

Met de komst van Android 13 werden er ook meteen een aantal nieuwe privacyfuncties voor het klembord geïntroduceerd. In eerdere versies konden apps op de achtergrond soms ongemerkt meelezen wat je had gekopieerd – met alle risico’s van dien. Nu heb je als gebruiker veel meer controle. Zo is er een nieuwe toestemmingsvraag voor klembordtoegang én krijg je een melding als een app probeert mee te kijken. Een stuk veiliger dus.