In Delpher kun je miljoenen oude krantenartikelen (en meer) doorzoeken. Een ontzettend handige tool als je de geschiedenis in wilt duiken, voor school of voor werk bijvoorbeeld. Hoe ga je er gericht mee te werk? Dat lees je in dit artikel.

Op www.delpher.nl zijn ruim 130 miljoen tekstpagina’s uit Nederlandse kranten, boeken en tijdschriften online te doorzoeken. Het gaat om materiaal uit de 17e tot en met de 20e eeuw, en dat maakt Delpher superinteressant voor iedereen die in het verleden wil duiken. Maaike Napolitano geeft daarvan in dit artikel tien mooie voorbeelden. Ze is al zeven jaar coördinator van Delpher binnen de KB, onze nationale bibliotheek in Den Haag.

©PXimport

1059,9 terabyte

In Delpher vind je 682.048 boeken tot 1960, 2.094.960 kranten tot 1995 en 432.961 tijdschriften tot 1970. Dat komt neer op 98.605.175 boekenpagina’s, 21.167.883 krantenpagina’s en 12.073.915 tijdschriftpagina’s. Totaal gaat het om 1059,9 terabyte aan bestanden. 

De website ontstond in 2013, vanuit het idee dat brondocumenten uit de Nederlandse geschiedenis zoveel mogelijk gratis toegankelijk moeten zijn voor iedereen. De website groeit nog steeds. “Elke dag digitaliseert de KB gemiddeld zo’n 22.000 pagina’s”, weet Napolitano.

Zoek de kranten van je geboortedag op

Op de homepage van Delpher kun je onderaan, onder het kopje Geboortedagkrant, een geboortedatum invullen. Als je daarna op het zoekknopje drukt, krijg je de kranten van die dag te zien. Als je erop klikt, kun je ze van voor tot achter lezen. Downloaden kan trouwens ook.

Zoek een oud kinderboek

Wie houdt er nu niet van de kinderboeken uit zijn jeugd? Klik daarvoor op de homepage in het vakje Doorzoek alles en kies Boeken Basis. Klik daarna op Zoeken. Kruis op de volgende pagina onder Collectie het vakje Kinderboeken aan.

Napolitano: “Je kunt ook zoeken op een specifieke auteur, titel of uitgeverij. Denk aan C. Joh. Kieviet, Pietje Bell, of een befaamde kinderboeken-uitgeverij zoals Kluitman. Klik daarvoor eerst op Uitgebreid zoeken en vul daarna in het juiste vakje een extra zoekterm in.” De rechtstreekse link naar de kinderboeken van uitgeverij Kluitman vind je op https://kwikr.nl/kluitman.

©PXimport

Pluis je stamboom uit

Napolitano: “Mensen gebruiken de familieberichten uit kranten vaak om stambomen uit te pluizen. Je kunt zo niet alleen ontdekken wanneer iemand geboren of gestorven is, maar ook bijvoorbeeld namen van (aangetrouwde) verwanten en hun woonplaatsen ontdekken.” Kies daarvoor bij de krantenresultaten onder het kopje Soort bericht voor Familiebericht. Je kunt dit filter ook terugvinden onder Uitgebreid zoeken.

©PXimport

Doe ontdekkingen over bekenden

Door binnen de krantenartikelen en -advertenties te zoeken op de namen van mensen die je kent, kun je af en toe interessante ontdekkingen doen.

Napolitano: “Hoe zeldzamer een naam, hoe gemakkelijker het is om de juiste resultaten te vinden. Mijn meisjesnaam is Rietrae. Daardoor vond ik al snel een krantenartikel over een muziekuitvoering waaraan mijn grootvader als amateurzanger meedeed. En mijn grootmoeder had een chocolaterie. Ik heb verschillende advertenties kunnen terugvinden, die zij geplaatst had.”

Ontdek beroemde familieleden

Misschien weet je van sommige familieleden dat ze ooit in de krant hebben gestaan, bijvoorbeeld omdat ze een gouden huwelijk vierden, en de burgemeester langskwam. In dat geval kun je bijvoorbeeld zoeken op ‘goud*’, de achternaam van het gouden echtpaar en het jaar.

Jokertekens en zoekoperatoren

Bij het zoeken in Delpher kun je gebruikmaken van zogenoemde Booleaanse zoekoperatoren, zoals OR, NOT en PROX. Die laatste operator kun je gebruiken om woorden of namen te zoeken die binnen een tekst maximaal tien woorden van elkaar verwijderd zijn.

Je kunt ook jokertekens gebruiken. Met een ? (vraagteken) vervang je 1 letter, met een * (asterisk) een willekeurig aantal letters. Als je naar een exact woord op zoek bent, gebruik je “dubbele aanhalingstekens” of [rechte haken].

Voor meer informatie, zie: www.delpher.nl/nl/platform/pages/zoekhulp.

Zoek op wie er in een huis woonde

In Delpher zitten 39 telefoonboeken uit de periode tussen 1901 en 1950. Je vindt ze in de collectie Boeken Basis, door in de zoekresultaten het vakje Telefoonboeken aan te kruisen.

“Het is interessant om te kijken wie toen telefoon had. Dat zijn toch de wat rijkere mensen, zoals bijvoorbeeld huisartsen en notarissen. In de loop der jaren zie je het aantal aangeslotenen toenemen”, licht Napolitano toe. 

“Je kunt binnen de telefoonboeken ook zoeken op specifieke adressen, die je in het zoekvenster vermeld tussen dubbele aanhalingstekens. Zo kun je bijvoorbeeld achterhalen welke personen of bedrijven er ooit op een bepaald adres hebben gewoond.”

©PXimport

Luister naar oude radiobulletins

Als je meer wilt leren over een bepaalde historische gebeurtenis, dan zijn de kranten en radiobulletins in Delpher een goudmijn.

Napolitano: “Denk bijvoorbeeld aan de val van de muur, of de 80-jarige oorlog. Ook zien we dat verzetskranten heel veel worden gelezen. Die zijn ook wel heel bijzonder: het gaat immers om stencils die mensen in kleine oplagen in de oorlog drukten, met gevaar voor eigen leven.”

Historische opvattingen over actuele thema’s

Krantenartikelen uit het verleden kunnen soms meer inzicht geven in actuele thema’s, zegt Napolitano: “Denk aan het vaccinatiebeleid en de lockdown-maatregelen. Als je bijvoorbeeld zoekt op ‘Spaansche griep’, dan kom je heel veel interessante discussies, adviezen en informatie tegen. Dit voorbeeld laat trouwens zien hoe belangrijk spelling is bij het zoeken. Je moet je soms echt even inleven in een bepaalde periode. Laatst wilde ik in Kerkrade tijdens een workshop als voorbeeld zoeken naar historisch nieuws over de oprichting van het Sint-Joseph ziekenhuis. Het lukte maar niet om resultaten te vinden, totdat ik besefte dat mensen in die tijd spraken van een ‘hospitaal’”.

Interessante links over de Spaansche griep

Zoeken op ‘Spaansche Griep’ of ‘Spaansche ziekte’ levert veel interessants op, zegt Napolitano. Een aantal voorbeelden:

https://kwikr.nl/griep1 Een resultaatpagina met heel veel artikelen.

https://kwikr.nl/griep2 Het begin van de epidemie.

https://kwikr.nl/griep3 De aanvankelijke langzame verspreiding van de ziekte.

https://kwikr.nl/griep4 Voorzorgsmaatregelen om verspreiding tegen te gaan.

https://kwikr.nl/griep5 Schoolsluitingen vanwege de Spaanse Griep.

Ontdek wanneer een woord voor het eerst opdook

Als je zoekt op een woord als thuiscomputer, dan kun je met Delpher exact achterhalen wanneer dat woord voor het eerst in kranten voorkwam. Je kunt zelfs een grafiekje opvragen van de woordfrequentie in de loop der jaren, door te klikken op het grafieksymbooltje. Een toepassing die, zo weet Napolitano, vaak door taalkundigen wordt gebruikt.

©PXimport

Laat je inspireren

Op de homepage van Delpher vind je links naar wisselende themapagina’s en online tentoonstellingen. Op die pagina’s zie je wat er vroeger geschreven werd over onderwerpen die ook nu nog relevant zijn. Als je je abonneert op de nieuwsbrief, hoor je het meteen wanneer er een nieuwe inspiratiepagina is verschenen. Meestal zijn die gebaseerd op de actualiteit.

Meer informatie?

De KB verzorgt gratis workshops aan verenigingen over het gebruik van Delpher. Ook kunnen groepen rondleidingen aanvragen binnen het gebouw van de KB, onze nationale bibliotheek in Den Haag. Als je daar meer over wilt weten, vul dan het contactformulier in op www.delpher.nl/over-delpher/contact.

Iedereen gebruikt het gewone Startmenu van Windows 11. Je vindt er apps, instellingen, aanbevelingen en tegels. Overzichtelijk, maar je moet soms flink doorklikken voordat je eindelijk bent waar je zijn wilt. Kan dat niet handiger? Zeker: er bestaat ook een tweede Startmenu: een stuk eenvoudiger en vooral sneller. Waar je het vindt en hoe je het gebruikt, lees je in dit artikel.

Lees ook: Laptop met Windows 11? Zo doe je langer met de accu

Gewone Startmenu versus verborgen Startmenu

Het gewone Startmenu van Windows 11 is het startpunt voor de meeste gebruikers. Hier vind je je apps, recente bestanden, een zoekbalk en knoppen voor instellingen en afsluiten. Het menu is visueel ingericht, met tegels en iconen, en richt zich vooral op dagelijks gebruik.

©ID.nl

Het reguliere Startmenu is overzichtelijk, maar je moet nog wel doorklikken wanneer je op zoek bent naar Instellingen.

Het verborgen Startmenu ziet er heel anders uit. Geen tegels of visuele opsmuk, maar een compacte lijst met systeemfuncties. Denk aan apparaatbeheer, taakbeheer, netwerkverbindingen en terminal. Dit menu is vooral bedoeld voor wie snel iets wil aanpassen, controleren of oplossen.

Zo open je het verborgen Startmenu

De makkelijkste manier is simpelweg met de rechtermuisknop op de Startknop klikken (onderaan je scherm, links). Meteen verschijnt een menu met een lijst vol snelkoppelingen. Geen wachttijd, geen vertraging: het menu reageert direct.

Gebruik je liever het toetsenbord? Druk dan op Windows-toets + X. Deze sneltoets werkt overal in Windows, zelfs midden in een programma. Handig op een laptop, zeker als je geen muis bij de hand hebt.

Werk je op een touchscreen? Tik dan op de Startknop en houd die een paar seconden vast. Zodra Windows dit herkent als een 'lang tikken', verschijnt het menu automatisch.

Hoe je het ook opent, de inhoud is altijd gelijk. Het menu komt standaard naast de Startknop in beeld, dus je hoeft nooit te zoeken.

💡Door de Donkere Modus in te stellen (via Instellingen -> Persoonlijke instellingen -> Kleuren) krijgt het tweede Startmenu een donkere achtergrond. Dat zorgt ervoor dat het onderscheid met eventueel geopende programmavensters wat groter wordt.

Wat vind je in dit tweede Startmenu?

Alles wat je anders via Instellingen of het Configuratiescherm moet opzoeken, staat hier bij elkaar. In plaats van losse snelkoppelingen of visuele tegels, toont dit menu een strakke lijst.

Zo kom je met één klik bij Apparaatbeheer, Schijfbeheer, Taakbeheer, Netwerkinstellingen of PowerShell. Handig als je iets wilt aanpassen, controleren of snel een probleem moet oplossen.

Microsoft heeft de functies logisch gegroepeerd. De bovenste opties gaan over apps en energiebeheer, daaronder volgen tools voor systeembeheer en netwerkverbindingen. Verder naar beneden vind je opdrachten voor afsluiten of afmelden. Je herkent ze aan hun vertrouwde namen, wat zoeken overbodig maakt. Een voorbeeld: als je software wilt verwijderen, hoef je niet naar Instellingen > Apps > Geïnstalleerde apps. Je kiest gewoon 'Geïnstalleerde Apps' uit het menu en je bent er meteen.

©ID.nl

Via het tweede Startmenu heb je meteen toegang tot allerlei systeemtools waarvoor je anders zou moeten zoeken in Instellingen of in het Configuratiescherm.

Waarom het tweede Startmenu zo handig is

Hoewel de systeemtools die je via het tweede Startmenu kunt bereiken voor veel mensen Windows-onderdelen zijn die ze niet zo vaak zullen gebruiken, is het toch handig dt je ze direct 'onder de knop' hebt zitten. Stel: je hebt wifi-problemen. In plaats van drie keer klikken door Instellingen kun je direct 'Netwerkverbindingen' openen. Of je wilt zien of een usb-stick goed wordt herkend. Dan hoef je alleen maar te klikken op 'Apparaatbeheer'. Voor wie vaker met systeeminstellingen werkt, is dit menu eigenlijk helemaal onmisbaar. Je hoeft geen sneltoetsen te onthouden of eindeloos door menu's te klikken. Alles wat je vaak gebruikt zit binnen handbereik. En ook als je het niet dagelijks gebruikt, is het handig om te weten dat het er is. Het scheelt je hoe dan ook veel tijd en zoekwerk.

Ook fijn: het menu ziet er op elke Windows 11-pc hetzelfde uit. Of je nu thuis werkt, op kantoor zit of iemand anders helpt: je weet precies waar je moet zijn.

Dus?

Het verborgen Startmenu is een van de meest praktische onderdelen van Windows 11. Het geeft je directe toegang tot systeemfuncties en tools waarvoor je anders moet doorklikken en waar je naar moet zoeken. Het is geen vervanger van het gewone menu, maar een aanvulling voor wie meer uit z'n systeem wil halen. Of je nu snel iets wilt aanpassen, een probleem onderzoekt of gewoon minder wilt klikken: het tweede Startmenu maakt het net een stuk makkelijker!

⬇️Scrol omlaag en bekijk welke onderdelen je in het tweede Startmenu vindt en wat je ermee kunt

Van buiten oogt hij misschien smetteloos, maar vanbinnen kan je wasdroger behoorlijk smerig zijn. Warmte, vocht en pluis vormen namelijk de perfecte broedplek voor bacteriën en schimmels. En dat ruik je. Bovendien werkt een vervuilde droger minder goed én verbruikt hij meer energie. Tijd om in actie te komen: met dit 8-stappenplan houd je jouw wasdroger schoon, fris en in topconditie!

Waarom is schoonmaken belangrijk?

Een wasdroger draait op hoge temperaturen en heeft continu te maken met vocht. Ideale omstandigheden voor ongewenste gasten zoals schimmels en bacteriën. Tel daar opgehoopte pluisjes en resten wasmiddel bij op, en je snapt waarom je wasdroger soms muf ruikt of er langer over doet dan normaal. Regelmatig schoonmaken voorkomt vieze luchtjes, verlengt de levensduur én maakt je droger zuiniger.

Een schone droger in 8 simpele stappen

1. Stekker eruit

Voordat je iets doet, trek je de stekker uit het stopcontact. Veiligheid voorop!

2. Pluizenfilters legen

Open het klepje onderin en haal de filters eruit. Meestal zijn dat er twee: een pluizenfilter en een condensfilter. Spoel ze af onder de kraan en laat ze goed drogen voordat je ze terugplaatst.

3. Condensor schoonmaken

Achter een apart klepje aan de voor- of achterkant zit de condensor. Haal stof en pluis voorzichtig weg met een vochtige doek. Vergeet ook de randjes en het klepje zelf niet.

4. Afvoerslang controleren

Koppel de slang los (als jouw droger die heeft) en check of er geen verstopping in zit. Spoel hem goed door en maak de binnen- en buitenkant schoon. Zet hem daarna weer stevig terug.

5. Binnenkant afnemen

Gebruik een zachte, vochtige doek om de binnenzijde van de trommel schoon te maken. Voor hardnekkige vlekken kun je een beetje allesreiniger gebruiken. Vergeet ook de rubber rand niet.

6. Buiten schoon, net als binnen

Neem de buitenkant van de machine af met een vochtige doek. Gebruik wat allesreiniger voor de zijkanten en voorkant, maar houd het bedieningspaneel liever droog of gebruik een licht vochtige doek.

7. Deurtje open laten

Laat na het schoonmaken de deur een tijdje openstaan. Zo kan de binnenkant goed drogen en voorkom je dat er schimmel ontstaat.

8. Lege droogbeurt draaien

Tot slot: draai een heet droogprogramma zonder was erin. Hiermee droog je de laatste vochtresten en geef je eventuele bacteriën geen kans.

©Shi

Hoe vaak moeten onderdelen worden gereinigd?

Niet alle onderdelen hoeven even vaak gereinigd te worden. Dit schema geeft een indicatie:

Merk je toch geurtjes op of neemt de droogprestatie van je wasdroger af? Voer dan een extra schoonmaakbeurt uit.

Schoonmaaktips voor specifieke onderdelen

Voor sommige onderdelen van je wasdroger zijn speciale schoonmaaktips. We zetten ze voor je op een rijtje.

©detry26

Schoonmaakmiddelen: wat gebruik je wel (en liever niet)?

Voor het grondig reinigen van je droger zijn er speciale producten op de markt. Denk aan schoonmaakmiddelen die vet, kalk en vuil aanpakken zonder onderdelen aan te tasten. Let altijd goed op of het middel geschikt is voor jouw type droger.

Ook populair zijn reinigingstabletten of -strips die je in de trommel legt voordat je een schoonmaakprogramma start. Die lossen nare geurtjes en aanslag op, maar gebruik ze niet te vaak. Overmatig gebruik kan het rubber en de binnenkant aantasten.

Liever een natuurlijk alternatief? Meng dan 5 eetlepels citroenzuur met een liter warm water en giet het in de wasmiddellade. Laat vervolgens een heet programma draaien. Goed voor je droger én het milieu.

Veelgestelde vragen over drogers schoonmaken

Kan ik een stoomreiniger gebruiken?

Nee. De hitte en vocht van een stoomreiniger kunnen onderdelen beschadigen. Gebruik altijd een microvezeldoekje met wat sop.

Wat te doen bij zwarte schimmel?

Reinig grondig de rubberen rand, filters en afvoerslang. Gebruik eventueel azijn als nabehandeling en draai daarna een heet programma. Herhaal dat regelmatig.

Waarom ruikt mijn schone was muf na het drogen?

Waarschijnlijk is je droger toe aan een schoonmaakbeurt. Begin bij het filter en de condensor en werk alles stap voor stap af. Vergeet ook de afvoerslang en het draaien van een heet leeg programma niet. Als dat allemaal niet helpt en de droger is al wat ouder, is het misschien tijd om uit te kijken naar een nieuw exemplaar.