Auteursrechten online: dit zijn de regels
Geplaatst: 14 februari 2018 - 13:56
Aangepast: 14 december 2022 - 13:43
Martin Gijzemijter Gijzemijter
“Als je niet wilde dat ik die afbeelding gebruikte, had je hem niet op Facebook moeten zetten.” Er heerst nogal onduidelijkheid over auteursrechten wanneer je online actief bent. Dat is riskant, want het gebruik van een afbeelding of tekst die niet van jou is, kan je zomaar enkele honderden euro’s boete opleveren! Wat mag er nu eigenlijk wel en niet? We zochten het voor je uit.
Online recht is een complex onderwerp, maar tegelijkertijd is het zeer belangrijk omdat we in Nederland bijna allemaal actief zijn op internet. We vroegen Charlotte Meindersma van Charlotte’s Law naar wat er zoal wel en niet mag op internet.
Charlotte’s Law
Als je een afbeelding op social media plaatst, ben je dan de rechten kwijt?
“Nee. Je geeft niet je auteursrecht op als je iets op social media plaatst. Socialmedia-content is niet ‘rechtenvrij’ en er moet gewoon toestemming gevraagd worden voor gebruik. Auteursrechtelijke werken die op social media gepubliceerd worden, blijven dus door het auteursrecht beschermd. Door het op social media te plaatsen, wordt er wel een licentie gegeven aan het socialmedia-kanaal, maar niet aan anderen. Die licentie zorgt ervoor dat de kanalen wel de content mogen publiceren en dat anderen via de deelknoppen de content met anderen kunnen delen (denk aan de deel-knop van Facebook of de retweet- en quote-mogelijkheden van Twitter). Als anderen een dergelijk werk op social media vinden en dat eraf plukken om elders te gebruiken, hebben ze daar gewoon toestemming voor nodig. Het auteursrecht is niet komen te vervallen.”
Mag content die op social media is geplaatst, gebruikt worden op je blog?
“Kopiëren en plakken van auteursrechtelijk beschermde werken naar je eigen blog mag ook niet zonder toestemming van de auteursrechthebbende. Vind je content op social media die je op je website wilt gebruiken, dan kan dat meestal door te embedden. Als je dat op de juiste manier doet, mag het. Heb je een afbeelding of een kort stuk tekst nodig voor het verhaal dat je wil vertellen in je blog of video, dan kun je het soms gebruiken als citaat. Dat is gratis en je hebt daar geen toestemming voor nodig, zolang je maar aan alle vijf de criteria voor een geldig citaat voldoet. Je mag bijvoorbeeld niet te veel overnemen, het moet een gerechtvaardigd doel hebben en je moet de naam van de maker vermelden.”
Een fotograaf eist een boete omdat ik zijn foto heb gebruikt. Moet ik betalen?
“Een bedrag dat door fotografen wordt gevorderd is geen boete, maar een schadevergoeding. De fotograaf (of andere auteursrechthebbende) heeft immers geen vergoeding ontvangen voor het gebruik van zijn/haar foto en heeft daardoor schade geleden. Bovendien steken veel fotografen in eerste instantie geld en tijd in het maken van een foto. Ze hopen vervolgens dat ze die foto’s later kunnen verkopen. Hoe exclusiever de foto, hoe meer deze waard is. Dat wil dus ook zeggen dat een foto die door een amateur-blogger is gebruikt, ervoor zorgt dat de foto in waarde is gedaald. Dit soort schade wil een auteursrechthebbende dus vergoed krijgen.”
Maar wat nou als die schadevergoeding belachelijk hoog is?
“Een fotograaf kan volgens het Nederlandse rechtssysteem alleen zijn werkelijke schade vergoed krijgen. Die schade is het bedrag dat de fotograaf gekregen zou hebben wanneer er vooraf wel om toestemming voor gebruik zou zijn gevraagd. De gebruikelijke licentievergoeding dus. Soms is bijvoorbeeld ook nog nodig dat de naam van de maker bij de afbeelding vermeld wordt. Als dan de naamsvermelding ontbreekt, heeft de fotograaf recht op een extra vergoeding. Als je van de licentie het werk niet had mogen aanpassen en je dat wel doet, dan is dat nog eens een inbreuk op auteursrecht. Ook daar zou een vergoeding tegenover moeten staan. Wanneer de fotograaf volgens jou een te hoge vergoeding voor zijn schade vordert, probeer dan te onderhandelen met de fotograaf. Bedenk hoe dan ook dat je de basislicentie altijd zal moeten vergoeden. Over alle verhogingen valt soms nog wel te praten. Het is echter nooit een verplichting voor de fotograaf om te schikken. Het blijft een kwestie van geven, nemen en onderhandelen. Vergeet daarbij niet dat de toon ook veel uit kan maken.”
Maar op social media mag ik toch wel plaatsen wat ik wil?
“Nee, zeker niet. Het maakt namelijk niet uit of je de foto op je eigen website uploadt, of op een socialmedia-kanaal. Door jouw gebruik van andermans foto op social media, kan diegene immers nog altijd schade lijden.”
Maar ik heb het van een andere website, ik ben me van geen kwaad bewust!
“Van welke site de foto of ander werk afkomstig is, doet niet ter zake. Je hebt toestemming nodig van de auteursrechthebbende zelf om het werk te mogen gebruiken. Dat de foto niet van de website van de maker zelf is afgehaald, zegt dus niets. De maker kan bijvoorbeeld aan die betreffende site toestemming voor het gebruik hebben gegeven, maar geeft daarmee nog geen toestemming aan alle andere personen of media om het over te nemen. Dat de foto op andere sites staat, wil dus ook niet zeggen dat er geen auteursrecht op zou rusten of dat de eigenaar van die site toestemming zou mogen verlenen om het werk te gebruiken. Achterhaal dus altijd zelf de maker en vraag om toestemming! Of zoek op een andere manier naar afbeeldingen die wel gratis gebruikt mogen worden. Lees meer in deze blogpost. Dat je je van geen kwaad bewust bent, zorgt er niet voor dat de auteursrechthebbende geen schade geleden heeft. Die heeft immers nog altijd geen vergoeding gekregen voor zijn/haar werk. Voor een inbreuk op het auteursrecht doet het er niet toe of de inbreuk te goeder trouw is. Ook als het gebruik van de foto te goeder trouw is gebeurd, levert openbaarmaking zonder toestemming van de rechthebbende een inbreuk op het auteursrecht op.”
En wat als iemand een afbeelding of tekst van mij gebruikt?
“Zorg er altijd eerst voor dat je bewijs verzamelt. Maak duidelijke screenshots, met de datum erin. Maak ook screenshots van de broncode, zodat je kunt zien of de afbeelding een embed is (want dat mag immers wel). Als je het beeld offline tegenkomt (bijvoorbeeld op een mok of in een tijdschrift) koop dan een exemplaar. Zorg dus dat je zoveel mogelijk bewijs hebt voordat je contact opneemt met de inbreukmaker. Zo voorkom je dat alles meteen verwijderd of aangepast wordt en je geen bewijs hebt voor de inbreuk. Neem vervolgens contact op met de inbreukmaker. Je mag in principe zelf bepalen hoe je gecompenseerd wilt worden, zolang het niet meer is dan de schade die je geleden hebt. Als het gaat om social media, dan kun je daarnaast ook melding doen op het betreffende netwerk.”
Maar hoe weet ik dan of een foto rechtenvrij is?
“Rechtenvrij bestaat niet. Rechtenvrij betekent immers voor veel mensen verschillende dingen en kent daardoor vele betekenissen. Het is dus een onduidelijk begrip. Het is dus beter om je af te vragen hoe je erachter komt of je een bepaalde afbeelding op een bepaalde manier mag gebruiken. Waarop in elk geval geen auteursrechten meer rusten, zijn de werken waarop het auteursrecht door de loop van tijd is vervallen. Het auteursrecht duurt tot 70 jaar na de dood van de maker. Wanneer die jaren verstreken zijn, valt het werk in het publiek domein en mag je ermee doen wat je wilt. Je weet ook dat een foto in het publiek domein valt, wanneer het een CC0 aanduiding heeft meegekregen. Je doet er wel verstandig aan van die licentie een screenshot of iets dergelijks te maken, zodat je later aan kunt tonen waar je die foto met deze ‘licentie’ vandaan hebt. Van andere foto’s is het lastig te achterhalen of ze ‘vrij van rechten’ zijn. Daar zul je goed onderzoek naar moeten doen. Kun je geen duidelijk antwoord vinden? Ga er dan vanuit dat je de foto niet zomaar kunt gebruiken. Dit kan je anders later duur komen te staan.” Een voorbeeld van een site met foto’s die vallen in publiek domein is www.publicdomainarchive.com.
Online recht gaat verder dan auteursrecht. Hoe zit het eigenlijk met reacties die je op social media plaatst, kun je daar ook strafbaar voor zijn?
“Wanneer je iemand online lastigvalt, dan zou dat kunnen vallen onder cyberbullying. Cyberbullying heeft veel verschijningsvormen. Afhankelijk daarvan kan ertegen opgetreden worden. Soms bijvoorbeeld op basis van het portretrecht, als het portret van iemand openbaar worden gemaakt. In veel andere gevallen zal het neerkomen op strafrecht, bijvoorbeeld vanwege smaad, laster of stalking. Door een bericht te liken, te delen of er een comment onder te plaatsen, verschijnt dat bericht ook op de timeline van je vrienden. Het zorgt dus voor een verspreiding/verdere openbaarmaking van een bepaalde post. Ongenuanceerd een belediging delen, zou daarom gezien kunnen worden als een verspreiding. Belangrijk is wel dat de verspreiding zorgt voor meer ruchtbaarheid. Aan informatie die al algemeen bekend is, kun je geen extra ruchtbaarheid meer geven, waardoor die verspreiding niet strafbaar kan zijn.”