Als je je werkgeheugen uitbreiden wilt, dan is het belangrijk dat je precies de juiste modules koopt. We vertellen je hoe je ram verwisselen kunt en wat alle specificaties precies betekenen. Daarna presteert je pc sneller dan ooit tevoren.

Je pc heeft ram (random access memory) nodig om de processen in je computer te kunnen uitvoeren. Het kan lastig zijn om precies te weten te komen welk type ram je nodig hebt en wat de verschillen tussen allerlei ram-types zijn. Daarom nemen we alles rondom het geheugen eens onder de loep.

Je computer heeft twee vormen van geheugen nodig om te kunnen functioneren: vaste opslag en ram. Vaste opslag is bijvoorbeeld je interne ssd-schijf, een externe harde schijf of een dvd. De data worden hier naartoe geschreven om voor langere tijd toegankelijk te zijn. 

Dit type geheugen wordt ook wel non-volatile memory (niet vluchtig) genoemd. Als de stroomvoorziening wordt onderbroken, staat de data er nog gewoon op.

Zo werkt ram

De tegenhanger van volatile memory is ram, het interne geheugen. Start je je pc opnieuw op, dan is je ram weer beschikbaar voor andere processen. Stel, je hebt 8 GB intern geheugen in je pc. Dat is in principe volledig beschikbaar zodra je je pc aanzet.

Als eerste wordt het besturingssysteem opgestart, dat snoept in de meeste gevallen 1 tot 2 GB van je ram af. Elk geopend programma stopt ook wat data in het geheugen. Sluit u een programma, dan wordt deze ruimte weer beschikbaar voor andere zaken.

©PXimport

Soorten geheugen

Elk moederbord heeft een ander soort geheugen nodig. Er zijn vele formaten en afmetingen en binnen elk formaat zijn er ook nog veel verschillen. Je computer is hier vaak heel strikt in, een verkeerd ram-reepje past fysiek niet in je moederbord of wordt niet herkend door je besturingssysteem.

Vroeger bestond er dram en sram. Dram (dynamisch ram) is een erg goedkoop geheugen en wordt het meest gebruikt in computers en smartphones. Sram (statisch ram) is veel sneller en daarmee veel duurder. Het wordt voornamelijk gebruikt voor cpu-caches waar het meestal om megabytes in plaats van gigabytes draait.

Sdram staat voor synchronous dram en is een type geheugen dat geoptimaliseerd is voor computers. Uiteraard zijn er ook weer verschillende soorten sdram, ddr is een term die je vaak ziet. Ddr staat voor double data rate synchronous dram. Inmiddels zijn we aanbeland bij generatie 4, vandaar dat je vaak ddr4 tegenkomt.

©PXimport

Lpddr4 betekent dat het ook nog eens weinig stroom verbruikt, vandaar de toevoeging lp (low power). Dit vinden we eigenlijk uitsluitend in laptops, waar het stroomverbruik belangrijk is . 

Het nadeel van lpddr is dat het altijd langzamer is dan normaal ddr en daarom is er weinig noodzaak om dit in een desktop te installeren. Eigenlijk hebben we het bij lpddr4 over low power double data synchronous dynamic random access memory 4. 

Naast het type geheugen is ook het formaat belangrijk. In desktop-pc’s wordt voornamelijk gebruikgemaakt van dimm-modules (dual in-line memory module). Dit zijn reepjes met een 288pins-connector die je in het moederbord van je pc klikt.

©PXimport

Vroeger hadden dimm-modules overigens minder connectoren. Ddr2-geheugen heeft bijvoorbeeld een 240pins-connector. We hebben het hier over geheugenreepjes voor desktops. De mobiele variant van een dimm heet so-dimm (small outline dimm).

Ddr4 voor laptops heeft een 260pins-connector en is kleiner zodat het in een laptop past. Overigens kan het zijn dat in je laptop het geheugen is gesoldeerd op het moederbord. In dat geval is het niet mogelijk om je interne geheugen te verwisselen.

Capaciteit en snelheid

Ddr4 is verkrijgbaar in verschillende groottes. Met grootte bedoelen we de capaciteit. De grootste ddr-module kan 64 GB herbergen, de kleinste zijn vaak 2 GB. Geheugen moet je in de meeste computers overigens in paren installeren, het is handig om geheugen met dezelfde specificaties (en als het kan van hetzelfde merk) te gebruiken.

In veel gevallen is de installatie van twee reepjes van bijvoorbeeld 4 GB ook handiger dan één reepje van 8 GB, dit bevordert de doorvoersnelheid. Elk geheugenreepje heeft een bepaalde snelheid, deze wordt uitgedrukt in megahertz (MHz). 

Ddr4 begint bij 1600 MHz en loopt op tot 3200 MHz . Sommige websites hanteren niet de MHz-snelheden bij het classificeren, maar gebruiken het voorvoegsel pc4 en multipliceren het aantal MHz met acht. Als je dus ergens pc4-25600 ziet staan, betekent dit dat het een ddr4 is met een snelheid van 3200 MHz.

Ram kopen: Waar nog meer op letten?

©PXimport

Als je geheugen online wilt bestellen, dan staan er vaak nog een aantal specificaties bij een module. Deze zijn niet heel belangrijk, maar het is toch interessant om te weten wat deze termen betekenen. Vaak zie je de term non-ecc opduiken. Dit staat voor error code correction. Een moederbord kan vragen om alleen ecc-geheugen te gebruiken (of juist te weigeren). Dit staat allemaal beschreven in de specificaties van je moederbord.

Een andere term die je tegenkomt, is buffered of registered. Registered geheugen wordt soms aangeduid als rdimm en is duurder dan unregistered geheugen (udimm). Dan is er nog de cl-waarde, dit staat voor column address strobe latency. De cl-waarde wordt in nanoseconden weergegeven. Een lagere waarde betekent dat de vertraging minder is. Dit moet je wel met een korreltje zout nemen, want de vertraging is ook afhankelijk van de kloksnelheid.

De termen x8 en x16 houdt verband met databandbreedte, x8 komt veel vaker voor dan x16. Dan is er nog de zogenoemde memoryrank, dit kan single-, dual- of quadrank zijn en geeft aan hoe het geheugen op de chip is geïnstalleerd. Ram-fabrikant Crucial duidt dit aan als 1rx4, 2rx4 of 2rx8. 

Inbouwen maar!

Wil je zelf ram verwisselen en weet je zeker dat je het juiste werkgeheugen hebt gekocht? Dan kun je deze gaan inbouwen. Voordat je het interne geheugen van je computer of laptop verwisselt, is het van belang dat je je statisch ontlaadt. 

Dit kan met een antistatische mat of armband waarvan je de ene kant om je pols bindt en de andere kant aan een geaard element vastmaakt, zoals een computerkast. Ben je niet geaard, dan kan een statische schok ervoor zorgen dat je de componenten in je computer ruïneert.

©PXimport

Hoe je het geheugen wisselt, is per computer verschillend. Bij de meeste desktopcomputers druk je echter met twee handen op beide plastic klemmetjes die het geheugen vasthouden. Het geheugen komt een beetje omhoog en je kunt het er zo uitnemen. 

Het nieuwe geheugen prik je er daarna voor in de plaats. Je leest: het daadwerkelijk omwisselen van ram is niet zo ingewikkeld. Maar het juiste geheugen vinden is wel even een klusje. Hopelijk ben je door dit artikel goed op weg geholpen.

LG blijft verbetert de oled-techniek nog veel verder en dat werpt dit jaar eindelijk zijn vruchten af. De LG OLED EVO 65G56LS is uitgerust met een nieuw type oled-paneel dat aanzienlijk meer piekhelderheid en kleurbereik levert. Daarnaast heeft LG webOS 25 uitgerust met een aantal AI-functies die het gebruiksgemak moeten verbeteren.

De nieuwe G-serie van LG is verkrijgbaar in twee versies. Een met een centrale voet in doos zoals ons testmodel, te herkennen aan de letters ‘LS’ achteraan en een model met een meegeleverde wandbeugel, die modellen hebben de letters ‘LW’ achteraan. De G-reeks mikt nog steeds in eerste instantie op wandmontage. Het toestel zelf is 24mm diep, dat lijkt misschien veel, maar die dikte heeft het wel over het hele oppervlak. Er is geen behuizing voor elektronica die verder uitsteekt. De rand is afgewerkt met een zilverkleurige strip, en dat geeft deze tv van opzij bekeken echt een premium look. De wandbeugel is verstelbaar, je kunt het toestel beperkt links en rechts draaien. De voet kun je monteren in twee posities, hoog en laag, in de hoge positie is er ruim plaats voor een soundbar. Het moet gezegd ook op een tv-meubel ziet hij er prima uit, wandmontage is zeker geen verplichting. 

Aansluitingen

De selectie aansluitingen die LG gebruikt is al enige tijd onveranderd gebleven, maar is dan ook erg goed. Met vier hdmi-poorten die allemaal de maximale hdmi 2.1-bandbreedte (48Gbps) leveren, zitten gamers in ieder geval gebeiteld. Verdere gamingfuncties zijn ALLM, 4K120 en VRR (AMD FreeSync en NVIDIA G-Sync). PC-gamers kunnen zelfs tot 4K165 gaan, dat is een duidelijke upgrade ten opzichte van vorig jaar. Input-lag is altijd een sterk punt geweest bij LG, dat is dit jaar niet anders, in 4K60 meten we 10,5ms, in 2K120 zelfs maar 5,5ms. Op poort 2 kan je ARC/eARC gebruiken, gamers die een soundbar willen aansluiten, houden nog steeds drie volwaardige HDMI-poorten over. 

Wil je de opstelling zo netjes mogelijk houden, altijd mooi bij een premium tv, dan kun je de bijgeleverde IR-blaster gebruiken om brontoestellen te besturen met de LG-afstandsbediening, ook als die apparaten bijvoorbeeld in een kast staan. De G5 ondersteunt het WiSA-protocol (Wireless Speaker and Audio Association), maar is beperkt tot 2.1-configuraties. Daarmee is jammer genoeg geen draadloze surroundopstelling mogelijk. Alle kabels kun je via twee clips en twee verzonken kanalen wegleiden naar de voet. 

Nieuw oled-paneel, nieuw record

Nieuwe ontwikkeling op vlak van oled-technologie zijn niet uitzonderlijk. Twee jaar geleden introduceerde LG bijvoorbeeld oled-panelen met een laag microlenzen die voor een mooie verbetering in helderheid zorgden. Die microlenzen zijn op de G5 echter niet meer aanwezig. In ruil gebruikt dit model een gloednieuw paneel dat een andere opbouw van de oled-materialen gebruikt. Onder de naam OLED evo Met Brightness Booster Ultimate belooft de G5 hogere piekhelderheid en een breder kleurbereik. En dat blijken geen loze beloftes. Op het 10%-venster haalt de G5 2409 nits, en op een volledig wit beeld zelfs 356 nits. 

Dat alles gemeten in de uitstekend gekalibreerde HDR Filmmaker mode. Ter verduidelijking, dat is een 50 procent verbetering tegenover de G4 van vorig jaar, en voldoende om de kop van het oled-peloton aan te voeren. Vooral de verbetering op het volledig wit veld is impressionant. Daardoor moet de G5 nu de helderheid veel minder laten dalen als het beeld veel wit bevat, iets wat op vorige generaties nog merkbaar was. Ook het kleurbereik is weer groter geworden, en met 99,9% P3 is de G5 perfect uitgerust voor prachtige HDR-beelden. Het paneel had een uitstekende uniformiteit en weert zeer goed reflecties. De kijkhoek is prima.

De Filmmaker Mode is er voor wie minimale beeldverwerking wil, en de mooiste beelden getrouw aan de intentie. In SDR laat dat prachtige resultaten zien, maar de echte pracht van de G5 komt tevoorschijn bij HDR-beelden. Ook hier is de kalibratie nagenoeg perfect met enorm veel witdetail, intense kleuren, en dankzij de hoge piekhelderheid tintelende lichtaccenten. Kleuren worden goed bewaard als ze zeer helder zijn, dat dankt de tv aan het nieuwe paneel. Enkel in de donkerste beelden laat de G5 wat steken vallen. Er is veel schaduwdetail, maar in sommige beelden merken we veel ruis die het beeld ruw maakt en detail verbergt. In een ander geval was er wat blokvorming en bandvorming zichtbaar. We hopen dat LG nog wat aan de software kan sleutelen. 

Prima beeldverwerking

De Alpha11 beeldprocessor is aan zijn tweede generatie toe, maar nieuwe features lijken er niet te zijn. De upscaling en ruisonderdrukking zijn erg goed. In deinterlacing van 1080i-beeld merkten we op een testpatroon opnieuw een foutje waardoor kamvorming zichtbaar was, al bleek dat bij de meeste content niet tot problemen te leiden. Kleurstroken in zachte gradiënten elimineer je met de Vloeiende Gradatie-instelling, maar activeer die enkel als je het echt nodig acht, en dan alleen in de laagste stand. In een van onze testclips veegde die instelling ook wolken uit de lucht. Ook de dynamische tonemapping waar we gebruikelijk erg tevreden over zijn, laat je op dit model beter uit inactief.

Die maakte het beeld te helder, waardoor het aan contrast en impact verliest. Bovendien levert de G5 ook zonder dynamische tonemapping knap beeld. Goede punten waren er voor de bewegingsscherpte. Het oled-paneel laat nauwelijks of geen dubbele rand optekenen rond bewegende voorwerpen. Wie in 24Hz-filmmateriaal te veel last heeft van judder bij snelle camerabewegingen, activeert best TruMotion, bijvoorbeeld in ‘Cinematografische Beweging’ als je minimale invloed wenst. Maar ook hogere instellingen leverden goede resultaten, en de G5 toonde erg weinig beeldfouten zelfs met TruMotion in de Vloeiend-stand. 

Geen DTS-ondersteuning meer

Het is jammer, maar de G5 ondersteunt alleen nog maar Dolby Atmos, geen DTS meer. Vooral voor mensen met een uitgebreide bibliotheek Blu-ray schijven is dat een tegenvaller. Streaming gebruikt overwegend Dolby Atmos, dus daar weegt dat gebrek minder. De 60 Watt 4.2 kanaalsoplossing leek ons onveranderd. De klank is goed gebalanceerd, met een warm karakter en duidelijke baslijn. Zelfs surround is goed hoorbaar. Voor veel mensen zal dit volstaan, maar voor echte bioscoop audio zal een soundbar toch vereist zijn. Nieuw dit jaar is de Personal Sound Wizard. Die laat je een aantal keer in groepen van vier fragmenten horen met verschillende geluidsinstellingen, jij duidt aan wat je het best vindt klinken. Na de test bepaalt de processor op basis van je keuzes je geprefereerde klankinstellingen. Iets gelijkaardig bestond vorig jaar al voor beeld, maar we vinden dat je daar beter voor Filmmaker Mode of Cinema beeldmode kiest. Bij audio mogen persoonlijke voorkeuren wat meer doorwegen. 

WebOS 25, AI als persoonlijk hulpje

Kunstmatige intelligentie moet de nieuwe troef zijn van webOS 25, maar al deze nieuwe functies bleken niet te werken in het Nederlands. Voice ID, waarbij de tv je herkent op basis van je stem is nog niet beschikbaar in Nederlands. Maar ook andere functies, zoals de AI Chatbot die je moet helpen bij eenvoudige vragen zoals het aanpassen van beeldkwaliteit of aanbevelingen geven voor content, leek zelden te weten wat hij met onze vragen moest doen. LG kondigde ook generatieve kunst aan die je kan gebruiken in de screensaver, maar ook dit was nog niet beschikbaar. Nu missen we die AI-functies wel niet, de G5 is zo ook gebruiksvriendelijk, maar we hopen toch dat dit via software updates verbeterd wordt. 

In dit overzichtsartikel vind je alle informatie over webOS. WebOS 25 is van uitzicht niet echt veranderd op wat details na. Zo kan je live tv en HDMI-ingangen nu als tegels toevoegen in de rij met apps op het Home-scherm. Apps en Quick Cards die je niet gebruikt, kan je verbergen. Het app-aanbod is erg ruim en de G5 ondersteunt Airplay2 en Google Cast. LG toont helaas reclame op het Home-scherm en in de screensaver, lees in dit artikel hoe je reclame verwijdert.

De ‘Magic Remote’ heeft een nieuw ontwerp gekregen. Een rechthoekige vorm met afgeronde hoeken, en vooral minder toetsen. Weg zijn de cijfer- en kleurtoetsen, de volume- en kanaaltoetsen zijn nu kanteltoetsen. De mute-toets is verdwenen, muten doe je door de volume knop lang naar beneden te duwen. De ingangen-toets is vervangen door een Home Hub-toets, maar wanneer je die lang indrukt, toont de tv de ingangen. De aanwijsfunctie is gebleven, je kan de cursor op het scherm besturen door de afstandsbediening te bewegen. De afstandsbediening oogt moderner, en het gebruiksgemak is prima, maar we zouden hem niet beter noemen dan de oude versie. 

Conclusie

LG toont met de G5 dat er nog flink wat vooruitgang geboekt kan worden in oled-technologie. Perfect is deze tv echter nog niet, vooral in heel donkere beelden moet LG de software nog aanpassen om ruis en zichtbare gradaties te vermijden.  De OLED65G56LS haalt uit het nieuwe oled-paneel echter wel een indrukwekkende piekhelderheid, en erg ruim kleurvolume. We durven bijna zover gaan om te zeggen dat hij de klassieke zwakke punten van oled elimineert. Samen met de uitstekende kalibratie geniet je zo in Filmmaker Mode van bijna referentie beeldkwaliteit.

De ingebouwde luidsprekers leveren een aangename klank, wel jammer dat LG DTS-ondersteuning geschrapt heeft. De nieuwe AI-features in webOS 25 moeten duidelijk nog verder rijpen, voorlopig leveren ze geen meerwaarde, maar webOS blijft wel erg gebruiksvriendelijk. De nieuwe afstandsbediening sluit aan bij de moderne trend met minder toetsen. Gamers tot slot vinden op de G5 alles wat ze maar kunnen wensen. Dit is een topmodel, met een bijhorend prijskaartje, maar hij is het zeker waard.

Het is misschien niet het eerste waar je aan denkt, maar ook Android heeft – net als Windows – een klembord. Daarmee kun je gemakkelijk tekst kopiëren van de ene app naar de andere. Maar hoe open je dat klembord eigenlijk? En waar vind je wat erop staat? Je leest het in dit artikel!

Tekst of afbeeldingen kopiëren en plakken: het is een van de basisfuncties van elk besturingssysteem. Ook Android ondersteunt dit natuurlijk. Je kunt iets kopiëren in de ene app en het vervolgens plakken in een andere. Maar het Android-klembord kan meer dan alleen dat. Alles wat je kopieert, wordt daar namelijk tijdelijk opgeslagen. Handig als je per ongeluk iets hebt weggehaald, iets wilt terugvinden of gewoon even wilt kijken wat je allemaal hebt gekopieerd.

Let wel: hoe je precies bij het klembord komt, hangt af van je toestel en de Android-versie die je gebruikt. Zo hebben merken als Samsung en LG hun eigen klembordfunctie ingebouwd. Andere toestellen vereisen meestal een specifieke toetsenbord-app om het klembord te kunnen openen. In dit artikel leggen we je uit hoe je dat doet met zo’n toetsenbord-app.

Klembord binnen toetsenbord-apps

Om toegang te krijgen tot het klembord, heb je een toetsenbord-app nodig die die functie ondersteunt. Populaire keuzes zijn Gboard van Google en SwiftKey van Microsoft. Beide bieden vergelijkbare klembordfuncties, dus je kunt zelf kiezen welke je het prettigst vindt. Download en installeer de app, en stel deze daarna in als je standaard toetsenbord.

©PXimport

Met een ander toetsenbord in Android heb je meer mogelijkheden.

Dat instellen doe je via het instellingenmenu van je Android-telefoon. Gebruik het zoekveld bovenin het scherm en typ 'toetsenbord'. Je krijgt dan een lijst met resultaten. Kies de optie waarmee je het standaard toetsenbord kunt wijzigen en tik daarop.

Kies vervolgens de toetsenbord-app die je net hebt geïnstalleerd, zoals Gboard of SwiftKey. Let op: de vormgeving van de instellingen kan per toestel verschillen. Gebruik je liever een andere toetsenbord-app met klembordfunctie? Geen probleem – zolang je maar de juiste app selecteert bij het instellen.

Tekst kopiëren en plakken

Het klembord werkt meestal alleen met tekst. Wil je iets kopiëren naar een andere app? Selecteer dan een stuk tekst en kopieer het. Open bijvoorbeeld WhatsApp, ga naar een chat en houd het tekstveld even ingedrukt om de tekst direct te plakken. Soms zie je ook een klembordsymbooltje verschijnen, net boven het toetsenbord en onder het tekstveld. Tik daarop om het volledige klembord te openen.

Zie je dat symbooltje niet meteen? Dan krijg je waarschijnlijk eerst de suggestie om alleen de laatst gekopieerde tekst te plakken. Tik in dat geval op het witte rondje met het pijltje naar rechts – zo krijg je alle opties te zien.

Onder het kopje Recent zie je een lijstje met wat je als laatste hebt gekopieerd. Tik op een item om het direct in het tekstveld te plakken. Let wel: deze lijst wordt na een tijdje automatisch geleegd. Gebruik je vaak dezelfde tekst? Dan kun je die vastpinnen, zodat hij bewaard blijft. Zowel Gboard als SwiftKey ondersteunen deze functie: houd het item ingedrukt en kies voor Vastpinnen.

Klembord sinds Android 13

Sinds Android 13 is het klembord flink verbeterd. De basis is nog steeds hetzelfde: je kopieert tekst of een afbeelding in de ene app en plakt die in een andere. Maar de manier waarop je het klembord gebruikt, is een stuk handiger en overzichtelijker geworden. Dat maakt het werken met meerdere fragmenten tegelijk een stuk efficiënter.

Een van de grootste vernieuwingen is dat je nu meerdere items kunt bewaren – zowel tekst als afbeeldingen. Alles wat je kopieert, verschijnt in een nieuw klembordpaneel. Je opent dat paneel via het meldingscentrum of door een tekstveld lang ingedrukt te houden. Daar kun je door je gekopieerde items bladeren, kiezen wat je wilt plakken, en dingen die je niet meer nodig hebt, direct verwijderen. Je kunt zelfs een tekstfragment nog aanpassen voordat je het plakt.

Het klembordpaneel dat in Android 13 zijn intrede heeft gemaakt.

Met de komst van Android 13 werden er ook meteen een aantal nieuwe privacyfuncties voor het klembord geïntroduceerd. In eerdere versies konden apps op de achtergrond soms ongemerkt meelezen wat je had gekopieerd – met alle risico’s van dien. Nu heb je als gebruiker veel meer controle. Zo is er een nieuwe toestemmingsvraag voor klembordtoegang én krijg je een melding als een app probeert mee te kijken. Een stuk veiliger dus.