Ga je een nieuwe tv kopen? Als je weet welke specificaties, prijs en merk je belangrijk vindt, kun je bepalen welke je het best kunt aanschaffen. Welke televisie is geschikt voor je woonkamer, de camping of voor de sportzomer? Hieronder hebben we 10 verschillende tv's op een rijtje gezet die volgens ons tot de beste televisies van het moment behoren.

Top 10 beste televisies

Tips voor je televisie

Veelgestelde vragen

©PXimport

Top 10 televisies (oktober 2022)

1. Sony XR-55A95K

De beste QD-OLED9,5Score95

Sony haalt elke gram potentieel uit het nieuwe QD-OLED-paneel, waarmee het meteen bewijst dat de technologie veel potentieel heeft. De tv toont elke nuance in kleur, schaduwen en licht. De beeldverwerking zorgt er voor dat al je bronnen er op hun best uitzien. Kortom, topbeelden om van te smullen. De Acoustic Surface oplossing onderlijnt het beeld met prima geluid. Gamers hadden ongetwijfeld liever gezien dat Sony wat ruimere mogelijkheden bood op HDMI-vlak. 

Lees ook onze volledige Sony XR-55A95K review.

2. Panasonic 55LZW2004

De beste OLED9,5Score95

Deze Panasonic is zowat de helderste OLED-tv op de markt. Enkel de QD-OLED-tv’s kunnen hem nog overtreffen met hun heldere, intense kleuren. Hij levert referentie beeldkwaliteit en ondersteunt alle HDR-formaten. De Technics speakerarray zet een krachtige soundtrack onder je films met meeslepende Dolby Atmos prestaties. Kortom, een echte thuisbioscoop. Ook gamers krijgen veel goeds van Panasonic en My Home Screen 7 levert een vlotte smart tv-omgeving. 

3. Samsung QE65S95B

QD-OLED aan een scherpe prijs9,5Score95

Deze Samsung ligt wat beeldkwaliteit betreft heel dicht bij de Sony A95K, niet zo verwonderlijk vermits ze dezelfde QD-OLED-technologie gebruiken, maar legt iets meer nadruk op helderheid ten koste van fijnere lichtnuances. Desondanks zijn HDR-beelden een echt feest voor het oog. Met vier HDMI 2.1-aansluitingen is hij ook een goede keuze voor gamers. Maar wat echt in het oog springt, is de prijs. Voor een gloednieuwe technologie is deze Samsung helemaal niet duur. 

Lees ook onze volledige Samsung QE65S95B review.

4. Philips 65OLED937

Echte thuisbioscoop9,5Score95

Wil je een toestel dat top beeld- én geluidskwaliteit combineert zodat je niet ook nog een soundbar moet voorzien? Dan moet deze Philips misschien wel bovenaan je lijst staan. De combinatie van het nieuwe OLED-paneel en de Philips P5 AI Dual Picture Engine zorgt voor fantastische beeldkwaliteit. De Bowers & Wilkins luidsprekerbalk geeft veel soundbars het nakijken. Draai het volume gerust open, en dompel de kamer onder in muziek. Je krijgt er ook nog eens Ambilight Plus bij en Android TV! 

Lees ook onze volledige Philips 65OLED937 review. 

5. LG OLED42C24LA

De kleinste OLED-tv9Score90

Zoveel aantrekkelijkheid in een klein formaat! Zoek je een tv voor je bureau, slaapkamer, keuken of wil je gewoon geen reusachtig model in de woonkamer? Dan is deze LG OLED42C24LA echt wel een hebbeding. Alle beeldkwaliteit van OLED, een state-of-the-art beeldprocessor, alle gebruiksgemak van WebOS 22, prima audio en heel wat potentieel voor gamers. Dat lijkt wel een volledig pakket. 

Lees ook onze volledige LG OLED42C24LA review. 

6. TCL 65C835

Grootse beeldprestaties met een klein prijskaartje9Score90

Deze TCL is een opmerkelijk goede all-rounder met Google TV die ook nog eens prima geprijsd is. Hij levert uitstekend contrast, een belangrijk punt nu OLED-tv’s steeds goedkoper worden. Maar hij combineert dat ook nog eens met zeer helder beeld en rijke kleuren. Daarmee presteert hij in bijna alle kijkomstandigheden uitstekend. Ook sport- en gamingfans vinden op deze TCL alles wat ze wensen. 

Lees ook onze volledige TCL 65C835 review.

7. Samsung 55 The Frame QE55LS03B

Een kunstkader of een tv? Allebei!8,5Score85

Dit is een unieke lifestyle tv die je moeiteloos aan de muur hangt. Hij biedt alles wat nodig is voor tv of streaming kijkplezier of een avondje gaming. Maar The Frame is meer dan een tv, het is ook een kunstkader. Het matte scherm wordt niet geplaagd door reflecties, en samen met de goede beeldkwaliteit brengt dat de enorme kunstcollectie waartoe je toegang krijgt prachtig in beeld. Dankzij de verwisselbare kaders integreer je hem perfect in je interieur.

Lees ook onze volledige Samsung 55 The Frame QE55LS03B review.

8. Hisense 55U8HQ

Prima middenklasser8,5Score85

De 55U8HQ voelt zich perfect op zijn gemak in een verlichtte woonkamer waar heldere content overweegt. Daar kan hij zijn stevige helderheid, ruim kleurbereik en universele HDR-ondersteuning optimaal uitspelen. Het scherm heeft bovendien een vrij ruime kijkhoek. De krachtige audioprestaties laten een uitstekende indruk na. VIDAA U is een prima smart tv-systeem, al loopt het nog een beetje achter op de concurrenten als het over ondersteuning van lokale apps gaat.

Lees ook onze volledige Hisense 55U8HQ review.

9. TCL 65C735

Scherp geprijsde prestaties8Score80

De TCL 55C735 toont dat je flink wat beeldkwaliteit kunt kopen voor een bescheiden prijs. Zo krijg je uitstekend contrast, een zeer ruim kleurbereik, accuraat gekalibreerde Film beeldmodes en een 120 Hz-paneel. Enkel de piekhelderheid is wat beperkt maar Dolby Vision IQ, HDR10+ en de uitstekende HDR10-tonemapping compenseren daar gedeeltelijk voor. Voor gamers zijn de noodzakelijke HDMI 2.1-aansluitingen aanwezig.

Lees ook onze volledige TCL 65C735 review.

10. Hisense 55U7HQ

Groot beeld, kleine prijs8Score80

Dolby Vision en HDR10+ zijn goede troeven om uit een middenklasser toch een mooi HDR-beeld te krijgen. De beeldverwerking en het 120 Hz-scherm zorgen voor fijne sportbeelden en de kijkhoek is ruim. De HDMI 2.1-aansluitingen hebben alles wat een gamer kan vragen. VIDAA U levert flink wat internationale en lokale streamingdiensten, al heeft het op dat laatste vlak nog niet alles in huis. Dit is een fijne familie-tv zonder meer.

Lees ook onze volledige Hisense 55U7HQ review.

©PXimport

Tips voor je televisie

Of je nu een filmfanaat, een sportfan, een gamer of gewoon een doorsnee tv-kijker bent, de juiste televisie zoeken kan soms een onmogelijke taak lijken. In deze keuzehulp leiden we je langs de belangrijkste beslissingen. Van OLED tot QLED, van slaapkamertelevisie tot thuisbioscoop.

Het schermformaat is vermoedelijk een van de eerste keuzes die je maakt. Deze maat wordt aangegeven door de beelddiagonaal in inch of cm. Groter is beter horen we dan vaak, maar dat is niet altijd juist. Grotere schermen vullen een groter deel van je blikveld, en zorgen zo voor een meer uitgesproken bioscoopervaring. Maar in een slaapkamer, bureau of keuken is dat niet gewenst en zelfs in de woonkamer hoef je niet steevast voor de grootst mogelijke maat te kiezen.

Hoe vind je de ideale maat voor jouw situatie? Meet de kijkafstand, dat is de afstand tussen de belangrijkste kijkpositie en het scherm. Deel deze afstand (uitgedrukt in cm) door twee. Het resultaat is de gewenste schermdiagonaal (in cm, deel nog eens door 2,54 voor inches). Wil je een meer ontspannen kijkervaring, deel de kijkafstand dan door tweeëneenhalf. Of zoek je meer een filmervaring, deel de kijkafstand dan door anderhalf.

Full HD of Ultra HD 4K?

©PXimport

Hoe meer pixels op het scherm, hoe scherper en gedetailleerder het beeld kan zijn, al zijn er natuurlijk limieten aan wat nog zinvol is in een typische woonkamer omgeving. Lange tijd is Full HD (1.920 x 1.080) de meest gebruikte resolutie geweest, maar zo goed als alle recente modellen gebruiken Ultra HD 4K (3.840 x 2.160). Enkel de allerlaagste modellen en kleinere formaten zijn nog verkrijgbaar in Full HD versie. Helaas laat je dan ook vaak features zoals HDR, goede bewegingsscherpte en een degelijk smart tv besturingssysteem liggen. Maak het jezelf eenvoudig en kies dus een Ultra HD 4K model, tenzij je werkelijk nog op zoek bent naar een 32 inch of kleiner.

Laat 8K (7.620 x 2.160) achterwege. Die resolutie levert uiteraard nog meer detail, maar enkel op heel grote schermen (denk dan aan 75 inch en liefst nog groter), en met 8K-beeldmateriaal. Vermits er echter nauwelijks of geen 8K-beeldmateriaal is, en de tv’s ook beduidend duurder zijn, zien we er voorlopig erg weinig meerwaarde in. Bovendien wordt de verkoop van 8K-tv's misschien zelfs wel verboden, in verband met strengere regels voor energielabels.

OLED of LCD?

©PXimport

De belangrijkste keuze die je maakt is of je voor OLED of LCD beeldtechnologie kiest. Beide hebben belangrijke voor- en nadelen.

LCD tv’s zijn beschikbaar in een ruim assortiment maten en prijzen, zodat iedereen ongeacht het budget een model kan vinden dat aan zijn/haar specifieke eisen voldoet. LCD televisies leveren de helderste beelden, wat belangrijk kan zijn voor HDR (zie verder), maar dan moet je wel bij de topmodellen aankloppen. Het belangrijkste zwakke punt van LCD is het beperkt contrast. Door technieken als Local Dimming kan dat echter aanzienlijk verbeterd worden, maar ook dat vind je enkel in topmodellen. Tot slot is de kijkhoek van LCD tv’s soms beperkt. Wie niet recht voor het scherm zit, ziet mogelijk een nog slechter contrast en verwaterde kleuren.

OLED technologie is ondertussen al bijna tien jaar op de markt, en de prijs is aanzienlijk gedaald, maar het blijft voorbehouden voor het ‘premium’ prijssegment. OLED televisies waren aanvankelijk enkel in 55 en 65 inch beeldformaat beschikbaar maar ondertussen kan je ook 42 en 48 inch modellen kopen, en zelfs 77 en 83 inch! Die kleine maten zijn helaas wel nog relatief duur. Dankzij hun werkingsprincipe leveren ze zo goed als perfect zwart, een enorm contrast, en een zeer ruime kijkhoek. De schermen zijn vaak ook flinterdun. Het belangrijkste nadeel van OLED is dat het gevoelig is voor inbranden, al is dat enkel in relatief uitzonderlijke gevallen een probleem. De nieuwste panelen gebruiken ook heel wat technieken om inbranden tegen te gaan.

In 2022 verscheen ook QD-OLED op de markt, een technologie die de voordelen van OLED en quantum dots combineert. De nieuwe technologie heeft perfect contrast en kijkhoek, is helderder dan OLED, en levert nog intensere kleuren.

Hoe maak je de juiste keuze? Als je budget QD-OLED toelaat, dan is het een absolute aanrader voor film- en gamefans, zeker als je bij verduistering of matig licht kijkt. Neig je meer naar sport en/of kijk je vaak bij veel omgevingslicht dan is een top LCD-model vermoedelijk de beste keuze. Is je budget beperkt of wil je iets kleiner dan 42 inch dan is LCD sowieso de enige optie.

Let overigens goed op bij Samsung's QLED-technologie. Hoewel de naam erg veel lijkt op OLED, is het een LCD-technologie met een verhoogd contrast en betere kleurweergave.

High Dynamic Range

©PXimport

Vonken van vuurwerk, de weerspiegeling van de zon op de oceaan of op een chroom bumper, maar zelfs een zonovergoten stadstafereel… Vind je ook dat die er op een televisie maar erg flauw uitzien? De redenen zijn beperkingen van de televisietechnologie én hoe we beeldinformatie opslaan. High Dynamic Range brengt voor beide problemen een oplossing. Deze nieuwe technologie laat toe om beelden op te slaan met een veel hoger contrast, intensere lichtaccenten, rijkere kleurweergave, en verbeterd schaduwdetail.

Uiteraard moet ook je televisie die nieuwe beelden kunnen weergeven, dat vereist een hogere piekhelderheid, ruimer kleurbereik en sterk contrast. En daar zit afhankelijk van het gekozen model vaak groot verschil op.

Een klassieke SDR LCD-tv haalt ongeveer 250 cd/m². Top LCD-modellen pakken uit met helderheden van 2.000 -1.500 cd/m² en meer, top OLED en QD-OLED haalt 1.000 cd/m², en subtop OLEDs zitten rond de 700-800 cd/m², maar middenklassers halen vaak maar 400 cd/m². Iets gelijkaardig zien we bij het kleurbereik en contrast, waar middenklassers soms maar nipt beter zijn dan oudere SDR televisies. Wil je echt ervaren wat HDR kan betekenen, dan moet je dus uitwijken naar duurdere modellen.

HDR-beelden maken gebruik van bepaalde standaarden. HDR10 is de belangrijkste en wordt gebruikt voor streaming, Ultra HD Blu-ray, en gaming. HLG zal vooral belangrijk worden in live tv. Alle toestellen ondersteunen deze twee standaarden. Daarnaast zijn er HDR10+ en Dolby Vision, twee standaarden die gebruik maken van dynamische metadata en die rekening houden met de specificaties van het scherm om nog betere beelden te creëren.

Bewegingsscherpte

©PXimport

Het is je vermoedelijk al opgevallen dat voorwerpen die snel door het beeld bewegen vaak een vage of dubbele rand hebben. Of dat snelle actiescènes er helemaal wat vaag uitzien. Afgezien van artistieke intentie wordt dit veroorzaakt door een te trage refresh-rate. Gamers zijn bekend met het fenomeen, op duurdere monitoren met hogere refresh-rates is het beeld scherper. Dat is ook het geval bij televisies. Televisies komen met 50 Hz en 100 Hz refresh rate. Verschillende motion interpolation technieken zetten het binnenkomend beeldsignaal om van 24 fps naar 50 of 100 fps in het geval van film of van 50 naar 100 fps in het geval van tv beelden. Zo zie je niet alleen meer detail in het beeld, maar vermijd je ook schokken tijdens panbeelden. Motion interpolation kan wel bepaalde beeldfouten veroorzaken, zoals halo’s rond een bewegend object. Bovendien wordt het effect op de beeldkwaliteit niet door iedereen gesmaakt.

Hou er tijdens je aankoop rekening mee dat bewegingsscherpte recht evenredig is met de prijs. Duurdere modellen leveren duidelijk betere resultaten, iets waar vooral gamers en sportliefhebbers rekening mee moeten houden.

Smart TV

©PXimport

Zo goed als elke televisie is tegenwoordig ‘Smart’. Dat betekent dat hij uitgerust is met een besturingssysteem zoals Android, Tizen of WebOS. Zo kan de tv allerlei toepassingen draaien. De meest gebruikte zijn streaming diensten zoals Netflix, Amazon Prime Video, en YouTube en lokale diensten voor uitgesteld kijken zoals NPO, NLZiet, Kijk TV, en RTL XL. Muziekdiensten zoals Deezer en Spotify zijn ook populair, en alle platforms bieden ook games al mag je daar niet te veel van verwachten.

Niet elk systeem biedt dezelfde app-selectie, en die kan bovendien veranderen, dus als bepaalde apps erg belangrijk voor je zijn, kijk dat dan goed na. De verschillende systemen bieden ook uiteenlopend gebruiksgemak, ook dat test je best zelf uit in de winkel.

We zien ook steeds meer ondersteuning opduiken voor stemassistenten zoals Google Assistent en Amazon Alexa. Alhoewel dat handig is voor zoekopdrachten blijft de klassieke afstandsbediening de belangrijkste manier om je tv te bedienen.

Net een nieuwe televisie gekocht? Lees dan hier hoe je hem best installeert voor optimaal beeld en geluid.

©PXimport

Veelgestelde vragen

Wat is LED tv?

LED tv verwijst naar het gebruik van LEDs als lichtbron in een LCD tv. Vroeger werden hiervoor CCFL tubes (buislampen) gebruikt, maar ondertussen gebruiken alle televisies LED als lichtbron. Een LED tv is dus eigenlijk gewoon een LCD tv.

Wat is QLED?

QLED is geen aparte schermtechnologie maar een van de vele varianten van LCD, met dezelfde voor- en nadelen. De benaming stamt van het gebruik van LEDs en een quantum dot-film in de achtergrondverlichting. Die quantum dots zorgen voor een zeer ruim kleurbereik (tot 97% DCI-P3). QLED schermen kunnen ook zeer helder zijn. Maar, QLED is in dit opzicht niet uniek. Andere LCD varianten (zonder quantum dots) kunnen vergelijkbaar kleurbereik en helderheid leveren, maar QLED blijft wel nipt de winnaar. Tegenover OLED heeft QLED een gelijkaardig kleurbereik, maar wint OLED op contrast en QLED op helderheid.

Wat is het verschil tussen IPS LCD en VA LCD?

Deze twee benamingen verwijzen naar het type van het LCD-paneel zelf. IPS panelen leveren een betere kijkhoek maar een matig contrast. VA panelen leveren een beter contrast maar een matige kijkhoek. De beste keuze hangt af van je kijkomgeving. In een doorsnee huiskamer met veel omgevingslicht en zitplaatsen die een ruime kijkhoek innemen is IPS de betere keuze. Kijk je vanuit een beperkt aantal posities en bij weinig omgevingslicht, dan is het betere contrast van VA niet te versmaden.

Wat is het verschil tussen Edge LED en Direct LED?

Bij een Edge LED tv zitten de LEDs van de achtergrondverlichting in de zijkant van het scherm. Bij de Direct LED televisies zitten de LEDs achter het het scherm. Daardoor hebben ze een wat dikker profiel. Ze zijn ook vaak goedkoper, tenzij de achtergrondverlichting heel veel LEDs gebruikt, die modellen zijn net duurder. Beide types kunnen gebruik maken van local dimming om het contrast te verbeteren.

Wat is Local Dimming?

Local Dimming is een techniek om het contrast van een LCD tv te verbeteren. De achtergrondverlichting wordt onderverdeeld is verschillende zones die apart aangestuurd worden. Zijn er te weinig zones (zoals bij een Edge LED of Direct LED met weinig LEDs) dan riskeer je zonegrenzen te zien in het beeld. Local Dimming werkt daarom het best met Direct LED tv’s die erg veel LEDs gebruiken, en dus veel zones hebben (van 100 tot ongeveer 500 zones). Dergelijke modellen noemen we Full Array Local Dimming tv’s (FALD).

Hoe werkt OLED en hoe is dat anders dan LCD?

OLED is een emissieve technologie: elke pixel is zijn eigen lichtbron en wanneer die uitgeschakeld wordt geeft hij geen licht. Daarom heeft een OLED een bijna oneindig contrast. LCD daarentegen is een transmissieve technologie: een pixel laat al dan niet het licht van de achtergrondverlichting door. Het licht perfect afstoppen is helaas onmogelijk, waardoor de zwartwaarde en bijgevolg ook het contrast daalt.

Hoe werkt QD-OLED en wat is het verschil met OLED

QD-OLED combineert de voordelen van quantum dots (zoals in QLED) en OLED. Deze nieuwe technologie is net zoals OLED emissief. Elke pixel geeft zelf licht en kan perfect uitgeschakeld worden, en dat resulteert in perfect contrast. Maar waar OLED een kleurfilter gebruikt om kleuren te creëren, gebruikt QD-OLED een conversielaag van quantum dots. Daardoor is de technologie efficiënter, heeft ze een bijna perfecte kijkhoek, en levert ze een ruimer kleurbereik en helderdere, intensere kleuren dan OLED.

Is inbranden een belangrijk probleem op OLED?

OLED schermen kunnen gevoelig zijn voor inbranden. Wanneer een beeld gedurende lange tijd onveranderd op het scherm staat (zender logo’s, de interface van games) is het mogelijk dat je na lange tijd een ‘nabeeld’ blijft zien in het scherm. Dit was vooral bij de eerste generaties een probleem, maar fabrikanten bouwen verschillende mechanismes in om dit zo veel mogelijk tegen te gaan. Testen tonen aan dat enkel zeer extreem gebruik duidelijk aanleiding geeft tot permanent inbranden (televisie die bijna 24/7 aan staat op dezelfde zender bijvoorbeeld.) Bij normaal dagelijks gebruikt lijkt het risico beperkt.

Is 4K nuttig? En hoe zit het dan met 8K?

Dat hangt af van je kijkafstand en schermformaat, maar als algemene richtlijn kunnen we meegeven dat je in een gemiddelde woonkamer en met schermformaten groter dan 50 inch absoluut voordeel haalt uit een 4K model. Hou er wel rekening mee dat je voor het beste resultaat ook het best mogelijke beeldmateriaal moet gebruiken. Wie altijd naar DVD kijkt zal maar heel weinig voordeel uit zijn 4K tv halen, ongeacht kijkafstand of schermformaat. Maar met echte 4K content is het resultaat vaak erg indrukwekkend.

De nieuwste topmodellen komen nu met 8K resolutie, en daarvan is de meerwaarde erg beperkt (en soms onbestaand). Bovendien zal het nog lang wachten zijn op 8K content.

Ik lees dat sommige fabrikanten 2000 Hz refreshrate bieden! Hoe kan dat?

Naast de eigenlijke refreshrate van het paneel (50 of 100 Hz) gebruiken fabrikanten nog andere technieken om bewegende beelden scherper te maken. Een voorbeeld is Black Frame Insertion waarbij tussen elke frame het beeld heel kort zwart gemaakt wordt. Een gevorderde variant is Backlight Scanning. Daarbij wordt de achtergrondverlichting onderverdeeld in segmenten die om beurt heel kort zwart worden wanneer de tv een nieuw frame op het scherm zet. Zo kan een paneel met refresh rate van 100hz gemarket worden als 1.000 Hz omdat het een Backlight Scanning van 10 segmenten gebruikt.

Wat is het verschil tussen statische metadata (HDR10) en dynamische metadata (HDR10+ en Dolby Vision)?

HDR beeldmateriaal kan helderheden tot 10.000 nits bevatten. Er is echter geen enkele televisie die deze helderheid kan weergeven. Om dat op te vangen voert de televisie een stap uit waarbij hij de helderheid van het binnenkomende beeldsignaal mapt op zijn eigen maximale helderheid. Die stap noemen we tonemapping. Om de tv te helpen bij die stap levert het HDR-signaal aan het begin van de film metadata aan die de tv vertelt wat de gemiddelde helderheid en de piekhelderheid is. Die data is geldig voor de volledige film. Varieert de helderheid gedurende de film echter sterk, dan kan dat er toe leiden dat sommige beelden te donker worden weergegeven of dat highlights uitgevlakt worden.

Om dat op te lossen gebruiken HDR10+ en Dolby Vision dynamische metadata. Dat betekent dat de metadata in de film per scène of zelfs per beeld anders kan zijn. De televisie beschikt dan over veel meer informatie om de beelden zo goed mogelijk weer te geven. Highlights en schaduwnuance blijven beter bewaard. Het belang van dynamische metadata is des te groter op middenklasse televisies vermits daar de tonemapping stap een veel groter verschil moet overbruggen tussen het binnenkomende signaal en de capaciteiten van de televisie.

Ga je weer werken na een vakantie, dan voelt dat vaak aan als een frisse start. Net zoals wanneer kinderen weer naar school gaan. Deze ‘back-to-school-periode’ is daarom voor veel gebruikers het moment om op zoek te gaan naar een nieuwe pc of laptop. Wij vertellen je in dit artikel waar je dan op moet letten.

Voor de meeste gebruikers is hun computer tegenwoordig een laptop. De desktop-pc raakt steeds meer in de vergetelheid en wordt vooral nog gebruikt door mensen die meer kracht nodig hebben dan een gemiddelde laptop kan bieden.

De klassieke laptop is echter niet het enige apparaat dat geschikt is om op te werken. Convertibles, oftewel tablets die je met een toetsenbord kunt gebruiken, hebben de traditionele laptop niet volledig vervangen zoals ooit werd voorspeld. Toch zijn ze vaak erg handig en kunnen ze een prima alternatief vormen, afhankelijk van je behoeften.

Oudere modellen

Na een opleving tijdens de coronaperiode is de verkoop van pc's en laptops sterker gedaald dan verwacht. Hierdoor hebben fabrikanten en winkels nog een flinke voorraad oudere modellen. Zo zijn er nog volop laptops te vinden met een Core-processor van de elfde generatie, chips die al in 2020 op de markt zijn gebracht. Bij AMD zijn er eveneens veel laptops met een Ryzen-processor uit de 5000-serie, uit 2021, beschikbaar.

Dat hoeft echter geen probleem te zijn. Ook iets oudere processors van Intel en AMD zijn nog altijd snel genoeg om comfortabel op te werken. Met een beetje geluk kun je voor een aantrekkelijke prijs een laptop op de kop tikken die nog prima aan je wensen voldoet.

©Maanas - iStock

Schermformaat

Het scherm bepaalt in grote mate het formaat van je laptop. Een 13- tot 14inch-scherm biedt wat ons betreft de beste verhouding tussen formaat en draagbaarheid. Toch zijn juist laptops met een 15- tot 16inch-scherm de populairste modellen, wellicht omdat veel gebruikers een laptop vooral thuis gebruiken en draagbaarheid in dat geval geen issue is. Laptops met een 17inch-scherm scharen we onder desktopvervangers. Zo’n groot scherm kan natuurlijk prettig zijn om langer op te werken, maar pas dan wel op dat je niet langdurig in een verkeerde houding zit.

Steeds meer laptops zijn voorzien van een scherm met een beeldverhouding van 16:10 in plaats van 16:9. Hiermee heb je verticaal meer werkruimte, en dat is bij vrijwel alle werkzaamheden prettig.

Een Full-HD-schermresolutie van 1920 × 1080 pixels (of bij een beeldverhouding van 16:10 1920 × 1200 pixels) is tegenwoordig standaard, ook in laptops van zo’n 500 euro vind je een Full-HD-scherm. In duurdere laptops hebben de schermen een hogere resolutie, zoals 2560 × 1440, 2560 × 1600, 2880 × 1800 of 4K.

Windows 11 is geschikt voor aanraakbediening en sommige laptops zijn daarom voorzien van een aanraakscherm. Zo’n aanraakscherm is in de praktijk vooral handig als je het scherm ook kunt omklappen om je laptop op schoot als tablet te gebruiken. Aanraakschermen zijn vrijwel altijd glanzend afgewerkt, iets dat ook voor veel normale schermen geldt. Wil je dat niet, zoek dan specifiek naar een mat afgewerkt scherm.

Schermtechnologie

Er wordt weleens gezegd dat echt slechte schermen niet meer bestaan, maar bij de goedkoopste laptops vind je soms uitzonderingen die deze regel bevestigen. Dit komt deels door het gebruik van tn (twisted nematic) schermtechnologie. Het voordeel van tn-panelen is de lage prijs en snelle reactietijd, maar de nadelen zijn de relatief beperkte kijkhoeken en minder goede kleurweergave. Toch betekent dat niet dat alle tn-panelen onbruikbaar zijn; sommige laptops met tn-schermen zijn zeker goed genoeg voor alledaags gebruik. Omdat tn-panelen tegenwoordig vooral in goedkopere laptops worden toegepast, zijn het automatisch ook de simpelste schermen op de markt.

Gelukkig zijn steeds meer laptops voorzien van een ips-scherm (in-plane switching), dat goede kleurweergave combineert met brede kijkhoeken. Hoewel er kwaliteitsverschillen bestaan, is een ips-scherm in de meeste gevallen ruim voldoende voor normaal gebruik. De betere (en vaak duurdere) ips-panelen hebben een groter kleurbereik, waardoor ze geschikter zijn voor beeldbewerking.

Een derde schermtechnologie die snel aan populariteit wint, is oled (organic light-emitting diode). Een oledscherm bestaat uit individueel aangestuurde pixels die ook volledig uitgeschakeld kunnen worden. Hierdoor is zwart ook echt zwart, wat zorgt voor een uitstekend contrast en een indrukwekkende beeldkwaliteit.

Besturingssysteem

Misschien ben je simpelweg op zoek naar een laptop voorzien van Windows. Andere opties zijn macOS en Chrome OS. MacOS werkt in de basis vergelijkbaar met Windows en veel populaire software is ook voor Apples besturingssysteem beschikbaar.

Wanneer je een laptop alleen gebruikt voor taken die je in een browser kunt uitvoeren, dan kan Chrome OS een interessante keuze zijn. Chrome OS is ontworpen voor online gebruik, maar documenten kun je ook offline bewerken. Daarnaast kun je Android-apps en Linux-software installeren. Een voordeel van Chrome OS is dat het relatief licht is, waardoor het ook op minder krachtige laptops acceptabel presteert. Chromebooks zijn over het algemeen dan ook goedkoper dan laptops waar Windows op draait. Toch geldt dat niet voor iedere Chromebook; er zijn varianten te koop met krachtige hardware vergelijkbaar met luxere Windows-laptops.

Processorreeksen

Met tientallen opties op de markt kan het kiezen van de juiste processor behoorlijk lastig zijn. Zowel Intel als AMD bieden chips aan voor vrijwel elk prijspunt, en daarnaast zijn er nog laptops beschikbaar met processors uit drie verschillende generaties.

Op het eerste gezicht lijkt de keuze overzichtelijk, aangezien zowel Intel als AMD hun processors indelen in verschillende duidelijke reeksen. Intel biedt bijvoorbeeld de Core i3-, i5-, i7- en i9-processors aan, terwijl AMD Ryzen 3, 5, 7 en 9 in het assortiment heeft. Over het algemeen geldt: hoe hoger het getal, des te beter de prestaties van de processor, met meer cores en een hogere kloksnelheid. Intel zal overigens vanaf de volgende generatie (die nog niet te koop is) overstappen op Core 3, 5 en 7 voor reguliere processors, en Core Ultra 5, 7 en 9 voor de snellere varianten.

Bij desktopprocessors is deze indeling vaak al een goede leidraad, maar bij laptopprocessors ligt het wat ingewikkelder. Zowel Intel als AMD delen hun laptopprocessors namelijk verder in op basis van energieverbruik, waardoor het vergelijken van verschillende modellen iets complexer kan zijn.

©Intel Corporation

Lees ook: Kies de juiste processor voor je laptop

Energieverbruik

Het energieverbruik van processors verschilt voornamelijk door het aantal cores en de kloksnelheid, maar bij Intels twaalfde en dertiende generatie Core-processors ook door het type cores. Deze generaties gebruiken een hybride architectuur met twee soorten cores: performance-cores voor hoge prestaties en efficiency-cores die zuiniger zijn.

Bij Intel zijn de chips die speciaal ontworpen zijn voor energiezuinige toepassingen voorzien van een 'U' in het typenummer, zoals de Core i5-1235U. Deze processors hebben een standaard energieverbruik (thermal design power, tdp) van maximaal 15 watt, waarbij een hoger verbruik voor betere prestaties slechts kortstondig mogelijk is. Een stap hoger zijn de chips met een 'P' in het typenummer, die een tdp van 28 watt hebben en meer performance-cores bevatten dan de U-varianten.

In de elfde generatie Core-processors worden de energiezuinige varianten aangeduid met een 'G' in de typenaam. Deze generatie gebruikt geen hybride architectuur, maar de tdp kan wel worden ingesteld tussen 15 en 28 watt, wat tot prestatieverschillen leidt.

De krachtigste processors hebben een 'H' in het typenummer (bijvoorbeeld Core i7-13700H) en zijn ontworpen voor een tdp van 45 of 55 watt.

Bij AMD is er een vergelijkbaar systeem. Processors met een 'U' in het typenummer, zoals de Ryzen 5 6600U, zijn afhankelijk van het model ontworpen voor een tdp tussen de 15 en 28 watt, met soms instelbare tdp-opties. De chips met een 'H' in het typenummer (bijvoorbeeld Ryzen 7 7735HS) hebben een configureerbare tdp van 35 tot 45 watt, of zelfs 55 watt voor de krachtigere modellen.

©Intel Corporation

Normaal of meer kracht

In de meeste laptops die voor thuisgebruik interessant zijn, zul je een processor terugvinden die voorzien is van een U in het typenummer (of een G in het geval van een processor uit de elfde generatie Core-processors). Deze vereisen de minste koeling en maken dunne laptops mogelijk. De processors met een wat hoger energieverbruik (bij Intel met een G of P in het typenummer) vind je in de duurdere en luxere dunne laptops waarin een betere koeling mogelijk is.

De snelste chips met een H in het typenummer zul je niet terugvinden in normale laptops, maar worden gebruikt voor doelgroepen die meer kracht nodig hebben, zoals grafische professionals of gamers. Dergelijke laptops of workstations zijn over het algemeen dikker, luidruchtiger en hebben een kortere accuduur dan dunne laptops.

Werkgeheugen

Er zijn laptops met 4 GB RAM te koop. Die voldoen weliswaar aan de minimumeisen van Windows 11, maar toch raden we je ten minste 8 GB aan. Wil je ook langere tijd prettig werken, dan is 16 GB vermoedelijk de beste keuze. Twijfel je tussen 8 en 16 GB, ga dan voor 16 GB, omdat het geheugen op steeds meer laptops een vast gegeven is; de geheugenchips zijn immers direct op het moederbord gesoldeerd.

Sommige laptops bieden een combinatie van gesoldeerd geheugen en een geheugenslot, waardoor uitbreiding wél mogelijk is. Al loop je dan al snel tegen de situatie aan dat je moet werken met ongelijke modules, en dat is minder optimaal dan twee gelijke modules. Uiteraard zijn er ook laptops met losse geheugenmodules; dat zijn over het algemeen de duurdere of krachtigere modellen, zoals gamelaptops.

©NIKITA SOBOLKOV

Opslag

Als je weinig lokale opslagruimte nodig hebt, kun je mogelijk uit de voeten met een ssd van 128 GB. Maar zelfs met slechts een paar geïnstalleerde programma's raakt deze capaciteit snel vol, vooral omdat updates ook tijdelijk extra ruimte in beslag nemen. Daarom raden we aan om in de prijsklasse tot ongeveer 500 euro minimaal te kiezen voor 256 GB opslag. Bij duurdere laptops is het verstandig om te gaan voor minimaal 512 GB opslag.

Gelukkig kun je bij de meeste laptops de ssd vervangen, omdat ze vaak zijn uitgerust met een M.2-ssd. Dit maakt het eenvoudig om de opslagruimte te upgraden als dat nodig is.

Let er wel op dat ook de goedkoopste laptops tegenwoordig voorzien zijn van op flashgeheugen gebaseerde opslag. Soms wordt er echter geen echte ssd gebruikt, maar eMMC-opslag. Dit type opslag is meer vergelijkbaar met een snelle geheugenkaart en is merkbaar trager dan een echte ssd, vooral bij gebruik van een volledig pc-besturingssysteem zoals Windows.

Grafische kaart

Elke laptopprocessor heeft tegenwoordig een geïntegreerde gpu, die voor de meeste dagelijkse werkzaamheden prima voldoet. Hoewel er prestatieverschillen zijn tussen deze geïntegreerde gpu's, is dat voor normaal gebruik meestal niet zo belangrijk. Wanneer je echter grafisch intensieve taken wilt uitvoeren, zoals het spelen van games of het bewerken van video's, heb je al snel een extra (dedicated) gpu nodig.

Mobiele gpu's worden geproduceerd door zowel Nvidia als AMD, maar in de meeste laptops zie je toch voornamelijk Nvidia-gpu's terug.

Voor een gaming-laptop is de minimale aanbevolen gpu de Nvidia GeForce RTX 4050. Hiermee kun je de meeste games spelen in Full HD-resolutie met gemiddelde kwaliteitsinstellingen. De oudere Nvidia RTX 3060 biedt vergelijkbare prestaties als de RTX 4050.

Een RTX 4060 is een goede keuze als je games op hogere instellingen wilt spelen. Voor oudere laptops kun je dan naar een RTX 3070 kijken. De krachtigere RTX 4070 (of de RTX 3080) maakt het mogelijk om vrijwel alle games op de hoogste instellingen te spelen, terwijl een RTX 4080 zelfs gaming in 4K ondersteunt.

Let op de aansluitingen

Uiteraard let je er bij de keuze van een laptop op of het apparaat is voorzien van de door jou gewenste aansluitingen als usb-poorten, HDMI en een kaartlezer. Vrijwel alle moderne laptops zijn tegenwoordig voorzien van in ieder geval één usb-c-aansluiting. Helaas is de ene usb-c-poort de andere niet, want usb-c ondersteunt diverse standaarden.

Het trage usb 2.0 is zeldzaam, maar bij gebruik van usb 3.2 (dat soms nog 3.1 genoemd wordt) kan het om gen 1 of gen 2 gaan met een maximale snelheid van 5 of 10 Gbit/s. De meeste laptops met usb-c laten zich via usb-c opladen, maar dat is niet altijd het geval. Hetzelfde geldt voor een DisplayPort-beeldsignaal. Controleer dit dus goed in de specificaties, want een usb-c-poort die zowel laden, dataoverdracht als een beeldsignaal ondersteunt, is in de praktijk erg handig. Hiermee is het mogelijk om je laptop met één kabel op een keur aan dockingstations aan te sluiten die je al voor enkele tientjes in huis hebt.

Vind je thunderbolt 3 of 4 of usb 4.0 in de specificaties van je laptop, dan heb je automatisch een aansluiting die voorzien is van alle mogelijkheden.

©cronislaw@gmail.com

Prijsklassen

Je haalt al vanaf zo’n 300 euro een nieuwe laptop in huis, maar op dat prijsniveau kun je niet heel veel verwachten. Zo zal de processor een relatief langzame Intel Pentium zijn en zul je 4 GB RAM krijgen in combinatie met een krappe ssd. We raden je daarom aan om minimaal 500 euro voor je nieuwe laptop te reserveren. Voor dat bedrag kun je een laptop kopen die is voorzien van een Intel Core i3- of AMD Ryzen 3-processo in combinatie met 8 GB RAM en 256 GB opslag.

Ben je op zoek naar meer kracht en luxe, dan vind je in de prijscategorie tussen 700 en 800 euro interessante modellen. Voor dit geld is het mogelijk om een laptop met 16 GB RAM in huis te halen in combinatie met een ssd van 512 GB. De processors zullen doorgaans nog een Core i5 of Ryzen 5 van de wat oudere generaties zijn.

Ben je op zoek naar een snelle, moderne en lichte laptop, dan heb je voor zo’n 1000 euro een prima exemplaar in huis voorzien van een moderne processor, 16 GB RAM en 512 GB opslag. Ook een scherm met een resolutie hoger dan Full HD vind je in deze prijsklasse terug.

Wist je dat je met Taakplanner in Windows veel terugkerende taken kunt automatiseren? Zo kun je met Schijfopruiming bijvoorbeeld de tijdelijke bestanden opschonen of je NAS regelmatig een back-up laten maken van je lokale bestanden. Als je Taakplanner goed instelt, hoef je er niet meer naar om te kijken.

Sommige programma’s zijn minder zichtbaar, maar wel handig. Een goed voorbeeld is Windows Taakplanner. Met dit ingebouwde onderdeel laat je allerhande taken automatisch verlopen, zoals dat jou uitkomt. Denk aan terugkerende taken om je computer in een goede conditie te houden, of aan programma’s die je op bepaalde momenten automatisch wilt uitvoeren. Taakplanner is een oude getrouwe in Windows en gaat al heel wat versies mee. In dit artikel gaan we ervan uit dat je Windows 10 of Windows 11 gebruikt.

Starten maar

Je opent Taakplanner het eenvoudigst via het Startmenu: typ Taakplanner. Je kunt Taakplanner ook openen via de opdrachtregel en het venster Uitvoeren. Gebruik de toetscombinatie Windows-toets+R om het venster te openen en typ Taskschd.msc. Het venster is opgebouwd uit meerdere elementen. Uiterst links vind je de Task Scheduler-bibliotheek. Deze bevat al enkele taken, ingesteld door Windows zelf en programma’s die je hebt geïnstalleerd.

Klik op Task Scheduler-bibliotheek en bekijk het middelste venster. Hier worden de taken getoond. In de kolom Naam vind je de naam van de taak. De kolom Status geeft aan of de taak actief is of uitgeschakeld. In de laatste kolom – Triggers – zie je op welke momenten de taak automatisch wordt uitgevoerd. Bijvoorbeeld Bij aanmelden van elke gebruiker of Als computer niet wordt gebruikt. Ook lees je hier of de taak meerdere keren kan worden herhaald, bijvoorbeeld Na trigger elke 03:00:00 eindeloos herhalen.

Soms maken programma’s een eigen submap binnen de Task Scheduler-bibliotheek om hierin hun eigen taken onder te brengen. Dit wordt bijvoorbeeld gedaan door Microsoft en Google, maar kan ook worden ingesteld door individuele programma’s, zoals PowerToys. Als je straks zelf taken aanmaakt, kun je ook eigen mappen maken. Klik hiervoor met de rechtermuisknop op Task Scheduler-bibliotheek en kies Nieuwe map. Geef de map een naam en klik op OK.

Details

Klik op een taak om de details te zien. Deze worden onderaan in het middelste venster getoond. Het detailvenster bestaat uit meerdere tabs. Op de tab Algemeen lees je de naam van de taak en eventueel wie de eigenaar is, een persoon of programma.

Het vak Beschrijving vertelt wat de verantwoordelijkheden van de taak zijn en waarvoor deze worden ingezet. Ook lees je op de tab onder welke gebruikersaccount de taak wordt uitgevoerd. Sommige taken hebben systeemrechten nodig (bijvoorbeeld voor systeemonderhoud) en maken geen gebruik van een gebruikersaccount, maar van een systeemaccount.

De overige tabbladen geven details over de taak zelf, bijvoorbeeld wanneer deze wordt uitgevoerd en welke condities gelden om de taak uit te voeren. Hierop komen we later terug, als we zelf een taak maken.

Een eigen taak

Tijd om een eigen taak te maken. Dat kan op twee manieren: via Basistaak maken en via Taak maken. Je gebruikt de eerste optie om een eenvoudige taak te maken met behulp van een wizard. De tweede optie – Taak maken – geeft meer mogelijkheden, maar minder begeleiding.

Wij gebruiken Basistaak maken. Geef de taak een compacte en herkenbare titel in het vak Naam. Hierna typ je een korte omschrijving van de taak: in het vak Beschrijving. Deze informatie wordt getoond in het hoofdvenster, zoals je eerder hebt gelezen. Klik op Volgende. Nu geef je aan wanneer de taak moet worden uitgevoerd. Je kunt hierbij kiezen voor vaste tijdstippen, bijvoorbeeld Dagelijks of Maandelijks. Ook interessant zijn andere triggers, zoals Als de computer wordt opgestart of Als ik mij aanmeld.

Voor de meer gevorderde gebruiker is de optie Als een specifieke gebeurtenis wordt geregistreerd interessant. Hierbij kun je op basis van een vermelding in het Windows-logboek (bijvoorbeeld gedaan door een ander programma) een gebeurtenis koppelen. Afhankelijk van je keuze, verschijnt een subvenster waarin je het tijdstip specificeert. Kies je voor bijvoorbeeld Dagelijks, dan kun je hier aangeven op welke datum de actie moet starten en om de hoeveel dagen de taak moet worden uitgevoerd. Tevreden? Klik op Volgende.

De taak zelf

In het volgende scherm geef je aan welke actie moet worden uitgevoerd: Een programma starten. Je ziet ook opties staan om een e-mail te verzenden en een bericht weer te geven, deze zijn alleen niet beschikbaar. Windows 10 en Windows 11 hebben deze laten vervallen: je kunt alleen nog een programma starten.

In het volgende scherm geef je aan welke programma moet worden geopend. Klik op Bladeren om het programmabestand aan te geven. In de vakken eronder bepaal je de eventueel aanvullende opties. Via Parameters toevoegen kun je bijvoorbeeld schakelopties opgeven. Bij Beginnen in kun je een map opgeven. In ons voorbeeld willen wij dat Schijfopruiming op gezette tijden wordt uitgevoerd, zodat we zonder al te veel werk altijd op een schone computer blijven werken. We bladeren naar C:\ProgramData\Microsoft\Windows\Start Menu\Programs\Administrative Tools en kiezen voor Schijfopruiming.

Extra opties

Afhankelijk van het programma dat je wilt gebruiken, kun je de eerdergenoemde parameters toevoegen. Deze verschillen per programma. Online vind je in de meeste gevallen waardevolle informatie over de aanwezigheid van zulke variabelen. In ons voorbeeld van Schijfopruiming kunnen we gebruikmaken van de paramater /d <schijfletter> om meteen de schijf aan te duiden die door Schijfopruiming onder handen moet worden genomen. Ook kun je verschillende opruimprofielen maken, waarbij je per profiel aangeeft welke onderdelen je wilt opschonen (zoals de prullenbak of tijdelijke internetbestanden). Via deze webpagina vind je duidelijke voorbeelden.

In het laatste venster vind je een samenvatting van de taak en instellingen. Hier lees je wat de taak inhoudt, wanneer deze wordt gestart en welk programma wordt gebruikt. Voor extra controle plaats je een vinkje bij Eigenschappenvenster van deze taak openen als ik op voltooien klik. Klik op Voltooien. In het geopende venster kun je onder meer aangeven welke gebruikersaccount de taak moet uitvoeren. Wil je automatisch een programma uitvoeren waarvoor je normaal gesproken meer rechten dan een standaardgebruikersaccount nodig hebt? Klik dan bij Beveiligingsopties op Wijzigen en geef je andere account aan. Wees hiermee terughoudend: een programma met verhoogde vrijheden kan uiteraard ook schade toebrengen aan de computer.

Voorwaarden

De echte meerwaarde van het gedetailleerde eigenschappenvenster vind je op de andere tabbladen. Kies voor Triggers en kies Bewerken. In het vak Geavanceerde instellingen geef je bij je taak bijvoorbeeld een verloopdatum op. Ook kun je de taak automatisch laten stoppen als deze gedurende een bepaalde tijd niet meer actief is.

In het vak Start deze taak vind je opties die de wizard je in eerste instantie niet heeft aangeboden, zoals Bij vergrendelen van werkstation. In ons voorbeeld kunnen we hiermee Schijfopruiming laten draaien zodra de Windows-sessie wordt vergrendeld, bijvoorbeeld tijdens onze lunchpauze. De taak kan hiermee op de achtergrond het werk doen.

We klikken hierna door naar de tab Voorwaarden. Ook deze biedt interessante opties die je niet terugvindt in de wizard. Hier kun je aangeven welke condities moeten gelden voordat de taak wordt uitgevoerd. Kies bijvoorbeeld voor De taak alleen starten als niet actief gedurende en kies een bijbehorende periode, bijvoorbeeld 10 minuten. Zo maak je taken die echt op de achtergrond draaien, zonder dat je hiervan hinder ondervindt.

Heeft de taak een internet- of specifieke netwerkverbinding nodig? Plaats dan een vinkje bij Alleen starten als de volgende netwerkverbinding beschikbaar is. Kies voor Elke verbinding als het je alleen gaat om een actieve verbinding. Je kunt de taak ook alleen laten uitvoeren bij een specifieke connectie, bijvoorbeeld alleen op het moment dat de computer zich op het veilige thuisnetwerk bevindt. Selecteer dan de thuisverbinding.

Extra eisen

Via de tab Instellingen ken je extra eisen toe aan je taak. Zo kun je de taak bijvoorbeeld in het geval van problemen opnieuw een kans geven met de optie Als de taak mislukt, opnieuw opstarten elke. Geef aan hoeveel tijd mag verstrijken, bijvoorbeeld 1 uur. Bij Maximaal aantal keren opnieuw starten geef je eventueel een limiet op aan het aantal keer.

Zorg voor een opgeruimde werkomgeving en verwijder de ongebruikte taken op. Windows kan je hiermee helpen via de optie Als taak niet meer wordt uitgevoerd, verwijderen na. Kies de periode, bijvoorbeeld 30 dagen.

Meer controle

Er zijn meerdere manieren om te controleren of je taak naar behoren werkt. Uiteraard kun je dit zelf opmerken als je de computer gebruikt en een taak wordt uitgevoerd. Taken die je op de achtergrond uitvoert of wanneer je de computer niet gebruikt, zijn minder zichtbaar. Hiervoor kun je gebruikmaken van de logboekregistratie. Windows houdt dan bij welke taken zijn uitgevoerd en of er eventuele fouten zijn opgetreden.

In het hoofdvenster van Taakplanner klik je rechts in het hoofdvenster op De geschiedenis van alle taken inschakelen. Je vindt de registraties vervolgens op de tab Geschiedenis, die je ook opent via de geavanceerde eigenschappen. Schakel deze logboekregistratie weer uit zodra je de gewenste gegevens hebt: het logboek kan namelijk flink in omvang toenemen.