Er zijn weinig besturingssystemen die zo fijn werken als macOS, maar tegelijkertijd zijn er ook weinig computers zo duur als een Mac. Je kunt Marktplaats afstruinen naar een tweedehandsje, maar wij hebben een beter idee: bouw je eigen Mac, ofwel een Hackintosh!

Officieel kan macOS alleen worden geïnstalleerd op computers die zijn gemaakt door Apple. De techgigant heeft beperkingen ingesteld voor gebruik van het besturingssysteem om te verzekeren dat je hiervoor de juiste hardware in je bezit hebt. Maar hobbyisten steken daar al jarenlang een stokje voor. Met de juiste software, hardware en veel geduld kun je een zogeheten Hackintosh bouwen.

Het bouwen van een Hackintosh is een lang traject. Bij het volgen van deze gids heb je in elk geval een oude Mac nodig, plus specifieke hardware waarmee je de Hackintosh bouwt. Een usb-stick of een ander opslagmedium om het besturingssysteem op te zetten, is ook een must. Deze moet minstens 8 gigabyte groot zijn. Daarnaast adviseren we je om er alleen aan te beginnen als je voldoende tijd hebt, met een pc die best een paar keer geformatteerd mag worden als er iets fout gaat. Het bouwen van een Hackintosh is complex en foutgevoelig werk, dus de kans is groot dat je een paar keer opnieuw moet beginnen.

Het is mogelijk om macOS op een Hackintosh te installeren, maar mag dat zomaar? Heel strikt gezien: vermoedelijk niet. Apple heeft het auteursrecht op macOS, en in de algemene voorwaarden staat vermeld dat alleen Macs het besturingssysteem mogen draaien.

Maar in de praktijk heeft Apple nooit extreme maatregelen tegen Hackintoshes genomen. Er lijkt een soort gedoogbeleid te bestaan: alleen fanatieke hobbyisten knutselen een Hackintosh in elkaar, waardoor de impact op Apples omzet minimaal is. Bovendien worden al deze computerbouwers wel in het ecosysteem van Apple gezogen. Ze kopen Mac-apps en nemen abonnementen op iCloud.

Die gedoogconstructie is ook de reden waarom Hackintoshers vaak kritisch zijn op commerciële clubs. Op fora wordt vaak hatelijk gereageerd op mensen die Hackintosh-computers bouwen en met winst verkopen, omdat ze bang zijn dat Apple hierdoor van gedachten zal veranderen. Het advies luidt dus: als je een Hackintosh bouwt, doe het voor jezelf en voor de lol.

Welke hardware nodig?

De lijst met ondersteunde hardware is inmiddels zo groot dat we lang niet alles in dit artikel kunnen benoemen. Het is daarom verstandig om online lijsten op te zoeken en op basis daarvan je Hackintosh samen te stellen. Er zijn inmiddels meerdere sites waar deze hardware staat opgesomd, waaronder de Hackintosh-fansite.

We kunnen wel een paar basisrichtlijnen geven die helpen bij het selecteren van hardware of waarmee je kunt kijken of jouw huidige pc wellicht al de juiste hardware bevat. Ten eerste: het moederbord is het gevoeligste onderdeel in je set-up. Voor een Hackintosh heb je er eentje nodig van Asus of Gigabyte. Daarnaast heb je altijd een Intel-processor nodig, simpelweg omdat Macs daar inmiddels al jarenlang gebruik van maken. Een andere processor werkt niet, omdat macOS hier simpelweg niet mee om kan gaan.

©PXimport

Wat videokaarten betreft zul je het met het assortiment van AMD moeten doen. Lange tijd was Nvidia de aangewezen videokaartenboer voor Hackintoshes, omdat Apple zijn kaarten in oude Mac Pro’s gebruikte en er dus actuele drivers voor werden gemaakt. Maar in de afgelopen jaren is Apple overgestapt op AMD. Sinds macOS Mojave in 2018 worden de Nvidia-drivers niet meer bijgewerkt. Wie een oude Geforce-kaart heeft, is daarom genoodzaakt om macOS High Sierra te draaien.

Bij andere onderdelen, zoals het werkgeheugen en de voeding, steekt het allemaal wat minder nauw. Het is hoe dan ook verstandig om te controleren of de door jou gewilde onderdelen op de lijst van ondersteunde opties staan. Zo niet, dan kun je wellicht beter iets anders uitkiezen.

Wil je ook Windows draaien op je Hackintosh? Dat kan, maar dan raden we aan om een extra opslagmedium te kopen, zoals een tweede ssd. Hoewel Windows en macOS in theorie elkaars opslagmedia kunnen gebruiken, is dit zoveel gedoe dat we dit niet adviseren. Je kunt macOS dan beter draaien op de ene ssd, terwijl Windows op de andere draait.

Vanille versusTonymacx86

Heb je eenmaal al je hardware in elkaar geklikt, dan is het tijd om macOS te installeren. Op het moment zijn hier twee bekende methoden voor: de Vanilla-methode en de Tonymacx86-methode. Bij de Vanilla-methode is een hoop handwerk vereist, maar wordt macOS compleet op jouw pc afgestemd. Tonymacx86 heeft een makkelijk programma om je installatiestick mee te maken, maar kopieert ook bestanden mee die je helemaal niet nodig hebt, waardoor je Mac meteen al volstaat met nutteloze software.

Daarnaast speelt er ook een ethisch dilemma tussen de twee installatiemethoden. De software van Tonymacx86 bevatte lange tijd code afkomstig van software gemaakt door andere Hackintosh-hobbyisten, zonder dat hier toestemming voor was gevraagd. Voor veel bouwers een reden om die software te boycotten.

We kiezen in dit geval voor de Vanilla-methode, zodat je aan het einde van je bouwtraject alle kleine details van je Hackintosh begrijpt. We beginnen bij het installeren van de Hackintosh op een oude Mac van Apple zelf, waarop we het besturingssysteem downloaden, aanpassen voor je Hackintosh en op een usb-stick zetten.

Eventjes in Terminal

Je kunt macOS rechtstreeks uit de Mac App Store downloaden. Zoek simpelweg naar de laatste versie van de software. Druk op de downloadknop en wacht tot het bestand is gedownload.

Hierna sluit je een usb-stick aan op je Mac. Open de Terminal-app en tik het commando diskutil list. Je krijgt een lijst te zien met alle aangesloten opslagmedia. Zoek in de lijst het nummer van je aangesloten usb-stick op en voer dit commando in:

Vervang hierbij # met het nummer van je stick. Deze wordt nu geformatteerd naar het juiste formaat voor de macOS-installatie.

Om macOS op de usb-stick te zetten, hoef je alleen nog maar dit commando uit te voeren:

Heb je een oudere of nieuwere versie van macOS, dan moet je de bestandsnaam hiervan in het commando aanpassen. Het kan even duren voordat de usb-stick klaar is.

©PXimport

Kext-bestanden en Clover installeren

De stick die je hebt gemaakt kan macOS op een gewone Mac installeren. Maar wij willen natuurlijk nog het nodige aanpassen, zodat hij met een Hackintosh werkt. Daarvoor moeten we een paar extra bestanden downloaden. We beginnen met de benodigde kext-bestanden. Dit zijn speciale drivers waarmee jouw Hackintosh-onderdelen ineens met macOS kunnen communiceren. Het belangrijkst is de VirtualSMC, die macOS verbindt met het moederbord van je computer.

Daarna hebben we kext-bestanden nodig die zijn afgestemd op jouw Hackintosh. Op hackintosher.com staat een lijst van alle actuele kext-bestanden, met daarnaast de onderdelen waarvoor je ze nodig hebt. Je mag FakeSMC op deze pagina negeren: wij gebruiken voor hetzelfde doel VirtualSMC. Sprokkel de kext-bestanden voor jouw huidige moederbord, usb-poorten, videokaart en andere onderdelen bij elkaar en verzamel ze in een mapje. Die gaan we straks gebruiken.

Download vervolgens de Clover-app. Hiermee gaan we de usb-stick aanpassen voor je Hackintosh en alle verzamelde kext-bestanden hierin verwerken. Zodra je Clover opstart, word je stapsgewijs langs alle opties geleid. Selecteer de usb-stick in kwestie en pas bij Installation Type een paar opties aan om je usb-stick te optimaliseren.

©PXimport

Hier vinken we Install Clover for UEFI booting only en Install Clover to the ESP aan. Onder de kop UEFI Drivers klikken we op AptioMemoryFix en HFSPlus. Ook ApfsDriverLoader kan worden geactiveerd. Hierna kun je de installatie voortzetten en afwachten.

Na afloop verschijnt er een nieuwe partitie voor de usb-stick op je desktop, genaamd EFI. Hierin staan de nodige bestanden die bij de Hackintosh-installatie worden gebruikt, en dit is ook de plek waar we onze verzamelde kext-bestanden gaan plaatsen. Ga naar EFI / CLOVER / kexts / Other en plak hier alle bestanden. Je hoeft hier alleen de .kext-bestanden neer te zetten. Extra bestandjes die wellicht zijn meegeleverd kunnen weg.

In de kexts-map staan ook submappen voor specifieke versies van macOS, maar daar hoef je de bestanden niet in te zetten. Deze zijn enkel bedoeld voor zeer specifieke drivers die alleen met een enkele versie van macOS werken. Dat is zelden het geval en ook nog eens onhandig. Bestanden in die mappen werken namelijk niet als je in de toekomst macOS bijwerkt.

Clover Configurator

We zijn bijna klaar om te installeren, maar eerst passen we nog een paar kleine dingen aan. Download de Clover Configurator. Met dit programma kun je een configuratiebestand inladen dat je vindt op de eerder gemaakte usb-partitie. In de Clover Configurator open je het bestand op /Volumes/EFI/EFI/CLOVER/config.plist. De opties die je hier aanpast, bepalen hoe jouw specifieke hardware tijdens en na de installatie met de Mac praat.

De opties die je hier activeert, zijn afhankelijk van de door jou gekochte processor. Er zijn vijf generaties aan Intel-chips om rekening mee te houden: Ivy Bridge, Haswell, Skylake, Kaby Lake of Coffee Lake. Op de verpakking van je processor staat meestal welke variant jij in huis hebt.

Op hackintosh.gitbook.io staat een lijst van alle aanpassingen die nodig zijn voor jouw processor. Dat zijn er in veel gevallen tientallen. Zie je door de bomen het bos niet meer? Dan kun je op die site ook de tekst uit het configuratiebestand voor jouw processor kopiëren. Plak de tekst vervolgens met een tekstverwerker in het config.plist-bestand.

©PXimport

Bios aanpassen

Je usb-stick is af en dat betekent dat je eindelijk je vers gebouwde Hackintosh erbij kunt pakken. Voordat we beginnen met installeren, stellen we eerst de bios-firmware van je moederbord in. Op deze manier kan de computer de installatie goed uitvoeren en weet hij ook hoe hij achteraf correct opstart.

Druk bij het opstarten van je computer op de juiste knop om in de instellingen terecht te komen. Meestal is dat de F12- of de Del-knop van je toetsenbord. De locatie van de juiste instellingen verschilt per moederbord, maar de namen zijn haast altijd hetzelfde.

Reset je bios meteen naar de fabrieksinstellingen. Vaak is dat met de optie Load Optimized Default. Dan weten we zeker dat hij is ingesteld zoals we vooraf willen. Zoek daarna de Secure Boot Mode-optie en schakel die uit. Doe hetzelfde met CFG-Lock, VT-d, Max CPUID Value Limit en CSM. De opties XHCI Handoff, Execute Disable BIT /XD en HPET kun je vervolgens aanzetten.

Bij OS Type kies je voor Other. Op die manier voorkom je dat geoptimaliseerde instellingen voor Windows of Linux worden geladen. Schakel de optie voor de Serial Port-uit, zodat macOS daar straks niet ongewild naar zoekt. Tot slot zet je de HPET-modus op 64 bit en de SATA-modus op AHCI.

Missen er opties bij jouw moederbord? Het beste is dan vaak om te googelen naar hoe ze wellicht in jouw geval heten. En soms zijn ze simpelweg niet aanwezig of nodig. Zolang je een ondersteund Hackintosh-moederbord hebt, moet het uiteindelijk wel werken.

MacOS installeren

Je hebt een usb-stick en een goed afgestemd bios. Nu hoef je alleen nog maar de usb-stick in de computer te steken en op een toetsenbordknop te drukken om zelf te kunnen kiezen met welk opslagmedium je computer opstart. Vaak is dat F8. Je krijgt het installatiescherm van macOS te zien, net zoals op een gewone Mac. Open het menu boven in het schijfhulpprogramma en zoek de harde schijf of ssd van je Hackintosh op in de lijst. Druk op de wisknop en kies vervolgens voor Partitioneer. Kies als schijftype voor Mac OS Extended (Journaled). Je opslagmedium wordt klaargestoomd om met macOS te werken.

Zodra je het Schijfhulpprogramma afsluit, word je teruggeleid naar het installatiescherm. Daar kun je nu jouw schijf als doel kiezen. Loop de stappen door om macOS naar eigen smaak aan te passen en wacht tot de installatie van start gaat. Tijdens dit proces zal je Hackintosh mogelijk een paar keer opnieuw opstarten.

©PXimport

Kom je na het herstarten uit op een zwart scherm? Mogelijk start je pc dan al op via de harde schijf, terwijl de installatiestick zijn werk nog niet heeft afgemaakt. Probeer in dat geval bij het herstarten nog eens het opstartvolume aan te passen door bijvoorbeeld op F8 te drukken.

Achteraf moet je de standaard opstartschijf van je Hackintosh veranderen naar een nieuwe partitie, genaamd UEFI: Clover Boot Loader. Hierop staat in feite één klein programmaatje, waarmee je computer naar de aangepaste versie van macOS wordt geleid.

Troubleshooten

Heb je alle stappen in deze gids opgevolgd, dan zou je Hackintosh na de installatie helemaal af moeten zijn. Bij het aanzetten van de computer krijg je Clover te zien, van waaruit je de juiste schijf kunt aanklikken om naar macOS te gaan. Daar kun je alle stappen doorlopen zoals je ook op een gewone Mac zou doen.

Maar het verloopt zelden zo vlekkeloos. Elke Hackintosh is net iets anders, waardoor een verkeerd aangeklikt vinkje er al snel voor kan zorgen dat er iets misloopt. De eerste problemen kunnen opdoemen tijdens het installatieproces. Loopt je Hackintosh vast of krijg je foutmeldingen te zien? Dan dien je vermoedelijk de Clover Configurator er weer bij pakken.

Steek de usb-stick weer in de Mac die je eerder gebruikte. Vermoedelijk verschijnt de EFI-partitie niet meer automatisch op je desktop. Deze kun je in beeld toveren door de EFI Mounter te downloaden en de stappen op het scherm te volgen.

Zie je de map weer, dan kun je met Clover Configurator het config.plist-bestand openen. Hier kun je kleine aanpassingen in aanbrengen om de installatie beter op je Mac toe te passen. Eerst gaan we naar het tabblad Boot en zetten onder Arguments de tekst -v neer. Die letter staat voor verbose en zorgt ervoor dat het standaard installatiebalkje verdwijnt. In plaats daarvan krijg je een scherm vol technische teksten te zien, die vertellen hoe de macOS-installatie ervoor staat.

©PXimport

Haal de usb-stick uit de Mac en steek hem weer in de Hackintosh om het traject opnieuw te beginnen. Wacht tot de installatie weer misgaat of vastloopt en kijk wat voor teksten er in beeld staan. Zie je foutmeldingen? Of blijft hij bij een bepaalde regel hangen? Dan is dit waar je probleem vermoedelijk zit. Zoek op Google naar het woord Hackintosh plus de door jou gespotte foutregel om te zien hoe anderen dit probleem hebben opgelost.

Bovenstaande kan een monnikenwerk zijn. Vaak adviseren mensen om een vinkje in de Clover Configurator aan of uit te zetten, waarna je het gehele traject opnieuw kunt proberen. Soms helpt dat, maar soms ook niet. Dit is de reden waarom je beter een langere tijd kunt uitrekken om je Hackintosh te bouwen en waarom dit klusje vooral is weggelegd voor geduldige hobbyisten. Maar we vertrouwen erop dat je met verloop van tijd de oplossing vindt.

Verkeerde kext-bestanden

Heb je na het installeren van macOS nog problemen, dan is dit vermoedelijk te wijten aan de door jou geselecteerde kext-bestanden. Gelukkig kun je dit nu zelf proberen op te lossen vanaf de Hackintosh. Download de hierboven genoemde EFI Mounter en gebruik deze om je kext-map op te sporen. Die is als het goed is identiek aan die op de usb-stick. Werken je usb-poorten niet? Dan kun je een andere kext voor usb-drivers proberen. Geen geluid? Dan ligt dat aan een audio-kext of aan een kext die te maken heeft met je moederbord.

Je kunt op je Hackintosh ook de Clover Configurator installeren, zodat je dit bestand na installatie nog verder kunt tweaken. Op die manier kun je kleine aanpassingen maken om mogelijke problemen op te lossen. Start je Hackintosh de hele tijd opnieuw op als hij moet afsluiten? Dan kun je een vinkje zetten bij FixShutdown onder het ACPI-tabblad. Met bovenstaande methodes moet je op termijn alle kinderziektes van je Hackintosh kunnen wegwerken.

MacOS updaten

Goed, het is even een klusje. Maar dan heb je er ook lang plezier van. Toch? Hoe zit het eigenlijk met updates? Tot nu toe heeft Apple nog nooit serieuze maatregelen tegen Hackintosh-software genomen. Beveiligingsupdates en grote nieuwe versies van macOS werken nagenoeg altijd. En dat betekent dus ook dat je kunt updaten.

Maar het is altijd verstandig om even te wachten tot de meer fanatieke Hackintoshers de sprong hebben gewaagd. Vooral grote updates vereisen vaak een aantal wijzigingen aan je kext-bestanden via Clover Configurator. Die oplossingen verschijnen meestal na een paar dagen op Hackintosh-websites.

Tekst: Bastiaan Vroegop

De Oppo Pad SE is een budgettablet met een prijskaartje van 269 euro. Dat ligt aan de bovenkant van wat je meestal onder budget verstaat, dus dan is het de vraag of de tablet de verwachtingen waarmaakt. We verklappen alvast van wel, en dit is waarom.

De Oppo Pad SE pakt uit met een modern en verfijnd design. Met afmetingen van 25,5 bij 16,6 bij 0,7 cm en een gewicht van rond de 530 gram is dit een relatief lichte en dunne tablet voor zijn formaat. Je hebt bovendien de keuze uit chique kleuren als Starlight Silver en Night Blue. Hoewel een vingerafdrukscanner ontbreekt, ontgrendel je de tablet gelukkig snel via gezichtsherkenning. De Pad SE voelt solide aan en ligt comfortabel in de hand. Qua ontwerp doet dit model sterk denken aan de OnePlus Pad Go; beide hebben op de achterkant een horizontale strook die visueel afwijkt van de rest van de behuizing.

Scherpe beelden

Het scherm stelt gelukkig allesbehalve teleur, maar is tegelijkertijd vrij standaard op dit prijspunt. De tablet heeft 11-inch lcd-paneel met een scherpe resolutie van 1920 bij 1200 pixels en een prettige 16:10 beeldverhouding. Het biedt scherpe beelden en levendige kleuren. Welkom is ook vooral de adaptieve beeldverversing tot 90 Hertz, waardoor alles ook heel vloeiend oogt (vooral games). De piekhelderheid van 500 nits zorgt er wel eens voor dat je buitenshuis tegen je eigen onderkin aankijkt, maar voor gebruik binnenshuis volstaat dat gelukkig gewoon.

©Wesley Akkerman

Snel genoeg voor de meeste scenario's

De Oppo Pad SE draait op een MediaTek Helio G100-processor, een chipset die zorgt voor fijne prestaties bij alledaagse taken en lichte games. De processor wordt vergezeld door 6 GB aan werkgeheugen, waardoor je ook redelijk kunt multitasken. Hier zit wel een grens aan: wanneer je te veel apps opent of zware games draait, dan kan het systeem, geheel volgens verwachting, wat gaan stotteren. Je hebt daarnaast maximaal 128 GB aan opslag tot je beschikking. Dat is niet veel; en je kunt die opslag helaas ook niet verder uitbreiden.

Lange accuduur

Daarnaast heeft de Oppo Pad SE een vrij grote batterij aan boord, waarmee je het gemakkelijk dagen uithoudt. Dat is natuurlijk afhankelijk van je gebruik. Maar als je af en toe wat leest, je dagelijkse spelletjes speelt of even een video kijkt, dan hoef je hem echt niet meerdere keren per week aan de lader te leggen. Fijn is dat de tablet nooit echt heet wordt: niet tijdens het gebruik en ook niet tijdens het opladen. Dat betekent dat je hem altijd comfortabel kunt vasthouden, ongeacht wat je op dat moment aan het doen bent.

©Wesley Akkerman

(Beveiligings)updates

De tablet draait uit de doos op Android 15, voorzien van Oppo's eigen interface: ColorOS. Die combinatie zorgt, zoals vaker, voor een soepele gebruikerservaring. Houd er rekening mee dat de Oppo Pad SE alvast voorzien is van wat (verplichte) Google- en Oppo-apps, maar het aanbod blijft gelukkig relatief beperkt. Verder is het goed om te zien dat de budgettablet vier Android-upgrades en zes jaar aan beveiligingsupdates ontvangt. Dat kunnen we haast uitzonderlijk veel noemen in dit segment – maar tegelijkertijd vinden we het ook de absolute mininum.

Camera's functioneel, maar niet meer dan dat

De Oppo Pad SE beschikt over twee vijf megapixelcamera's: een voorop en een achterop. Verwacht geen baanbrekende fotografische prestaties; die camera's zijn primair bedoeld voor de typische tablettaken. Denk dan aan het scannen van een document of echt even een snel kiekje. De frontcamera voldoet prima voor heldere videogesprekken of vergaderingen. De focus ligt hier duidelijk op functionaliteit. En dat is gewoon oké, omdat de meeste mensen foto's maken met hun smartphones en hun tablets niet (altijd) meenemen naar concerten of andere plekken.

©Wesley Akkerman

Oppo Pad SE kopen?

De Oppo Pad SE is een lichte en slanke tablet met een modern ontwerp en een lcd-scherm dat vloeiende beelden en scherpe details levert. De helderheid van het scherm kan buitenshuis wat beperkt zijn, maar binnenshuis is het beeld prettig om naar te kijken. De prestaties zijn goed voor alledaagse taken en lichte games; bij zwaardere apps merk je soms wat vertraging. De tablet valt op door zijn indrukwekkende batterijduur. Met vier Android-upgrades en zes jaar beveiligingsupdates biedt Oppo bovendien uitzonderlijk lange ondersteuning in deze prijsklasse. Als we kijken naar de prijs, de solide basis, de lange accuduur en de uitstekende softwareondersteuning, vinden we de Oppo Pad SE zeker zijn geld waard voor als je een betrouwbare en simpele tablet zoekt voor alledaagse taken en lichte spelletjes.

Je game-ervaring hangt sterk af van hoe goed je hardware aansluit bij de vaak hoge eisen van moderne games. Maar zelfs met minder krachtige hardware kun je met de juiste instellingen vaak soepel gamen zonder storende elementen.

In het kader ‘Game-pc’ vind je specifieke tips voor het aanschaffen van hardwarecomponenten die ideaal zijn voor een krachtige game-pc. Dit lijkt ons nuttig, maar het is natuurlijk minder relevant als je niet bereid bent (flink) te investeren in nieuwe onderdelen. Met dit artikel richten we ons daarom hoofdzakelijk op de lezer die met een beperkt budget zijn bestaande systeem wil behouden en optimaliseren.

Je kunt namelijk op veel vlakken verbeteringen aanbrengen, vooral bij hardware (zoals cpu, gpu, monitor en opslagmedium), netwerk, besturingssysteem, drivers, processen en applicaties.

Voor je begint met optimaliseren, is het belangrijk inzicht te krijgen in de belangrijkste factoren voor ‘glitchvrij’ gamen, zodat je weet waar je aandacht aan moet besteden.

1 Factoren

Een van de belangrijkste factoren is een hoge framerate, doorgaans uitgedrukt in fps (frames per seconde). Dit is de snelheid waarmee de beelden worden getoond en hangt sterk af van je gpu en cpu. Bij eenvoudige games volstaat 30 fps vaak, maar grafisch intensieve games spelen merkbaar beter bij 60 fps. Voor intens competitief gamen is zelfs 144 of meer fps raadzaam. Het is belangrijk dat de fps daarbij stabiel blijft, aangezien schommelingen haperingen in het beeld kunnen veroorzaken.

Ook invoervertraging (input latency) is van belang, zeker bij competitieve games. Een lage vertraging tussen je acties, zoals muisklikken of toetsindrukken, en wat je ziet op het scherm is essentieel. Deze vertraging wordt beïnvloed door de gpu, cpu, monitor en bij online gamen ook door je internetverbinding. Ook netwerkvertraging (lag) wil je in dit geval zeker vermijden.

Daarnaast wil je het zogeheten ‘tearing’ voorkomen, waarbij het beeld lijkt te breken of te verschuiven. Dit probleem ontstaat door een gebrekkige synchronisatie tussen je gpu en monitor, doordat de gpu te weinig of net te veel frames levert.

In dit artikel geven we concrete tips en technieken om precies zulke storende factoren als te lage of inconsistente fps, te hoge invoer- of netwerkvertraging en tearing te vermijden.

Bij tearing lijkt het beeld op te breken in meerdere delen, dat wil je natuurlijk voorkomen.

2 Benchmarking

Voor je met optimalisatietechnieken start, is het verstandig eerst te meten hoe goed je huidige configuratie presteert. Na upgrades of optimalisaties kun je dezelfde meting herhalen voor een duidelijke vergelijking.

Zo’n meting voer je uit met een benchmark. Een van de bekendste is 3DMark. Deze tool bevat verschillende tests om prestaties van je gpu, cpu en je systeem als geheel in een game-context te meten. Je kunt bijvoorbeeld Time Spy gebruiken om DirectX 12-prestaties van games te analyseren. Fire Strike focust op DirectX 11 (voor mid-range-systemen), terwijl Port Royal geschikt is voor raytracing-prestaties. Voor meer technische uitleg van deze benchmarks kun je de online gebruikersgids raadplegen.

Andere benchmarks zijn ook beschikbaar. Cinebench bijvoorbeeld meet via hoge kwaliteit 3D-afbeeldingen de prestaties van je cpu, inclusief afzonderlijke kernen. Voor grafische benchmarking en stresstests van je gpu kun je bijvoorbeeld Unigines Heaven of Superposition gebruiken.

Time Spy van 3DMark meet de prestaties van de Microsoft API DX12.

3 Monitoring

Tijdens het gamen is het nuttig om de prestaties van verschillende onderdelen te meten. Een handig hulpmiddel hiervoor is RivaTuner Statistics Server (RTSS), dat bijvoorbeeld geïntegreerd is in MSI Afterburner. Deze tool is ideaal voor veilig en eenvoudig gpu-overklokken zonder veel technische kennis (zie paragraaf 5).

Installeer MSI Afterburner samen met de RivaTuner-software en start het programma. Klik op het tandwielpictogram en controleer of de juiste gpu is geselecteerd. Ga naar het tabblad Toezicht en vink de onderdelen aan die je wilt monitoren, zoals GPU temperatuur, GPU gebruik, GPU core klok, GPU ventilator snelheid, GPU temp/power/voltage limit, CPU temperatuur/gebruik/klok (genummerde cpu-kernen hoef je niet te selecteren), CPU power, Beeldverversings snelheid en Frame tijd. Zet bij elk item ook een vinkje bij Toon informatie op het scherm (OSD) en bevestig je keuzes.

Open vervolgens het instellingenvenster van RTSS via het pictogram in het Windows-systeemvak. Controleer of Show On-Screen Display is ingeschakeld en kies bij voorkeur Raster 3D als weergave. Optimaliseer en positioneer deze naar wens. Deze OSD werkt doorgaans goed in DirectX- en OpenGL-games. Overigens bevat Steam een fps-teller die je met behulp van Alt+Tab op je scherm kunt zetten.

RivaTuner Server Statistics is hier gekoppeld aan de monitoringtool MSI Afterburner.

4 Hardware

Meten is weten, en die fase hebben we afgerond. Nu richten we ons volledig op diverse optimalisaties, opgesplitst in verschillende (en deels overlappende) categorieën. We beginnen met de hardware, met de gpu in de hoofdrol.

Houd je gpu-drivers regelmatig, bijvoorbeeld maandelijks, up-to-date. Gebruik hiervoor bij voorkeur de software van de fabrikant, zoals GeForce Experience of de Nvidia-app, of AMD Adrenalin Edition. Via het configuratiescherm van deze tools krijg je vaak extra opties voor betere gameprestaties, met invloed op zowel fps als beeldkwaliteit.

We nemen Nvidia als voorbeeld. Open NVIDIA Control Panel en ga naar 3D-instellingen beheren. Overweeg bij Algemene instellingen de volgende instellingen voor het basisprofiel: Energiebeheermodus op Optimaal vermogen; Textuurfilteren – Kwaliteit op Prestatie; Thread Optimalisering op Aan; Grootte shadercache op Onbeperkt; en Weinig vertraging-modus op Aan of Ultra. Bevestig met Toepassen. Klik op Beginwaarden om terug te keren naar de standaardinstellingen.

Je kunt hier ook Verticale synchronisatie op Uit zetten, maar in principe horen de gpu-frames afgestemd te zijn op de verversingsfrequentie (refresh rate) van je monitor. Heb je last van tearing, zet deze instelling dan op Aan of kies een van de andere opties.

Controleer ook even de instellingen van je muis of controller via Instellingen / Bluetooth en apparaten. Kies hier Muis / Aanvullende muisinstellingen. Voor preciezere en consistentere muisaansturing kun je op het tabblad Opties voor de aanwijzer de optie Precisie van de aanwijzer verbeteren uitschakelen, waarmee je aanwijzerversnelling uitzet, wat de cursorbeweging voorspelbaarder maakt.

Vanuit het configuratiescherm kun je allerlei instellingen van je gpu aanpassen.

5 Hardware overklokken

Gevorderde gebruikers kunnen ook overwegen hun gpu te overklokken. Ga eerst na of er in het UEFI/BIOS van je systeem hiervoor geen zogeheten XMP’s (eXtreme Memory Profile) beschikbaar zijn gesteld door de geheugenfabrikant. Je herkent deze aan opties zoals XMP, Memory Profile of DOCP. Kies het gewenste profiel waarbij je geheugen op een hogere snelheid kan werken.

Bij de meeste games kun je voordeel halen uit een overgeklokte gpu. Hiervoor is MSI Afterburner zeer geschikt, omdat je hiermee veilig kunt werken. Je combineert dit bij voorkeur met MSI Kombustor (klik na installatie op het K-pictogram in MSI Afterburner), een stresstest-tool die de stabiliteit van jouw gpu na overklokken controleert via zware grafische workloads.

Begin met het verhogen van de Core Clock (MHz) - niet de Core-voltage - in stappen van ongeveer 20. Boven de 50 verhoog je bij voorkeur in stappen van 10. Bevestig telkens met Toepassen (ronde knop met vinkje). Lukt dit niet, zet dan (indien mogelijk) de schuifknoppen bij Power Limit (%) en Temp Limit (°C) tijdelijk op het maximum, en stel via de A-knop de Fan Speed (%) in op 75%. Bevestig je instellingen met Toepassen.

Laat tijdens de aanpassingen de stresstest in Kombustor draaien en houd de resultaten in de gaten, zoals de gpu-temperatuur (je kunt hier ook de OSD van RTSS oproepen). Als deze te hoog wordt of de stresstest crasht, verlaag de waarde dan met ongeveer tien procent.

Verhoog daarna de Memory Clock in stappen van maximaal 10. Blijf ook hier tien procent onder de waarde waarbij de stresstest onstabiel wordt. Klik vervolgens op Opslaan (diskette-pictogram) en selecteer profielknop 1. Tot slot klik je rechtsboven op de Windows-knop, zodat je systeem voortaan met deze profielwaarden opstart.

Overklokken met MSI Afterburner, met Kombustor als ‘waakhond’ (je ziet hier ook de RTSS-overlay).

6 Systeeminstellingen

Op het niveau van je besturingssysteem kun je enkele instellingen optimaliseren. We nemen Windows 11 als uitgangspunt. Ga naar Instellingen / Gaming. Open Gamemodus en schakel deze in. Hiermee verbeter je de prestaties tijdens het gamen door cpu- en gpu-bronnen prioriteit te geven (onder meer om framedrops te voorkomen), achtergrondprocessen te beperken en storende meldingen uit te schakelen.

Zorg er ook voor dat Windows-updates niet tijdens een gamesessie starten. Ga naar Instellingen / Windows Update, klik op Geavanceerde Updates en stel bij Gebruikstijden instellen de gewenste uren in via Handmatig.

Met de ingebouwde module Energiebeheer kun je het voorkeurschema instellen op Hoge prestaties. Voor snellere pc’s kun je zelfs de optie Topprestaties activeren door op de Opdrachtprompt dit commando uit te voeren:

Met powercfg /list controleer je of het schema is toegevoegd. Verwijder een schema met powercfg /delete <ID>. Of maak in Energiebeheer je eigen schema met Een energiebeheerschema maken.

Je kunt ook grafische instellingen per app aanpassen. Ga naar Instellingen / Systeem / Beeldscherm / Graphics. Zoek de gewenste app, selecteer deze, klik op Opties en kies bijvoorbeeld Hoge prestaties. Bevestig met Opslaan.

Je kunt ook een extra energiebeheerschema voor topprestaties zichtbaar maken.

7 Extra instellingen

Je kunt een paar extra systeeminstellingen aanpassen om de gameprestaties verder te verbeteren. Controleer bijvoorbeeld de locatie van het bestand pagefile.sys, vooral bij beperkt intern geheugen. Windows verplaatst data van het RAM naar dit virtuele geheugenbestand om ruimte vrij te maken. Zorg dat dit bestand op een snelle ssd staat.

Controleer dit via Instellingen / Systeem, klik op Geavanceerde systeeminstellingen en druk op Instellingen op het tabblad Geavanceerd. Klik op Wijzigen. Staat je Windows-schijf niet op een snelle ssd, dan beperk je via Aangepaste grootte de ruimte op deze schijf en wijs je het grootste deel toe aan de snelste schijf. Of kies Grootte wordt door het systeem beheerd. Bevestig met Instellen en OK.

Daarnaast kun je HAGS (Hardware GPU Scheduling) activeren, waarmee de gpu grafische taken rechtstreeks afhandelt. Dit versnelt processen en verbetert grafische prestaties, met minder stutter en invoervertraging. Ga hiervoor naar Instellingen / Systeem, kies Beeldscherm / Graphics en klik op Standaardinstellingen voor afbeeldingen wijzigen. Als je gpu dit ondersteunt, kun je hier GPU met hardwareversnelling plannen inschakelen. Eventueel schakel je hier ook Optimalisaties voor games met vensters in, wat de prestaties van DirectX 10/11-games in venstermodus ten goede kan komen.

HAGS kan de grafische prestaties wat opkrikken als je gpu dit ondersteunt.

Op zoek naar de optimale game-ervaring? Met deze accessoires creëer je jouw ideale gameroom

8 Software

Bij online gamen is natuurlijk ook een optimale netwerkconnectie van groot belang. Idealiter gebruik je hiervoor een bekabelde verbinding of een draadloze router met 5GHz-wifi voor een lagere ping. Controleer je wifi-snelheid met een gratis tool zoals www.speedtest.net.

Voordat je andere software aanpast, is het verstandig eerst de tuningsmogelijkheden van je game-applicaties zelf te bekijken. Veel games, zoals Age of Empires III, bieden via schuifbalken, numerieke waarden of andere instellingen opties om framerate en andere prestaties te beïnvloeden. Denk bijvoorbeeld aan instellingen voor grafische detaillering, zoals texturen en schaduwen, anti-aliasing-technieken en tekenafstand (de mate waarin verder afgelegen objecten worden gerenderd).

Verder, om onnodig geheugenverbruik te beperken, kun je controleren welke apps automatisch opstarten met Windows. Schakel overtollige apps uit via Windows Taakbeheer (Ctrl+Shift+Esc) in de rubriek Opstart-apps.

In Taakbeheer kun je bij Processen en Services onnodige achtergrondprocessen en services tijdelijk uitschakelen via het contextmenu, vooropgesteld dat je goed weet wat je doet. Gevorderde gebruikers kunnen in de rubriek Details per applicatie via het contextmenu de opties Prioriteit (hoeveelheid toegewezen processortijd; kies bij voorkeur niet voor realtime) en eventueel Affiniteit (hoeveel en welke processorkernen worden gebruikt) aanpassen.

Overweeg ook het gebruik van gameboosters, die gameprestaties semiautomatisch optimaliseren. Een bekende gratis tool is Razer Cortex (extra tools niet installeren). Na aanmelding kun je via Game booster met Boost now meerdere optimalisaties uitvoeren, zoals Disable CPU Sleep Mode, Clear Clipboard, Clean RAM en Disable Telemetry. Ook kunnen geselecteerde processen en services worden uitgeschakeld om geheugen vrij te maken. Met de optie Restore now herstel je de oorspronkelijke instellingen.

Een andere populaire tool is MSI Dragon Center, die zich vooral richt op MSI-hardwarecomponenten en vergelijkbare functionaliteit biedt.

Gamebooster Razer Cortex automatiseert het optimaliseren van systeeminstellingen en achtergrondprocessen.

9 Netwerk

Bij online gamen is natuurlijk ook een optimale netwerkconnectie van groot belang. Idealiter gebruik je hiervoor een bekabelde verbinding. Controleer in Apparaatbeheer (klik met rechts op de Windows-startknop) of de drivers van je netwerkadapter up-to-date zijn. Klik met rechts op een adapter en kies Stuurprogramma bijwerken.

Je kunt ook kiezen voor een draadloze 5GHz-wifi-router. Controleer je wifi-snelheid met een gratis tool zoals www.speedtest.net. Daarnaast kun je voor draadloze netwerken een speciale tool gebruiken om de signaalkwaliteit te analyseren, zoals Acrylic Wi-Fi Analyzer. Dit onderdeel van de Acrylic Suite biedt een live signaalgrafiek en laat je kanaaloverlappingen en andere netwerkproblemen analyseren. De volledige functionaliteit is vijf dagen gratis beschikbaar.

Veel routers bieden QoS-instellingen (Quality of Service) waarmee je dataverkeer voor specifieke applicaties, poorten of apparaten kunt prioriteren. Dit kan latency en jitter verminderen. Sommige routers hebben een gamemodus in de QoS-configuratie voor automatische optimalisatie van populaire games en consoles, geavanceerdere routers bieden SQM (Smart Queue Management).

Controleer met de module Broncontrole (druk op Windows-toets+R en voer resmon uit) welke applicaties veel bandbreedte gebruiken. Sorteer bijvoorbeeld op de kolom Totaal (bytes/seconde) en sluit overtollige software af. Om de puntjes op de i te zetten, kun je de prestaties van de gebruikte DNS-server testen met DNS Benchmark. Open het tabblad Nameservers, klik op Run Benchmark en zet een vinkje bij Sort Fastest Nameservers: de snelste DNS-servers vind je nu in principe bovenaan. Deze kun je gebruiken in de netwerkconfiguratie van Windows of in je router voor je hele netwerk.

Controleer de kwaliteit van je draadloze verbinding met Acrylic Wi-Fi Analyzer.