Als je een Raspberry Pi als desktopmachine wilt gebruiken, installeer je daar normaal gesproken Raspberry Pi OS op, de officiële Linux-distributie voor deze kleine computer. Maar het is ook mogelijk om een ARM-versie van Windows op je Raspberry te installeren. In deze masterclass gaan we aan de slag met het project WoR (Windows on Raspberry).

Windows on Raspberry (www.worproject.ml, en nee, de ml is geen tikfout, red.) is een project dat de volledige Windows-desktopervaring naar je Raspberry Pi brengt. De hardwareondersteuning is nog niet volledig, maar de meeste Windows-software draait gewoon. Je kunt zelfs x86-apps op Windows 10 ARM64 draaien. Zowel Windows 10 als de insider builds van Windows 11 draaien op je Raspberry Pi. Hoe dat werkt, leggen we uit.

Welke Raspberry Pi?

WoR draait op de Raspberry Pi 2 (revisie 1.2), 3, 4 en 400. Op de eerste twee modellen met maar 1 GB geheugen zal het echter niet zo vlot draaien. Voor vlot gebruik is 4 GB (Raspberry Pi 4 of 400) of 8 GB (Raspberry Pi 4) wel aangeraden.

Je installeert Windows op een microSD-kaart (het liefst met A1-rating) of usb-opslagapparaat (ssd of usb-stick) met een capaciteit van minimaal 8 GB en liefst meer dan 32 GB.

Overigens zal niet alle hardware werken. De ARM64-versie van Windows 10 (voor de Raspberry Pi 3, 4 en 400) heeft ARM64-drivers nodig, en die zijn er bijvoorbeeld niet voor HDMI-audio en wifi. De ARM32-versie (die ook op de Raspberry Pi 3 draait) heeft dan weer wel een werkende wifi-driver. Ga via https://kwikr.nl/winpi naar de GitHub-pagina voor de status van de drivers.

Bootloader op de Raspberry Pi 4

Bij de Raspberry Pi 4 is de bootloader een aandachtspuntje. Die upgrade je het best, zeker als je van een usb-opslagapparaat wilt opstarten. Dat gaat het eenvoudigste met het programma Raspberry Pi Imager. Klik eerst op Selecteer OS, scrol naar onderen, klik op Misc utility images / Bootloader en kies de optie met de voor jou juiste bootvolgorde. 

Schrijf dit image op een microSD-kaart en start je Raspberry Pi 4 daarvan op. Bij een succesvolle upgrade van de bootloader wordt het scherm groen.

©PXimport

Windows-image voor ARM64

Je kunt niet zomaar een standaard Windows-image downloaden dat je op je Raspberry Pi installeert, zoals je van Raspberry Pi OS gewend bent (zie ook het kader ‘Mag dit?’). Je moet zelf zo’n image aanmaken en daarvoor zijn er enkele vereisten. Je hebt enerzijds een computer nodig met Windows 10 versie 1703 of later. Dat kan ook een virtuele machine zijn. Als je geen Windows hebt, kan het overigens ook op Linux of macOS, zie paragraaf ‘Installatie met Linux of macOS’.

Eerst moet je een Windows 10-image voor ARM64 downloaden. Dat gaat het eenvoudigste via de website UUPDump. Kies als eerste een releasetype en klik daarbij op de knop arm64. Voor een Windows 11-versie met de nieuwste functies, inclusief de mogelijkheid om x64-apps op je Raspberry Pi te draaien, kies je Latest Dev Channel build. Dan krijg je een of meer builds te zien. Kies de recentste. 

Daarna kies je je taal en in de volgende stap bevestig je de edities. In de laatste stap laat je Download and convert to ISO aangevinkt staan en klik je onderaan op Create download package.

©PXimport

Downloads

Het zip-bestand dat in de laatste handeling van de vorige paragraaf werd gedownload, pak je uit. Dubbelklik op het bestand uup_download_windows.cmd. Je krijgt nu een melding dat Microsoft Defender SmartScreen het uitvoeren blokkeert. Sluit de melding en klik met rechts op het bestand in Verkenner en open Eigenschappen. Vink daar onderaan Blokkering opheffen aan en klik op OK.

Dubbelklik opnieuw op het bestand om het uit te voeren en geef het toestemming om wijzigingen aan je computer aan te brengen. Het downloadt nu de benodigde bestanden en maakt een image aan, wat lang kan duren. Druk op het einde op 0 wanneer daarom wordt gevraagd. Je vindt het iso-bestand nu in dezelfde map als het cmd-bestand dat je opstartte.

©PXimport

Opslagapparaat

Sluit nu het opslagapparaat dat je wilt gebruiken om Windows op te installeren aan op je computer (een microSD-kaart, usb-stick of externe ssd). Download daarna het programma Windows on Raspberry imager en pak het zip-bestand uit. Start dan het programma WoR.exe en sta toe dat het programma wijzigingen aan de computer kan aanbrengen. Kies je taal, selecteer je schijf (controleer of je de juiste hebt!) en het type Raspberry Pi.

Image installeren

Selecteer in de volgende stap het Windows-imagebestand dat je eerder hebt gegenereerd en selecteer de Windows-editie (bijvoorbeeld Home of Pro) waarvoor je een licentiesleutel hebt. Daarna kies je de stuurprogramma’s voor je Raspberry Pi. Kies de eerste optie Gebruik het nieuwste pakket dat beschikbaar is op de server om ze te downloaden. Selecteer dezelfde optie in de stap erna voor de UEFI-firmware.

Laat in het tabblad Configuratie de standaardwaardes staan. Controleer in de laatste stap of alle voorgestelde instellingen in het overzicht correct zijn en klik dan op Installeren. Dit proces kan overigens lang duren. Op het einde zie je de melding De installatie is voltooid! en klik je op Klaar. Je kunt nu het opslagapparaat verwijderen.

©PXimport

Mag dit?

Het WoR-project doet niets illegaals, omdat het geen bestanden deelt waarop auteursrechten rusten. Je downloadt bestanden die publiek beschikbaar zijn op Microsoft-servers en genereert daarmee een Windows-image dat je installeert. Maar je moet je Windows-installatie op je Raspberry Pi uiteraard nog altijd activeren. Daarvoor heb je een geldige Windows-licentiesleutel nodig. Windows-licenties zijn niet architectuurspecifiek, dus je kunt elke sleutel gebruiken die je normaal op je pc zou gebruiken.

Installatie met Linux of macOS

De eenvoudigste manier om Windows op je Raspberry Pi te installeren wanneer je geen Windows op je computer gebruikt, is om Windows in een virtuele machine te draaien, bijvoorbeeld in VirtualBox, en daarin de installatiestappen van hiervoor uit te voeren. 

Je moet dan je usb-opslagapparaat of microSD-kaart van je gastbesturingssysteem beschikbaar maken in de virtuele Windows-machine. In VirtualBox kun je bijvoorbeeld in de instellingen van je virtuele machine bij USB een aangesloten apparaat toevoegen.

Om een microSD-kaart beschikbaar te maken, is een andere truc nodig. In Linux doe je dat op de opdrachtregel met de volgende opdracht:

VBoxManage internalcommands createrawvmdk -filename /home/GEBRUIKER/sdcard.vmdk -rawdisk /dev/mmcblk0

Verander hierin GEBRUIKER naar je eigen gebruikersnaam en vervang mmcblk0 door het apparaatbestand van je microSD-kaart, dat je te zien krijgt in de uitvoer van de opdracht dmesg wanneer je je microSD-kaart insteekt.

Je moet je gebruiker ook toegang tot de schrijf geven. De eenvoudigste manier om dat te doen, is je gebruiker aan de groep disk toevoegen met:

usermod -a -G disk GEBRUIKER

Meld je dan af en weer aan. Daarna voeg je in VirtualBox het vmdk-bestand als virtuele schijf toe in Virtuele Media Manager en voeg je deze als schijf toe aan je virtuele machine. Nu kun je in je virtuele Windows het Windows-imagebestand genereren en naar je microSD-kaart schrijven.

WoR-flasher

Het WoR-project heeft ook instructies voor andere besturingssystemen dan Windows, maar die zijn wat complexer. Als je Ubuntu of Debian draait, is er nog een andere eenvoudige manier om Windows op je Raspberry Pi te installeren: het programma WoR-flasher. Download het via Git:

git clone https://github.com/Botspot/wor-flasher

En start het programma dan met:

~/wor-flasher/install-wor-gui.sh

Je kiest dan de gewenste Windows-versie, het model Raspberry Pi, de taal voor Windows en het opslagapparaat waarop je het image wilt installeren. Daarna downloadt het programma allerlei bestanden van Microsoft, genereert dit het image en installeert dit op je microSD-kaart. Dat duurt een hele tijd.

©PXimport

Raspberry Pi opstarten

Sluit nu je Raspberry Pi aan op een ethernetpoort, toetsenbord en muis, en steek de microSD-kaart met Windows in het slot. Start het computertje nu op. Als alles goed gaat, krijg je in het groot het logo van de Raspberry Pi te zien met daaronder de vraag ESC (setup), F1 (shell), ENTER (boot). 

Wacht nu tot het initiële opstartproces is voltooid. Dat kan overigens wel even duren als je een traag opslagapparaat hebt. Na een tijdje zou je onder het logo meldingen moeten zien als Apparaten voorbereiden en Voorbereiden.

Na het initiële opstartproces reboot de Raspberry Pi enkele keren en krijg je de melding Even geduld te zien. Tot slot krijg je een scherm te zien waarin je basisinstellingen zoals je regio, taal, toetsenbordindeling enzovoort invoert. De kans is groot dat Windows daarna een update installeert en nog eens herstart.

Werken met Windows

Als de installatie gelukt is, kun je gewoon aanmelden in Windows en ermee werken zoals je gewend bent op je pc. Wij installeerden Windows 11, en dat maakt dat je op een Raspberry Pi op een veilige manier kunt kennismaken met Windows 11 zonder dat je het op je gewone pc hoeft te installeren.

De insider builds van Windows 11 werkten op het moment van schrijven, maar dat kan in de toekomst veranderen, geven de ontwikkelaars van WoR aan. WoR vervangt een aantal controles die Windows uitvoert op hardwarevereisten, zodat het besturingssysteem toch op de Raspberry Pi draait.

©PXimport

Prestaties

De prestaties van een Raspberry Pi zijn natuurlijk niet te vergelijken met een volwaardige pc. Maar voor normale taken zoals surfen, e-mailen en teksten bewerken volstaat de aanwezige processorkracht zeker. Veel hangt ook af van de snelheid van je opslagapparaat. Een snelle ssd is toch wel aan te raden.

Open het Taakbeheer en klik daar op het tabblad Prestaties. Daar kun je volgen hoe je processor, geheugen en schijf het doen terwijl je allerlei taken in Windows uitvoert. 

Op een Raspberry Pi 4 met 8 GB geheugen werkt dit allemaal vrij vlot. Zie het kader ‘Meer geheugen op de Raspberry Pi 4’, want het geheugen is standaard gelimiteerd tot 3 GB. Voor specifieke monitoring van de Raspberry Pi-hardware kun je ook het programma PiMon draaien.

©PXimport

Drivers

Je Raspberry Pi heeft een ARM-processor, dus de x86-drivers voor je pc werken daar niet op. Alleen ARM64-drivers zijn ondersteund op Windows 10 voor ARM64. WoR bevat al een aantal drivers, maar voor sommige apparaten zul je zelf nog ARM64-compatibele drivers moeten vinden.

Zo kun je bijvoorbeeld een Arduino-bordje of ander microcontrollerbordje met CP210x-adapter voor een seriële UART-verbinding via usb aansluiten. Chipfabrikant Silabs heeft daarvoor een universele driver die ook op de ARM64-versie van Windows werkt. Ga daarvoor naar https://kwikr.nl/cp210driv , klik op het tabblad Downloads en daarna op de link CP210x Universal Windows Driver.

Software

Je kunt gewoon software uit de Microsoft Store installeren op je Raspberry Pi. De meeste x86 Windows-apps die je online downloadt, werken ook op Windows voor ARM64.

In de nieuwste insider-builds van Windows 11 voor ARM64 werken ook x64-apps (64-bits). Die draaien bovendien heel wat sneller dan de x86-apps. Op de achtergrond emuleert Windows de juiste processorinstructies. Uiteraard zal niet alle software op je Raspberry Pi draaien: sommige erg hardware-afhankelijke programma’s zullen problemen opleveren.

©PXimport

Meer geheugen op de Raspberry Pi 4

Bij de Raspberry Pi 4 is het geheugen standaard gelimiteerd tot 3 GB. Druk bij het opstarten van het image op Esc om de UEFI-instellingen in te gaan. Ga dan naar Device Manager / Raspberry Pi Configuration / Advanced Configuration en verander Limit RAM to 3 GB naar Disabled. Druk dan telkens op Esc om naar het hoofdvenster terug te keren, druk op Y om de instellingen op te slaan wanneer je die vraag krijgt en kies Reset om te herstarten.

©PXimport

Windows-updates

Om Windows op je Raspberry Pi te updaten, moet je wel opletten. De cumulatieve updates leveren geen probleem op: die installeer je gewoon zoals je op je pc zou doen. Maar de feature-updates (de halfjaarlijkse releases rond maart en september) zijn problematisch.

De oorzaak van het probleem is dat de ontwikkelaars van WoR zich geen dure certificaten kunnen permitteren om hun drivers mee te ondertekenen. Daarom werkt WoR voor deze drivers in ‘test signing mode’. Maar Windows verwacht niet dat je je continu in deze modus bevindt. Na een update levert dat dan driverproblemen op, waardoor je Raspberry Pi niet meer opstart.

Op de pagina Performing OS updates (zie https://kwikr.nl/worupdate) leggen de ontwikkelaars uit hoe je dit omzeilt. Je moet op specifieke momenten de updateprocedure onderbreken, enkele bestanden hernoemen en handmatig drivers op je opstartschijf plaatsen. 

Daarna dien je enkele opdrachten uit te voeren, en tot slot kun je het updateproces voortzetten. Dat is wat vervelend en hopelijk slagen de ontwikkelaars erin om dit proces in de toekomst wat minder omslachtig te maken.

En verder

Loop je tegen een fout aan, voeg dan een foutbeschrijving toe op de pagina WoR Issue Tracker. Voeg het logbestand toe uit de directory logs van WoR, zodat de ontwikkelaars alle informatie hebben om te onderzoeken wat er is misgegaan.

WoR is nog een experimenteel project. Als je Windows op je Raspberry Pi dagelijks wilt gebruiken, is het goed om op de hoogte te blijven van de ontwikkelingen van het project. Bekijk dan zeker de communitypagina op de projectwebsite. Er is een Discourse-forum, een subreddit, een Telegram-groep en een kanaal op Discord.

Ook op de GitHub-pagina Windows on Raspberry vind je meer informatie. Vooral de repository RPi-Windows-Drivers is interessant om te volgen, omdat je daar de huidige toestand van de hardwareondersteuning vindt.

©PXimport

Windows 10 IoT Core

Er is nog een andere Windows-versie die op de Raspberry Pi werkt, Windows 10 IoT Core. Dit is een uitgeklede versie van Windows voor kleine apparaten. Deze draait niet de Windows-desktop, maar een UWP-app die je zelf ontwikkelt. Helaas is de hardwareondersteuning wat beperkt. Zo installeert het besturingssysteem wel op de Raspberry Pi 2, maar niet op revisie 1.2. En de Raspberry Pi 3B is volledig ondersteund, maar de Raspberry Pi 3B+ alleen als technische preview. De Raspberry Pi 4 is niet ondersteund. 

Er zijn ook al even geen nieuwe versies van Windows 10 IoT Core meer uitgebracht, dus de vraag is of Microsoft hier nog toekomst in ziet.

©PXimport

OPPO heeft de Reno14 Series gelanceerd. De smartphones, bestaande uit de Reno14 5G en Reno14 F(S) 5G, bieden AI-fotografie, verbeterde productiviteitsfuncties en een water- en stofbestendig ontwerp. Beide modellen zijn uitgerust met grote batterijen, snellaadtechnologie en ColorOS 15 op basis van Android 15. En ja, het is ook hier AI dat de klok slaat.

De nieuwe Reno14 5G en de Reno14 F(S) 5G combineren geavanceerde AI-functies met een ontwerp dat volgens de fabrikant is geïnspireerd op, eh, zeemeerminnen. Bijzonder ja... Beide modellen zijn uitgerust met verbeterde cameratechnologie en beschikken over een water- en stofbestendige behuizing met IP66, IP68 en IP69-certificeringen. De toestellen zijn per direct verkrijgbaar in Nederland.

Zeemeermin-look in glas

De Reno14 Series introduceert het zogenoemde Iridescent Mermaid Design, dat tot stand komt via twaalf coatinglagen en vijf fasen van microgravure, aldus Oppo. Hierdoor ontstaat een glanzende lichtreflectie op de achterkant. De Reno14 5G heeft een glazen afwerking uit één stuk gecombineerd met een aluminium frame, wat bijdraagt aan de stevigheid van het toestel. De behuizing is bestand tegen water en stof, en de usb-c-aansluiting is voorzien van een platina coating om corrosie te beperken, ook bij intensief gebruik.

©Oppo

Scherm reageert altijd

Beide modellen beschikken over een plat amoledscherm met smalle randen. De Reno14 5G heeft een 6,59-inch display, terwijl de Reno14 F 5G een 6,57-inch scherm biedt. Ze ondersteunen functies als Splash Touch en Glove Mode, waarmee het scherm dus ook bij natte handen of gebruik met handschoenen blijft reageren. Qua kleurstelling zijn er meerdere varianten beschikbaar. De Reno14 5G komt in Opal White en Luminous Green, terwijl de Reno14 F 5G verkrijgbaar is in Opal Blue en eveneens in Luminous Green.

Flitser versterkt nachtbeelden

Een belangrijk onderdeel van de serie is 'AI Flash Photography'. De Reno14 5G beschikt over een drievoudig flitssysteem, waaronder een speciale focusflitser voor de telefotocamera. Dit moet volgens Oppo tot tien keer meer lichtopbrengst geven dan bij de vorige generatie. De Reno14 F 5G heeft een tweevoudig flitssysteem dat een verdubbeling van de helderheid levert ten opzichte van eerdere modellen. De Reno14 5G is daarnaast uitgerust met een 50 megapixel 3,5x telefotocamera, waardoor gebruikers meer mogelijkheden hebben voor portret- en zoomfotografie.

©Oppo

Strakkere foto's dankzij AI

De toestellen bieden verschillende AI-gedreven functies. 'AI Livephoto 2.0' combineert korte en lange belichtingen in één opname, zodat bewegingen worden vastgelegd zonder onscherpte. Met de ingebouwde AI Editor kunnen foto's automatisch worden bijgesneden, vervorming worden hersteld en filters worden toegepast. Extra functies zijn onder andere 'AI Perfect Shot', dat ongewenste gezichtsuitdrukkingen kan corrigeren, en 'AI Eraser' en 'Reflection Remover', waarmee storende objecten of reflecties uit beelden worden gepoetst. Ook voor video zijn er verbeteringen, met ondersteuning voor 4K HDR-opnames met een breder dynamisch bereik en natuurgetrouwe kleuren.

Tolk en personal assistant in één

Naast fotografie richt Oppo zich met de Reno14 Series ook op productiviteit. Het nieuwe ColorOS 15 introduceert 'AI Mind Space', waarin informatie uit apps of het web eenvoudig kan worden opgeslagen en later via natuurlijke taal kan worden teruggevonden. Ook zijn er vertaalmogelijkheden toegevoegd, waaronder AI Call Translator voor live-gesprekken en een speciale app die tekst of spraak realtime vertaalt. Deze functies moeten de smartphones bruikbaarder maken in internationale situaties en bij dagelijks multitasken.

©Oppo

Extra koeling voor gamers

Voor betere prestaties tijdens gamen en multitasken zijn de toestellen voorzien van een verbeterd koelsysteem. De Reno14 5G beschikt over een 'AI Nano Dual-Drive'-koelsysteem, ondersteund door 'AI HyperBoost 2.0', dat de temperatuur ook tijdens intensief gebruik onder controle houdt. Daarnaast introduceert Oppo 'AI LinkBoost 3.0' voor stabielere netwerkprestaties, met automatische schakeling tussen netwerken en prioritering van belangrijke datastromen. Beide modellen hebben een 6000 mAh-batterij en ondersteunen de eigen SuperVooc-snellaadtechnologie.

Updates tot zes jaar

De Reno14 Series draait op Android 15 met ColorOS 15. Oppo belooft vijf grote ColorOS-updates en zes jaar beveiligingspatches, wat de gebruiksduur van de toestellen flink moet verlengen. Met functies als de 'Trinity Engine' en 'Luminous Rendering Engine' zijn vloeiende animaties en stabiele prestaties een belangrijk aandachtspunt.

De Reno14 Series is zoals gezegd per direct verkrijgbaar. De Reno14 5G kost 649 euro voor de versie met 512 GB opslag en 599 euro voor 256 GB. De Reno14 FS 5G met 512 GB opslag kost 449 euro, terwijl de Reno14 F 5G met 256 GB voor 399 euro al beschikbaar is. Oppo biedt tot 28 september verschillende introductiebundels aan, waaronder draadloze oordopjes en snelladers bij aankoop van een toestel.

Heb je een ingenieus ontwerp in gedachten, maar geen 3D-printer in huis? Geen probleem, want er zijn steeds meer manieren om objecten te laten printen zonder zelf apparatuur te bezitten. Online printdiensten nemen je werk uit handen, terwijl je alleen een digitaal bestand hoeft aan te leveren. Of je nu een sleutelhanger ontwerpt of een uniek cadeautje voor een verjaardag, 3D-printen biedt talloze mogelijkheden. Bovendien kun je putten uit uitgebreide digitale bibliotheken met kant-en-klare modellen.

Het printen van ruimtelijke objecten is makkelijker dan ooit, zelfs zonder eigen 3D-printer. Er is namelijk een groeiend aanbod van onlineplatforms en webshops dat het fysieke printproces voor hun rekening neemt, terwijl jij enkel een digitaal ontwerp aanlevert. Daardoor is 3D-printen niet langer alleen weggelegd voor techfanaten of bedrijven. Het volstaat om een geschikt 3D-model te hebben in een gangbaar bestandstype, zoals STL, OBJ of STEP, en je kunt direct aan de slag. De rest van het printproces kun je uitbesteden aan professionele printservices, zodat je altijd verzekerd bent van hoge kwaliteit. Zo kunnen hobbyisten, studenten en ondernemers gemakkelijk experimenteren met 3D-technologie. Het maakt niet uit of je een miniatuur voor bordspellen, een vervangend onderdeel voor een huishoudelijk apparaat of een gepersonaliseerd sierobject wilt maken. Je regelt alles met een paar simpele online handelingen.

Een ontwerp vinden of zelf maken

De eerste stap bij 3D-printen zonder eigen printer is het vinden of ontwerpen van een geschikt model. Online zijn er miljoenen gratis en betaalde ontwerpen beschikbaar, die je vrij kunt downloaden en gebruiken. Platformen als Thingiverse en MyMiniFactory staan bol van de creaties van hobbyisten en professionals. Via de zoekfunctie typ je bijvoorbeeld ‘phone holder’ (telefoonhouder), waarna je talloze varianten vindt die direct te printen zijn. Heb je liever iets unieks? Dan kun je zelf aan de slag met ontwerpprogramma’s met een intuïtieve interface, waarmee je een 3D-bestand genereert (zie het kader ‘Zelf 3D-modellen maken’). Zo heb je de basis voor je zelfgemaakte 3D-project klaar. Het kost uiteraard wat meer moeite dan kiezen voor een ontwerp van iemand anders, maar zelf ontwerpen is wel een stuk leuker en niet in de laatste plaats leerzamer.

Op sites zoals Thingiverse staan talloze leuke en praktische ontwerpen die je kunt downloaden.

Online printservices: zo werkt het

Als je eenmaal een bestand hebt, kun je het uploaden naar een online printservice. Er is keuze uit vele aanbieders, bijvoorbeeld 3DLabs en 3D Print Portaal. Je gaat naar de website en uploadt simpelweg het bestand vanaf je computer. De dienst controleert of je model printbaar is en toont vervolgens de geschatte kosten. Die kosten hangen af van materiaal, afmetingen en complexiteit. Wil je bijvoorbeeld een prototype in kunststof? Dan kies je in het materiaalmenu voor PLA of ABS en vink je de gewenste kleur aan. Ook metalen zoals staal of messing zijn soms mogelijk, maar die opties liggen prijstechnisch hoger. Heb je de instellingen gevonden? Dan rond je de bestelling af zoals je bij een reguliere webshop winkelt. De levertijd varieert van een paar dagen tot weken. Zo heb je in een handomdraai een professioneel geprint object in huis, zonder zelf technische apparatuur te hoeven bezitten. Het hele proces is daardoor uiterst laagdrempelig en snel geregeld.

Bij het aanleveren van je 3D-model is het belangrijk om te weten welke bestandstypen de printservice accepteert. STL is veruit de meest gangbare standaard. Het bevat de geometrie van je ontwerp in de vorm van kleine driehoekige vlakken. Daarnaast is OBJ populair omdat het extra informatie kan bevatten, zoals kleur- of textuurdetails. Er bestaan ook formaten als STEP, 3MF en AMF, maar niet elke aanbieder ondersteunt deze. Kijk op de website van de aanbieder ook of er aanvullende eisen zijn, bijvoorbeeld ten aanzien van de wanddikte van je ontwerp.

Het gebruik van een 3D-printservice is vaak heel eenvoudig.

 Keuze uit materialen en afwerking

Niet alleen de technologie achter 3D-printen is divers, ook de materiaalkeuzes zijn talrijk. Voor de meeste beginnende gebruikers volstaan de eerder genoemde kunststoffen zoals PLA en ABS (zie kader ‘De meest gebruikte materialen’). PLA is biologisch afbreekbaar en relatief eenvoudig te printen, terwijl ABS sterker en iets hittebestendiger is. Zoek je een chique uitstraling? Dan kun je kiezen voor harsgebaseerde prints, gemaakt met lasers (SLA) of lcd-technologie. Het resulterende oppervlak is zeer glad, ideaal voor gedetailleerde miniaturen of sieraden. Daarnaast zijn er steeds meer mogelijkheden om met metalen te werken, hoewel dit vaak duurder uitvalt. Als je een model in metaal bestelt, wordt het in meerdere stappen gefreesd, gegoten of gesinterd, afhankelijk van de aanbieder. Na het printen kan een object extra nabewerkt worden, bijvoorbeeld door schuren, polijsten of zelfs verven. Sommige onlinediensten bieden deze nabewerking als extra optie aan. In de menu’s kies je dan voor afwerkingen als Polished of Painted en geef je eventueel een gewenste kleur op. Zo bepaal je zelf hoe je uiteindelijke ontwerp eruit komt te zien, zonder eigen apparatuur in huis.

©stockphoto-graf - stock.adobe.com

PLA-filament is in eindeloos veel kleuren op rollen verkrijgbaar.

Kosten en planning in de hand houden

Wanneer je een 3D-object laat printen via een onlinedienst, is het verstandig om vooraf je budget en tijdsplanning te bepalen. De prijs wordt meestal berekend op basis van volume en materiaalkeuze. Een simpel plastic figuurtje kost bijvoorbeeld maar een paar euro, terwijl een groot metalen voorwerp in de honderden euro’s kan lopen. Doe een paar proefuploads met verschillende materialen en controleer de gepresenteerde prijs om een idee te krijgen van de mogelijkheden. Let ook op eventuele opstartkosten per bestelling. Sommige platformen rekenen een vast tarief voor elke nieuwe opdracht, ongeacht het formaat. Om transportkosten te beperken, kun je bestellingen combineren of meerdere exemplaren in één keer laten printen. Daarnaast is het slim om te checken hoelang de productie en verzending duren. Voor belangrijke deadlines is het verstandig om wat extra speling in te bouwen, zeker als je nog nabewerking wilt uitvoeren of het object elders moet laten afwerken. Zo voorkom je teleurstellingen, zowel financieel als qua timing, en houd je de kosten en planning beter onder controle.

©ANDREY RADCHENKO

3D-printen in metaal is aanzienlijk kostbaarder dan printen in kunststof.

Van idee tot realiteit met handige voorbeelden

Stel, je wilt een vervangende knop voor je keukenmachine ontwerpen. Om te beginnen meet je de diameter van de as, de hoogte van de originele knop en andere relevante maten met een schuifmaat. Daarna start je je ontwerpsoftware en maak je een cilinder met dezelfde afmetingen. Vervolgens ‘boor’ je een gat in het midden, iets groter dan de as. Je voorziet de buitenzijde van ribbels voor extra grip door simpelweg in je 3D-programma meerdere verticale vlakken toe te voegen. Vervolgens exporteer je het model. Upload je ontwerp naar een printservice en pas de materiaalinstellingen aan. Hierdoor krijg je direct zicht op de prijs. Ben je tevreden? Dan plaats je de bestelling en wacht je tot het pakketje arriveert. Een ander voorbeeld is het printen van gepersonaliseerde sieraden. Upload een eigen 3D-ontwerp, kies een metaal of metaalfinish en laat de aanbieder de rest regelen. Zo wordt 3D-printen iets tastbaars. Creatieve mogelijkheden zijn eindeloos, voor hobby, werk en studie.

©Studio Peace - stock.adobe.com

Meten is weten, dat geldt zeker voor het nauwkeurig namaken van vervangende onderdelen.

Verwacht geen wonderen

Als laatste is het belangrijk om je verwachtingen realistisch te houden. 3D-prints zien er over het algemeen net wat minder strak en glad uit dan in een fabriek of door een professional vervaardigde producten. Bekijk ook altijd de reviews van een printservice en controleer of ze ervaring hebben met het materiaal dat je wilt gebruiken. Blaas je ontwerp niet onnodig op, want hoe groter het is, hoe hoger de kosten en de kans op printfouten. Zorg dat je ontwerp fysiek stabiel staat, zonder overbodige uitsteeksels die kunnen breken. Een handige tip is om bij twijfel eerst een kleinere testversie te laten printen en die vervolgens aan te passen in de configuratietool, waarin je bijvoorbeeld de afmetingen eenvoudig aanpast. Zo zie je of het model overeenkomt met wat je in gedachten had, zonder direct de hoofdprijs te betalen. Voor speciale projecten met verfijnde details, zoals sieraden of miniaturen, is het raadzaam te informeren naar de resolutie en laaghoogte. Vaak kun je deze waarden instellen in de bestelmodule. Door daar goed op te letten, verbeter je de kwaliteit enorm. Zo haal je het beste uit je online 3D-printervaring.

Eigen prints zijn vrijwel altijd net wat minder strak dan in serie gemaakte producten, wat hier goed te zien is.

Meer controle

Met de juiste voorbereidingen, zoals een goed bestandstype en kennis van verschillende materialen, en door gebruik te maken van online printservices, kun je snel en voordelig aan de slag. Wil je nóg meer controle? Dan loont het om software te verkennen en op termijn eventueel zelf een 3D-printer aan te schaffen. Uiteindelijk is 3D-printen voor iedereen toegankelijk, zolang je maar de juiste stappen volgt.