Het afbouwen van de salderingsregeling vanaf 2025 voor huishoudens met zonnepanelen vindt geen doorgang meer door een stemming van de Eerste Kamer. Maar wat betekent dat voor de consument? En hoe gaan de energiemaatschappijen hier mee om? We beantwoorden de meest gestelde vragen over de salderingsregeling voor je.

Het afschaffen van de salderingsregeling vanaf 2025 is door een stemming in de Eerste kamer een halt toegeroepen. Maar wat betekent dat precies voor eigenaren van zonnepanelen? Levert het weer wat meer op en loont het nu nog steeds om zonnepanelen aan te schaffen?

Wat is salderen?

Salderen is de mogelijkheid waarmee je de opbrengst van zonnepanelen kunt afstrepen tegen de kosten die je betaalt aan de leverancier van elektriciteit, de energiemaatschappij, voor het gebruiken van stroom. Gebruik je met je zonnepanelen niet alle stroom voor je eigen huishouden, dan lever je die stroom terug aan het elektriciteitsnet. De energiemaatschappij trekt de waarde van de stroom die je teruglevert, af van de stroom die je bij de energiemaatschappij afneemt. Dit salderen gebeurt één keer per jaar, eenmaal per maand of - bij sommige leveranciers - per uur. Het verrekenen van de verbruikte stroom vindt wel pas aan het eind van het jaar plaats.

Een rekenvoorbeeld ter verduidelijking:

De familie Overman heeft 10 zonnepanelen, die per stuk 200 kilowattuur (kWh) opleveren. In totaal leveren deze zonnepanelen dan 10 x 200 kWh = 2000 kWh per jaar op.

De familie Overman gebruikt van deze zonnepanelen zelf 1400 kWh voor het eigen huishouden. De rest levert de familie terug aan het stroomnetwerk: 2000 kWh - 1400 kWh = 600 kWh.

De familie Overman is aangesloten bij een energieleverancier en betaalt daar voor de afgenomen stroom die niet door de zonnepanelen zijn opgewekt. Bijvoorbeeld op de momenten dat de zon minder schijnt, zoals in de winter. Ze nemen in één jaar 2800 kWh af van de energieleverancier. Maar, omdat de familie Overman ook 600 kWh heeft teruggeleverd, mag zij dit aftrekken van de 2800 kWh afgenomen stroom: 2800 kWh - 600 kWh = 2200 kWh. Zo wordt er dus een voordeeltje behaald.

©Proxima Studio - stock.adobe.com

Doen alle energieleveranciers aan salderen?

In principe doen alle energieleveranciers aan salderen. Alleen zijn niet alle voorwaarden waaronder dat gebeurt overal gelijk. Hoe(veel) er wordt gesaldeerd hangt bijvoorbeeld af van wat voor soort contract je hebt. Daarnaast kost één kilowattuur van de energieleverancier ontvangen stroom niet evenveel als de stroom die je via je zonnepanelen hebt teruggeleverd. Je kunt deze dus nooit een-op-een tegenover elkaar afstrepen.

Bij sommige energieleveranciers, zoals Vandebron, betaal je zelfs extra als je zonnepanelen hebt en de daarmee opgewekte stroom teruglevert aan het net. In dergelijke gevallen loont het salderen dus een stuk minder en ben je soms dus meer kwijt aan de maandelijkse kosten dan wanneer je helemaal geen zonnepanelen zou hebben.

©Артур Ничипоренко - stock.adobe.com

Werkt salderen voor alle typen zonnepanelen?

Dat hangt af van hoe de zonnepanelen in je huis zijn aangesloten. Zonnepanelen zijn aangesloten op een omvormer, die van de gelijkstroom die zonnepanelen leveren, wisselstroom maakt. De route ná de omvormer bepaalt vervolgens hoe de stroom wordt verwerkt. Zo kan de stroom bijvoorbeeld worden opgeslagen in een thuisbatterij, waardoor niet alle stroom aan het net hoeft te worden teruggeleverd. Zonder opslagmogelijkheid wordt de stroom direct weggesluisd naar het stroomnet. Let er ook op dat niet alle energiemeters geschikt zijn voor zonnepanelen. Je energieleverancier kan daar meer over vertellen.

Meer weten over thuisbatterijen? Bekijk de video:

Gaat salderen vanzelf? Moet ik nog iets doen?

Nee, het salderen gaat niet vanzelf. Als je net zonnepanelen hebt laten installeren, dan worden deze standaard aangesloten op het stroomnet via de omvormer en de stoppenkast in huis. Je levert dan in principe al direct stroom aan het netwerk.

De eerstvolgende stap is dat je aan je energieleverancier aangeeft dat je zonnepanelen hebt. Dat ben je verplicht. De energiemaatschappij moet weten welke huishoudens er stroom kunnen terugleveren aan het netwerk, zodat ze de stabiliteit van het net kunnen monitoren en niet in de laatste plaats jou als gebruiker kan belonen voor het leveren van stroom van jouw zonnepanelen.

Ik ben woninghuurder, hoe zit het dan?

Als je als huurder zonnepanelen hebt gekregen van je verhuurder, dan zullen deze ook direct zijn aangesloten op het stroomnetwerk via de omvormer. Bij sommige verhuurders betaal je een extra bedrag voor de installatie en onderhoud van de zonnepanelen. Omdat je als huurder zelf verantwoordelijk bent voor de keuze in je energieleverancier, ben je ook verplicht om de zonnepanelen zelf aan te melden bij die energieleverancier.

Heb je een koopwoning, wil je wel zonnepanelen, maar wil je er geen groot bedrag aan uitgeven? Dan kun je er ook voor kiezen om zonnepanelen te huren.

Word ik nu niet benadeeld door de energieleverancier?

Dat kan: bij steeds meer energieleveranciers betaal je extra omdat je zonnepanelen hebt. Dat heeft te maken met de huidige staat en capaciteit van het energienetwerk. Omdat het voor de energiemaatschappijen veel investeringen vergt om de overcapaciteit op het netwerk door teruglevering van zonnepanelen op te vangen, wordt er soms een extra bedrag gerekend voor zonnepanelenhouders. Sommige energieleveranciers bieden verder geen vaste energiecontracten meer aan voor houders van zonnepanelen. Het kan dus zijn dat je als zonnepaneeleigenaar extra moet betalen voor de teruglevering, waardoor de salderingsregeling minder loont. In zulke gevallen is een thuisbatterij een betere oplossing, omdat je de opgewekte stroom voor jezelf kunt opslaan en dus minder hoeft terug te leveren.

©Surachetsh

Kan ik ook zonder te salderen zonnepanelen gebruiken?

Ja, je bent niet verplicht om zonne-energie te leveren aan het stroomnetwerk als je dat niet wil. De meeste mensen nemen echter zonnepanelen om juist een deel te kunnen terugleveren om zo geld te besparen via de salderingsregeling. Je kunt echter later ook terugkomen op het leveren van stroom aan het stroomnetwerk, maar dan moet je de zonnepanelen (laten) loskoppelen van het vaste net. Je kunt er bijvoorbeeld voor kiezen om volledig off-grid te gaan leven en de stroom voor jezelf te houden. De gemiddelde zonnepanelen op jouw dak genereren echter op zichzelf niet genoeg stroom om jouw huishouden überhaupt een dag(deel) draaiende te houden. In zulke gevallen zou je een thuisbatterij moeten nemen, waarmee je de stroom kan opslaan.

Wat is het verschil tussen een
terugleververgoeding en salderen?

Een terugleververgoeding krijg je wanneer je meer stroom teruglevert aan het stroomnetwerk dan je hebt afgenomen van je energieleverancier. Bij salderen is het andersom; daar krijg je een korting op je rekening doordat de teruggeleverde stroom wordt afgetrokken van de door de energiemaatschappij geleverde stroom. Bij de terugleververgoeding wordt aan de hand van het verschil tussen de opgewekte en teruggeleverde stroom en de stroom die je hebt afgenomen een vergoeding uitgekeerd.

Een rekenvoorbeeld ter verduidelijking:

De familie Zondervan verbruikt per jaar 3000 kWh en heeft zonnepanelen. Die zonnepanelen leveren in een jaar 3500 kWh op. In dit geval levert het huishouden dus 500 kWhmeer op dan er is afgenomen: 3500 kWh - 3000 kWh = 500 kWh. Voor die 500 kWh krijg je van je energieleverancier een terugleververgoeding. Hoeveel dat is, verschilt per energieleverancier. Stel dat die terugleververgoeding bij jouw leverancier € 0,05 per kWh is. Dan levert jou dat € 25 op: 500 kWh x € 0,05 = € 25.

Ik heb een dynamisch contract:
hoe werkt salderen dan?

Bij een vast of variabel energiecontract kun je op jaarbasis je verbruik en opwekte energie tegen elkaar wegstrepen. Het stroomtarief is dan eigenlijk niet zo relevant. Bij een dynamisch energiecontract speelt het stroomtarief sowieso een rol. Bij terugleveren krijg je namelijk de op dat moment geldende stroomprijs uitgekeerd. Dat tarief is mogelijk lager dan het tarief dat je betaalt op het moment dat je de stroom daadwerkelijk gebruikt. Je zou kunnen zeggen dat er dan per uur wordt gesaldeerd. De belastingen worden wel op jaarbasis gesaldeerd tot maximaal je verbruik.

Meer weten over zonnepanelen? Bekijk de video:

AI is inmiddels doorgedrongen tot in bijna elk digitaal domein. Van vertaaltools en chatbots tot beeldmakers en medische toepassingen. Veel gebruikers vinden AI handig, efficiënt en zelfs creatief. Toch brengt deze evolutie ook minder zichtbare risico's met zich mee, op persoonlijk, maatschappelijk en ecologisch vlak.

AI is inmiddels doorgedrongen tot in bijna elk digitaal domein. Van vertaaltools en chatbots tot beeldmakers en medische toepassingen. Veel gebruikers vinden AI handig, efficiënt en zelfs creatief. Toch brengt deze evolutie ook minder zichtbare risico's met zich mee, op persoonlijk, maatschappelijk en ecologisch vlak.

In dit artikel bekijken we verschillende AI-risicozones. Wat is bijvoorbeeld de milieu-impact van AI? Hoe betrouwbaar zijn de antwoorden van chatbots? Wat als synthetische media (alles wat met AI wordt gemaakt) niet meer van echt te onderscheiden zijn? En hoe beïnvloeden AI-systemen onze economie, privacy en ons denkvermogen? De grens tussen mens en machine vervaagt.

Dit artikel is bedoeld voor wie voorbij de hype wil kijken en wil begrijpen wat er op het spel staat. Elk onderdeel behandelt een specifiek risico, met voorbeelden en toepassingen. Zo krijg je een goed beeld van de schaduwkanten van AI. Niet om de technologie af te wijzen, maar om er bewuster en verantwoordelijker mee om te gaan.

Ecologische voetafdruk

Hoewel AI vaak als iets immaterieels en 'in de cloud' wordt voorgesteld, is de milieu-impact allesbehalve onzichtbaar. De menselijke hersenen verbruiken continu ongeveer 20 watt, vergelijkbaar met een gloeilampje. Daarmee worden 86 miljard neuronen en duizenden synapsen per neuron gevoed.

Grote taalmodellen als GPT of Gemini vragen daarentegen enorm veel rekenkracht. De trainingsfase kan duizenden MWh vereisen en miljoenen liters water voor koeling, afhankelijk van het datacenter en de gebruikte hardware. Ook het gebruik (inferentie) is belastend: elke prompt/antwoord-interactie bij modellen uit deze klasse vraagt energie en koeling aan de serverzijde.

AI heeft dus een stevige ecologische voetafdruk. Tegelijk worden oplossingen ontwikkeld, zoals restwarmtehergebruik, luchtkoeling in plaats van waterkoeling, meer hernieuwbare energie en efficiëntere modellen. Denk aan compacte taalmodellen, zoals TinyML, quantisatietechnieken (kleinere getallen en minder geheugen) en lokaal draaiende AI's (edge AI).

©(c) Wikipedia, CC BY-SA

Hallucinaties

AI-chatbots doen de gebruiker graag een plezier. Daarbij zijn ze opvallend overtuigend, ook wanneer ze onzin produceren, oftewel wanneer ze hallucineren.

Hallucinaties kunnen ernstige gevolgen hebben, bijvoorbeeld wanneer juristen verwijzen naar niet-bestaande wetsartikelen of wanneer medische informatie klakkeloos wordt overgenomen. Controleer gevoelige informatie daarom altijd via meerdere bronnen. Doe dit zeker bij gevoelige of complexe thema's. Weet ook dat AI-modellen zich vaak verontschuldigen als je teruggeeft dat er een fout is gemaakt. Vervolgens herhalen ze zich doodleuk.

Hallucinaties zijn hardnekkiger bij fenomenen als data- en conceptdrift. Bij het eerste herkent het model je eigen input minder goed doordat de vorm afwijkt van de trainingsinput. Bij het tweede is de inputvorm hetzelfde gebleven, maar is de betekenis inmiddels veranderd. Meer weten over datadrift en conceptdrift.

Verder kan het model te veel details uit trainingsdata opnemen en zo irrelevante informatie meenemen (overfitting). Of omgekeerd: onvoldoende zinvolle data gebruiken (underfitting). Ook deze fenomenen kunnen het hallucineren versterken.

Bias en manipulatie

AI-modellen krijgen enorme datahoeveelheden van het internet als input. Deze zijn zelden neutraal, waardoor vooroordelen of een westers wereldbeeld in het leerproces sluipen. Dat zorgt voor vertekening of bias (vooringenomenheid). AI-modellen kunnen bijvoorbeeld vrouwen aan zorgberoepen linken en mannen aan leidinggevende functies, of etnische groepen benadelen bij risicobeoordelingen.

Bias is niet alleen maatschappelijk, maar ook technisch. Een model leert niet alleen wat er ín de data staat, maar ook hoe die data zijn verdeeld. Als een bepaalde bron oververtegenwoordigd is, of als een schrijfstijl vaker voorkomt, dan krijgt dat automatisch meer gewicht. De architectuur en trainingsmethode versterken die patronen. Daardoor kunnen antwoorden die objectief lijken toch subtiel een voorkeur bevatten.

Interessant is ook dat onderzoekers political compass-testvragen voorlegden aan grote AI-taalmodellen (LLM's). De conclusie: zowat alle LLM's situeren zich in het links-economische, sociaal-libertaire kwadrant. Besef dat ook deze testvragen een vooroordeel (kunnen) bevatten, wat aantoont hoe moeilijk het is bias correct te beoordelen.

Nog problematischer wordt het bij manipulatie, wanneer deze bias opzettelijk in het model zit. Denk aan AI-toepassingen in advertenties die inspelen op angsten of overtuigingen. Algoritmische sturing kan bovendien gemakkelijk tot gelijkgezinde groepen (echo chambers) en polarisering leiden.

Omdat AI-modellen zo complex zijn, is vaak onduidelijk hoe de output tot stand komt (de black box). Dit vergroot de transparantiebehoefte en verklaart waarom veel wetenschappers pleiten voor explainable AI, of LLM's en AI-algoritmen opensource willen maken.

Synthetische media

De term synthetische media verwijst naar beelden, audio of tekst die volledig of deels AI-gegenereerd zijn. Denk aan deepfakes, nagebootste stemmen of automatisch gegenereerde nieuwsartikelen. Zulke toepassingen lijken creatief en handig, je maakt bijvoorbeeld een marketingvideo zonder camera of acteurs, maar de keerzijde is zorgwekkend.

Deepfakes kunnen personen dingen laten zeggen die zo zijn uitgesproken. Andersom kunnen echte beelden als deepfake worden afgedaan, ook wel 'the liar's dividend' genoemd. Deepnudes (gefingeerde naaktbeelden) kunnen dan weer gebruikt worden voor wraakporno.

Deze technologieën maken ook nepnieuws: desinformatie waarbij feiten doelbewust worden verdraaid. Dit tast het vertrouwen in communicatie en bewijsvoering aan en doet steeds meer mensen geloven in de maakbaarheid van de realiteit. Wat echt is, hangt vooral af van hoe je deze zelf vormgeeft. Feit en fictie raken verstrengeld, waardoor we belanden bij concepten als alternate truth en postrealiteit. Daarin wegen perceptie, gevoel en overtuiging zwaarder dan feiten. Synthetische media vragen daarom niet alleen om kritische blik, maar mogelijk ook om watermerken en regulering.

Zelfbevlekking

AI-modellen gebruiken vrijwel alle beschikbare internetbronnen als trainingsmateriaal. Omdat generatieve AI zelf steeds meer online content produceert, gebruiken modellen ook hun eigen output opnieuw. Zo ontstaat een zichzelf versterkende kringloop waarbij AI zich voedt met AI-gegenereerde inhoud. Deze vorm van zelfbevlekking verhoogt het risico op kwaliteitsverlies in digitale content, ook wel slop of enshittification genoemd.

AI genereert output namelijk op basis van patronen, niet vanuit betekenis of intentie. Als deze patronen ook nog eens uit andere AI-bronnen komen, ontstaat een neerwaartse spiraal met nauwelijks nuancering en steeds herhaalde ideeën. Hierdoor verhoogt ook het risico op hallucinaties en bias en de mens raakt out-of-the-loop. Op termijn dreigt model collapse: AI-modellen worden minder intelligent naarmate ze vaker op eigen output trainen.

Sommigen spreken van een zombie-internet. Zo blijkt inmiddels al zeker vijf procent van de nieuwe Engelstalige Wikipedia-inhoud AI-gegenereerd te zijn. Bovendien nemen mensen typische AI-taal, met herkenbare woordkeuzes, steeds vaker over. Om deze dynamiek te doorbreken, moeten menselijke input en creativiteit centraal blijven staan in het AI-trainingsproces.

Auteursrecht

AI roept fundamentele vragen op rond auteursrecht. Modellen worden getraind op grote hoeveelheden tekst, beeld en audio zonder dat makers altijd toestemming hebben gegeven. Dit leidt tot discussies over schending van auteursrecht.

Er lopen inmiddels meerdere rechtszaken tegen AI-bedrijven. Het gaat onder meer om claims rond ongeoorloofd gebruik van beschermde werken voor training en ongewenste herhaling van fragmenten in AI-output. Bedrijven worden daardoor steeds bewuster van licenties, databescherming en toestemmingseisen.

De VS en Europa hanteren verschillende juridische kaders. In de VS wordt soms gesproken van 'fair use' bij transformatief gebruik, terwijl Europa zich baseert op strengere richtlijnen en opt-out-mechanismen via het TDM-AI-protocol.

AI-output roept ook andere auteursrechtelijke vragen op. Wie is bijvoorbeeld de auteur van een AI-tekening? Is dat de modelontwikkelaar, de gebruiker of niemand? AI kan ook onbedoeld tekst- of beeldfragmenten uit het trainingsmateriaal overnemen, met mogelijk plagiaat. Er bestaat dus een juridische grijze zone en er is behoefte aan duidelijke regelgeving, aangepast aan de AI-evoluties.

Privacy

AI kan verder een bedreiging voor onze privacy vormen. In China zie je dit scherp: gezichtsherkenning en camera's ondersteunen er een sociaal kredietsysteem. Burgers worden continu gevolgd. Wie een overtreding begaat, riskeert sancties.

Ook in het Westen ontstaan zorgwekkende trends. Het Amerikaanse bedrijf Clearview AI bijvoorbeeld bouwt een databank met miljarden gezichten, geplukt uit sociale media en websites, zonder toestemming van de betrokkenen. Beveiligingsbedrijven gebruiken deze beelden om burgers te identificeren, nagenoeg zonder controle.

Een bijkomend gevaar is dat je zelf te veel prijsgeeft. Steeds meer AI-tools gebruiken bijvoorbeeld Retrieval-Augmented Generation (RAG), waarbij je eigen of andere data kunt uploaden voor betere antwoorden. Maar wie garandeert dat deze informatie niet elders wordt opgeslagen of hergebruikt?

Daarnaast ondermijnt AI je informatievrijheid via filterbubbels. Algoritmen tonen vooral inhoud die aansluit bij eerdere voorkeuren, waardoor je blik vernauwt en confirmation bias toeneemt: je vertrouwt vooral informatie die je bestaande overtuiging bevestigt. Gecombineerd met micro-targeting, waarbij je gericht wordt beïnvloed met politieke of commerciële boodschappen, ontstaan risico's op manipulatie.

Geestelijke ontwikkeling

Steeds meer AI-tools nemen cognitieve taken over: ideeën bedenken, teksten samenvatten of wiskundeproblemen oplossen. Dit is handig, maar geeft ook risico's. Als je brein weinig wordt uitgedaagd, komt je mentale ontwikkeling in het gedrang.

Vooral jongeren (digital natives) zijn kwetsbaar. Schoolopdrachten worden sneller aan AI-bots uitbesteed dan zelf uitgewerkt. Daardoor oefenen ze minder op formulering, redenering en foutcorrectie, wat juist belangrijk is voor de intellectuele groei.

Dit daagt ook het onderwijs uit, bijvoorbeeld wat betreft lesmethodes. Mogelijk biedt een aanpak als flip the classroom enig soelaas: leerlingen bereiden thuis (met hulp van AI) de leerstof voor en in de klas worden samen oefeningen gemaakt en besproken.

Bovendien zijn AI-antwoorden vaak vlot geschreven, maar missen ze nuance of tegenstrijdige ideeën. Wie zijn denkproces voortdurend daaraan spiegelt, loopt het risico op vervlakking van mening en expressie.

AI-bots creëren ook onrealistische sociale verwachtingen. Ze zijn vaak opvallend geduldig en meegaand, wat mensen minder sociaal vaardig kan maken. Sommigen raken meer sociaal geïsoleerd of ontwikkelen parasociale relaties met bots als Replika en CharacterAI.

Politiek en economie

AI dreigt ook de politiek-economische verhoudingen grondig te herschikken. Waar staten traditioneel economische groei sturen via beleidsinstrumenten (Keynesiaans model), nemen Big Tech-giganten het steeds meer over. Overheden worden afhankelijker van deze bedrijven, wat machtsasymmetrie versterkt. Er zijn al duidelijke tekenen van deregulatie: regels worden versoepeld om innovatie aan te trekken.

Ook op microniveau is de impact zichtbaar. Ontwikkelingen (zoals agentic AI) kunnen de economie en de productiviteit stimuleren en er ontstaan ook nieuwe functies, zoals prompt engineers, AI-ethici en data-curatoren. Maar helaas gaat het voornamelijk om laagbetaalde ghost workers die AI-modellen helpen trainen. Daarnaast veranderen veel jobs inhoudelijk, zoals in administratie, marketing, financiën en juridische diensten. Andere functies zullen ongetwijfeld verdwijnen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat bijvoorbeeld vertalers, copywriters, klantenservicemedewerkers, boekhoudassistenten en junior programmeurs zich ernstig zorgen maken.

AI zal daarnaast ongetwijfeld ook de internationale machtsverhoudingen beïnvloeden. Geopolitieke spelers als de VS en China dreigen met hun AI-overmacht nog dominanter te worden, ten koste van andere (supra)nationale entiteiten. Is Europa hier een goed voorbeeld van?

Veiligheid

Vooralsnog kwamen vooral risico's aan bod die niet per se bedoeld of gewild zijn, maar er zijn ook partijen die bewust de destructieve kracht van AI inzetten. Zo worden cyberaanvallen steeds geavanceerder. Aanvallers gebruiken zelflerende algoritmen om netwerken te exploiteren. Er bestaan AI-tools die phishingmails opstellen, perfect afgestemd op het slachtofferprofiel.

Ook maatschappelijke structuren staan onder druk. Een AI die (via sociale media) nepnieuws verspreidt over bijvoorbeeld verkiezingen, kan wijdverspreide onrust veroorzaken. Door hun schaal en snelheid kunnen AI-systemen hele informatienetwerken ontregelen, zonder aanwijsbare dader.

Daarnaast loert het gevaar van verkeerde afstemming (misalignment): een AI die geen kwaad wil, maar schade aanricht omdat het doel fout werd geformuleerd. Denk aan een AI die waterverbruik wil beperken en daarom irrigatiesystemen stillegt.

Militaire toepassingen zijn er uiteraard ook. Autonome drones en zelflerende wapensystemen worden volop ontwikkeld. Grote spelers zijn bijvoorbeeld het Amerikaanse Anduril (AI-drones)en Palantir (militaire AI-software). Tekenend is dat een oprichter een ultranationalistisch manifest publiceerde waarin hij stelt dat de VS absoluut de AI-oorlog moet winnen.

Cyborgisering

Misschien wel het grootste gevaar van AI dringt langzaam en ongemerkt ons leven binnen: cyborgisering. Dit is het vervagen van de grens tussen mens en de machine. Denk aan avatars die levensecht reageren, digitale dubbelgangers van echte personen of AI-influencers met miljoenen volgers. Daardoor wordt het steeds moeilijker om te onderscheiden waar de mens stopt en de machine begint.

Nieuwe categorieën digitale wezens duiken op, zoals virtuele klantenadviseurs, AI-therapeuten en synthetische gezelschapsdieren. Een Spaanse vrouw trouwde zelfs met een AI-hologram.

Op termijn ontstaat er een samenleving waarin mensen voortdurend zijn verbonden met AI, via brillen, lenzen, implantaten of herseninterfaces (denk aan Neuralink van Elon Musk: AI-in-the-human). Technieken als de Turingtest of Winograd-challenge volstaan al lang niet meer om mens van machine te onderscheiden. Daardoor komen autonomie en authenticiteit steeds meer onder druk te staan.

Cyborgisering roept fundamentele vragen op. In hoeverre blijven we menselijk? Wellicht is niet iedereen een transhumanist zoals Ray Kurzweil, die reikhalzend uitkijkt naar de singulariteit: het moment waarop AI slimmer wordt dan de mens.

Black Friday staat weer voor de deur en dat betekent dat je overspoeld wordt met aanbiedingen. Maar let goed op voordat je op de bestelknop drukt: uit onderzoek van de Autoriteit Consument & Markt (ACM) blijkt dat veel van deze 'megadeals' in werkelijkheid misleidend zijn. Driekwart van de onderzochte winkels houdt zich niet aan de regels.

De toezichthouder nam 24 grote webshops en fysieke winkels onder de loep. De conclusie is schokkend: maar liefst 18 van de 24 winkels gaan de fout in met hun kortingsacties.

Sjoemelen met de 'van-prijs'

De grootste valkuil voor consumenten zit hem in de zogenoemde 'van-prijs'. Wettelijk is vastgelegd dat de doorgestreepte prijs (waar de korting vanaf gaat) de laagste prijs moet zijn die de winkel in de afgelopen 30 dagen heeft gerekend.

In de praktijk lappen veel winkeliers deze regel aan hun laars. Ze baseren de korting bijvoorbeeld op de (vaak veel hogere) adviesprijs, of een oude prijs van maanden geleden. Hierdoor lijkt het alsof je een enorme korting pakt, terwijl je in werkelijkheid soms nauwelijks goedkoper – of zelfs duurder – uit bent.

Volgens Fleur Severijns van de ACM is dit niet alleen oneerlijk tegenover de consument, maar ook tegenover concurrenten die wél netjes de regels volgen. De toezichthouder heeft de overtredende winkels aangeschreven. Vorig jaar kregen ketens als Leen Bakker en Jysk al boetes van boven de een ton voor dit soort praktijken; dat risico lopen de huidige overtreders nu ook.

Ook Bol, Amazon en Wehkamp genoemd

De ACM maakt de namen van de 18 winkels nog niet bekend, omdat zij nog bezwaar mogen maken. De Consumentenbond deed echter eigen onderzoek en noemt man en paard. Volgens de bond gaan onder andere Amazon, Wehkamp en Bol de mist in:

Waarom trappen we erin?

Winkeliers worden steeds creatiever in het verhullen van de werkelijke prijshistorie. Niels Holtrop, universitair docent Marketing, legt aan de NOS uit dat dit een bewust psychologisch spel is. Omdat aanbiedingen vaak tijdelijk zijn, ontstaat er bij consumenten de angst om de deal te missen (Fear Of Missing Out).

Doordat het voor de ACM onmogelijk is om elke (kleine) webshop te controleren, nemen veel winkeliers de gok. "Prijsconcurrentie is een krachtig wapen; klanten zijn er enorm gevoelig voor," aldus Holtrop.

Wat kun je doen?

Controleer zelf of de prijzen van producten niet stiekem zijn verhoord door gebruik te maken van de prijshistorie. Op vergelijkingssites kun je bijvoorbeeld zien wat het prijsverloop van een bepaald product is geweest gedurende een jaar.

Op Kieskeurig.nl kun je bijvoorbeeld de prijsdalers bekijken, hier vind je producten die de afgelopen periode sterk in prijs zijn gedaald.