Of ze nou MSN, ICQ of AOL gebruiken, met een multiprotocol-messenger kunt u met al uw vrienden tegelijk chatten. En er is meer mogelijk dan alleen chatten, smsén en telefoneren. We downloaden 8 gratis multiprotocol-messenger en zien welke de beste is.

We kunnen haast niet meer zonder onze messenger. Voor veel van ons is chatten een dagelijkse bezigheid geworden; het is sneller dan mailen en bovendien heel handig om met meerdere mensen een afspraak te maken. Jammer alleen dat er zoveel verschillende messengers zijn. Want nu kiest de een voor de MSN Messenger, terwijl iemand anders liever chat met ICQ, Yahoo of AOL. Moet je nu al die verschillende chattools installeren om met uw vrienden in contact te kunnen blijven? Gelukkig niet. Hiervoor hebben we de multiprotocol-messenger, zodat je gelijktijdig via meerdere netwerken kunt chatten. Wij testen acht van deze tools. Basisfunctionaliteit Een goede multiprotocol-messenger moet in ieder geval MSN, Yahoo, AOL en ICQ ondersteunen. Alleen Lycos voldoet niet aan deze eis. Lycos ondersteunt alleen MSN, Yahoo en het eigen protocol. Bij Miranda ontbreekt Yahoo eveneens, maar er is een plug-in verkrijgbaar, waarmee u ondersteuning voor dit protocol kunt toevoegen. Van oorsprong Amerikaanse oplossingen zoals Gaim en Syndicon ondersteunen vaak ook het in de VS populaire Jabber-protocol. De geteste multiprotocol-messengers beschikken allemaal over dezelfde basisfunctionaliteit. Ze verschillen echter op het gebied van veiligheid, bedieningsgemak en uiterlijk. De programma's in de top 3 - Miranda IM, My Jabber en Trillian - laten zien dat uitgebreide functionaliteit niet ten koste hoeft te gaan van de veiligheid. Miranda werkt het beste met een proxy en een firewall samen, omdat u in dit programma per poort kunt aangeven of er gegevenstransfer mag plaatsvinden. Syndicon is het enige programma dat de berichten ook op het scherm versleuteld kan weergeven. Weliswaar wordt de ROT13-code gebruikt, die de letters 13 plaatsen in het alfabet verschuift, maar dat is voldoende om toevallig meekijken of realtime sniffen te verhinderen. Wie man-in-the-middle-attacks wil voorkomen, kan terecht bij My Jabber en het Nederlandstalige Gaim. Gaim is erg overzichtelijk en blijft ook bij het gebruik van veel gelijktijdige chatvensters stabiel. My Jabber is vooral geschikt als klassiek chatprogramma, omdat u daarmee uw eigen chatrooms kunt inrichten. Daarnaast maakt het programma van alle chatsessies een uitgebreid logbestand. Wat snelheid betreft ontlopen de programma's elkaar nauwelijks. Alle testkandidaten versturen de berichten zonder hinderlijke vertraging naar de ontvanger en melden meteen wanneer er een nieuw bericht binnenkomt. Alleen Odigo verbreekt in sommige gevallen de verbinding. Lycos springt er wat negatief uit omdat het programma voor verwarring zorgt met cryptische, vaak inhoudsloze foutmeldingen ('Er is een fout opgetreden, maar de oorzaak kan niet worden vastgesteld'), waarvoor het tool steeds een nieuw dialoogvenster opent. Voor elke situatie Easy Messenger scoort voor thuisgebruik. Deze messenger kan ook met pop3-accounts omgaan. De programma's Trillian, My Jabber en Gaim ondersteunen bovendien het IRC-chatprotocol. Trillian, de klassieker onder de multiprotocol-messengers, valt op door de prettige bediening, ondanks de Engelstalige menuteksten. In de overzichtelijke gebruikersinterface vinden ook beginnende chatters snel hun weg. Met behulp van kleurige markeringen ziet de gebruiker in één oogopslag welke vrienden in welke netwerken online zijn. Het is verleidelijk om van de vele aanwezige emoticons gebruik te maken, maar houd er wel rekening mee dat het messaging-programma van de ontvanger afwijkende emoticons niet altijd correct zal weergeven. Het gelijktijdig inloggen op meerdere netwerken wordt door Easy Message het makkelijkst gemaakt. U hoeft er slechts één opdracht voor uit te voeren. Bovendien is het tool stabiel, snel en ook voor minder ervaren gebruikers geschikt. Minpunt is dat bij de ontvangst van tekstberichten uit Yahoo of AOL de weergave van accenten en andere bijzondere symbolen niet altijd goed gaat. De omvang van Easy Message is opmerkelijk klein: u hoeft slechts 240 kB te downloaden en het programma is 50 keer kleiner dan de messengers die het ondersteunt. Het mooiste uiterlijk heeft Gaim, dat als vierde eindigt in de test. Gaim verdeelt de contactpersonen mooi, met passende symbolen voor online- en offline-status. Daarnaast bestaat de mogelijkheid om vanuit het programma sms-berichten te versturen. Alleen fouten bij de weergave van symbolen en letters met accenten bederven de pret enigszins. Als de fabrikant nog wat meer aandacht aan privacy en veiligheid had besteed, was Gaim zeker in de top 3 terechtgekomen. Wie nieuwe mensen wil ontmoeten, kan Odigo eens proberen. In tegenstelling tot andere messengers hoeft u geen eigen contactenlijst te hebben. In groepjes van 10 worden de gebruikers getoond die met een Odigo-ID online zijn in de verschillende netwerken. Virusbescherming Vindt u veiligheid belangrijk, dan zijn er drie tools die in aanmerking komen. Allereerst Miranda IM, dat een precieze afstemming met de centrale firewall mogelijk maakt. Daarnaast kunt u een koppeling maken met het in veel bedrijven nog regelmatig gebruikte Microsoft Netmeeting. Miranda kan een externe virusscanner de opdracht geven binnenkomende bestanden direct, of op een later tijdstip op virussen te laten controleren. Trillian is ook een goede kandidaat als het om veiligheid gaat: het programma kan een virusscanner integreren en beschikt net als Miranda over een uitgebreide logfunctie, die het mogelijk maakt chatsessies op te slaan om ze later nog eens te bekijken. Syndicon heeft alleen rudimentaire veiligheidsfuncties, met een privacy-scherm waarin de gebruiker aangeeft dat privébestanden niet mogen worden uitgewisseld en waarmee bepaalde contactpersonen automatisch kunnen worden geblokkeerd. Het tool is daardoor een middenmoter, want deze functionaliteit bieden alle multiprotocol-messengers. Multi-chat Het op Jabber gebaseerde Syndicon kan als enige chatprogramma ook tekstberichten realtime versleutelen. Het encryptiemechanisme ROT13 is lachwekkend simpel: het verschuift alleen de letters een aantal posities in het alfabet, maar dat is voldoende om op kantoor te voorkomen dat collega's uw privéchats kunnen meelezen. Bij Gaim kunt u niet alleen met individuele contactpersonen chatten, maar ook meerdere gebruikers in een chatroom spreken. Daarvoor richt u zelf een chatroom in, of maakt u gebruik van reeds aanwezige chatrooms, bijvoorbeeld bij Yahoo. Dat gaat snel en eenvoudig. In de test blijkt wel dat de performance achteruit gaat wanneer een chatroom met meer dan 20 gebruikers intensief wordt gebruikt. Ook Lycos geeft toegang tot openbare chatrooms, maar dat geldt alleen voor flirtrooms Love@Lycos. Bij My Jabber kunt u aan de hand van de servernaam een communicatieplatform inrichten dat bijvoorbeeld in bedrijven kan worden gebruikt. Gaim, Lycos en Syndicon (de laatste alleen via het ICQ-netwerk) bieden de mogelijkheid om na invoer van een mobiel telefoonnummer een sms-bericht te verzenden. Reclame Messengers zouden wat ons betreft reclamevrij moeten zijn. Ook hebben we weinig zin om allerlei privégegevens beschikbaar te stellen om het programma überhaupt te mogen downloaden. Alle tools houden zich daaraan, behalve Lycos, waar de wervende boodschappen soms nogal storend zijn. Conclusie De multiprotocol-messengers die we getest hebben, kwamen allemaal goed tot zeer goed uit de test. Alleen de messenger van Lycos bleef wat achter, voornamelijk door het geringe aantal protocollen dat het programma ondersteunt en de reclame waarmee u wordt geconfronteerd. Eenvoudige bediening, complete functionaliteit en voldoende beveiliging zijn de redenen waarom Miranda IM in onze test heeft gewonnen. Het tool is zowel privé als in bedrijfsomgevingen te gebruiken. Dankzij de goede samenwerking met firewall en virusscanners is het mogelijk om veilig te chatten en bestanden uit te wisselen. Bovendien ondersteunt Miranda alle belangrijke netwerken: AOL, ICQ, IRC, MSN en via een plug-in ook Yahoo. Hoewel we bij freeware-programma's nauwelijks van een beste koop kunnen spreken, hebben we op dit punt My Jabber aangewezen als winnaar. Bij dit programma krijgt u voor dezelfde prijs als alle andere programma's (namelijk €0,00) de meeste functionaliteit. De belangrijkste extra functionaliteit ten opzichte van Miranda is dat u ook toegang krijgt tot chatrooms. My Jabber is eveneens geschikt voor thuis en op kantoor. Hebt u moeite met Engels, dan is Gaim uw keuze. Dit programma scoort goed en is vanaf het aanklikken van het eerste installatiebestand helemaal Nederlandstalig. Miranda ondersteunt Microsoft Netmeeting en nodigt de deelnemers aan lopende chats met een muisklik uit voor een online conferentie. U kunt zelf de poorten aangeven die u voor het chatten en de binnenkomende bestanden gebruikt. Praktijk: Miranda IM inrichten De standaardconfiguratie van Miranda IM is eenvoudig: al tijdens de installatie vraagt het programma welke messengernetwerken u wilt gebruiken. Hoe u het programma aan uw persoonlijke behoeften aanpast, leggen we in dit kader uit. Nederlandstalig Het eerste wat u zou kunnen doen als u Miranda hebt geïnstalleerd, is het downloaden van de Nederlandse taalmodule. Deze vindt u op de website www.miranda-im.org onder de menuoptie Localisation, of zoek op de website naar 'Nederlands'. Het zip-archief bevat een txt-bestand dat u in de Miranda-map (bijvoorbeeld C:\Program Files\Miranda IM) plaatst. Sluit het programma af en start het opnieuw. De menu-opties en foutmeldingen zouden nu Nederlandstalig moeten zijn. Helaas zijn nog niet alle teksten bij de verschillende instellingsmogelijkheden vertaald. Kunt u goed overweg met Engels, dan raden wij aan de taalmodule links te laten liggen. De mix van Nederlandse en Engelse teksten werkt anders alleen maar verwarrend. Inloggen Wanneer u uw gebruikersnaam en wachtwoord in Miranda invoert, logt het programma automatisch op de gekozen netwerken in. Lukt de verbinding, dan verschijnt een groen mannetje in de systeemtray van Windows. Zo niet, dan blijft het mannetje rood. Online contacten worden automatisch met een groen icoon afgebeeld. Grijze contactpersonen zijn offline. Via de menukeuze Options (of 'Instellingen') komt u in het instellingenscherm, waar u de functionaliteit en weergave van contacten kunt aanpassen. Bij het onderdeel Netwerk kunt u bijvoorbeeld een proxyserver instellen en bij 'Specify ports to be used for outgoing connections' geeft u aan welke open poorten mogen worden gebruikt, bijvoorbeeld 1030-1100. Deze poorten mogen dan natuurlijk niet door een firewall geblokkeerd worden. Voor elk messenger-netwerk kunt u de instellingen wijzen. Zo kunt u hier bijvoorbeeld kiezen voor het instellen van een nickname ('snelnaam'). Overigens is het niet mogelijk om in Miranda een persoonlijk plaatje ('avatar') te tonen, zoals u dat bijvoorbeeld in MSN Messenger gewend bent. Spam blokkeren Het aanvinken van de optie 'Disable all contacts not included in my contacts list' is aan te raden, om te voorkomen dat u berichten van onbekenden krijgt. Het in- en uitschakelen van protocollen doet u via de instellingsoptie Plug-ins. Haalt u bijvoorbeeld het vinkje bij AIM Protocol weg, dan wordt de status van AOL bij de volgende keer dat u het programma opstart niet meer gecontroleerd. Het bijbehorende symbool verdwijnt ook uit het menu. Virusscanner Ook erg nuttig is de mogelijkheid om een reeds geïnstalleerde virusscanner te koppelen aan Miranda. Alle binnenkomende bestanden worden dan gescand. Deze optie is enigszins verborgen: u vindt het onder Events/File Transfers. Bij het onderdeel Virus Scanner kiest u voor het scannen na elk gedownload bestand of pas na het downloaden van alle bestanden. Vergeet niet aan te geven welke virusscanner u gebruikt, al zal Miranda meestal automatisch aangeven welke virusscanner actief is. Eronder staat de optie 'Warn me before opening a file that has not been scanned'. Vink deze optie aan om te worden gewaarschuwd wanneer een binnenkomend bestand nog niet door de virusscanner is gecontroleerd. Opslaan Miranda presteert bovengemiddeld goed wanneer het gaat om het vastleggen van chatsessies. Het is zelfs mogelijk om complete interviews te houden en deze later opnieuw na te lezen. In het geopende chatvenster toont Miranda automatisch wanneer de laatste communicatie met de chatpartner plaatsvond. Tijdens het lopende geprek kunt u op de seconde nauwkeurig aangeven wanneer een bepaalde mededeling werd gedaan. Zo kunt u later aan de hand van het tijdstip een specifiek gespreksonderdeel terugzoeken. U activeert deze functie door te klikken op het kloksymbool, rechtsboven in de taaklijst. (einde kader) Aantal contacten waarmee je gelijktijdig kunt chatten Onderkop: Op een schermresolutie van 1024 x 768 pixels My Jabber: 16 Syndicon: 15 Miranda: 14 Trillian: 14 Lycos: 13 Easy Message: 12 Odigo: 10 Gaim: 7 Testopstelling We hebben getest met de volgende configuratie. Processor: AMD Athlon XP 2,08 GHz; 512 MB RAM; 120 GB harde schijf; Microsoft Windows XP Professional. Niet in de test In de test hebben we ons beperkt tot multiprotocol-messengers. Daardoor zijn de messengers van MSN, Yahoo en AOL niet in de test opgenomen. Verder hebben we producten die niet meer verder ontwikkeld worden (zoals Apni Dot Net) of producten die niet los verkrijgbaar zijn buiten beschouwing gelaten. Ook ontbreekt Paltalk 5.1. Tijdens de test blijkt dat dit pakket alleen geïnstalleerd kan worden als de firewall is ingeschakeld. Omdat wij dit een ongewenste situatie vinden, hebben we dit pakket niet verder getest. Hetzelfde geldt voor Pinnacle Maxx Chat. Op PCMweb.nl vindt u de uitgebreide tabel met alle specificaties van de acht geteste pakketten.

AI is inmiddels doorgedrongen tot in bijna elk digitaal domein. Van vertaaltools en chatbots tot beeldmakers en medische toepassingen. Veel gebruikers vinden AI handig, efficiënt en zelfs creatief. Toch brengt deze evolutie ook minder zichtbare risico's met zich mee, op persoonlijk, maatschappelijk en ecologisch vlak.

AI is inmiddels doorgedrongen tot in bijna elk digitaal domein. Van vertaaltools en chatbots tot beeldmakers en medische toepassingen. Veel gebruikers vinden AI handig, efficiënt en zelfs creatief. Toch brengt deze evolutie ook minder zichtbare risico's met zich mee, op persoonlijk, maatschappelijk en ecologisch vlak.

In dit artikel bekijken we verschillende AI-risicozones. Wat is bijvoorbeeld de milieu-impact van AI? Hoe betrouwbaar zijn de antwoorden van chatbots? Wat als synthetische media (alles wat met AI wordt gemaakt) niet meer van echt te onderscheiden zijn? En hoe beïnvloeden AI-systemen onze economie, privacy en ons denkvermogen? De grens tussen mens en machine vervaagt.

Dit artikel is bedoeld voor wie voorbij de hype wil kijken en wil begrijpen wat er op het spel staat. Elk onderdeel behandelt een specifiek risico, met voorbeelden en toepassingen. Zo krijg je een goed beeld van de schaduwkanten van AI. Niet om de technologie af te wijzen, maar om er bewuster en verantwoordelijker mee om te gaan.

Ecologische voetafdruk

Hoewel AI vaak als iets immaterieels en 'in de cloud' wordt voorgesteld, is de milieu-impact allesbehalve onzichtbaar. De menselijke hersenen verbruiken continu ongeveer 20 watt, vergelijkbaar met een gloeilampje. Daarmee worden 86 miljard neuronen en duizenden synapsen per neuron gevoed.

Grote taalmodellen als GPT of Gemini vragen daarentegen enorm veel rekenkracht. De trainingsfase kan duizenden MWh vereisen en miljoenen liters water voor koeling, afhankelijk van het datacenter en de gebruikte hardware. Ook het gebruik (inferentie) is belastend: elke prompt/antwoord-interactie bij modellen uit deze klasse vraagt energie en koeling aan de serverzijde.

AI heeft dus een stevige ecologische voetafdruk. Tegelijk worden oplossingen ontwikkeld, zoals restwarmtehergebruik, luchtkoeling in plaats van waterkoeling, meer hernieuwbare energie en efficiëntere modellen. Denk aan compacte taalmodellen, zoals TinyML, quantisatietechnieken (kleinere getallen en minder geheugen) en lokaal draaiende AI's (edge AI).

©(c) Wikipedia, CC BY-SA

Hallucinaties

AI-chatbots doen de gebruiker graag een plezier. Daarbij zijn ze opvallend overtuigend, ook wanneer ze onzin produceren, oftewel wanneer ze hallucineren.

Hallucinaties kunnen ernstige gevolgen hebben, bijvoorbeeld wanneer juristen verwijzen naar niet-bestaande wetsartikelen of wanneer medische informatie klakkeloos wordt overgenomen. Controleer gevoelige informatie daarom altijd via meerdere bronnen. Doe dit zeker bij gevoelige of complexe thema's. Weet ook dat AI-modellen zich vaak verontschuldigen als je teruggeeft dat er een fout is gemaakt. Vervolgens herhalen ze zich doodleuk.

Hallucinaties zijn hardnekkiger bij fenomenen als data- en conceptdrift. Bij het eerste herkent het model je eigen input minder goed doordat de vorm afwijkt van de trainingsinput. Bij het tweede is de inputvorm hetzelfde gebleven, maar is de betekenis inmiddels veranderd. Meer weten over datadrift en conceptdrift.

Verder kan het model te veel details uit trainingsdata opnemen en zo irrelevante informatie meenemen (overfitting). Of omgekeerd: onvoldoende zinvolle data gebruiken (underfitting). Ook deze fenomenen kunnen het hallucineren versterken.

Bias en manipulatie

AI-modellen krijgen enorme datahoeveelheden van het internet als input. Deze zijn zelden neutraal, waardoor vooroordelen of een westers wereldbeeld in het leerproces sluipen. Dat zorgt voor vertekening of bias (vooringenomenheid). AI-modellen kunnen bijvoorbeeld vrouwen aan zorgberoepen linken en mannen aan leidinggevende functies, of etnische groepen benadelen bij risicobeoordelingen.

Bias is niet alleen maatschappelijk, maar ook technisch. Een model leert niet alleen wat er ín de data staat, maar ook hoe die data zijn verdeeld. Als een bepaalde bron oververtegenwoordigd is, of als een schrijfstijl vaker voorkomt, dan krijgt dat automatisch meer gewicht. De architectuur en trainingsmethode versterken die patronen. Daardoor kunnen antwoorden die objectief lijken toch subtiel een voorkeur bevatten.

Interessant is ook dat onderzoekers political compass-testvragen voorlegden aan grote AI-taalmodellen (LLM's). De conclusie: zowat alle LLM's situeren zich in het links-economische, sociaal-libertaire kwadrant. Besef dat ook deze testvragen een vooroordeel (kunnen) bevatten, wat aantoont hoe moeilijk het is bias correct te beoordelen.

Nog problematischer wordt het bij manipulatie, wanneer deze bias opzettelijk in het model zit. Denk aan AI-toepassingen in advertenties die inspelen op angsten of overtuigingen. Algoritmische sturing kan bovendien gemakkelijk tot gelijkgezinde groepen (echo chambers) en polarisering leiden.

Omdat AI-modellen zo complex zijn, is vaak onduidelijk hoe de output tot stand komt (de black box). Dit vergroot de transparantiebehoefte en verklaart waarom veel wetenschappers pleiten voor explainable AI, of LLM's en AI-algoritmen opensource willen maken.

Synthetische media

De term synthetische media verwijst naar beelden, audio of tekst die volledig of deels AI-gegenereerd zijn. Denk aan deepfakes, nagebootste stemmen of automatisch gegenereerde nieuwsartikelen. Zulke toepassingen lijken creatief en handig, je maakt bijvoorbeeld een marketingvideo zonder camera of acteurs, maar de keerzijde is zorgwekkend.

Deepfakes kunnen personen dingen laten zeggen die zo zijn uitgesproken. Andersom kunnen echte beelden als deepfake worden afgedaan, ook wel 'the liar's dividend' genoemd. Deepnudes (gefingeerde naaktbeelden) kunnen dan weer gebruikt worden voor wraakporno.

Deze technologieën maken ook nepnieuws: desinformatie waarbij feiten doelbewust worden verdraaid. Dit tast het vertrouwen in communicatie en bewijsvoering aan en doet steeds meer mensen geloven in de maakbaarheid van de realiteit. Wat echt is, hangt vooral af van hoe je deze zelf vormgeeft. Feit en fictie raken verstrengeld, waardoor we belanden bij concepten als alternate truth en postrealiteit. Daarin wegen perceptie, gevoel en overtuiging zwaarder dan feiten. Synthetische media vragen daarom niet alleen om kritische blik, maar mogelijk ook om watermerken en regulering.

Zelfbevlekking

AI-modellen gebruiken vrijwel alle beschikbare internetbronnen als trainingsmateriaal. Omdat generatieve AI zelf steeds meer online content produceert, gebruiken modellen ook hun eigen output opnieuw. Zo ontstaat een zichzelf versterkende kringloop waarbij AI zich voedt met AI-gegenereerde inhoud. Deze vorm van zelfbevlekking verhoogt het risico op kwaliteitsverlies in digitale content, ook wel slop of enshittification genoemd.

AI genereert output namelijk op basis van patronen, niet vanuit betekenis of intentie. Als deze patronen ook nog eens uit andere AI-bronnen komen, ontstaat een neerwaartse spiraal met nauwelijks nuancering en steeds herhaalde ideeën. Hierdoor verhoogt ook het risico op hallucinaties en bias en de mens raakt out-of-the-loop. Op termijn dreigt model collapse: AI-modellen worden minder intelligent naarmate ze vaker op eigen output trainen.

Sommigen spreken van een zombie-internet. Zo blijkt inmiddels al zeker vijf procent van de nieuwe Engelstalige Wikipedia-inhoud AI-gegenereerd te zijn. Bovendien nemen mensen typische AI-taal, met herkenbare woordkeuzes, steeds vaker over. Om deze dynamiek te doorbreken, moeten menselijke input en creativiteit centraal blijven staan in het AI-trainingsproces.

Auteursrecht

AI roept fundamentele vragen op rond auteursrecht. Modellen worden getraind op grote hoeveelheden tekst, beeld en audio zonder dat makers altijd toestemming hebben gegeven. Dit leidt tot discussies over schending van auteursrecht.

Er lopen inmiddels meerdere rechtszaken tegen AI-bedrijven. Het gaat onder meer om claims rond ongeoorloofd gebruik van beschermde werken voor training en ongewenste herhaling van fragmenten in AI-output. Bedrijven worden daardoor steeds bewuster van licenties, databescherming en toestemmingseisen.

De VS en Europa hanteren verschillende juridische kaders. In de VS wordt soms gesproken van 'fair use' bij transformatief gebruik, terwijl Europa zich baseert op strengere richtlijnen en opt-out-mechanismen via het TDM-AI-protocol.

AI-output roept ook andere auteursrechtelijke vragen op. Wie is bijvoorbeeld de auteur van een AI-tekening? Is dat de modelontwikkelaar, de gebruiker of niemand? AI kan ook onbedoeld tekst- of beeldfragmenten uit het trainingsmateriaal overnemen, met mogelijk plagiaat. Er bestaat dus een juridische grijze zone en er is behoefte aan duidelijke regelgeving, aangepast aan de AI-evoluties.

Privacy

AI kan verder een bedreiging voor onze privacy vormen. In China zie je dit scherp: gezichtsherkenning en camera's ondersteunen er een sociaal kredietsysteem. Burgers worden continu gevolgd. Wie een overtreding begaat, riskeert sancties.

Ook in het Westen ontstaan zorgwekkende trends. Het Amerikaanse bedrijf Clearview AI bijvoorbeeld bouwt een databank met miljarden gezichten, geplukt uit sociale media en websites, zonder toestemming van de betrokkenen. Beveiligingsbedrijven gebruiken deze beelden om burgers te identificeren, nagenoeg zonder controle.

Een bijkomend gevaar is dat je zelf te veel prijsgeeft. Steeds meer AI-tools gebruiken bijvoorbeeld Retrieval-Augmented Generation (RAG), waarbij je eigen of andere data kunt uploaden voor betere antwoorden. Maar wie garandeert dat deze informatie niet elders wordt opgeslagen of hergebruikt?

Daarnaast ondermijnt AI je informatievrijheid via filterbubbels. Algoritmen tonen vooral inhoud die aansluit bij eerdere voorkeuren, waardoor je blik vernauwt en confirmation bias toeneemt: je vertrouwt vooral informatie die je bestaande overtuiging bevestigt. Gecombineerd met micro-targeting, waarbij je gericht wordt beïnvloed met politieke of commerciële boodschappen, ontstaan risico's op manipulatie.

Geestelijke ontwikkeling

Steeds meer AI-tools nemen cognitieve taken over: ideeën bedenken, teksten samenvatten of wiskundeproblemen oplossen. Dit is handig, maar geeft ook risico's. Als je brein weinig wordt uitgedaagd, komt je mentale ontwikkeling in het gedrang.

Vooral jongeren (digital natives) zijn kwetsbaar. Schoolopdrachten worden sneller aan AI-bots uitbesteed dan zelf uitgewerkt. Daardoor oefenen ze minder op formulering, redenering en foutcorrectie, wat juist belangrijk is voor de intellectuele groei.

Dit daagt ook het onderwijs uit, bijvoorbeeld wat betreft lesmethodes. Mogelijk biedt een aanpak als flip the classroom enig soelaas: leerlingen bereiden thuis (met hulp van AI) de leerstof voor en in de klas worden samen oefeningen gemaakt en besproken.

Bovendien zijn AI-antwoorden vaak vlot geschreven, maar missen ze nuance of tegenstrijdige ideeën. Wie zijn denkproces voortdurend daaraan spiegelt, loopt het risico op vervlakking van mening en expressie.

AI-bots creëren ook onrealistische sociale verwachtingen. Ze zijn vaak opvallend geduldig en meegaand, wat mensen minder sociaal vaardig kan maken. Sommigen raken meer sociaal geïsoleerd of ontwikkelen parasociale relaties met bots als Replika en CharacterAI.

Politiek en economie

AI dreigt ook de politiek-economische verhoudingen grondig te herschikken. Waar staten traditioneel economische groei sturen via beleidsinstrumenten (Keynesiaans model), nemen Big Tech-giganten het steeds meer over. Overheden worden afhankelijker van deze bedrijven, wat machtsasymmetrie versterkt. Er zijn al duidelijke tekenen van deregulatie: regels worden versoepeld om innovatie aan te trekken.

Ook op microniveau is de impact zichtbaar. Ontwikkelingen (zoals agentic AI) kunnen de economie en de productiviteit stimuleren en er ontstaan ook nieuwe functies, zoals prompt engineers, AI-ethici en data-curatoren. Maar helaas gaat het voornamelijk om laagbetaalde ghost workers die AI-modellen helpen trainen. Daarnaast veranderen veel jobs inhoudelijk, zoals in administratie, marketing, financiën en juridische diensten. Andere functies zullen ongetwijfeld verdwijnen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat bijvoorbeeld vertalers, copywriters, klantenservicemedewerkers, boekhoudassistenten en junior programmeurs zich ernstig zorgen maken.

AI zal daarnaast ongetwijfeld ook de internationale machtsverhoudingen beïnvloeden. Geopolitieke spelers als de VS en China dreigen met hun AI-overmacht nog dominanter te worden, ten koste van andere (supra)nationale entiteiten. Is Europa hier een goed voorbeeld van?

Veiligheid

Vooralsnog kwamen vooral risico's aan bod die niet per se bedoeld of gewild zijn, maar er zijn ook partijen die bewust de destructieve kracht van AI inzetten. Zo worden cyberaanvallen steeds geavanceerder. Aanvallers gebruiken zelflerende algoritmen om netwerken te exploiteren. Er bestaan AI-tools die phishingmails opstellen, perfect afgestemd op het slachtofferprofiel.

Ook maatschappelijke structuren staan onder druk. Een AI die (via sociale media) nepnieuws verspreidt over bijvoorbeeld verkiezingen, kan wijdverspreide onrust veroorzaken. Door hun schaal en snelheid kunnen AI-systemen hele informatienetwerken ontregelen, zonder aanwijsbare dader.

Daarnaast loert het gevaar van verkeerde afstemming (misalignment): een AI die geen kwaad wil, maar schade aanricht omdat het doel fout werd geformuleerd. Denk aan een AI die waterverbruik wil beperken en daarom irrigatiesystemen stillegt.

Militaire toepassingen zijn er uiteraard ook. Autonome drones en zelflerende wapensystemen worden volop ontwikkeld. Grote spelers zijn bijvoorbeeld het Amerikaanse Anduril (AI-drones)en Palantir (militaire AI-software). Tekenend is dat een oprichter een ultranationalistisch manifest publiceerde waarin hij stelt dat de VS absoluut de AI-oorlog moet winnen.

Cyborgisering

Misschien wel het grootste gevaar van AI dringt langzaam en ongemerkt ons leven binnen: cyborgisering. Dit is het vervagen van de grens tussen mens en de machine. Denk aan avatars die levensecht reageren, digitale dubbelgangers van echte personen of AI-influencers met miljoenen volgers. Daardoor wordt het steeds moeilijker om te onderscheiden waar de mens stopt en de machine begint.

Nieuwe categorieën digitale wezens duiken op, zoals virtuele klantenadviseurs, AI-therapeuten en synthetische gezelschapsdieren. Een Spaanse vrouw trouwde zelfs met een AI-hologram.

Op termijn ontstaat er een samenleving waarin mensen voortdurend zijn verbonden met AI, via brillen, lenzen, implantaten of herseninterfaces (denk aan Neuralink van Elon Musk: AI-in-the-human). Technieken als de Turingtest of Winograd-challenge volstaan al lang niet meer om mens van machine te onderscheiden. Daardoor komen autonomie en authenticiteit steeds meer onder druk te staan.

Cyborgisering roept fundamentele vragen op. In hoeverre blijven we menselijk? Wellicht is niet iedereen een transhumanist zoals Ray Kurzweil, die reikhalzend uitkijkt naar de singulariteit: het moment waarop AI slimmer wordt dan de mens.

Black Friday staat weer voor de deur en dat betekent dat je overspoeld wordt met aanbiedingen. Maar let goed op voordat je op de bestelknop drukt: uit onderzoek van de Autoriteit Consument & Markt (ACM) blijkt dat veel van deze 'megadeals' in werkelijkheid misleidend zijn. Driekwart van de onderzochte winkels houdt zich niet aan de regels.

De toezichthouder nam 24 grote webshops en fysieke winkels onder de loep. De conclusie is schokkend: maar liefst 18 van de 24 winkels gaan de fout in met hun kortingsacties.

Sjoemelen met de 'van-prijs'

De grootste valkuil voor consumenten zit hem in de zogenoemde 'van-prijs'. Wettelijk is vastgelegd dat de doorgestreepte prijs (waar de korting vanaf gaat) de laagste prijs moet zijn die de winkel in de afgelopen 30 dagen heeft gerekend.

In de praktijk lappen veel winkeliers deze regel aan hun laars. Ze baseren de korting bijvoorbeeld op de (vaak veel hogere) adviesprijs, of een oude prijs van maanden geleden. Hierdoor lijkt het alsof je een enorme korting pakt, terwijl je in werkelijkheid soms nauwelijks goedkoper – of zelfs duurder – uit bent.

Volgens Fleur Severijns van de ACM is dit niet alleen oneerlijk tegenover de consument, maar ook tegenover concurrenten die wél netjes de regels volgen. De toezichthouder heeft de overtredende winkels aangeschreven. Vorig jaar kregen ketens als Leen Bakker en Jysk al boetes van boven de een ton voor dit soort praktijken; dat risico lopen de huidige overtreders nu ook.

Ook Bol, Amazon en Wehkamp genoemd

De ACM maakt de namen van de 18 winkels nog niet bekend, omdat zij nog bezwaar mogen maken. De Consumentenbond deed echter eigen onderzoek en noemt man en paard. Volgens de bond gaan onder andere Amazon, Wehkamp en Bol de mist in:

Waarom trappen we erin?

Winkeliers worden steeds creatiever in het verhullen van de werkelijke prijshistorie. Niels Holtrop, universitair docent Marketing, legt aan de NOS uit dat dit een bewust psychologisch spel is. Omdat aanbiedingen vaak tijdelijk zijn, ontstaat er bij consumenten de angst om de deal te missen (Fear Of Missing Out).

Doordat het voor de ACM onmogelijk is om elke (kleine) webshop te controleren, nemen veel winkeliers de gok. "Prijsconcurrentie is een krachtig wapen; klanten zijn er enorm gevoelig voor," aldus Holtrop.

Wat kun je doen?

Controleer zelf of de prijzen van producten niet stiekem zijn verhoord door gebruik te maken van de prijshistorie. Op vergelijkingssites kun je bijvoorbeeld zien wat het prijsverloop van een bepaald product is geweest gedurende een jaar.

Op Kieskeurig.nl kun je bijvoorbeeld de prijsdalers bekijken, hier vind je producten die de afgelopen periode sterk in prijs zijn gedaald.