Met de nieuwe Alder Lake-cpu’s, oftewel de 12de generatie Core-processors, brengt Intel zijn grootste innovatie in jaren uit. De nieuwste processors maken een flinke stap vooruit in prestaties en leggen het vuur weer volop aan de schenen van de concurrentie. Ook brengen ze ons een van de grootste veranderingen van de afgelopen jaren: de introductie van de hybride processor. Maar wat is dat precies, hoe verhouden deze processors zich tot de alternatieven en hoe relevant zijn ze voor jou? We vertellen het in deze Intel Alder Lake review.

Jarenlang had Intel het eenvoudig. Als je een desktop-pc wilde kopen, lag het voor de hand dat daar een Intel-processor in zat. Intel had traditioneel de overhand op praktisch elk vlak: prestaties, betrouwbaarheid en zelfs budget.

Door die budgetvoorsprong kon het bedrijf op vrijwel elk product dat consumenten zagen, denk aan computers en laptops in de winkel, een Intel-sticker plakken. Het gevolg was dat Intel ook bij het mainstream publiek, iedereen dus die niet dagelijks allerlei benchmarks checkt, synoniem werd voor een goede computer.

Het getuigde van uitzonderlijk goede marketing dat mensen ons vertelden dat ze “een i7-pc” hadden, in de volle overtuiging dat ze dan automatisch een goede computer hadden, terwijl het concept ‘i7-pc’ niet zo heel veel zegt. Deze processorserie bestaat immers al ruim dertien jaar, dus er zitten echt wel modellen tussen die naar hedendaagse maatstaven niet zo high-end meer zijn.

Jaren van stagnatie

Die reputatie kwam in de afgelopen jaren goed van pas. Want terwijl de ontwikkelingen op het gebied van desktop- en laptopprocessors spontaan stagneerden bij Intel, dienden verschillende concurrenten zich aan.

AMD kwam in 2017 ogenschijnlijk uit het niets terug met sterk concurrerende producten. En hoewel Intel de eerste generaties van deze nieuwe Ryzen-processors nog aardig kon pareren met kleine aanpassingen, was de conclusie eind 2020 dat AMD inmiddels toch echt het sterkere product in handen had. Na enkele jaren was de rek uit de gedachte dat Intel een vanzelfsprekende keuze was. En dat had het bedrijf vooral aan zichzelf en zijn beperkte innovatie te danken.

Eindelijk vernieuwing

Met Alder Lake gooit Intel niet alleen de markt in één keer op de schop, maar ook zijn eigen gewoonte om elk jaar slechts kleine ontwikkelingen door te voeren. Deze nieuwe processors brengen een volledig nieuwe architectuur met zich mee en worden op een kleiner procedé gefabriceerd, waardoor ze ook meteen efficiënter zijn dan vorige generaties.

Bovendien zijn het de eerste desktopprocessors die verschillende soorten cores combineren. Eerdere processors van zowel Intel als AMD waren altijd gebaseerd op één type core, waarbij het exacte model vervolgens bepaalde hoeveel je er kreeg. Zo had een i3 bijvoorbeeld vier cores van één type, en een i7 had acht cores van hetzelfde type. Met Alder Lake combineert Intel verschillende soorten cores in één product.

Het gaat daarbij om zogeheten Performance- of P-cores, waarbij de focus op maximale prestaties ligt, gecombineerd met een aantal Efficiency- of E-cores, waarbij de nadruk ligt op efficiëntie. Op deze manier zegt Intel de kostbare ruimte op de chip beter te kunnen benutten. Een P-core is weliswaar sneller, maar in de ruimte van één P-core kan Intel vier E-cores kwijt. Hierdoor heeft de fabrikant zijn nieuwe Core i9-processor van zestien cores kunnen voorzien (acht P- en acht E-cores).

©PXimport

Big.LITTLE of big.BIGGER?

De vergelijking met het big.LITTLE-concept van smartphones is snel gemaakt. De meeste telefoons werken al jaren met een combinatie van een paar rappe en een paar efficiënte cores. Maar de vergelijking gaat mank als we naar de prestaties van elk van de cores kijken.

Zo blijken de nieuwe P-cores grofweg 20 procent sneller te zijn dan zowel vorige generaties als hun directe AMD-tegenhangers. Dat is al mooi, maar ook de kleine E-cores presteren grofweg gelijk met de ‘gewone’ cores van de afgelopen jaren. In tegenstelling tot wat de naam doet vermoeden, zijn die E-cores ook gewoon capabele rekenkernen.

Intel introduceert in eerste instantie de snelste modellen in de vorm van de Core i5, i7 en i9. We hebben voor dit artikel de Core i5-12600K en de Core i9-12900K getest. De eveneens verkrijgbare KF-varianten zijn qua specificaties hetzelfde, maar hebben geen geïntegreerde gpu. De i9 is voorzien van alle cores, terwijl de i5 zes P- en vier E-cores heeft. De Core i7-12700K(F) die we nog niet getest hebben, zit daar tussenin met acht P- en vier E-cores.

Prestaties

Na jarenlang genoegen te hebben genomen met kleine, procentuele upgrades, is het goed om te zien dat Alder Lake in elk opzicht een flinke stap vooruit maakt. De Intel Core i9-11900K had tot nu toe de snelste core, goed voor een score van 647 punten in de singlecore Cinebench R20-benchmark. De AMD Ryzen 9 5950X volgde op de voet met een score van 634 punten. Intels nieuwe i9-12900K scoort maar liefst 777, een verbetering van 23 procent. En ook de goedkopere Intel Core i5-12600K scoort met 737 punten uitstekend.

Intels vorige generatie viel vooral door de mand in testen die meerdere cores gebruiken. De Core i9-11900K heeft slechts acht cores en scoort 6247 punten, waar de Ryzen 9 5950X met zestien cores goed is voor 9808 punten. Kortom, AMD’s beste processor was grofweg 50 procent sneller dan wat Intel te bieden had.

Dankzij zijn acht P- en acht E-cores weet de nieuwe i9-12900K een score van 10.577 neer te zetten. Hiermee is Intel in één klap dus weer een serieuze speler in de high-end-desktopmarkt. Ook de i5-12600K behaalt met 6764 punten een uitstekende score. Daarmee is de nieuwe i5 dus krachtiger dan de i9 van de vorige generatie, maar scoort hij ook beter dan de eveneens 300 euro kostende Ryzen 5 5600X, die blijft steken op een score van 4322.

©PXimport

Prestaties in games

Gaming was ooit een van de voornaamste redenen om je pc frequent te upgraden, maar op dat vlak lopen we de laatste jaren vooral tegen een gpu-bottleneck aan. Games leunen normaliter sterk op de prestaties van een enkele core in je cpu, wat Alder Lake in beginsel een uitstekende optie maakt voor gamers.

De verschillen met andere recente cpu’s zijn vaak wel klein of enkel te zien bij ongebruikelijke instellingen, zoals 1080p met lage beeldkwaliteit. Mocht je vorig jaar net een pc hebben gekocht met een Ryzen 5000 of een 10de of 11de generatie Intel Core-processor, verwacht dan geen gigantische verschillen. Er is een aantal games waarbij de cpu een enorme impact heeft (Far Cry 6 bijvoorbeeld), maar dat zijn uitzonderingen en geen regel.

Maar mocht je nog op een ouder platform zitten en aan een upgrade toe zijn, dan is het een ander verhaal. Intel zet een forse stap vooruit en in gamebenchmarks is er geen enkele cpu die aan de prestaties van deze nieuwe processors kan tippen.

Hybride architectuur

Voordat je direct naar de winkel rent, zijn er nog wel wat kanttekeningen te plaatsen. Allereerst is een pc meer dan een processor en gaat de introductie van de hybride architectuur niet geheel zonder slag of stoot. Er zijn wat kinderziektes om rekening mee te houden.

Zo moet ook het besturingssysteem weten hoe het met die cpu om moet gaan. Intel heeft zelf veel werk verricht met zijn Thread Director, die taken zo goed mogelijk op de P- of E-cores zet. Maar de Thread Director werkt duidelijk beter samen met Windows 11 dan met Windows 10. Hoewel Alder Lake-cpu’s over het algemeen goed werken met Windows 10, zijn er een paar applicaties die niet optimaal gebruikmaken van de nieuwe chips, met mindere prestaties tot gevolg.

De keuze voor Windows 11 ligt dan ook voor de hand. Maar Windows 11 is pas net uit en ook daar liggen nog wat problemen op de loer, waaronder enkele applicaties die nog niet helemaal optimaal werken. Het is dus raadzaam om even te googelen op jouw specifieke applicaties of ze goed werken alvorens over te stappen.

©PXimport

Wellicht kwalijker is dat de beveiliging van sommige applicaties en games niet overweg kan met hybride processors. Sommige games die gebruikmaken van de dramatische Denuvo-DRM werken nog niet, waaronder Assassin’s Creed Valhalla. Veel games zijn al geüpdatet en werken inmiddels, maar alsnog zijn er tientallen titels die nog totaal niet draaien. Dat wordt waarschijnlijk met patches opgelost. 

Ook hebben sommige moederborden een BIOS-instelling om de E-cores tijdelijk uit te schakelen en zo de problemen met de hybride architectuur te omzeilen.

Dure moederborden

Een andere uitdaging is financieel van aard. Om deze nieuwe processors te kunnen gebruiken, heb je een nieuw moederbord nodig met een Z690-chipset (dus niet Z590)en socket LGA 1700. In veel opzichten zijn deze nieuwe moederborden uitstekend: zelfs instapmodellen hebben al snel drie of vier aansluitingen voor M.2-ssd’s en vaak zijn er veel (snelle) usb-poorten aan boord.

Maar ze zijn ook kostbaar. Het goedkoopste capabele Z690-bord dat wij tot dusver hebben getest, kost zo’n 200 euro. Voor AMD’s Ryzen-chip vind je tegenwoordig al voor 120 à 150 euro aardige moederborden. Op termijn zal het prijspeil uiteraard wat zakken, maar vooralsnog is het een aardige domper, zeker in combinatie met de goedkopere i5-12600K.

Daarbij zul je op de nieuwe socket ook een nieuwe koeler nodig hebben, of je moet geluk hebben dat de fabrikant een montagekit verkoopt voor de koeler die je reeds bezit. Voor de i5 zal praktisch elke koeler voldoen, maar voor de i9 dien je rekening te houden met een (prijzige) high-endkoeler zoals de Noctua NH-D15 of een stevige waterkoeler.

©PXimport

DDR5

Een andere goede innovatie is de introductie van het eerste DDR5-werkgeheugen. Intel Alder Lake en Z690-moederborden zijn de eerste die het nieuwste, snelste werkgeheugen ondersteunen. Het is een nodige innovatie, maar ook eentje waar je op korte termijn maar beperkt winst in zult zien, net als het geval was bij de eerste introducties van DDR4 en DDR3 jaren geleden. Sommige specifieke taken zijn erg geheugenintensief, maar de meeste zaken, zoals foto- of videobewerking of zelfs gaming, zijn dat nu eenmaal niet.

Een leuke DDR4-geheugenkit van 32 GB kun je vinden voor 130 euro, maar voor 32 GB DDR5-geheugen mag je 300 euro of meer afrekenen. En dat terwijl de meeste gebruikers er niets van zullen merken. Daarvoor is het toch echt wachten tot er in de komende jaren betere, rappere DDR5-kits uitkomen.

Overigens moeten we hier wel bij opmerken dat de overstap naar DDR5 geen harde eis is. Als je een Z690-moederbord met DDR4-ondersteuning koopt, kun je het voorlopig gewoon bij DDR4 houden.

Conclusie

Na jarenlange stagnatie zet Intel in één klap weer de interessantste desktopprocessors van het jaar neer. De switch naar een hybride processor plus de (praktische) noodzaak om naar Windows 11 over te stappen, brengen wat kleine kinderziektes met zich mee, maar over de hele linie is Alder Lake een uitstekende stap vooruit en zijn de resulterende processors simpelweg uitstekend. Voor iedereen die toe is aan een nieuwe desktop-pc, ligt de keuze voor een 12de generatie Intel Core-processor weer helemaal voor de hand.

Intel Core i9-12900K

Prijs
€ 695,-
Website
www.intel.com9Score90

Intel Core i5-12600K

Prijs
€ 299,-
Website
www.intel.com9Score90

Motorola heeft de edge 60 fusion aangekondigd, een premium smartphone die een elegant ontwerp combineert met geavanceerde AI-functies. Het toestel is het eerste Motorola-model dat standaard is uitgerust met geïntegreerde moto AI-functionaliteit.

De smartphone beschikt over een uniek quad-curve edge display met door Pantone gevalideerde kleuren. Het scherm is beschermd met Corning Gorilla Glass 7i, dat twee keer betere val- en krasbestendigheid biedt dan voorgaande versies. 

Geïntegreerde moto ai

Na een eerder bètaprogramma is de motorola edge 60 fusion het eerste toestel waarbij moto ai direct is geïntegreerd. De smartphone bevat AI-functies zoals Pay Attention (voor het opnemen, noteren en samenvatten van audio), Remember This (om live momenten of informatie vast te leggen) en Magic Canvas (voor het genereren van afbeeldingen op basis van tekstinstructies). 

Innovatief display en robuust ontwerp

Het toestel heeft volgens Motorola 's werelds eerste quad-curve edge display met door Pantone gevalideerde kleuren. Het ontwerp omvat hoogwaardige materialen, waaronder een op leer geïnspireerde coating en canvas-achtige afwerkingen in zorgvuldig samengestelde kleuren.

De motorola edge 60 fusion is niet alleen stijlvol maar ook robuust gebouwd. De telefoon voldoet aan militaire standaarden (MIL-STD 810H) voor duurzaamheid en heeft zowel IP68 als IP69 certificeringen voor waterbescherming. Het toestel kan onderdompeling in zoet water tot 1,5 meter diepte gedurende maximaal 30 minuten weerstaan. Dankzij Water Touch-technologie blijft het touchscreen werken, zelfs als het nat is. 

Camera met Sony-sensor

De hoofdcamera heeft een 50MP Ultra Pixel sensor, gecombineerd met een geavanceerde Sony LYTIA 700C sensor en optische beeldstabilisatie (OIS). Hierdoor maakt de camera ook bij weinig licht goede foto's. De ultrabrede lens met ingebouwde macrovisie biedt een gezichtsveld van 122 graden en kan tot 3 cm inzoomen voor extreme close-ups . 

De 32MP selfiecamera gebruikt Quad Pixel-technologie voor betere prestaties bij minder licht. Een 3-in-1 lichtsensor kalibreert automatisch de lichtgevoeligheid voor optimale belichting en kleur.

Entertainment en batterij

Het 6,67 inch pOLED-scherm heeft een Super HD (1220p) resolutie en een verversingssnelheid van 120Hz. Het display is zowel Pantone als Pantone SkinTone gevalideerd voor een natuurgetrouwe kleurweergave. Voor audio is het toestel uitgerust met Dolby Atmos, twee stereoluidsprekers en een Hi-Res gecertificeerd geluidssysteem.

De motorola edge 60 fusion wordt aangedreven door de MediaTek Dimensity 7300 processor, heeft tot 8GB RAM en tot 256GB opslag. De 5200mAh batterij ondersteunt 68W TurboPower opladen, waarmee gebruikers na slechts 8 minuten opladen een volle dag vooruit kunnen.

De smartphone draait op Android 15 en bevat Moto Secure en ThinkShield voor extra beveiliging, evenals Hello UX voor aanpassingsopties. De motorola edge 60 fusion is vanaf half april verkrijgbaar voor een adviesprijs van 329,99 euro.

Bekijk hier andere Motorola-modellen op Kieskeurig.nl:

Steeds meer mensen kiezen voor een VPN om veilig te internetten. Een kill switch helpt om die veiligheid te garanderen. Je leest er alles over in dit artikel.

Lees ook: Wat is VPN en waarom heb je het nodig?

Je gebruikt een Virtual Private Network (VPN) voor anonimiteit, veilige bestandsoverdracht en/of het omzeilen van geografische blokkades. Hoewel een kill switch optioneel is bij een (VPN), hoort het er eigenlijk wel echt bij: het is een soort extra slot op de deur om die zaken te garanderen.

©Funtap

Zo werkt een VPN kill switch

Een kill switch controleert continu of je VPN nog in gebruik is. Wordt er vastgesteld dat dat niet het geval is? Dan blokkeert een kill switch de verbinding van je internet. Je bent dan dus ook niet meer verbonden. Een goede kill switch zorgt er ook voor dat je automatisch weer verbonden wordt met het internet als de problemen verholpen zijn.

Blokkeren: je complete apparaat of bepaalde toepassingen

Een kill switch gebruiken is helemaal niet moeilijk. Je stelt het allemaal gewoon in via je VPN-applicatie. Daarin bepaal je ook of je pc of laptop volledig van het internet losgekoppeld wordt als de VPN-verbinding wegvalt of dat alleen bepaalde applicaties worden afgesloten. De eerste optie is duidelijk: het apparaat is dan helemaal niet meer verbonden met het internet.

Specifieke applicaties de toegang ontzeggen

In sommige situaties is het niet handig dat je helemaal geen internet meer hebt als de VPN-verbinding wegvalt. Bijvoorbeeld wanneer je in een belangrijk gesprek zit via Zoom of Microsoft Teams. Voor die gevallen kun je een kill switch applicatie-specifiek de verbinding laten verbreken. Je kunt dan bijvoorbeeld wel doorgaan met videobellen of browsen, terwijl je torrent client geen internettoegang meer heeft.

©Ģirts Raģelis

Welke apps laat je wel afsluiten en welke niet?

Sommige online bezigheden brengen meer risico's met zich mee dan andere wanneer het gaat om je privacy of de beveiliging van je persoonlijke informatie. Misschien gebruik je je VPN alleen om een serie op Netflix te kijken die in Nederland niet beschikbaar is. In dat geval wil je niet dat je hele internetverbinding wegvalt als de VPN uitvalt. Maar bij privacygevoelige taken, zoals internetbankieren, het versturen van e-mails, het werken in de cloud of het downloaden van torrents, wil je juist voorkomen dat je zonder VPN online gaat. Je kunt de kill switch dan zo instellen dat alleen je browser, e-mailapp, cloudopslag en torrentclient worden geblokkeerd, terwijl andere apps gewoon verbinding houden.

Voor wie is een VPN kill switch nuttig?

Eigenlijk heeft iedereen die waarde hecht aan privacy baat bij een VPN-provider met kill switch. In Nederland is er sprake van weinig censuur en zijn er amper internetblokkades. Maar alsnog zijn VPN's hier erg populair. Als je torrents downloadt, is het handig om ervoor te zorgen dat je IP-adres beschermd is, want dat downloaden is in veel gevallen illegaal. Gevoelige informatie of belangrijke (werkgerelateerde) documenten kun je beter ook niet zomaar versturen. Met een VPN met kill switch zijn je gegevens en bestanden beter beschermd. Zit je vaak op een open wifi-netwerk? Dan is het zonder meer verstandig om te kiezen voor een VPN met kill switch. Want openbare netwerken hebben een slechte reputatie op het gebied van veiligheid en zijn regelmatig het doelwit van hackers.