Intel Z590-moederborden getest
Onlangs heeft Intel alweer zijn elfde generatie Core-processors uitgebracht. Mocht je de ontwikkelingen op gebied van desktopprocessors nauw gevolgd hebben, dan weet je ook dat Intel eigenlijk al enige tijd onder druk staat. Brengt de elfde generatie (codenaam: Rocket Lake) wel iets nieuws? En is het genoeg? Je hebt in ieder geval een nieuw moederbord nodig. Wij zochten uit wat het platform brengt en hebben zestien verschillende Z590-moederborden in huis gehaald voor een vergelijking.
We hebben het op Computer!Totaal de afgelopen jaren meermaals gehad over de opkomst van AMD en zijn Ryzen-processors. Zo’n tien jaar lang was Intel de enige partij die relevante desktopprocessors kon maken en hoefde het feitelijk niets anders te doen dan zijn producten elk jaar een klein beetje sneller te maken. Maar toen stond er enkele jaren gelegen opeens een concurrent in de vorm van AMD Ryzen.
In de eerste jaren was Intels reactie op Ryzen zowel voorspelbaar als voldoende. Zo voegde de fabrikant simpelweg wat extra rekenkernen toe aan zijn processors. Door optimalisaties door te voeren, wist Intel de prestaties per core net wat hoger te houden dan de concurrent.
Het feit dat de chipmaker op een verouderde architectuur en productieprocedé werkte, had negatieve gevolgen voor de efficiëntie. Maar Intels jarenlange reputatie als degelijke fabrikant en het voordeel dat individuele cores bij Intel nog iets sneller waren, bleken voldoende om een sterke positie te behouden in de markt.
©PXimport
De omslag
Met de komst van AMD’s Zen 3-architectuur eind 2020, in de vorm van de Ryzen 5000-serie, sloeg de situatie echt om. Door AMD’s sterkere vooruitgang had het bedrijf nu krachtigere cpu-cores dan Intel, en de processors in het hogere segment hadden er nog flink meer ook. Intels topmodel moest het met maximaal tien cores doen, terwijl AMD zowel 12- als 16-core-processors aanbood. Deze cores bleken niet alleen krachtiger dan die van Intel, maar ook veel zuiniger.
Nu Intel niet langer op zijn reputatie kon rekenen, zat er nog maar één ding op: na vele jaren waarin een star prijsbeleid werd gevoerd, begon Intel nu te stunten. Was je voorheen dik 500 euro kwijt aan een rappe 8-core-processor van Intel, aan het begin van 2021 zakte dat naar zo’n 300 euro.
Nvidia of AMD-videokaart: Waar moet je op letten?
©PXimport
Oud procedé
Achter de schermen is Intel druk bezig met een compleet nieuw soort processor onder de codenaam Alder Lake, die later in 2021 verwacht wordt. Toch wilde de chipmaker voor die tijd kennelijk toch iets nieuws uitbrengen in de desktopmarkt.
Aan de basis van een nieuwe chip staan twee pijlers: architectuur (het design) en procedé (het productieproces). Daarbij bepaalt vooral het procedé hoe efficiënt een chip kan zijn. Maar de nieuwe desktoparchitectuur was nog niet af en tegelijkertijd had Intel moeite om het kleinere procedé werkbaar te krijgen. Beide pijlers staan dus onder druk.
Intel koos daarom voor een opvallende oplossing: het heeft de architectuur van zijn laptopchips (Ice Lake Sunny Cove-cores) onder de codenaam Rocket Lake omgebouwd naar het verouderde 14nm-procedé waarop Intels desktopchips al vele jaren worden gebouwd. Zo heeft de elfde generatie Core-processor voor het eerst in jaren wel een “nieuwe” architectuur, maar begint hij ook met een forse achterstand ten opzichte van AMD’s veel efficiëntere 7nm-procedé.
©PXimport
Snelle maar (te) hete cores
Door deze achterstand zijn Intels nieuwste speeltjes geenszins concurrerend met de nieuwste AMD-processors als het op energieverbruik aankomt. Intels topmodel, de circa 600 euro kostende i9-11900K, verbruikt makkelijk tweemaal zoveel stroom als een in theorie even dure Ryzen 9 5900X. De gebruikstemperaturen lopen daardoor ook een stuk hoger op.
En hoewel Intels nieuwe cores per stuk flink sneller zijn geworden en grofweg gelijk presteren aan AMD’s individuele cores, is Intel beperkt tot acht cores, waar AMD er maximaal twaalf heeft. Voor doorsnee gebruikers en gamers maakt dat niet veel uit, beide zijn dan grofweg even capabel, maar voor zwaar gebruik gaat er weinig boven het hebben van meer cores.
Je koopt een high-end processor voor echt intensieve taken. Maar juist in dat soort taken heeft Intels nieuwe topmodel simpelweg te weinig te bieden. De singlecore-prestaties van de chip zijn weliswaar weer concurrerend, maar hij is minder efficiënt en minder krachtig in multicore-taken. Kortom, Intel moet sterk op prijs concurreren. Eigenlijk nog scherper dan het al doet.
©PXimport
Tekorten redden Intel
Wel krijgt Intel onverwachte hulp van buitenaf. Waar het bedrijf zijn chips zelf fabriceert, laat AMD dat bij TSMC doen. Er is momenteel bij chipbakkers als TSMC gigantisch veel vraag naar chipproductie vanuit verschillende partijen, met enorme tekorten als gevolg. Zo is er op het moment van schrijven zelfs geen Ryzen 9 5900X te koop in Nederland, terwijl alle nieuwe Intel-chips wel goed leverbaar zijn. En de beste cpu is er toch echt een die je daadwerkelijk kunt kopen.
In het lagere segment werkt dat voordeel voor Intel ook door. De 6-core Intel Core i5-11600K, een mooie 6-corechip met uitstekende allround en gameprestaties, kost op het moment van schrijven 260 euro. AMD’s tegenhanger met evenveel cores (Ryzen 5 5600X) is voor minder dan 340 euro niet te koop. In de directe strijd zouden we AMD normaliter de betere noemen vanwege een gunstiger stroomverbruik en nog net iets betere allround prestaties, maar dat voordeel is geen 30 procent hogere prijs waard.
©PXimport
Nieuw moederbord?
De nieuwe processors gebruiken Socket LGA 1200 en die is niet nieuw. Dezelfde socket wordt ook gebruikt door de vorige generatie en de Z490-moederborden die daarbij horen. Helaas werken de chips van de elfde generatie niet op alle oudere borden, dus controleer voordat je zo’n combinatie in huis haalt goed of dat wel gaat werken. Daarbij zullen de meeste Z490-borden die in de winkel liggen nog een oudere bios-versie hebben, waardoor de combinatie uit de doos niet werkt.
Andersom werkt alles wat makkelijker. Niets weerhoudt je ervan om een Z590-moederbord te combineren met een processor van de tiende generatie. Houd er wel rekening mee dat je dan niet profiteert van een van de grote nieuwe functies van de Z590-borden: PCI Express 4.0-ondersteuning.
©PXimport
Nieuwe mogelijkheden?
Een nieuwe generatie moederborden brengt normaliter ook wat nieuwe functionaliteit met zich mee. Zo krijg je bij deze generatie ondersteuning voor PCI Express 4.0, zowel voor videokaarten als ssd’s. Ook is de bandbreedte tussen cpu en chipset verdubbeld, waardoor systemen met meerdere snelle ssd’s beter uit de voeten kunnen. Daarnaast wordt nu usb 3.2 gen 2x2 (met een doorvoersnelheid van 20 gigabit per seconde) ondersteund, al passen niet alle fabrikanten dit toe.
Opvallend is ook dat de moederbordfabrikanten zelf meer mogelijkheden hebben toegevoegd. Zo beschikken de meeste Z590-borden nu over meer M.2-ssd-sloten. Ook zien we al borden met de nieuwe wifi 6E-standaard en meer borden met Thunderbolt. Bovendien heeft elk bord in de test een multi-gigabitnetwerkaansluiting aan boord. Over de hele linie zijn de nieuwe moederborden dus wel beter dan voorheen.
©PXimport
Waar moet je op letten?
De stroomvoorziening, soms VRM (voltage regulator module) genoemd, is cruciaal voor een stabiele werking van je systeem. Hoe zwaarder de cpu, hoe zwaarder die moet zijn. Wij maken geen onderscheid tussen een goede of overdreven stroomvoorziening: zolang er geen oververhitting dreigt, is de stroomvoorziening goed genoeg.
Het volgende waar je op wilt letten, zijn de mogelijkheden. Daar wegen wij het totaalplaatje, maar uiteindelijk moet je zelf bepalen wat voor jou belangrijk is. Hoeveel usb-poorten heb je nodig? Een usb-c-header is modern, maar heeft je behuizing überhaupt usb-c? En wil je extreme overklokmogelijkheden?
Zo kom je tot het beste moederbord voor jou: de stroomvoorziening moet volstaan voor jouw processor en de overige eigenschappen moeten aan je eisen voldoen. Een duurder moederbord kopen dan een model dat aan jouw eisen voldoet, heeft weinig zin. Tenzij je uiteraard graag iets meer wilt betalen voor een bepaalde uitstraling.
©PXimport
De beste middenklasser (200 tot 300 euro)
Intel-cpu’s mogen dan wel in prijs zakken, de moederborden kosten vooralsnog aardig wat knaken. Geen van de Z590-borden die ons lab bereikten, bleef onder de 200 euro. Een budgetklasse is er dus niet. Maar hoewel er zeker sprake lijkt van de bekende “price creep”, de ontwikkeling dat producten met elke nieuwe generatie wat duurder worden, is er ook een duidelijke verbetering over de hele linie. Zo hebben zelfs de twee goedkoopste borden, de ASRock Z590 Extreme en de MSI Z590-A Pro, drie M.2-sloten, interne usb-c-aansluitingen en flink wat fanheaders aan boord.
In het lagere segment was normaliter de stroomvoorziening een grote zorg. De vraag was vooral of die wel volstond voor een stevige processor. Gezien het forse verbruik van vooral de Intel Core i9-11900K heb je voor die chip een stevige stroomvoorziening nodig. Anders kan het moederbord oververhitten, met een slecht presterende processor of zelfs een defect bord als gevolg. Positief nieuws: zelfs de goedkoopste twee kunnen een i9 aan, zolang er maar een beetje lucht langs je moederbord stroomt. Je moet ze dus niet inbouwen in een dichte behuizing zonder ventilatie, maar dat geldt eigenlijk voor elk moederbord.
De hoge instapprijs, gecombineerd met relatief hoge prijzen voor meerdere computeronderdelen, doet ons afvragen of het wel zinvol is om de instappers te overwegen. Voldoen de mogelijkheden van de goedkoopste borden in de tabel voor jou, dan is er weinig mis mee en kun je ze overwegen. Maar we zien toch ook forse verschillen met de borden die slechts ietsjes duurder zijn. Zo heeft de ASRock Z590 Extreme maar zes usb-poorten achterop en beschikt de MSI Z590-A Pro over een goedkope geluidschip. Dat zijn voor deze klasse stuk voor stuk knullige manieren om in de kosten te snijden.
Rond de 275 euro vinden we de sweetspot van de Z590-generatie. Borden zoals de ASUS TUF Gaming Z590-Plus WiFi, MSI MAG Z590 Tomahawk WiFi, MSI MPG Z590 Gaming Plus en de Gigabyte Z590 Vision G zijn zeer compleet, hebben een stevige stroomvoorziening en zien er aantrekkelijk uit. Heb je een merkvoorkeur? Dat is dan een sterk argument om de knoop mee door te hakken, want ze ontlopen elkaar weinig.
Uiteindelijk geven we (nipt) de winst aan de Tomahawk van MSI voor zijn mooie balans tussen stroomvoorziening, aansluitingen, en de toevoeging van de nieuwste wifi 6E-standaard. De runner-up voor ons is de iets duurdere Gigabyte Z590 Vision G, niet alleen omdat het een van de weinige strakke borden is met witte details, maar ook vanwege de extra usb-poorten en het vierde M.2-slot dat fanatiekere pc-gebruikers net wat meer flexibiliteit geeft, zij het ten koste van een optische uitgang en wifi.
©PXimport
MSI MAG Z590 Tomahawk WiFi
Prijs
€ 274,-
Website
https://nl.msi.com/8Score80
Pluspunten
Goede stroomvoorziening
Wifi 6E
Genoeg aansluitingen
Minpunten
Software kan beter
Het beste high-end bord (300 tot 400 euro)
Hoewel meer uitgeven niet noodzakelijk is, zien we bij een aantal borden duidelijke argumenten om dat wel te doen. Denk aan een nog stevigere stroomvoorziening om te overklokken, een fraaier uiterlijk, postcodes voor probleemoplossing of extra netwerkaansluitingen. In dit segment voor de liefhebber wegen we zaken zoals het BIOS en de meegeleverde software ook sterk mee. Op dat vlak heeft ASUS vooralsnog een voorsprong. De gebruikservaring is simpelweg beter en het is frustrerend om een mooi moederbord gepaard te zien gaan met een knullig softwarepakket.
Op het gebeid van hardware zijn MSI, Gigabyte en ASUS redelijk aan elkaar gewaagd. Elk van de drie borden in dit segment heeft zijn eigen sterke punten als het op aansluitingen aankomt, maar onder de streep zijn alle drie prima. Mocht je dus een merkvoorkeur hebben, dan kun je je keuze daar gerust op baseren.
Als we dan toch een winnaar moeten aanwijzen, dan is dat de ASUS ROG Strix Z590-E Gaming. Deze heeft de beste balans tussen stroomvoorziening, aansluitingen (waaronder vier M.2-sloten) en extra’s voor de liefhebber (zoals betere software en een gpu-houder om zware videokaarten te ondersteunen).
De Gigabyte Z590 Pro AX is ook een goede keuze, maar we betreuren de afwezigheid van postcodes en de keuze voor wifi 6 in plaats van 6E. Hij is met dertien usb-poorten wel recordhouder en daarmee ideaal voor de echte randapparatuurfanaat.
©PXimport
ASUS ROG Strix Z590-E Gaming
Prijs
€ 369,-
Website
www.asus.com/nl/9Score90
Pluspunten
Goede balans
Vier M.2-aansluitingen
Extra’s
Goede software
Minpunten
Niet de allersterkste stroomvoorziening
Het beste prosumer-bord (400 euro of meer)
Nog meer uitgeven doe je enkel omdat je dat leuk vindt. Borden in dit segment zijn grotendeels overdreven en voorzien van luxe extraatjes. Net onder de 500 euro zien we twee zeer complete opties, de ASUS ROG Maximus XIII Hero en de MSI MEG Z590 ACE. Beide zijn erg high-end, overcompleet en voorzien van alle toeters en bellen voor een echte pc-liefhebber, inclusief Thunderbolt 4-poorten bijvoorbeeld.
Het MSI-bord heeft op papier een iets betere stroomvoorziening en ziet er met zijn gouden details luxe uit, maar moet het uiteindelijk nét afleggen tegen de iets betere software van ASUS, de gemiddeld wat snellere usb-poorten en de nipte voorsprong als het om headers gaat, zowel voor algemeen gebruik als voor overklokken. Als geld echt geen rol speelt, mag je de ROG Hero als het ultieme Z590-bord beschouwen.
Alles erboven is vooral show met een hele specifieke insteek. Zo is de MSI MPG Z590 Carbon EK voorzien van een groot waterblok van de firma EK. ASUS en Gigabyte zijn volledig los gegaan met een zo krachtig mogelijke stroomvoorziening, die eigenlijk een beetje overdreven is, maar ze kiezen verder wel hun eigen pad. Zo valt Gigabyte op met een prachtige metalen afwerking en ASUS juist dankzij de extreme hoeveelheid toeters en bellen voor de fanatiekste overklokkers en knutselaars. Maar in beide gevallen geldt: 1000 euro voor een moederbord kunnen wij geenszins goedpraten.
©PXimport
ASUS ROG Maximus XIII Hero
Prijs
€ 469,-
Website
www.asus.com/nl/10Score100
Pluspunten
Relatief veel header-aansluitingen
Relatief snelle aansluitingen
Goede software
Minpunten
Niet de allersterkste stroomvoorziening
Het beste compacte bord
Tegenwoordig zijn de zogenaamde small-form-factor- (SFF) of itx-computers populair. Daarvoor is een itx-moederbord vereist. De meerprijs die men bereid is daarvoor te betalen, leidt ertoe dat fabrikanten deze moederborden duidelijk liefde geven. In tegenstelling tot bijvoorbeeld micro-atx, waarvan we er dit jaar welgeteld nul op de testbank konden plaatsen.
Gigabyte en ASUS hebben hun borden uitstekend uitgevoerd. We zien een stevige stroomvoorziening, plek voor twee M.2-ssd’s en interne usb-c-aansluitingen. Ook hebben beide borden acht usb-poorten achterop, waar vorig jaar zes nog de standaard was.
Op papier heeft Gigabyte een iets sterkere stroomvoorziening, maar beide kunnen een i9 prima aan en dus zien we daarin geen beperking. De toevoeging van een vierde fanheader op de Gigabyte wegen we wel mee, want die komt in menig behuizing wel van pas. ASUS scoort weer puntjes vanwege de toevoeging van Thunderbolt 4, de betere software en het feit dat het moederbord in staat is beide M.2-ssd’s te koelen. Gigabyte plaatst de tweede M.2-aansluiting achterop en daar kun je beter geen heethoofd installeren.
Zo lijkt het itx-bord van ASUS nipt de sterkere van de twee, maar het prijsverschil in het voordeel van Gigabyte vinden we wel heel erg fors. Mocht je per se Thunderbolt nodig hebben, dan is de keuze eenvoudig. Maar vanwege de prijs leunen we toch richting de Gigabyte. Een mooie pc bouwen is anno 2021 tenslotte al prijzig genoeg.
©PXimport
Gigabyte Z590I Aorus Ultra
Prijs
€ 279,-
Website
www.gigabyte.com/nl9Score90
Pluspunten
Vierde fanheader
Stevige stroomvoorziening
Gunstige prijs
Minpunten
Geen Thunderbolt 4
Software kan beter
Conclusie
In een wereld zonder grootschalige chiptekorten zou Intels elfde generatie een gevalletje “too little, too late” zijn. Maar met het vooruitzicht dat de chiptekorten bij de concurrentie nog minimaal maanden aan zullen houden en de realisatie bij Intel dat het zijn prijzen scherp moet houden, lijkt de chipmaker vooralsnog even door te kunnen modderen totdat later dit jaar de beloofde cpu-revolutie arriveert in de vorm van Alder Lake.
Als je medio 2021 een nieuwe pc nodig hebt, lijkt een Intel-processor eigenlijk je enige optie te worden. Een goed moederbord is de basis van een stabiele pc. Alle moederbordfabrikanten nemen de stroomvoorziening serieus en je hoeft je tegenwoordig geen zorgen meer te maken of een moederbord kwalitatief wel voldoende is. Alleen als je de goedkoopste Z590-borden combineert met de duurste Intel Core i9 mét een overklok, hoef je pas echt aan extra koeling te denken. Daardoor kun je je praktisch volledig richten op de mogelijkheden van een moederbord.
Onze aanbevelingen in dit artikel zijn borden die in bredere zin positief opvallen en we zouden die als eerste overwegen. Elk van de overige borden kan ook een prima koop zijn. Let daarbij dan ook op tijdelijke deals, zoals cash-backs of Steam-tegoeden. Wie weet helpt zo’n voordeeltje de knoop door te hakken.
©PXimport
