Wanneer je een chatbot als ChatGPT of Copilot een vraag stelt, krijg je (hopelijk) een degelijk antwoord. Dit is mogelijk omdat deze AI-modellen zijn getraind met talloze tekstdata, zoals boeken, artikelen en websites. Maar je kunt zo’n model ook koppelen aan een eigen verzameling documenten en deze data dynamisch laten gebruiken.

Dit artikel bespreekt oplossingen om eigen documenten als doorzoekbare database aan een AI-model te koppelen, zowel in de cloud (via NotebookLM) als lokaal (met tools als AnythingLLM en Ollama). Bij dit proces haalt een model eerst relevante informatie uit een specifieke externe bron of database op (retrieval) en gebruikt deze vervolgens om een contextueel antwoord te genereren (generation). Dit heet Retrieval-Augmented Generation, kortweg RAG.

Voor we concreet ingaan op de genoemde tools, leggen we kort uit hoe een AI-chatbot je prompts analyseert en op basis van getrainde kennis een relevant antwoord probeert te genereren. Daarna bekijken we hoe dit in een RAG-context verloopt.

1 LLM-dataverwerking

Veel mensen denken dat een AI-model zoals ChatGPT of andere Large Language Models (LLM’s) zoals Gemini, Grok, Llama of Claude bij een prompt direct een database van webpagina’s doorzoekt, een samenvatting maakt en die als antwoord teruggeeft. Afhankelijk van het model en je vraag kan er soms in live internetbronnen worden gezocht, maar doorgaans werkt dit proces fundamenteel anders.

In de trainingsfase leren LLM’s namelijk hoe woorden, zinnen en concepten samenhangen. Deze informatie wordt vervolgens opgesplitst in kleine woorddelen (tokens) en door een embedding-functie opgenomen (ingebed) als miljarden getallen, oftewel parameters, in één- of meerdimensionale tabellen, zoals vectoren en tensors.

Zo kan het woord ‘bank’, afhankelijk van de context, in een andere tabel belanden. Bij ‘Geld op een bank zetten’ wordt ‘bank’ gekoppeld aan financiële begrippen zoals ‘geld’ en ‘spaar’, terwijl ‘bank’ bij ‘Op een bank zitten’ aan huiselijke begrippen als ‘stoel’ en ‘zit’ wordt gelinkt. Deze structuur heet een transformer-model, en vandaar ‘GPT’: Generative Pre-trained Transformer.

Wanneer je nu een prompt invoert, zet de chatbot deze eerst om in vectoren die de contextuele betekenis weergeven. Deze worden vervolgens vergeleken met de LLM-parameters, waarna het model stapsgewijs de meest waarschijnlijke volgende tokens voorspelt. Uiteindelijk wordt deze tokenrij naar woorden omgezet en krijg je als gebruiker een antwoord terug.

De positionering van (een homoniem als) ‘bank’ in deze vector zal ook afhangen van de context.

2 RAG-dataverwerking

Wanneer je zelf databronnen toevoegt, zoals docx- of pdf-bestanden, of zelfs afbeeldingen, is het onrealistisch dat het LLM hiervoor opnieuw een trainingsfase doorloopt. Dit proces kost namelijk veel tijd en miljoenen euro’s. Daarom wordt gebruikgemaakt van technieken als RAG. Om RAG toe te passen, worden vectordatabases, zoals LanceDB en Pinecone, of document-retrievalsystemen, zoals Elasticsearch en Haystack, ingezet.

Bij vectordatabases worden tekstdata door de ingebouwde ‘embedder’ vooraf omgezet in vectoren, vergelijkbaar met een LLM. Deze vectoren worden opgeslagen in een database die doorzoekbaar is op basis van vectorovereenkomsten. Dit maakt ze geschikt voor contextueel en semantisch zoeken, veel meer dan met traditionele SQL-databanken mogelijk is.

Document-retrievalsystemen slaan de data als tekst op, vaak in gestructureerde velden, waardoor full-text search mogelijk is op basis van trefwoorden en tekstuele overeenkomsten. Deze systemen zijn meer geschikt voor exacte tekstopzoekingen.

Interessante achtergrondinformatie over vectordatabases en hun relatie tot LLM’s vind je onder meer hier.

Tekstdata worden door de ingebouwde embedder in een vectordatabase ondergebracht.

3 RAG-zoekopdrachten

Hoe verloopt een RAG-zoekproces over het algemeen? Eerst upload je alle gewenste documenten naar het systeem. De tekstdata worden daarna, via een lokaal (Ragflow, AnythingLLM) of cloudgebaseerd (NotebookLM) embedding-model, in kleine stukken verdeeld en in een vectordatabase opgeslagen, lokaal of in de cloud.

Wanneer je nu een prompt invoert, wordt deze eveneens door het embedding-model gevectoriseerd. De vectordatabase zoekt vervolgens naar relevante tekstfragmenten op basis van overeenkomsten, waarna de relevantste fragmenten worden opgehaald. Deze fragmenten worden nu gecombineerd met je originele prompt en samen naar het LLM-model gestuurd, lokaal of via een API(-sleutel) naar een cloudmodel als ChatGPT. Het gegenereerde antwoord wordt daarna teruggestuurd naar je systeem.

Draait het RAG-systeem lokaal, dan worden dus alleen de relevante fragmenten en je prompt naar de cloud gestuurd, tenzij ook de chatbot lokaal draait. In dit geval blijft alles lokaal. Je volledige documenten en de bijbehorende vectoren blijven hoe dan ook lokaal, tenzij het hele RAG-systeem in de cloud draait.

Een typisch RAG-scenario: de prompt en (alleen) de relevante data gaan naar het LLM-model.

4 NotebookLM

Je weet nu ongeveer wat je met een RAG-systeem kunt en hoe dit onderliggend werkt. Hoog tijd nu om zo’n systeem aan de tand te voelen. We beginnen met een cloudgebaseerd RAG-systeem, Google NotebookLM, dat vooral geschikt is als privacy voor jou minder belangrijk is (al claimt Google je persoonsgegevens niet te gebruiken om NotebookLM te trainen).

Ga naar https://notebooklm.google en klik op de knop NotebookLM proberen. Meld je aan met een persoonlijk Google- of Google Workspace-account.

Je merkt dat er standaard al een notebook is aangemaakt: Introduction to NotebookLM. In het Bronnen-menu aan de linkerkant kun je zeven reeds toegevoegde documenten bekijken. Klik op een document voor een geautomatiseerde samenvatting en de belangrijkste aanklikbare onderwerpen. In het document NotebookLM Features lees je bijvoorbeeld welke documenttypes je kunt uploaden. Je kunt hierover open vragen stellen in het chatvenster, zoals: ‘Met welke types bronbestanden kan NotebookLM precies overweg?’ Het antwoord baseert zich grotendeels op tekstfragmenten uit dit document, zoals zichtbaar bij de genummerde bronverwijzingen.

De bot geeft bij de prompt netjes aan hoeveel bronnen hij kan raadplegen (zeven in dit geval). Stel je een vraag als ‘Is NotebookLM een Retrieval Augmented Generation-systeem (RAG)’, dan krijg je een gefundeerd antwoord met verwijzingen naar een of meer documenten, ook al wordt ‘RAG’ niet expliciet in deze documenten vermeld. NotebookLM vult namelijk antwoorden aan met eigen trainingsdata (van Gemini Pro in dit geval) wanneer dat zinvol is. Vragen die geen verband houden met je documenten blijven echter onbeantwoord.

Desnoods haalt NotebookLM aanvullende informatie uit de eigen trainingsdata op.

5 Bronnen toevoegen aan NotebookLM

We laten je zien hoe je een eigen notebook samenstelt. Een notebook kun je zien als een project dat uit meerdere documenten bestaat, vergelijkbaar met een map met bestanden. Klik op het pictogram linksboven om een overzicht van bestaande notebooks te zien. Kies hier + Nieuwe maken om documenten toe te voegen. Dit kunnen lokale bestanden zijn, zoals pdf’s, txt-bestanden en diverse audioformaten met spraak, maar ook documenten en presentaties uit Google Drive, links naar websites, publieke YouTube-video’s (met onderschriften) of tekst van het klembord. Per notebook kun je maximaal vijftig bronnen uploaden, elk tot 200 MB groot.

Audiobestanden worden automatisch intern getranscribeerd, zodat je er vragen over kunt stellen. Met de knop + Bron toevoegen voeg je meer bronnen toe aan een geselecteerd notebook. Met vinkjes bepaal je welke bronnen de dienst mag gebruiken bij vragen. Je kunt ook anderstalige documenten uploaden en in je voorkeurstaal, zoals Nederlands, vragen stellen en antwoorden ontvangen. De taalvoorkeur stel je in via de instellingen van je Google Account.

Ook anderstalige bronnen (rechts: een pdf in Adobe Reader) kun je meteen bestuderen en bevragen in je eigen taal.

6 Speciale notities in NotebookLM

Wil je antwoorden bewaren, klik dan op Notitie toevoegen. De notitie wordt opgeslagen onderaan het rechterdeelvenster Studio. Hier vind je ook nog allerlei andere knoppen:

Je kunt notebooks delen met andere Google-gebruikers als Kijker of Bewerker, maar je kunt op elk moment ook weer de toegang intrekken. Wie NotebookLM in Pro gebruikt, kan de chatresponses verder bijsturen en meer notebooks, bronnen, vragen en overzichten maken. Dit abonnement biedt tot 500 notebooks, elk met maximaal 300 bronnen, en dagelijks 500 chatvragen en 20 audio-overzichten (meer informatie vind je hier).

Van een tijdlijn over studiemateriaal tot een heuse podcast met slechts enkele muisklikken.

7 Cloud versus lokaal

Tools als NotebookLM zijn bijzonder nuttig voor het bestuderen, analyseren en kritisch bevragen van zowel tekst- als audiobronnen. Een nadeel is dat je bronnen naar de cloud moet uploaden. Dat kan onhandig en tijdrovend zijn en vormt altijd een risico voor de privacy, ook al zegt Google deze data niet voor trainingsdoeleinden te gebruiken.

Met de juiste tools kun je dit proces ook deels of volledig lokaal uitvoeren, zodat er weinig tot geen data online komen. Een geschikte oplossing is de gratis tool AnythingLLM, een opensource-framework waarmee je LLM’s kunt beheren en gebruiken, zowel in de cloud (meestal via API’s) als lokaal. Je kunt het systeem bovendien uitbreiden met eigen data via RAG.

Het hele systeem van AnythingLLM kan ook in de cloud worden gehost. Zo’n gehoste oplossing kost ongeveer 50 dollar (ca. 48 euro) per maand voor vier gebruikers en honderd documenten) of 99 dollar (ca. 95 euro) per maand voor grotere teams of databibliotheken.

Wil je volledige controle, dan kun je zowel dataopslag, embedder, vectordatabase als het LLM-model lokaal draaien. Hosting kan op een eigen pc of server, bijvoorbeeld als uitvoerbare applicatie voor Windows, macOS of Linux. In Linux gebruik je bijvoorbeeld dit commando:

Een andere optie is om een dockercontainer te gebruiken voor een meer geïsoleerde en schaalbare omgeving.

AnythingLLM laat zich makkelijk installeren voor diverse platformen.

8 AnythingLLM

We tonen hier hoe je met de desktopapplicatie (versie 1.7.2 in ons geval) voor Windows (x64) aan de slag kunt. Je installeert deze suite met diverse AI-tools via het uitvoerbare bestand in slechts een paar muisklikken, waarna de suite direct klaar is voor gebruik. De systeemeisen hangen af van wat je wilt doen, zoals het gebruik van een lokale embedder, vectordatabase en/of LLM. Officieel zijn 2 GB geheugen, een dualcore-cpu en 5 GB opslagruimte toereikend, maar dit zijn absolute minimumwaarden, geschikt als je vooral externe diensten (zoals in de cloud) gebruikt.

Bij de eerste keer opstarten van AnythingLLM klik je op Get started. Je selecteert vervolgens een geschikte LLM-provider voor het genereren van responses op basis van je prompts en meegestuurde tekstfragmenten. Standaard wordt hier AnythingLLM voorgesteld, die onderliggend Ollama gebruikt (zie het kader 'Ollama en RAGflow’). Kies uit de veertien voorgestelde LLM’s, met onder meer modellen van Meta, Microsoft, Google en Mistral. De meeste zijn tekstmodellen, maar een paar zijn multimodaal en ondersteunen in principe ook afbeeldingen. Bij elk model staat een GB-waarde die aangeeft hoeveel geheugen nodig is (bij voorkeur VRAM van de gpu). Laat je keuze mede hierdoor bepalen. Selecteer een model zodat de aanduiding Active verschijnt en druk op de rechterpijlknop.

Je kiest zelf de LLM die je binnen je werkruimte in AnythingLLM wilt gebruiken: lokaal of extern.

9 Werkruimtes

Je komt op een overzichtspagina terecht waar je naast de gekozen LLM (in dit voorbeeld AnythingLLM x Ollama) ook de standaard geselecteerde embedder (Anything LLM Embedder) en de vectordatabase (LanceDB) ziet. AnythingLLM kiest bewust voor lokaal werkende oplossingen om je privacy te beschermen. Je kunt deze instellingen later wijzigen, maar bevestig nu met de rechterpijlknop. Klik eventueel op Skip Survey en vul de naam in van je eerste werkruimte. Een werkruimte functioneert als container voor documenten en gesprekken rond een specifiek thema of project, zodat je gestructureerd kunt werken.

Nadat je op de rechterpijlknop hebt gedrukt, verschijnt het hoofdvenster van AnythingLLM: links zie je de werkruimtes en rechts een welkomstvenster. Via de knop + Nieuwe Werkruimte kun je extra werkruimtes aanmaken. Een naam geven is voldoende, omdat nieuwe werkruimtes standaard de net ingestelde algemene instellingen overnemen.

Klik op het tandwielpictogram bij een werkruimte. Op het tabblad Algemene instellingen kun je de naam wijzigen of de werkruimte verwijderen. Weet wel dat alles wat je embed in de vectordatabase van toegevoegde bronbestanden verdwijnt bij verwijdering. De bronbestanden zelf blijven behouden.

Je kunt werkruimtes maken, benoemen en ook weer verwijderen.

10 Bronbestanden

Je voegt bronbestanden als volgt aan je werkruimte toe. Klik vanuit het hoofdvenster op de uploadpijl naast de werkruimte. Er opent een dialoogvenster met twee knoppen: Documents en Data Connectors. Via Documents kun je diverse bestandstypes uploaden, zoals txt-, pdf-, csv- en xls(x)-bestanden, of ze direct verslepen naar het venster. Deze bestanden worden door de ingebouwde document-processor geanalyseerd (waarbij ze worden opgesplitst in brokken (chunks) van een instelbaar aantal tokens) en vervolgens in het deelvenster My Documents geplaatst. Documenten die je eerder in andere werkruimtes hebt toegevoegd, zijn hier ook beschikbaar (met de indicatie Cached). Je kunt ook naar webpagina’s of online documenten verwijzen door de url in te voeren en op Fetch website te klikken. Toegevoegde documenten worden standaard geplaatst in de map custom-documents, maar je kunt ze ook organiseren in nieuwe mappen via + New Folder.

Selecteer documenten die je wilt gebruiken in de werkruimte en klik op Move to Workspace. Controleer ook de knop Data Connectors. Hiermee kun je (online) documenten ophalen via diensten als GitHub Repo, GitLab Repo en Confluence, of zelfs YouTube-transcripts en webpagina’s via Bulk Link Scraper. Bij deze scraper vul je een url in, plus de gewenste linkdiepte en het maximaal aantal te lezen pagina’s. Deze gegevens worden dan eveneens aan je documenten toegevoegd.

Bevestig met Save and embed om de documenten in de vectordatabase te embedden. Dit proces kan, afhankelijk van de hoeveelheid data, wel even duren.

Voeg alle gewenste bronbestanden (zoals documenten of webpagina’s) toe aan het systeem.

11 Chatomgeving

In het hoofdvenster open je de gewenste werkruimte. Standaard is er al één thread actief (Default): een conversatie tussen jou en de LLM. Je kunt extra threads aanmaken via + New Thread. Voer je prompts in en de LLM geeft (hopelijk relevante) antwoorden op basis van de doorgestuurde tekstfragmenten. Klik op Show Citations om te zien welke bronnen zijn gebruikt. Door op een bron te klikken, zie je de specifieke tekstfragmenten. Je kunt prompts ook inspreken (microfoon-pictogram) en de antwoorden laten voorlezen (luidspreker-pictogram).

Daarnaast zie je een paperclip-pictogram voor het ad hoc uploaden van extra documenten en een pictogram voor slash-commando’s en agents. Het standaard beschikbare slash-commando is /reset, waarmee je je chatgeschiedenis wist en een nieuwe sessie start. Voeg via Add a New Preset eigen commando’s toe, zoals /vertaal met een prompt als ‘Vertaal het zojuist gegeven antwoord naar het Engels’ en Engelse vertaling als beschrijving. Deze commando’s komen automatisch ook beschikbaar in je andere threads en werkruimtes.

Overigens kun je je chatgeschiedenis (van alle werkruimtes) ook bekijken, exporteren en verwijderen via het moersleutel-pictogram, in de categorie Beheerder / Werkruimte Chats.

Slash-commando’s: handig voor vaak gebruikte prompts.

12 Agents

Agents functioneren als autonome modules die AI-modellen gebruiken om specifieke taken zelfstandig uit te voeren, zoals informatie verwerken of acties uitvoeren op basis van ingestelde parameters. Klik op het moersleutel-pictogram linksonder (Open settings) en navigeer naar Agent Vaardigheden. Hier vind je standaard zeven geïntegreerde agents, waarvan je er vier kunt in- of uitschakelen, zoals Generate charts en Web Search.

We nemen deze laatste als voorbeeld. Activeer deze, selecteer een SERP (Search Engine Results Provider), bijvoorbeeld DuckDuckGo (bij sommige moet je wel nog een API-sleutel invullen). Bevestig met Save. Laat nu in de chatomgeving je prompts voorafgaan door @agent om automatisch geactiveerde en relevante agents op te roepen. Zo kan de agent actuele informatie van internet ophalen, waarbij standaard tot tien zoekresultaten worden verwerkt.

Verwant aan agents zijn de ‘agent skills’. Open de rubriek Community Hub en ga naar Explore Trending. Klik bij een skill op Import en bevestig met Import Agent Skill. Ga daarna terug naar Agent Vaardigheden, waar de skill is toegevoegd. Schakel de skill in om deze beschikbaar te maken.

Met en zonder zoekopdrachten op het web: een merkbaar verschil.

13 Instellingen

Via Open settings kun je op algemeen niveau diverse onderdelen aanpassen. In de categorie AI Providers wijzig je bijvoorbeeld de LLM, Vector Database en Inbedder, zoals een cloudgebaseerde dienst als OpenAI, Pinecone of Gemini. Voor veel opties is een API-sleutel vereist, die vaak niet gratis is. Je stelt hier ook spraak-naar-tekst- (standaard: Local Whisper) en tekst-naar-spraak-providers in. Voor tekst-naar-spraak is standaard de lokale provider PiperTTS ingesteld, maar je kunt bijvoorbeeld ook een bekende dienst als ElevenLabs kiezen (met API).

Bij Aanpassing stel je het thema, de taal en de automatische berichten voor gebruikers in. Deze instellingen gelden standaard voor alle werkruimtes, maar kunnen op werkruimteniveau worden overschreven. Klik op het tandwielpictogram naast een werkruimte om deze opties aan te passen.

In het tabblad Chat Instellingen kies je een specifieke LLM Provider of stel je de Chatmodus in. Standaard staat dit op Chat, maar met de optie Query gebruikt het systeem uitsluitend je eigen documentcontext voor responses, zonder de getrainde dataset van de LLM te raadplegen. Hier bepaal je ook hoeveel eerdere chats worden meegenomen (standaard 20) en met welke achterliggende prompt de werkruimte rekening moet houden.

Op het tabblad Agent Configuratie kun je agenten en skills selecteren die specifiek voor deze werkruimte gelden. Bevestig alle aanpassingen telkens met de voorziene knoppen.

Je kunt ook instellingen vastleggen die specifiek zijn voor de geselecteerde werkruimte.

De Fairphone 6 is de meest duurzame smartphone die je kunt kopen, maar ook de meest toegankelijke telefoon van het - Nederlandse! - merk tot dusver. De Fairphone 6 is een smartphone die voor iedereen boeiend is, vertelt de fabrikant vol trots. Is dat echt zo? Je leest het in deze Fairphone 6-review.

Het verhaal van Fairphone is nobel: het maakt smartphones (en audioproducten) met respect voor mens en milieu, onder andere door zoveel mogelijk duurzaam gewonnen grondstoffen te gebruiken en Chinese fabrieksarbeiders goed te behandelen en te betalen. De telefoons zelf zijn deels door jou als gebruiker te repareren en krijgen vele jaren software-updates. Alles voor een zo duurzaam mogelijke smartphone die jij zo lang mogelijk kunt gebruiken. Een streven waar niemand op tegen kan zijn, maar een groot verkoopsucces zijn Fairphones nooit geworden. Wij denken dat dat onder andere komt omdat Fairphone vaak koos voor technisch wat minder goede onderdelen, waardoor een Fairphone op papier en in de praktijk minder goed presteerde dan even dure – maar veel minder duurzame – smartphones van andere merken. 

©Rens Blom

De batterij kun je zelf uit de smartphone halen.

©Rens Blom

De batterij uit de behuizing.

©Rens Blom

Een nieuwe batterij is zo in de smartphone te stoppen.

De Fairphone 6 moet dat verhaal veranderen. Het 193 gram wegende toestel is net als zijn voorgangers erg duurzaam, krijgt updates tot 2033 en is grotendeels zelf te repareren. Fairphone belooft die reserve-onderdelen ook te blijven verkopen tot 2033. Bovendien krijg je vijf jaar garantie op de hardware van de smartphone, tegenover twee jaar die de meeste andere merken bieden. Tot zover de aspecten die Fairphone interessant maken voor de bekende doelgroep. 

©Rens Blom

Prima specificaties

Fairphone heeft echter ook stappen gezet om zijn nieuwste smartphone interessanter te maken voor een grotere doelgroep. In de Fairphone 6 zitten meer gangbare specificaties, zoals een prima Qualcomm-processor en — net als in de Fairphone 5 – 8 GB werkgeheugen en 256 GB opslagcapaciteit. De Fairphone 6 heeft een beter oledscherm gekregen. Dat scherm is met 6,3 inch redelijk goed met één hand te bedienen, oogt soepel dankzij de 120Hz-verversingssnelheid en kan ook op andere vlakken aardig meekomen met de concurrentie. 

©Rens Blom

De camera's zijn ook vernieuwd en bevallen ons heel aardig. Met de 50megapixel-hoofdcamera schiet je in veel omstandigheden realistische foto's en de 13megapixel-groothoekcamera doet ook keurig zijn werk. Er zijn in dit prijssegment wel smartphones met nog betere camera's. Voor de batterij geldt hetzelfde. De Fairphone 6 beschikt over een 4415mAh-accu die probleemloos een dag meegaat, maar daar houdt het op. Veel concurrerende toestellen hebben grotere accu's en gaan langer mee. Opladen doet de Fairphone 6 met maximaal 30 watt via usb-c, waardoor de accu snel genoeg vol zit. 

Rustgevende modus

Om een bredere doelgroep aan te spreken, heeft Fairphone meer gedaan dan een technisch fijne smartphone maken. De Fairphone 6 heeft echt een eigen smoel, komt – ondanks dat je hem grotendeels uit elkaar kunt schroeven – degelijk over en houdt prettig vast. Een speciale knop laat je overschakelen naar een rustgevende modus met slechts vijf apps, zonder meldingen. Helaas ervaren wij nogal wat bugs in deze modus.

©Rens Blom

De rustgevende modus.

©Rens Blom

Met deze gele knop schakel je de rustgevende modus in en uit.

We vinden het ook leuk en slim bedacht dat je officiële accessoires kunt kopen om op de achterkant te schroeven. Denk aan een kaarthouder, nekkoord en verticaal rubber handvat voor meer grip. De accessoires bevestigen en verwijderen gaat erg eenvoudig en doet ons veel denken aan de aanpak van de concurrerende CMF Phone 1 die begin 2024 uitkwam. 

©Rens Blom

©Rens Blom

©Rens Blom

Wat CMF niet doet en andere merken vrijwel ook niet, is jou de telefoon laten openschroeven om onderdelen als het scherm, de batterij en luidspreker te vervangen bij schade of een defect. Fairphone doet dit wel en profileert zich zo niet alleen als een duurzaam merk, maar ook als een merk dat jou als gebruiker verder helpt bij problemen. Die filosofie waarderen we.

Software nog met bugs

Fairphone belooft zijn nieuwste smartphone tot 2033 software-updates te geven, een belofte die bij oude toestellen is waargemaakt. Het merk heeft langer nodig dan andere fabrikanten om updates uit te rollen, maar heeft wel een lange adem. Opmerkelijk is dat wij en veel andere vroege gebruikers nogal wat softwareprobleempjes ervaren met de Fairphone 6. Een topman van Fairphone (h)erkent de bugs en belooft deze zomer updates met oplossingen. Fijn, maar als vroege koper kunnen de eerste weken tot maanden met je nieuwe Fairphone 6 dus ook frustrerend zijn.  

©Rens Blom

Dan blijft alleen nog de prijs over. De eerste Fairphones waren niet heel duur, maar technisch ook niet zo geavanceerd. De Fairphone 5 uit 2023 was technisch een stuk beter, maar kostte een serieuze 699 euro. We vinden het dan ook een goede stap dat de Fairphone 6 verschijnt voor 599 euro – een prijs die in potentie meer mensen aanspreekt. Zeker omdat de smartphone technisch echt prima bevalt.

Conclusie: Fairphone 6 kopen?

De Fairphone 6 is de meest duurzame smartphone die je kunt kopen, wat een goed gevoel geeft. Je profiteert er zelf ook van, want het toestel is eenvoudig te repareren en krijgt liefst acht jaar software-updates. Tel daar een prima gebruikservaring bij op en je kunt voor 599 euro een erg interessante smartphone kopen. Een smartphone die wij om de combinatie van genoemde redenen veel mensen kunnen aanraden, al moeten vroege kopers dus rekening houden met bugs in de software.

Begint je oude ratelende Windows-computer nog net niet te roken? Dikke kans dat de pc of laptop met LibreELEC weer loopt als een zonnetje. Dit lichtgewicht besturingssysteem telt slechts één programma: Kodi. En wat voor een, want eigen opgeslagen films, series en muziek verschijnen in een fraaie bibliotheek. Bouw met behulp van gratis software je eigen media-pc!

Op exact 14 oktober 2025 vervalt de ondersteuning voor Windows 10. Pc’s en laptops die wegens hardwarebeperkingen niet naar versie 11 kunnen upgraden, ontvangen vanaf die datum geen (veiligheids)updates meer. Met LibreELEC geef je een gedateerde computer een tweede leven. Na het nodige instelwerk verbind je de kersverse media-pc met een televisie, zodat je in vol ornaat van mooie videocontent kunt genieten.

Nut van een media-pc

Zo’n beetje elke hedendaagse smart-tv heeft toegang tot Netflix, Disney+, Amazon Prime Video en consorten. Waarom zou je dan een media-pc met lokaal opgeslagen mediabestanden op de computer aansluiten? Het antwoord daarop is ietwat omstreden. In illegale downloadnetwerken als bittorrent en usenet (nieuwsgroepen) liggen er nog altijd volop films, series, documentaires en muziek voor het oprapen. Bovendien was downloaden voor eigen gebruik tot het jaar 2014 tot op zekere hoogte toegestaan. Kortom, misschien heb je nog wel ergens een harde schijf of NAS met talloze mediabestanden liggen. Creëer daarvan een gelikte bibliotheek en toon die op een televisie of computermonitor.

Lage systeemeisen

LibreELEC is een zogeheten Linux-distributie met lage systeemeisen. De ontwikkelaar geeft op zijn website geen uitsluitsel over welke processorsnelheid en hoeveel werkgeheugen je minimaal nodig hebt. Het is dus een kwestie van uitproberen. Met een computer van pakweg tien jaar oud kom je vermoedelijk al een heel eind.

Naast reguliere pc’s en laptops is LibreELEC ook voor andere apparaten beschikbaar. Zo kun je dit besturingssysteem bijvoorbeeld op een geschikte singleboardcomputer installeren, zoals een Raspberry Pi. Het voordeel daarvan is dat je tegen lage kosten een volwaardige media-pc inricht.

Opslagmedium prepareren

Je voert de installatie van LibreELEC straks vanaf een SD-kaart of usb-stick uit. Bedenk goed dat je daarmee alle huidige opgeslagen gegevens kwijtraakt. Stel deze data zo nodig dus eerst veilig. Je gaat het opslagmedium nu met het hulpprogramma LibreELEC USB-SD Creator prepareren. Gebruik hiervoor een willekeurige pc, laptop of Mac.

Download LibreELEC USB-SD Creator. Er zijn versies voor Windows en macOS beschikbaar. Zodra je op het installatiebestand dubbelklikt, verschijnt er mogelijk eerst een waarschuwing. Dat komt omdat de beveiligingsmodule van Windows de uitgever niet herkent. Je kunt de installatie gewoon uitvoeren, want het programma is volkomen veilig.

Prik de SD-kaart of usb-stick in de computer en start LibreELEC USB-SD Creator op. Klik onder Kies versie op het uitrolmenu. Als je het besturingssysteem op een normale pc of laptop gaat installeren, kies je Generic (AMD/Intel). Je bevestigt vervolgens met Download, waarna je een lokale opslagmap selecteert. Wanneer je onder Kies uw USB stick of SD kaart het juiste opslagmedium hebt aangewezen, klik je als laatste op Schrijf / Yes.

Selecteer de juiste versie van LibreELEC om een opstartbare SD-kaart of usb-stick te genereren.

Opstartbare usb-stick of SD-kaart

Je hebt nu de pc of laptop nodig waarop je LibreELEC wilt installeren. Stop daarin de SD-kaart of usb-stick. De bedoeling is dat je dit systeem vanaf het zojuist geprepareerde externe opslagmedium gaat opstarten. Je regelt dat door in een specifiek menu van het moederbord de SD-kaart of usb-stick als eerste opstartschijf te selecteren. Roep dit zogeheten BIOS- of UEFI-menu op door tijdens de opstartfase van de pc of laptop op een specifieke sneltoets te drukken. Dat is bijvoorbeeld F10, F2 of Delete. De exacte toets verschilt per systeem.

Heb je het BIOS- of UEFI-menu eenmaal gevonden, dan navigeer je naar Boot of een soortgelijk onderdeel. Zorg ervoor dat het juiste opslagmedium als eerste opstartschijf is geselecteerd. Je herkent een SD-kaart of usb-stick doorgaans aan de naam van de fabrikant. Bewaar als laatste de wijzigingen en start de computer op.

©PXimport

Regel in het BIOS- of UEFI-menu dat de computer vanaf het externe opslagmedium opstart.

Installatie starten

Hoog tijd om de installatie van LibreELEC te starten! Als het goed is, komt vanzelf het gekleurde logo van deze Linux-distributie tevoorschijn. Na even wachten zie je een blauw scherm met een ietwat Spartaans ogend menu. Selecteer Install LibreELEC en bevestig met Enter. Heeft jouw computer meerdere schijven? Bepaal dan op welke opslagdrager je het besturingssysteem wilt installeren en druk nogmaals op Enter. Je selecteert in de volgende schermen tweemaal Yes, waarna je wederom op Enter drukt. De installatie wordt nu gestart. Haal na afloop de usb-stick of SD-kaart uit de computer en druk nog een keer op de Enter-toets. Je gaat nu met de pijltjestoetsen naar Reboot en drukt – je raadt het al – nog een laatste keer op Enter.

Zodra LibreELEC succesvol vanaf het externe opslagmedium opstart, verschijnt dit logo.

Instellingen LibreELEC

Het is gedaan met die lelijke Spartaanse installatiemenu’s, want het openingsscherm van dit besturingssysteem ziet eruit om door een ringetje te halen. Je gaat in het welkomstvenster eerst enkele instellingen van LibreELEC aanpassen.

Klik onder Language op het uitrolmenu en kies Dutch.

Wijzig de taal van het besturingssysteem meteen naar het Nederlands.

Via Volgende geef je het systeem desgewenst een andere hostnaam. Dat is met name handig voor de herkenbaarheid van de media-pc binnen het thuisnetwerk. LibreELEC vereist een internetverbinding. Op die manier kan het besturingssysteem verse systeemupdates, filmcovers en overige informatie ophalen. Indien de computer niet met een netwerkkabel is verbonden, klik je in het volgende venster op de naam van jouw thuisnetwerk. Kies Verbinden en typ het wifi-wachtwoord. Sluit het venster met OK. Achter de netwerknaam verschijnt een ip-adres.

Misschien wil je de mediabibliotheek van de media-pc op den duur vanaf andere apparaten beheren. In dat geval is het verstandig om in het volgende venster alvast de verbindingsopties SSH en Samba te activeren. Sluit met tweemaal Volgende het welkomstvenster.

Voor een goede werking koppel je de media-pc aan jouw (draadloze) thuisnetwerk.

Navigeren in Kodi

Als je het besturingssysteem LibreELEC opstart, kom je automatisch in Kodi terecht. Dit populaire mediaprogramma kun je volledig naar eigen smaak finetunen. Je gebruikt het touchpad van een laptop of een normale muis om door de menu’s te navigeren. Zit je ergens diep in Kodi en kun je niet terug? Met de Escape-knop van het toetsenbord kun je altijd weer naar het voorgaande venster teruggaan.

Films importeren

In een ideale situatie overspoel je Kodi met films, zodat het programma daarvan een mooie mediabibliotheek kan opbouwen. Staan de films op een externe harde schijf, ssd of usb-stick? Sluit dit opslagmedium dan op de nieuwbakken media-pc aan.

Navigeer vanuit het beginvenster achtereenvolgens naar Speelfilms / Ga naar bestandensectie / Toevoegen video’s / Bladeren / Root bestandsysteem / media en wijs het bewuste opslagstation aan. Selecteer een map met films en klik op OK. Je bedenkt voor deze bestandslocatie eventueel een passende naam, waarna je bevestigt met OK.

Je gaat nu inhoud aan de map toewijzen. Op basis van deze gegevens haalt Kodi de juiste filmgegevens op bij een online informatiebron. Klik op Deze map bevat en kies Speelfilms.

Met de juiste instellingen plukt Kodi filmgegevens van het web.

Heb je een map met series aangewezen, dan kun je hier als alternatief ook Series kiezen. Klik ook nog even op Instellingen en selecteer bij Voorkeurstaal de optie nl-NL. Ga daarna naar Fanart.tv en kies nl achter Taal voor fanart.tv achtergrond. Klik tweemaal op OK en Ja om de films in Kodi te tonen.

Kodi creëert van alle mediabestanden een prachtige bibliotheek met filmcovers.

Films in netwerk

Kodi kan ook films van andere apparaten binnen jouw thuisnetwerk importeren, zoals een pc of NAS. Hiervoor bestaan verschillende mogelijkheden. Een handige methode is om eerst een mediaserver met films op een pc of NAS in te stellen. Er zijn voor dit doeleinde diverse toepassingen beschikbaar. Op een Synology-NAS gebruik je hiervoor bijvoorbeeld de app Mediaserver, terwijl je op een pc de freeware Universal Media Server kunt installeren.

Je past in Kodi eerst even een instelling aan. Klik in het beginvenster bovenaan op het tandwielpictogram om de instellingen te openen. Ga vervolgens naar Diensten / UPnP/DLNA en activeer de optie UPnP-ondersteuning inschakelen.

Na een aanpassing in de instellingen kan Kodi met andere mediaservers communiceren.

Daarnaast loont het de moeite om de opties Deel mijn bibliotheken en Toestaan op afstand bedienen via UPnP in te schakelen. Je kunt de Kodi-bibliotheek dan namelijk ook op andere apparaten benaderen, zoals een smart-tv. Stream de films zo over het thuisnetwerk.

Keer terug naar het beginvenster en ga naar Video’s / Bestanden / Toevoegen video’s / Bladeren / UPnP-apparaten en kies de gewenste mediaserver. Je selecteert de goede map en klikt tweemaal op OK.

Voeg in Kodi een mediaserver met films toe.

Tijd voor popcorn!

Zin in een filmpje? Voordat je de videoweergave start, wil je misschien eerst weten waar het verhaal over gaat. Klik met de rechtermuisknop op een filmcover en kies Informatie. Er opent een vers scherm met onder andere een korte Nederlandse beschrijving en een overzicht van de belangrijkste acteurs. Je bekijkt zelfs een trailer, al dien je dan wel eerst een add-on met YouTube-toegang te installeren.

In feite creëer je met Kodi je eigen ‘Netflix’ vol met filminformatie.

Klik op Afspelen om de film te starten. Via het spraakballonnetje onderaan schakel je zo nodig Nederlandstalige ondertitels in. Wanneer die ontbreken, komt de optie Download ondertiteling goed van pas. Hiervoor is het wel een voorwaarde dat je een ondertiteldienst hebt toegevoegd (zie volgende paragraaf).

Soms zijn er meerdere audiosporen beschikbaar. Zo kun je veel animatiefilms in het Engels óf Nederlands volgen. Open via het tandwiel rechtsonder de Instellingen en klik op Audio-instellingen. Selecteer nu achter Audiospoor de juiste optie.

Kodi speelt films in een hoge resolutie inclusief ondertitels af.

Belangrijke instellingen

Kodi heeft een heleboel instellingen. Het zijn er zelfs zó veel dat we er met gemak een compleet artikel aan kunnen wijden. In plaats daarvan nemen we de belangrijkste opties met je door. Klik in het beginvenster linksboven op het tandwielpictogram om de instellingen te openen. Via Add-ons / Installeer van repository / Alle repositories kun je allerlei extensies toevoegen. Denk bijvoorbeeld aan ondertiteldiensten, informatieleveranciers en zelfs spelletjes. Probeer gerust eens iets uit door de betreffende extensie te installeren.

Ga in het instellingenmenu naar Systeem / Beeldscherm. Standaard laat Kodi alleen de basisopties zien. Klik daarom linksonder een paar keer op het tandwiel om alle opties te tonen. In dit menu kun je de maximale resolutie en vernieuwingsfrequentie instellen. Tot slot is het onderdeel Audio de moeite waard. Bepaal hier uit welke speakers je geluid wilt horen.

Het uitgebreide instellingenmenu van Kodi bevat meerdere rubrieken.

Maximaal kijkgenot

Heb je Kodi volledig naar eigen wens ingesteld? Mooi, want dan kun je eindelijk eens in alle rust van die mooie film of serie genieten. Uiteraard doe je dat het liefst op een groot scherm. De meeste laptops en pc’s hebben een HDMI-uitgang, zodat je een televisie als veredeld computerscherm kunt aansluiten. Voor nog meer comfort is de aanschaf van een geschikte afstandsbediening het overwegen waard. Veel kijkplezier!