Digitale tools en technieken hebben vaak twee kanten. Ze kunnen worden ingezet voor nuttige en legitieme doeleinden, maar zijn tegelijkertijd soms ook in trek bij mensen met minder goede intenties. In dit artikel ligt de focus uiteraard op de ‘fair use’ van dergelijke software.

Dual-use technologie verwijst naar tools en technieken die zowel voor civiele als militaire doeleinden gebruikt kunnen worden. In dit artikel gebruiken we deze term voor software waarmee je legaal aan de slag kunt gaan, maar die sommigen ook voor minder nobele activiteiten aanwenden. Dit betreft meer toepassingen en diensten dan je misschien denkt. Veelal gaat het om het (vaak via encryptie) ontoegankelijk maken of het verbergen van privacygevoelige gegevens – en soms die van jezelf, wat dan anonimiseren heet. Maar het kan ook de andere richting uitgaan: soms staat er een slot op bepaalde producten of informatie terwijl je er, om de juiste redenen of na legitieme autorisatie, recht op hebt om toegang te krijgen.

De tools en technieken zijn op zichzelf amoreel; het is aan de gebruiker om ethisch verantwoord met deze middelen om te gaan. We gaan er dan ook vanuit dat je besproken software en diensten enkel voor (juridisch en moreel) acceptabele doeleinden inzet. De ‘duistere’ kanten laten we hier bewust onvermeld.

Volume-encryptie

Stel: je hebt veel privacygevoelige informatie die je wilt beschermen. Volume-encryptie is hier een uitstekende oplossing voor. Windows Pro en hogere versies bieden BitLocker, maar je kunt ook de gratis opensource-tool VeraCrypt gebruiken (beschikbaar voor diverse platformen).

Installeer de tool en start deze op voor het aanmaken van een versleuteld volume dat ook bij forensisch onderzoek verborgen blijft.

Klik op Volume aanmaken en kies voor Een versleutelde bestandscontainer aanmaken. Optioneel kies je voor een Verborgen VeraCrypt-volume. Ga verder in Normale modus, geef een pad en de naam voor een nieuw bestand op. Klik tweemaal op Volgende, stel de grootte van het buitenste volume in, voer een wachtwoord in en klik weer tweemaal op Volgende en dan op Formatteren. Na het formatteren klik je op Volgende en Ja totdat je bij de set-up van je verborgen volume komt. Klik weer tweemaal op Volgende, stel de grootte van dit verborgen volume in, voer een wachtwoord in en volg dezelfde stappen om te formatteren. Sluit af en keer terug naar het hoofdvenster.

Selecteer een vrije stationsletter, klik op Bestand selecteren, navigeer naar het zojuist gemaakte bestand, klik op Koppelen en voer het wachtwoord van je verborgen volume in. Je volume is nu toegankelijk via de gekozen stationsletter. Als je onder druk wordt gezet om het wachtwoord te onthullen, geef je het wachtwoord van het buitenste volume.

Tracering

Je kunt de locatie van smartphones of laptops volgen via ingebouwde traceringsfuncties in de meeste moderne besturingssystemen. Bij Apple-apparaten gebruik je de Zoek mijn-functie, voor Android is er Vind mijn apparaat, en Windows biedt deze mogelijkheid aan via Instellingen / Privacy en beveiliging onder Mijn apparaatzoeken. Zorg dat Locatieservices geactiveerd zijn bij Privacy en beveiliging / Locatie. Om de locatie van je apparaat op te vragen, bezoek je account.microsoft.com/devices, log je in met hetzelfde Microsoft-account en selecteer je Mijn apparaat zoeken / Zoeken. Hier kun je ook het apparaat vergrendelen, de gebruiker afmelden en een bericht op het scherm weergeven.

Als alternatief kun je Prey gebruiken, waarbij je een account aanmaakt en na installatie en enige configuratie je apparaat kunt lokaliseren op panel.preyproject.com/app via Update location. Met Set device to Missing laat je regelmatig een locatierapport genereren.

Voor personen, zoals je kinderen, of voor voorwerpen als reiskoffers of sleutelbossen, kun je trackers als Apples AirTag (circa 35 euro) of Tile Mate (circa 40 euro voor twee stuks) gebruiken, die samenwerken met de bijbehorende apps.

Forensisch onderzoek

Je zou verbaasd zijn over de hoeveelheid data die, vaak ongemerkt, lokaal op je computersysteem wordt opgeslagen. Neem bijvoorbeeld Windows. In plaats van handmatig je weg door talrijke logs en sporen te zoeken (probeer het maar eens met Windows-toets+R, voer eventvwr.msc uit en open Windows-logboeken / Systeem, of start je browser en druk op Ctrl+H), kun je een forensische tool gebruiken als OSForensics (proefversie voor 30 dagen).

Na een eenvoudige installatie biedt deze app direct toegang tot vele opties die uiteenlopende informatie onthullen, over het huidige systeem of over een systeem waarvan je een schijfkopiebestand hebt gemaakt, zoals met het gratis, opensource OSFClone.

Experimenteer bijvoorbeeld met System Information (druk op Scan), File System Browser (selecteer een bron, zoals een schijfkopiebestand), Raw Disk Viewer (om bootsectoren te bekijken) en Create Index om een bestandsindex samen te stellen voor snelle, gerichte zoekacties via Search Index. Bijzonder indrukwekkend is de sectie User Activity. Selecteer de gewenste items, druk op Scan, en bekijk via Create Full Timeline de gedetecteerde activiteiten.

Shredding

Wil je gevoelige informatie veilig van je schijf verwijderen, dan is het niet genoeg om bestanden alleen naar de prullenbak te verplaatsen en deze te legen. Evenmin biedt de methode om met de Shift-toets bestanden direct te verwijderen bescherming tegen herstelprogramma’s zoals Recuva of fysieke schijf- en bestandseditors als Active@ Disk Editor.

Om echt te voorkomen dat je data kunnen worden hersteld, moet je ze ‘shredden’ door overschrijving met pseudowillekeurige data. Gebruik hiervoor een tool als Eraser. Open na installatie de app, rechtsklik in het hoofdvenster en kies NewTask. Stel Type Taak in op Run manually, voeg data toe en selecteer bij Target Type de gewenste optie: File, Files in Folder, Recycle bin (prullenbak), Unused disk space (schijfruimte die mogelijk nog oude data bevat), Secure Move (bestanden shredden nadat ze elders zijn gekopieerd) of Drive/Partition. Kies uit verschillende wismethodes, al is Pseudorandom Data (1 pass) doorgaans voldoende. Bevestig met OK (2x) en voer de taak uit door erop te rechtsklikken en Run Now te selecteren.

Voor het shredden van harde schijven kun je ook een tool als Parted Magic gebruiken (op te starten vanaf een live medium). Dit programma bevat commando’s als (Enhanced) Secure Erase voor het veilig wissen van ssd’s. Voor ssd’s kun je uiteraard ook specifieke tools van de fabrikant gebruiken, zoals Samsung Magician of SSD Manager van Kingston.

Wachtwoordherstel

Als je geen toegang meer hebt tot Windows of een onlinedienst omdat je het wachtwoord vergeten bent, hangt de aanpak af van de specifieke applicatie of dienst, en hoe sterk het wachtwoord is. Een optie is het gebruik van OSForensics, waar je via de rubriek Passwords mogelijk wachtwoorden van Windows en diverse browsers kunt terugvinden. Voor ‘brute force’-aanvallen kun je hier ook gebruikmaken van lijsten met wachtwoorden en wachtwoordhashes (zogeheten rainbow tables).

Een andere bron voor wachtwoordhersteltools is Nirsofts Windows Password Recovery Tools, met gratis tools voor onder meer browsers en draadloze netwerken.

Voor een vergeten Windows-wachtwoord dat gelinkt is aan een Microsoft-account, volg je de instructies op account.live.com/password/reset. Als het een lokaal account betreft en je toegang hebt tot een ander administratoraccount, kun je het vergeten wachtwoord resetten via het Configuratiescherm bij Gebruikersaccounts.

Een andere methode is het opstarten van de pc met een usb-stick van HBCD PE. Download het iso-bestand en maak er een bootstick van met een tool als Ventoy. Na het opstarten van deze live Windows-omgeving open je All programs / Security / Passwords / NT Password Edit. Verwijs bij Path to SAM naar de map \Windows\System32\Config op de Windows-partitie, open het bestand SAM, selecteer het betreffende account, en klik op Change password. Laat de velden Verify en New Password leeg, bevestig met OK /SaveChanges en Exit. Het (vergeten) wachtwoord is nu verwijderd.

Pentesting

Pentesting, voluit penetration testing, wordt vaak geassocieerd met hacken, maar is er ook zoiets als ethisch hacken en je kunt ook je eigen systeem testen op kwetsbaarheden. Dit is volkomen legitiem en zelfs aan te raden. Hoewel we hier niet diep kunnen ingaan op het beschikbare hackersarsenaal, is Kali Linux een uitstekende tool die je kunt downloaden als iso-bestand voor een live medium of als virtuele machine (bijvoorbeeld voor het gratis VirtualBox).

Een veelgebruikte methode tijdens de verkenningsfase van pentesting is de poortscan, om te bepalen welke poorten openstaan en welke diensten erop draaien. Voor het uitvoeren van zo’n scan (vanuit je netwerk) kun je Nmap of de grafische variant Zenmap gebruiken.

Wij tonen hier kort hoe je van buiten je netwerk scant met de tool ShieldsUP!. Klik op Proceed en daarna op All Service Ports. Je publieke ip-adres wordt weergegeven en alle poorten van 0 tot 1025 op je router worden gescand. Rode poortnummers duiden op een open poort, terwijl blauwe en groene poortnummers aangeven dat een poort gesloten is. Blauw betekent dat er een (afwijzende) reactie is, wat een hacker kan informeren dat er een actief systeem is. Idealiter kleuren dus alle poorten groen (afbeelding 6). Deze site biedt verder nog GRC’s Instant UPnP Exposure Test aan om te controleren of je router reageert op UPnP-verzoeken (Universal Plug and Play) van buitenaf, die een veiligheidsrisico vormen.

Anonimisering

Wie anoniem wil surfen en denkt dat de incognitomodus in de browser volstaat, komt bedrogen uit. Deze modus voorkomt wel dat er surfsporen op je eigen pc achterblijven, maar het heeft weinig effect op de informatie die webservers verzamelen via allerlei traceertechnieken, waaronder diverse vormen van fingerprinting.

Voor meer inzicht in effectievere methoden, verwijzen we naar het artikel Kun je nog anoniem surfen? Met deze instellingen verberg je jezelf online. Hierin lees je over het installeren van privacy-extensie Privacy Badger, het uitschakelen van gepersonaliseerde advertenties bij Google en Microsoft, het gebruiken van wegwerp-e-mailadressen (bijvoorbeeld via https://email1.io), en het aanscherpen van de privacy-instellingen in je browser, zoals bij Chrome onder Privacy en beveiliging en bij Edge onder Privacy / Zoeken en services, waar je Traceringspreventie op Strikt kunt zetten.

Je kunt ook kiezen voor browsers die standaard betere privacy-opties bieden, zoals Brave en LibreWolf. Beide bieden verbeterde privacy, maar je ip-adres blijft wel zichtbaar voor de bezochte webservers, waardoor je niet volledig anoniem bent.

Brave biedt hiervoor wel de optie Nieuw privévenster met Tor die ook je ip-adres verbergt. Je kunt het verschil zelf zien door te surfen naar www.browserleaks.org/ip, zowel met als zonder dit privévenster. Op www.browserleaks.com vind je trouwens nog een reeks andere interessante tools waarmee je de privacykwaliteit van je browser kunt testen.

Darkweb

Hoe verbergt het Tor-privévenster van Brave je eigen ip-adres? Brave verbindt zich via drie of meer willekeurige tussenstations (nodes of relays) van het Tor-netwerk (The Onion Router) met de doelwebserver. Webserver zien enkel het ip-adres van de laatste relay, niet dat van je eigen systeem.

Sommige sites, bekend als onion-sites, zijn alleen bereikbaar via dit versleutelde netwerk en gebruiken domeinen als .onion, in plaats van .nl of .com. Deze sites bevinden zich op het zogenaamde darknet of darkweb, een internetdeel dat traditionele zoekmachines niet indexeren en waar allerlei ‘duistere’ sites te vinden zijn. Maar tegelijk biedt het onderdak aan onder meer klokkenluiders en, jawel, dual use-technologie.

Het is zeker toegestaan het darkweb te bezoeken, maar doe dit veilig, bij voorkeur vanuit een virtuele machine. Je kunt dit doen via de Tor-privémodus van Brave of met behulp van een zogeheten Tor2Web-proxy als www.onion.ly. Hiervoor zet je .ly aan het einde van het .onion-adres (dus: .onion.ly). Voor regelmatig of uitgebreid gebruik adviseren we zeker de gespecialiseerde Tor Browser. Zie het kader hieronder voor wat aanknopingspunten.

VPN

Het Tor-netwerk is een manier om je ip-adres te anonimiseren, maar voor meer privacy is een VPN-dienst (Virtual Private Network) aan te raden. Een VPN maakt een veilige, versleutelde verbinding tussen je apparaat en een server van de VPN-provider, die als een privétunnel functioneert. Dit beschermt je activiteiten tegen buitenstaanders zoals hackers of internetproviders en geldt bovendien voor al je internetverbindingen, niet alleen binnen je browser.

Bij het kiezen van een VPN-provider let je op zaken als een goede transfersnelheid, ondersteuning voor verschillende platformen (desktop en mobiel; of eventueel rechtstreeks op je router als je hele netwerk in één keer wilt beveiligen), de mogelijkheid om de dienst op meerdere apparaten tegelijk te gebruiken, een no-logs beleid, een operationele basis in Europa, een killswitch die je internetverbinding verbreekt zodra de VPN uitvalt, compatibiliteit met diensten zoals streaming media, een breed aanbod van servers en een redelijke prijs.

Aanbevolen diensten zijn AirVPN, ProtonVPN, NordVPN en Mullvad VPN, met prijzen vanaf ongeveer 5 euro per maand.

Een VPN verbergt niet alleen je ip-adres; dankzij de versleuteling kun je ook veiliger gebruikmaken van draadloze hotspots en geografische beperkingen van bepaalde diensten omzeilen. Door in de app een VPN-server in een ander land te kiezen, kun je deze diensten ook vanuit andere locaties gebruiken, zoals in je thuisland of wanneer je in het buitenland bent.

Lees ook: Virtual Private Nachtmerrie? Dit zijn de grootste nadelen van een VPN

Torrenting

Wanneer je iets downloadt, gebeurt dit vaak via een download-knop in je browser. Maar voor bepaalde software, zoals Kali Linux en andere Linux-distributies, net als bepaalde datasets, kun je ook torrents gebruiken. Dit gaat via een peer-to-peer- (P2P-)netwerk, waarbij bestanden rechtstreeks worden gedownload en geüpload zonder een centrale server.

Een torrent-bestand met metadata en informatie over de tracker, faciliteert de verbinding tussen gebruikers (peers) die delen van het bestand nodig hebben. Deze methode is vaak efficiënter en zorgt ervoor dat bestanden beschikbaar blijven omdat ze door meerdere peers worden gehost. Soms kun je hiervoor een speciale hyperlink (magnet-link of magneetkoppeling) gebruiken in plaats van een torrent-bestand.

Voor het downloaden met deze methode is een (bit)torrentclient nodig, zoals qBittorrent. Open na installatie de tool, druk op de blauwe plusknop en navigeer naar torrent-bestanden die je kunt downloaden op sites als Ubuntu of Kali. Gaat het om een magnetische link, klik dan op de blauwe knop Torrent-koppeling toevoegen.

Stel de doellocatie in bij Opslaan als en start de download met de groene pijlknop. Een voortgangsbalk toont de status van de download. Let op: tijdens het downloaden upload je in principe zelf ook bestandsdelen, zorg dus dat je alleen legitieme software downloadt.

De Logitech MX Master 4 is de nieuwste telg in de populaire MX-serie. De muis belooft meer controle, precisie en comfort dan ooit, met haptische feedback en een 8K-sensor die zelfs op glas moeiteloos werkt. Maar is hij de stevige prijs van 129,99 euro waard?

De MX Master 3S was al een dikke publieksfavoriet, maar met de MX Master 4 legt Logitech de lat opnieuw een tikkie hoger. Dit is een echte powerhouse voor wie dagelijks veel met tekst, beeld of code bezig is. Of gewoon voor wie een heel lekkere muis wil. Alles draait om controle, snelheid en comfort. Daar betaal je met een krappe 130 euro weliswaar een premiumprijs voor, maar deze muis is dan ook duidelijk bedoeld voor mensen die hun werk serieus nemen. De MX Master 4 is verkrijgbaar in Graphite en Pale Gray, en wordt standaard geleverd met een Logi Bolt-ontvanger. Wij hebben voor de test de Pale Gray-variant voor de Mac mogen bepotelen.

©ER | ID.nl

Muizen met gevoel

Het opvallendste snufje is de toevoeging van haptische feedback. Elke klik, sneltoets of melding voel je subtiel onder je vingers trillen. Niet als gimmick, maar als tastbare feedback: je voelt letterlijk wat je doet. En dat werkt echt prettig, vooral omdat je iets dergelijks ook gewend bent van bijvoorbeeld je smartphone. Via Logi Options+ bepaal je zelf hoe intens die feedback is en kun je verschillende acties aan specifieke apps knopen. Dat geeft de muis een persoonlijk tintje. Zeker bij precisiewerk (foto- en tekstbewerking of het schrijven van code) merk je hoe natuurlijk dat aanvoelt.

De grote toets onder de duim, waarmee je het Haptic Sense-paneel oproept, is wel vrij gevoelig. Tijdens de paar weken dat we de muis hebben getest, drukten we die knop af en toe per ongeluk in, wat even storend kan zijn. Toch is dat gelukkig een kwestie van gewenning, want het idee achter de functie is sterk.

Snelheid zonder haast

De befaamde MagSpeed-scroll is gelukkig gebleven en is zelfs nog iets verfijnd. Eén draai aan het stalen wiel en je schiet door lange documenten of spreadsheets. Nieuw is de Actions Ring, een rond menu dat rond je cursor verschijnt. Daarmee open je favoriete tools of snelkoppelingen zonder je toetsenbord aan te raken. Logitech beweert dat je hierdoor tot 63 procent minder muisbewegingen maakt. Dat is misschien wat optimistisch, maar het systeem werkt verrassend intuïtief en snel. Hieronder een overzichtje van de mogelijkheden.

Werkt zelfs op glas

De Darkfield-sensor met 8000 dpi is extreem nauwkeurig en werkt op vrijwel elk oppervlak, zelfs op glas of gelakt hout. Je kunt de gevoeligheid aanpassen in stappen van 50 dpi, maar de meeste mensen zullen vermoedelijk gewoon de standaard afstelling gebruiken: hij voelt van nature al prima aan. Dankzij een nieuwe radiochip en antenne is de verbinding bovendien rotsvast. Je kunt de muis gebruiken via bluetooth low energy of de meegeleverde Logi Bolt-ontvanger, die een bereik van zo'n 10 meter garandeert.

©ER | ID.nl

Comfortabel stil

Qua vorm blijft Logitech dicht bij zijn succesformule. De muis ligt daarom nog altijd als gegoten in de hand, met een lichte hellingshoek, een vertrouwde duimpositie en een extra horizontaal scrolwiel. De klikgeluiden zijn nu 90 procent stiller dan bij de vorige generatie, meldt Logitech. En met 150 gram voelt de MX Master 4 solide aan zonder zwaar te worden.

Kleine kanttekening: de twee navigatieknoppen voor browsergebruik (vooruit en terug) zijn iets naar achteren verplaatst om ruimte te maken voor de Gesture Button (zie kader hieronder). Dat zorgt er soms voor dat je per ongeluk op de verkeerde knop drukt, vooral als je gewend bent aan een van de MX Master-voorgangers. Misschien een detail, maar wel merkbaar bij dagelijks gebruik.

Via Logi Options+ stel je sneltoetsen, app-profielen en automatiseringen in. De software werkt het best binnen Windows en macOS, maar ook in Linux, ChromeOS, Android en iPadOS doet de muis wat hij moet doen, al zijn daar minder functies beschikbaar.

©Logitech

Batterij die blijft gaan

Logitech zegt dat de ingebouwde 650 mAh-accu het tot 70 dagen op één lading moet kunnen volhouden. Dat hebben we nog niet kunnen testen, maar we kregen de muis met 55 procent van de lading binnen en daar is na een weekje driftig muizen slechts 2 procent van af. Bovendien levert één minuut snelladen drie uur gebruik op, mocht je haast hebben. Opladen gebeurt via usb-c, al levert Logitech geen kabeltje mee. Jammer, maar je hebt er vast nog eentje rondslingeren thuis.

Al met al

De Logitech MX Master 4 is een muis die wat ons betreft zijn eigen categorie verdient. Hij is snel, stil, precies en slimmer dan ooit. De paar kleine schoonheidsfoutjes doen daar weinig aan af. Voor ontwerpers, programmeurs, schrijvers en andere intensieve gebruikers is dit een investering die zich op den duur terugbetaalt in comfort en efficiëntie. Casual gebruikers zullen hem misschien een beetje overkill vinden, maar wie hem eenmaal in de hand heeft, wil niets anders meer.

Zelf een toetsenbord samenstellen is niet voor iedereen weggelegd, maar één ding is duidelijk: een goed toetsenbord maakt een groot verschil. In deze test bekijken we de beste kant-en-klare toetsenborden van dit moment. Of je nu op zoek bent naar het snelste toetsenbord voor gaming of een comfortabel model voor kantoorwerk: we helpen je bij het maken van de juiste keuze.

Onze laatste vergelijkende test van toetsenborden is inmiddels alweer meer dan vijf jaar oud. Toen draaide alles om het concept ‘mechanisch’, praktisch elke fabrikant maakte toen gebruik van de switches van het Duitse Cherry of een goedkopere Chinese afgeleide daarvan, de Kailh-switch.

Inmiddels is het aanbod versplinterd en zien we enkele van de elementen die custom borden populair maken doorsijpelen naar de kant-en-klare producten. Zo zien we veel meer lay-out-opties en een veel breder scala aan switchopties. Stillere varianten, zwaardere varianten voor een stevigere aanslag en lubed-varianten voor een soepelere aanslag. De opvallendste stap de afgelopen jaren is de introductie van een magnetisch, optische switch, waarbij de aanslag niet digitaal is (ingedrukt ja of nee), maar analoog. Zie ook het kader ‘Analoge switches?’ voor meer hierover.

Andere ontwikkelingen

Een positieve ontwikkeling is dat menig toetsenbord inmiddels voorzien is van zogeheten hot-swap switches. Mocht je per ongeluk een switch stukmaken (bijvoorbeeld door het morsen van drinken), dan kun je nu veelal enkele knoppen vervangen in plaats van meteen een nieuwe model te moeten kopen. Daarnaast hebben verbeteringen in accutechniek en draadloze protocollen ervoor gezorgd dat draadloze high-endtoetsenborden tegenwoordig een realistische optie zijn zonder constant het toetsenbord bij te hoeven laden.

Endorfy Celeris 1800

Endorfy is een relatieve nieuwkomer in de markt, maar liet eerder met de Thock-toetsenborden al zien dat het bedrijf veel waar voor je geld kan bieden. Het nieuwste model, de Celeris 1800, doet dat wederom. Het bord kan wat gevoel en bouwkwaliteit betreft aardig concurreren met flink duurdere modellen in deze test. Als je hem probeert te buigen zie je wel wat verschil, maar op tafel bij normaal gebruik merk je daar niets meer van.

Het opvallendst is het relatief compacte ontwerp, terwijl er toch een numeriek toetsenbord op zit. Dat deel is vergeleken met de meeste andere toetsenborden wat naar links geschoven, wat ergonomisch fijn is voor mensen die niet alleen gamen, maar ook vooral veel in Excel werken. Sommige gebruikers, primair programmeurs, moeten er rekening mee houden dat de plaatsing van de Home-, End- en Page-toetsen mogelijk niet voor iedereen ideaal is. Ook liggen de toetsen relatief hoog, ook iets wat niet iedereen zal liggen.

De Celeris 1800 is gloednieuw en heeft een adviesprijs van 99 euro. Dat maakt hem al een van de goedkoopste toetsenborden in deze test. Prijzen zakken normaliter nog wat na de lancering. Grofweg 100 euro voor een fijn toetsenbord dat ook nog eens draadloos (dongel voor gaming, bluetooth voor laptopwerkers) kan functioneren en Mac-ondersteuning heeft, is een uitstekende deal.

©Endorfy

Corsair K65 Plus Wireless

Corsair kennen we vooral van grote mechanische toetsenborden met veel extra's, maar het is de compacte K65 Plus Wireless waar we de laatste tijd het meest gecharmeerd van waren. De constructie is enorm degelijk en het toetsenbord is voorzien van fijne, soepel voelende switches die niet te luid zijn. Dat zorgt vrijwel direct voor een heel fijne ervaring onder de vingers.

Of de compacte vormgeving fijn is, is uiteraard subjectief. Compact is fijner voor gamers en andere gebruikers die het numerieke toetsenbord niet nodig hebben, het bespaart ruimte op je bureau (of in je rugtas) en laat meer ruimte over voor je muis. Excel-gebruikers zullen dit toetsenbord natuurlijk direct diskwalificeren.

Toen het bord uitkwam voor 160 euro was onze voornaamste kritiek dat het eigenlijk iets te duur was vergeleken andere toetsenborden die voor 100 euro grofweg hetzelfde boden. Of juist net niet uitgebreid genoeg vergeleken met borden van 200 euro. Inmiddels is de prijs gezakt tot 137 euro en op dat punt kun je, mits de compacte vormgeving bij je past, eigenlijk niet om deze Corsair heen. Net wat chiquer dan nauwelijks goedkopere modellen, voorzien van draadloze functionaliteit en vooral het feit dat het een relatief laag bord is (voor een model met hoge switches) maakt dit een makkelijke aanrader en onze redactietip.

©Corsair

Razer Joro

Razer staat vooral bekend om hun grote modellen met alle toeters en bellen, maar biedt met de Joro ook wat anders. De Razer Joro is extreem compact en verreweg het lichtste bord in deze test. De doelgroep bestaat hier overduidelijk uit gamers die hun toetsenbord vooral veel meeslepen. Puur op basis van afmetingen en gewicht ligt deze Razer voor dat doeleind natuurlijk voor de hand. Ondanks het lage gewicht ligt de Joro toch stevig op tafel en zit de bouwkwaliteit van de constructie erg goed in elkaar. De aluminium behuizing voelt ook chic aan, de lage positie is toegankelijk voor velen en aangesloten via de kabel is het ook een snel competitief bord voor gamers.

Razer laat ook wel wat steekjes vallen, vooral voor hun gamende doelgroep. De afwezigheid van een dongel voor een snelle draadloze verbinding en het feit dat de switches nog wel wat speling vertonen, maakt enkele goedkopere alternatieven in deze test in onze optiek fijner. Voor de harde werkers onder ons vinden we de MX Keys ook wat beter voor minder geld.

Daarmee is de Joro in onze optiek niet de meest voor de hand liggende optie, zeker niet voor 130 euro. Als je echt op zoek bent naar het compactste en lichtste toetsenbord, dan is de Joro wel een prima optie.

©Razer

ASUS ROG Azoth X

ASUS en dan met name de ROG-producten staan niet bepaald bekend om hun bedaagde ontwerp. De fabrikant doet daar met hun Azoth X nog een flinke schep bovenop. Wat je er ook van vindt, uniek is het kleurrijke design met half doorzichtige keycaps (voor meer RGB-effect) zeker. Kwalitatief valt er heel weinig op dit bord aan te merken. Het is oerdegelijk en heeft een uitstekende aanslag; het is zelfs een van de fijnste borden in deze test. Het bord heeft ook handige eigenschappen. Draadloos krijg je bijvoorbeeld zowel een snelle als een bluetoothoptie. Daarnaast heeft het bord een goede accuduur, een mooie stevige polssteun plus nog wat minder cruciale extra’s, zoals een aanpasbaar oled-scherm in de bovenhoek. Kost wat, maar dan krijg je ook wat.

Ons voornaamste bezwaar gaat over de definitie van het woord ‘wat’. Want voor 200 euro hadden we het bij het bovenstaande gelaten. Een prijs van 250 euro zouden we wel erg pittig noemen, maar de adviesprijs van 329 euro is wel echt extreem. Daarvoor zouden we bijvoorbeeld toch wel analoge switches willen zien of een echt extreem luxe afwerking. Wellicht dat de prijs nog wat zakt, maar ondanks onze hoge inhoudelijke waardering is de exorbitante prijs vooralsnog het argument om het hoogste eremetaal achterwege te laten.

©ASUS

SteelSeries Apex Pro TKL Gen 3

De SteelSeries Apex Pro TKL is ook geen goedkoop bord en is misschien nipt wat minder chic dan de ROG. In tegenstelling tot die concurrentie weet SteelSeries wel een gezonde balans te vinden tussen de kwaliteit van het product, het toevoegen van extra mogelijkheden en het alsnog een beetje temmen van de prijs.

De bouw is uitstekend en de analoge, volledig instelbare switches zijn zowel aangenaam onder de vingers als zeer stabiel met minimale speling. Het strakke ontwerp is ook iets toegankelijker, zeker als je naast gamen ook nog een beetje zakelijk voor de dag wilt komen. Daarnaast is het ook nog een relatief stil toetsenbord, wat fijn is voor de omgeving. Al hangt de stilte natuurlijk altijd af van hoe hard je zelf op de knoppen slaat.

Ook hier is een oled-schermpje van de partij en Steelseries heeft als voordeel dat als je de door ons geteste compacte TKL-versie niet aantrekkelijk vindt, dat er ook een volledige en een nog compactere variant van bestaat.

Nadelen zijn er ook. Zo vinden we het volumewiel net wat te klein in gebruik, is het bord relatief hoog en ontbreekt draadloze functionaliteit. Maar als je je bord toch niet meeneemt is de meerwaarde daarvan te klein om daar meer geld aan uit te geven. Als draadloos niet nodig is, dan is dit in onze optiek het beste bord van dit moment.

©SteelSeries

©SteelSeries

ASUS ROG Falchion Ace HFX

Net als SteelSeries maakt ook ASUS op de ROG Falchion Ace HFX gebruik van magnetische analoge switches. Het bord heeft een nog wat compactere 65%-lay-out, waarbij je dus goed moet opletten of het ontbreken van de functietoetsen een bezwaar voor je is. Functioneel is hij grotendeels gelijkwaardig aan het toetsenbord van SteelSeries en de toevoeging van 8000 Hz polling geeft in theorie nog een klein voordeel in reactiesnelheid boven de SteelSeries.

Voor de originele prijs van 200 euro laat ASUS wel punten liggen. De bouw en de afwerking van de 100 euro kostende Endorfy is zelfs wat beter. Je merkt dat de Falchion iets meer doorveert dan andere borden wanneer je stevig tikt en dat is onacceptabel in het hogere segment. Het bord kost bij de meeste aanbieders 209 euro, maar was tijdens de testperiode ook verkrijgbaar voor 119 euro. Ook voor dat lagere bedrag weet de Corsair K65 Plus Wireless iets meer indruk te maken met zijn bouwkwaliteit en aanslag. Maar als je toch graag een analoge switch wilt waarbij je de aanslagdiepte kunt instellen, dan is dit als de lagere prijs structureel blijft één van de goedkopere opties die als bonus ook nog eens visueel leuk voor de dag komt.

©ASUS

Logitech G Pro X TKL

Logitech is met afstand marktleider op gebied van toetsenborden en heeft dan ook een enorm aanbod aan borden. Het bedrijf heeft praktisch elke populair formaat in huis en er zijn ook nog eens een flink aantal kleurstellingen. Waar Logitech wat minder goed in is, is de naamgeving van de producten. Zo is er ook een G Pro X muis en headset, en zelfs de G Pro X TKL-toetsenborden bestaan in flink wat verschillende uitvoeringen. De reguliere variant wordt ook wel de Lightspeed genoemd, wat staat voor de toevoeging van een snelle draadloze werking. De Rapid-variant is juist voorzien van magnetische switches, maar is die weer volledig bedraad.

Logitech doet op zich weinig fout met deze producten. De bouw, de switches en de mogelijkheden met onder andere mediaknoppen zijn prima. Combineer dat met het feit dat ze veel zullen verkopen omdat ze het bekendste merk zijn, en de meeste kopers zullen tevreden zijn. De realiteit is wel dat er andere modellen zijn die (minimaal) hetzelfde bieden voor minder geld, of een overtreffende prestatie weten te bieden voor iets meer. Voor 160 euro zouden we toch iets meer dan ‘prima’ willen zien, wat extra’s zoals een polssteun of een betere accuduur.

©Logitech

be quiet! Dark Mount

De Dark Mount is het eerste toetsenbord van be quiet!, dat we vooral van de stille behuizingen kennen. Die focus wordt meteen duidelijk zodra je gaat tikken; het is namelijk het stilste toetsenbord in deze test. De focus op stilte gaat helaas wel wat ten koste van switchstabiliteit en tikgevoel.

Qua mogelijkheden zet het bord zich door een modulaire opbouw erg af van de rest. Naast een rechttoe rechtaan compact TKL-bord krijg je ook een afneembaar numeriek veld met macrotoetsen voorzien van een schermpje dat je ook nog eens zowel links als rechts kunt plaatsen. Ook krijg je een opzetmodule met schermpje en mediatoetsen en polssteunen. Zo transformeert de Dark Mount binnen een paar seconden naar een overcompleet XL-monsterbord.

Was de Dark Mount scherp geprijsd geweest, dan hadden we enkele kanttekeningen door de vingers kunnen zien. Maar als je de hoofdprijs vraagt, dan verwachten we dat alles top is. Dat is niet helemaal het geval. De polssteun is kwalitatief treurig, de switches voelen minder chic dan borden die de helft kosten en de software voor de macrotoetsen laat te wensen over. Voor hetzelfde geld kun je ook een prima toetsenbord en een los macrotoetsenbord als de Elgato Stream Deck kopen. Een aanbieding en een software-update kan wel genoeg zijn om van dit goede idee een serieuze concurrent te maken.

©be quiet

Logitech MX Keys S

De Logitech MX Keys S is een beetje het buitenbeentje in deze vergelijking. In tegenstelling tot de ander toetsenborden is het namelijk géén bord waar fanatieke gamers blij van zullen worden. De keerzijde is dat het voor iedereen die een high-endbord zoekt voor alle andere doeleinden een model is waar je praktisch niet omheen kunt. Ook bestaat er naast de door ons geteste full size-versie een minivariant waarop het numerieke veld ontbreekt.

Dit bord is uitstekend gebouwd, voorzien van fijne switches en het heeft een low profile-ontwerp dat ook erg toegankelijk is voor iedereen die nog niet eerder een high-endbord gebruikt heeft. Als je nu een goedkoper toetsenbord hebt, dan voelt dit als een verademing en een ervaring waar je niet meer zonder wilt. Je kunt hem met meerdere apparaten verbinden, de accuduur is uitstekend en de software van Logitech is volwassen en biedt tal van extra mogelijkheden die voor kantoorwerkers relevant zijn.

Zolang gamen geen eis is, is dit een fijn bord zonder dat je echt de hoofdprijs betaalt. Houd alleen even de verschillende formaten in de gaten, en het feit dat er verpakkingen met en zonder polssteun worden verkocht.

©Logitech

Conclusie

Echt slechte borden hebben we reeds uit onze selectie gefilterd, dus geen van de geteste toetsenborden is een miskoop. Het belangrijkst is om duidelijk in kaart te brengen welk formaat en indeling je nodig hebt en aan welke extra eigenschappen je waarde hecht. Het merk is normaliter bijzaak, maar er valt iets voor te zeggen om al je randapparatuur in één softwarepakket te beheren.

Toch zien we wel enkele uitblinkers. Zoek je louter een toetsenbord zonder fratsen voor kantoorwerk, dan is de Logitech MX Keys S onze eerste keus, met als bonus dat de lage toetsen voor praktisch iedereen fijn tikken. We geven Logitech daarom een redactietip. Wil je wel gamen, dan biedt Endorfy een uitstekende prijs-kwaliteitverhouding voor minder dan 100 euro, al vinden we de Corsair K65 Plus Wireless zijn paar tientjes meer wel waard voor de iets betere bouw en de lagere constructie. Beide borden zetten veel druk op de concurrenten, waarbij je veel meer betaalt voor een bescheiden impact op de daadwerkelijke ervaring. Uiteindelijk krijgt ook Corsair een redactietip. In het hogere segment zien we wel degelijk waarde worden toegevoegd. Zo biedt de ASUS ROG Azoth X een van de beste ervaringen, maar vinden we de prijs van meer dan 300 euro niet helemaal in verhouding staan. De Steelseries Apex Pro TKL vinden we ook een uitblinker die wel een iets redelijkere balans weet te vinden in dat segment: degelijke bouw en aanslag, zeer compleet qua mogelijkheden en de instelbare analoge switches bieden ook echt iets nieuws en unieks. Als zo'n 200 euro voor een toetsenbord geen bezwaar is, zou dat onze eerste keuze zijn.