Je wilt natuurlijk dat je thuisserver soepel en stabiel draait. Dat begint met betrouwbare hardware, maar veel hangt ook af van hoe goed je het systeem onderhoudt, monitort en diagnosticeert. En van welke voorzorgsmaatregelen je hebt genomen tegen malware, hackers en plotse uitval. Het optimaal laten functioneren van een thuisserver vergt dus zorgvuldige planning en continue inspanning.

Thuisgebruikers kiezen vaak oudere pc’s of singleboardcomputers zoals Raspberry Pi’s of Odroid XU4 voor hun serverbehoeften. Dit is prima, op voorwaarde dat de hardware voldoet: een processor die krachtig genoeg is, voldoende geheugen, betrouwbare opslag en een degelijke netwerkverbinding.

Technieken als virtualisatie (bijvoorbeeld met het gratis VirtualBox of baremetal ESXi) en het gebruik van containers (met tools zoals Docker, met Docker Compose en Portainer voor het beheer) maken het bovendien eenvoudig om meerdere servers op dezelfde hardware te draaien. In dit verband is ook het artikel over Proxmox VE interessant. Ook NAS-apparaten voor thuis- en kleinzakelijk gebruik, zoals de Synology DS224+ ondersteunen virtuele machines en containers.

1 Proactief en reactief

Het opzetten van een server mag dan misschien eenvoudig geworden zijn, maar helaas is het meestal geen handeling die je kunt starten en daarna compleet kunt vergeten. Tijdens het gebruik kunnen er namelijk uiteenlopende problemen optreden.

In dit artikel behandelen we verschillende technieken (zowel proactief als reactief) om je server optimaal te laten functioneren. We beginnen logischerwijs met proactieve maatregelen, met onder meer strategieën voor monitoring, updates, back-ups en beveiliging van je servers. In de tweede helft van dit artikel gaan we beknopt in op reactieve interventies, zoals loganalyse, netwerk- en systeemdiagnostiek en herstel.

Omdat de opzet en configuratie van een server sterk kunnen variëren, kunnen we helaas geen universeel stappenplan bieden, maar je kunt de voorgestelde technieken ongetwijfeld aanpassen aan je eigen situatie.

Docker-containers maken het makkelijk om snel meerdere servers op te zetten.

2 Monitoringtools

Het kan voorkomen dat een server niet meer reageert, dat de schijfruimte opraakt of dat er buitensporig veel systeembronnen worden gebruikt. Daarom is het verstandig om regelmatig controles uit te voeren met behulp van gespecialiseerde monitoringtools.

Enkele bekende namen zijn:

We gaan in op PRTG Network Monitor. Hoewel het geen opensource-software is, is deze tool gebruiksvriendelijk en zeer informatief. De PRTG Core-server draait uitsluitend op Windows, maar kan eventueel als virtuele machine worden geïnstalleerd. Er zijn wel diverse sensors beschikbaar voor Linux-omgevingen en je kunt eventueel een desktopapplicatie op Linux installeren. Er zijn meer dan tienduizend sensors beschikbaar en in de gratis versie kun je na een proeftijd van dertig dagen honderd sensors onbeperkt blijven gebruiken. Via deze link krijg je een overzicht van die sensors.

PRTG heeft duizenden sensors ter beschikking, overzichtelijk gecategoriseerd.

3 Apparaten in PRTG

Bij een Express-installatie scant PRTG automatisch je netwerk en worden alle gedetecteerde apparaten in je netwerk weergegeven. Bij het opstarten kunnen er twee beveiligingsaanbevelingen verschijnen: één om verbinding te maken met de webinterface via SSL/TLS en de andere om het standaardwachtwoord aan te passen. Als je later wijzigingen wilt aanbrengen, kun je dit doen met de meegeleverde applicatie PRTG Administration Tool.

Wanneer je later naar Apparaten / Alle gaat, vind je de netwerkapparaten onderverdeeld in categorieën zoals Netwerkinfrastructuur (bijvoorbeeld je router), Windows, Linux/macOS/Unix (inclusief je NAS, ip-camera’s en IoT-apparatuur) en Printers. Je kunt de detailniveaus van de weergave aanpassen met de knoppen S, M, L en XL.

Via een uitklapmenu bij Apparaten maak je ook zelf extra (sub)groepen en voeg je zelf desgewenst apparaten toe. Vooral bij Windows-clients kan het gebeuren dat de tool in eerste instantie beperkte informatie ophaalt. Controleer dan de instellingen van het betreffende apparaat via Bewerken / Instellingen. Schakel indien nodig de optie overerfd uit bij Inloggegevens voor Windows Systemen, zodat je zelf de Computernaam, Gebruikersnaam en Wachtwoord kunt invoeren.

Na een succesvolle scan van het apparaat zou je allerlei gegevens moeten zien onder Systeeminformatie. Als de informatie beperkt is, kun je voor troubleshooting-tips terecht op de Paessler-website.

PRTG maakt een gegroepeerde lijst van alle gedetecteerde apparaten.

4 Sensors en feedback

Bij elk apparaat wordt standaard een Ping-sensor geïnstalleerd. Aan de lokale ‘probe’, jouw PRTG-server, worden ook andere sensors toegevoegd, zoals Vrije Schijfruimte, Systeem Status en sensors die de netwerkadapter monitoren. Overbodige sensors verwijder je door in het contextmenu te kiezen voor Verwijderen / Object verwijderen.

Je kunt ook zelf sensors toevoegen via dit menu. Dit werkt het meest efficiënt als je eerst de juiste opties bovenaan in het blauwe vak selecteert, zoals Geheugen Gebruik of WMI. Kies een geschikte sensor, vul de vereiste informatie in en bevestig met Aanmaken. Of probeer het met Aanbevolen Sensoren.

Ga naar Sensoren en selecteer een sensor voor meer informatie. In de sectie Instellingen kun je de sensor gedetailleerd configureren. Het onderdeel Live gegevens geeft je realtime informatie. Bij Notificatie Triggers geef je aan wat er moet gebeuren bij een fout of een waarde-overschrijding. Om een en ander te testen, klik je in het contextmenu van een sensor op Simuleer foutstatus. Bij het onderdeel Alarmen vind je een overzicht van verzonden alarmmeldingen.

Om je server te koppelen aan de mobiele app van PRTG ga je naar Setup / Accountinstellingen / Mijn account en klik je op Toon QR-code voor PRTG App Login.

Een overzicht van de geïnstalleerde sensors en hun status.

5 Updates

Het komt voor dat er veiligheidslekken, bugs of andere tekortkomingen worden ontdekt in servers of het onderliggende besturingssysteem die je kunt oplossen met de juiste updates of patches. Het is verstandig om eerst te achterhalen welke pakketten of systeembestanden worden bijgewerkt, verwijderd of toegevoegd, zodat je een beter inzicht krijgt in mogelijke problemen. Als vuistregel kun je het best een back-up maken voordat je updates installeert en de updates eerst in een (virtuele) testomgeving controleren. Als je toch de voorkeur geeft aan geautomatiseerde updates, is het raadzaam om deze te laten uitvoeren tijdens minder actieve uren.

Na het uitvoeren van belangrijke updates is het verstandig om de logbestanden te controleren (zie ook paragraaf 13). Controleer ook de rapporten van je monitoringsoftware op eventuele negatieve effecten op de functionaliteit of prestaties van je server.

Zorg altijd dat je een zogenoemde rollback kunt uitvoeren, voor het geval er iets misgaat tijdens het updateproces. Bij virtuele machines kun je hiervoor eerder gemaakte snapshots gebruiken. Voor fysieke systemen beschik je als het goed is over systeemsnapshots of -back-ups (zie ook paragraaf 8 tot 11). Eventueel kun je pakketten downgraden via je pakketmanager (zie ook paragraaf 6).

Een chronologische lijst van Ubuntu-releases met uitgebreide ‘release notes’.

6 Updates (Windows)

Voor Windows-systemen gebruik je Windows Update. We raden aan om de optie Krijg de nieuwste updates zodra ze beschikbaar zijn uit te schakelen. Je kunt ook de functie Updates onderbreken instellen om updates twee weken te laten pauzeren, zodat je voldoende tijd hebt om aanstaande updates te bestuderen op een testsysteem.

Onder Geavanceerde opties schakel je de optie Mij waarschuwen als opnieuw opstarten vereist is om de update te voltooien in en bij Gebruikstijden stel je zelf de begin- en eindtijd in voor de periode waarin je systeem niet mag wordt herstart.

Overweeg een updatetool, zoals het gratis ABC-Update, die je meer controle geeft over wanneer en welke updates je wilt uitvoeren. Als het gaat om updates van (voornamelijk gratis en populaire) softwarepakketten, kun je Windows-pakketmanagers gebruiken, zoals WinGet (te downloaden vanuit de Microsoft Store) of Chocolatey. Je kunt alle in aanmerking komende programma’s tegelijk bijwerken met bijvoorbeeld:

of

Er zijn nog veel andere handige opties beschikbaar. Bijvoorbeeld om een lijst te genereren van verouderde programma’s:

Of deze opdracht waarmee je een pakket juist ook kunt downgraden:

Laat verouderde pakketten selectief updaten met Chocolatey.

7 Updates (Linux en NAS)

Linux heeft al geruime tijd de mogelijkheid om softwarepakketten (inclusief systeem- en kernelniveau) bij te werken dankzij de ingebouwde pakketmanagers. Hier zijn een aantal commando’s voor twee populaire Linux-distributies:

Debian:

(controleren)

(updaten)

Red Hat (met DNF):

(controleren)

(updaten)

Een alternatieve optie is de Homebrew-pakketbeheerder, die vooral handig kan zijn als je ook macOS of WSL gebruikt, aangezien deze tool op alle drie de platformen vergelijkbaar werkt.

Als je servers op een NAS draait, is het raadzaam om de NAS zo te configureren dat je automatisch meldingen ontvangt in de vorm van pop-upmeldingen of e-mailberichten wanneer er updates beschikbaar zijn. In DSM van Synology kun je dit bijvoorbeeld instellen via Package Center / Instellingen / Algemeen. Op het tabblad Automatisch bijwerken geef je aan of en welke pakketten je automatisch wilt laten bijwerken, en voor welke updates dit moet gelden. Automatisch bijwerken is dus mogelijk, maar nog beter is het om regelmatig zelf te controleren op beschikbare updates en eerst de mogelijke implicaties te beoordelen.

Je bepaalt zelf welke pakketten je NAS automatisch mag updaten.

©Lost_in_the_Midwest - stock.adobe.com

Een NAS maakt bijna standaard gebruik van RAID.

8 Back-ups (virtueel)

Back-ups blijven de meest effectieve manier om serverdowntime en dataverlies te voorkomen. Afhankelijk van je serverconfiguratie kunnen back-ups variëren van configuratiebestanden tot databases of zelfs volledige systeemback-ups.

We bespreken kort enkele typische scenario’s, te beginnen met virtuele serveromgevingen. Hiervoor raden we aan om de ingebouwde snapshotfunctionaliteit van je hypervisor te gebruiken.

In VirtualBox gaat dit zeer eenvoudig. Zorg ervoor dat de virtuele machine niet in de opgeslagen status staat. Selecteer de machine en kies Snapshot / Snapshot nemen. Of gebruik het volgende opdrachtregelcommando:

VMware Workstation Player heeft helaas geen ingebouwde snapshotfunctie, maar je kunt het wel handmatig doen. Noteer in de instellingen van je virtuele machine het pad bij Disk File. Sluit de tool af en kopieer de volledige inhoud van dit pad via Verkenner naar een lege map.

Maak voor VMware Workstation Player desnoods een handmatige back-up.

9 Back-ups (containers)

Ook snapshots van Docker-containers zijn mogelijk. Je kunt hiervoor een image maken met het commando:

Vervolgens exporteer je het image met:

Via de Docker-documentatie vind je een overzicht van de mogelijke parameters.

Houd er rekening mee dat elke commit-opdracht een laag aan het image toevoegt, waardoor de omvang sterk kan toenemen. Het kan dus verstandiger zijn om een dockerfile te gebruiken om specifieke wijzigingen vast te leggen, maar deze aanpak valt buiten de scope van dit artikel.

Een image van een Docker-container bewaren (en ook weer inladen).

10 Back-ups (configuraties)

Vaak is het voldoende om alleen de configuratiebestanden van de server veilig te stellen, zodat je na een herinstallatie eenvoudig de gewenste status kunt herstellen.

In Linux zijn deze vaak te vinden in de map /etc/ of in het bestand /home/<naam>/.config, maar het is raadzaam om de documentatie van de gebruikte servers te raadplegen.

Je kunt bijvoorbeeld de mappen archiveren met een tar-commando, bijvoorbeeld:

Een andere optie is de populaire rsync-opdracht, bijvoorbeeld:

Er zijn ook krachtigere (en toch gratis) programma’s beschikbaar voor het maken van back-ups van configuratie- en datamappen. Bijvoorbeeld:

Duplicati is gebruiksvriendelijk en veelzijdig.

11 Systeemsnapshots

Het kan gebeuren dat je systeem instabiel wordt, in veel gevallen kun je dit oplossen met systeemsnapshots. Windows heeft een ingebouwde functie voor het maken van herstelpunten. Typ herstelpunt in de Windows-zoekbalk en selecteer Een herstelpunt maken. Zorg dat achter het gewenste station in de kolom Beveiliging de waarde Ingeschakeld staat, klik op Maken en volg de verdere instructies. Je kunt dit ook doen via de Opdrachtprompt, opgestart als administrator:

Voor Linux-gebruikers biedt Timeshift een vergelijkbare functionaliteit. Op Ubuntu bijvoorbeeld installeer je die tool als volgt:

De code kun je downloaden van deze pagina en daarna vanuit een programma als Kladblok overnemen.

Daarna kun je Timeshift starten vanuit je desktopomgeving. Bij het eerste gebruik moet je het snapshottype selecteren (meestal Rsync, tenzij je Btrfs gebruikt). Vervolgens klik je op de knop Maken. Het is ook mogelijk snapshots te plannen.

Je kunt eventueel ook de snapshot-functionaliteit van LVM (Logical Volume Manager) gebruiken of, indien beschikbaar, het Btrfs-bestandssysteem. Sommige Linux-distributies bieden de optie om Btrfs (en soms ook ZFS) te installeren. Met tools als Snapper kun je het beheer van deze snapshots automatiseren, maar we hebben helaas niet de ruimte om hier dieper op in te gaan.

Timeshift is volop bezig met het aanmaken van een momentopname.

12 Systeemback-ups

In sommige gevallen kan het wenselijk zijn een volledige back-up van je systeem te maken. Je kunt hiervoor de gratis Clonezilla-live-versie gebruiken. Download het iso-bestand voor je systeemarchitectuur en maak een live-bootstick met behulp van Rufus of het Linux-commando dd.

Start je systeem vanaf deze bootstick op en kies de optie Device-image […] om een image te maken. Je kunt trouwens ook een directe kloon naar een andere fysieke schijf maken via Device-device […]. Volg de verdere instructies op het scherm.

Voor Windows-gebruikers is Clonezilla ook beschikbaar, maar er zijn gebruiksvriendelijkere tools, zoals EaseUS Todo Backup Free. Selecteer Create Backup, kies de schijven die je wilt back-uppen en selecteer een geschikt doelmedium. Handig is dat je een live-herstelmedium op een usb-stick kunt maken en dat je een image kunt koppelen als een virtuele schijf, waardoor selectief bestandsherstel mogelijk is.

EaseUS Todo Backup heeft een gebruiksvriendelijke interface.

13 Logbestanden

Als je server trager werkt of zich anders gedraagt dan verwacht, controleer dan al eerste de logbestanden. Omdat veel afhangt van je eigen configuratie en de specifieke server(s) en besturingssystemen, is het moeilijk om specifieke instructies te geven.

Hoe dan ook, voor Linux vind je verschillende logbestanden in de map /var/log, zoals syslog (Debian/Ubuntu) of messages (CentOS/Red Hat). Deze logbestanden bevatten informatie van systeem-daemons als cron, van de kernel (ook in kern.log) en meer. In auth.log of secure vind je authenticatie- en login-informatie, terwijl /var/log/faillog mislukte inlogpogingen bijhoudt. Meldingen met betrekking tot het opstartproces worden opgeslagen in boot.log.

Specifiek wat servers betreft, kun je de logbestanden voor Apache-webserver vinden in /var/log/apache2/ of /var/log/httpd/, met name access.log en error.log. Voor MySQL-servers worden logs bewaard in /var/log/mysql[d].log en /var/log/mysql[d].err. Mailservices maken doorgaans gebruik van /var/log/mail.log. Op systemen met systemd (zoals Debian/Ubuntu) wordt de service journald gebruikt om logs te beheren. Je kunt deze benaderen met het commando journalctl. Hiermee worden meestal ook logs van services zoals nginx en apache weergegeven.

In Windows worden nagenoeg alle systeemgebeurtenissen vastgelegd via de module Logboeken. Je kunt deze raadplegen door met de rechtermuisknop op de Windows-startknop te klikken en Logboeken te selecteren.

Journalctl geeft je uitvoerige informatie over allerlei (systeem)services.

14 Netwerk-diagnosetools

Als de logbestanden niet onmiddellijk het probleem onthullen, is het raadzaam om enkele diagnostische tools te gebruiken. Als je een netwerkprobleem vermoedt, kun je beginnen met hulpprogramma’s die beschikbaar zijn in zowel Linux als Windows: ping (om de netwerkconnectiviteit te controleren), traceroute (om de route te volgen die datapakketten nemen om een specifieke bestemming te bereiken), nslookup (om DNS-informatie op te vragen) en netstat (om een lijst van netwerkverbindingen, routeertabellen, interface-statistieken en meer te bekijken).

Voor Linux zijn er specifieke hulpprogramma’s zoals mtr (combinatie van traceroute en ping), dig (informatiever dan nslookup), en iftop (toont bandbreedtegebruik). In Windows kun je arp gebruiken om de ARP-cache te bekijken, terwijl het meer gebruikelijke equivalent in Linux het commando ip neighbor show is.

Voor Windows zijn er ook gebruiksvriendelijke alternatieven beschikbaar, zoals Axence netTools.

Om het daadwerkelijke netwerkverkeer, inclusief de onderliggende protocollen, te bestuderen, kun je het commando tcpdump in Linux gebruiken (er is een Windows-port genaamd windump) of je gebruikt de veelzijdige en gratis protocolanalyzer Wireshark.

Mtr combineert de traceroute- en ping-commando’s.

15 Andere diagnosetools

Wil je achterliggende processen bekijken, dan kun je in Linux htop gebruiken voor een overzicht. Nog uitgebreider en ook visueler is btop, met onder meer grafieken van de in- en uitvoer van netwerk en schijven. Voor een overzicht van actieve processen en hun schijfactiviteit kun je iotop gebruiken. Als je de gezondheidsstatus van schijven wilt controleren op basis van S.M.A.R.T.-parameters, is er smartctl.

In Windows is er Taakbeheer (druk op Ctrl+Shift+Esc) met tabbladen als Processen, Prestaties en Details. Er zijn ook andere ingebouwde tools beschikbaar, zoals Broncontrole (resmon), Prestatiemeter (perfmon /report) en Betrouwbaarheidscontrole (perfmon /rel uit). Om die tools te starten, druk je Windows-toets+R om het venster Uitvoeren te openen en voer je de genoemde commando’s tussen haakjes uit.

Daarnaast kun je uitgebreide rapporten genereren met bepaalde opdrachtregelcommando’s. Voor het energieverbruik:

Voor een diagnose van je draadloze connecties:

Er zijn ook forums waar je voor netwerk- en serverproblemen terechtkunt zoals ServerFault en StackExchange.

De tool btop maakt een visueel overzicht van processen, cpu-, netwerk- en schijfgebruik.

16 Herstel

Om je server weer optimaal operationeel te krijgen, hangt de benodigde actie uiteraard af van de aard van het vastgestelde probleem. In het ergste scenario, zet je een back-up terug.

Het terugzetten van een snapshot in VirtualBox is eenvoudig: selecteer de virtuele machine en het snapshot en klik op Terugzetten.

Als je een handmatige back-up van een virtuele machine hebt gemaakt in VMware Workstation Player, kun je deze als volgt activeren: start VMware op, kies File / Open en wijs het vmx-bestand aan in je back-upmap, zodat de bijbehorende machine wordt gestart (kies desgevraagd I copied it).

Voor een image dat is gemaakt met de opdracht docker commit zoek je eerst de juiste naam met de opdracht:

Daarna gebruik je dit image in een nieuwe container met de opdracht:

Als je het image hebt opgeslagen met de opdracht docker save, kun je hem herstellen met de opdracht:

De meeste andere vermelde back-uptools hebben een grafische interface en dan is het herstellen van een back-up vrij intuïtief. Bijvoorbeeld:

Het ingebouwde systeemherstel van Windows: welke impact heeft zo’n operatie?

Lees ook: Terug van weggewist: met deze tools herstel je verloren gewaande data

Een UPS beschermt je server tegen stroomproblemen, zodat je deze correct kunt afsluiten.

Bij ID.nl zijn we gek op apparaten die het dagelijks leven nét een beetje makkelijker maken. En wat is er nu – zeker tijdens warme dagen – makkelijker dan altijd ijsblokjes of ijskoud water binnen handbereik? We zetten vijf modellen op een rij die uitblinken in comfort en gebruiksgemak.

Samsung RS6HA8880B1 (Family Hub)

Ben je op zoek naar een koelkast die meer doet dan alleen koelen? De Samsung RS6HA8880B1 is een slimme Amerikaanse koelkast met een indrukwekkende inhoud van 614 liter. Dankzij SpaceMax-technologie blijft de buitenmaat compact, terwijl de binnenkant verrassend ruim is. Het geïntegreerde Family Hub-scherm doet dienst als digitaal prikbord, kookassistent en entertainmenthub. Met camera's binnenin zie je zelfs onderweg wat er nog in de koelkast ligt. De ijs- en waterdispenser is aangesloten op de waterleiding en bevat een UV-nanofilter voor optimale hygiëne. Twin Cooling Plus zorgt voor aparte luchtstromen in het koel- en het vriesgedeelte, wat de versheid van jouw voedsel ten goede komt.

Hisense RS694N4TFE

Zoek je een ruime en betaalbare koelkast met ijsdispenser? Dan zit je goed met de Hisense RS694N4TFE. Deze stijlvolle zwarte side-by-side heeft een inhoud van 562 liter, verdeeld over een koel- en een vriesgedeelte. Het apparaat beschikt over Total No Frost, wat handmatig ontdooien overbodig maakt. De Multi Air Flow-technologie zorgt voor een gelijkmatige temperatuurverdeling, wat bederf tegengaat. Handig: de ijs- en waterdispenser werkt met een intern waterreservoir van 4,5 liter, zodat een vaste aansluiting niet nodig is.

LG GSXE90EVDD

Deze ruime Amerikaanse koelkast van LG biedt met 628 liter voldoende plek voor alles wat je gekoeld wilt bewaren. Het model combineert een fraai zwart design met slimme technologie zoals LinearCooling, waarmee temperatuurschommelingen worden geminimaliseerd. Dankzij No Frost en de water- en ijsdispenser met waterleidingaansluiting geniet je van optimaal gemak. De inverter-compressor maakt het apparaat stil en energiezuinig. Dit model is bovendien voorzien van de InstaView-functie, waarbij je door twee keer kloppen de inhoud kunt bekijken zonder de deur te openen.

Bosch KAD93AIDP (Serie 6)

De Bosch KAD93AIDP is een solide en stijlvolle keuze met een netto-inhoud van 533 liter. Dankzij de anti-fingerprint RVS-look blijft hij er netjes uitzien, ook bij intensief gebruik. De VarioZone-indeling biedt flexibiliteit, met uitneembare plateaus en lades. De ijs- en waterdispenser levert zowel ijsblokjes als crushed ice, en is aangesloten op een vaste waterleiding. Total No Frost voorkomt ijsvorming, en met functies als superkoelen en supervriezen ben je altijd voorbereid op grotere hoeveelheden boodschappen.

Siemens KF96DAXEA (iQ500)

Met zijn French-door ontwerp en een inhoud van 574 liter biedt de Siemens KF96DAXEA een moderne uitstraling en veel gebruiksgemak. Deze koelkast beschikt over een hyperFresh-lade op 0 °C voor vlees en vis, en houdt dankzij multiAirflow een constante temperatuur. De water- en ijsdispenser werkt via een vaste aansluiting, en levert naast ijsblokjes ook crushed ice. Het model is voorzien van ledverlichting, een digitaal display en een deur-alarm. Met een geluidsniveau van 39 dB is hij bovendien opvallend stil.

Wanneer je naar Windows 11 overstapt, zijn er ongetwijfeld zaken waaraan je moet wennen. Maar soms kunnen die dingen ronduit irritant zijn. Daarom bekijken we de grootste ergernissen van Windows 11 én de manieren om ze te verhelpen.

Wat voor de een ergernis is, kan voor de ander simpelweg een verrassende functie zijn. Alles draait om persoonlijke perceptie. We zijn in de fora van Windows 11-gebruikers gedoken om de pijnpunten te vinden. De belangrijkste klachten zijn: de dagelijkse prestatieproblemen die worden veroorzaakt door te veel achtergrondprocessen, Microsoft stuurt je voortdurend richting haar betaalde diensten en overdreven bemoeizucht bij meldingen, badges en reclame. In plaats van te klagen, zorgen wij voor een oplossing. 

Opstartvertraging

Onnodige opstartapps zijn altijd al een bron van ergernis geweest in Windows. Ze belasten de pc doordat ze waardevolle cpu-bronnen aanspreken en zorgen voor een opstartvertraging. Windows 11 bevat zelfs meer bloatware dan Windows 10. Bloatware is een term voor toepassingen die je niet nodig hebt en die het systeem afremmen. Deze toepassingen worden vaak voor de aankoop op nieuwe apparaten geïnstalleerd of ze sluipen op je pc via downloads waarin ze gebundeld zitten. Hoe meer programma’s je hebt, hoe meer achtergrondprocessen die het opstarten kunnen vertragen.

Je kunt ze te slim af zijn door ze te beëindigen in Taakbeheer. Klik met de rechtermuisknop op de taakbalk en kies voor Taakbeheer. Klik met de rechtermuisknop op alle processen die zijn gekoppeld aan ongebruikte applicaties en gebruik de opdracht Beëindigen. Daarna schakel je de onnodige opstartapps definitief uit. Druk op Windows-toets+I om de Instellingen te openen. Ga naar Apps / Opstarten en zet de apps uit waarvan je niet wilt dat ze samen met het systeem automatisch opstarten.

Wees terughoudend wat betreft toepassingen die automatisch opstarten.

Nieuwsfeeds uitschakelen

Widgets zijn een soort mini-apps. Ze tonen bijvoorbeeld de weersverwachting, een overzicht van je agenda-afspraken of de voetbalresultaten. Standaard toont Microsoft ook zijn nieuwsfeed van het MSN-netwerk, wat doorgaans geen toegevoegde waarde heeft. Oorspronkelijk waren widgets bedoeld om nieuwsfeeds en sociale media in het besturingssysteem te integreren.

Sommige gebruikers houden ervan, anderen haten de widgets hartgrondig, omdat er toch al van alle kanten steeds meer nieuws en sociale info op ons afkomen. Wie zit te wachten op de volgende vondst die meer van hetzelfde levert? Als je tot deze laatste groep behoort, dan kun je de functie uitschakelen. Ga naar Instellingen / Persoonlijke instellingen / Taakbalk / Taakbalkitems en schakel daar Widgets uit.

Gebruik je de widgets zelden of nooit, zet ze dan uit.

OneDrive beperken

Microsoft heeft er een handje van om je met zachte hand naar haar online opslagdienst OneDrive te dirigeren. Bij de eerste set-up krijg je de vraag om OneDrive te gebruiken en daarna maakt OneDrive automatisch en zonder waarschuwing verschillende back-upmappen op OneDrive aan. Dat lijkt op een assertieve dienstverlening, maar de waarheid is dat je als gebruiker op die manier sneller tegen de limiet van 5 gigabyte gratis OneDrive-opslagruimte aanbotst. Het is een marketingtactiek van Microsoft waardoor je gedwongen wordt om te upgraden. Hierdoor ga je sneller overwegen om een betaald abonnement te nemen. Met een Personal Microsoft 365-account krijg je 1 TB aan opslag en 6 TB met een Microsoft Family-abonnement.

Je kunt je overigens afvragen in hoeverre hier een loopje wordt genomen met je privacy. Online back-ups zijn handig, maar ben je ermee gediend dat je gegevens op de servers van Microsoft worden opgeslagen? Misschien wil je liever gebruikmaken van een andere online back-updienst? Nu wordt de indruk gewekt dat de concurrentie tweede keuze is. Ben je het niet eens met deze overijverige OneDrive-synchronisatie, dan klik je met rechts op het pictogram van OneDrive in het systeemvak. Vervolgens selecteer je het tandwieltje rechtsboven om de Instellingen van OneDrive te openen om naar het tabblad Synchroniseren en back-up maken te gaan. Dan klik je op Back-up beheren. Daar kun je aangeven om documenten, afbeeldingen of je bureaublad niet online te bewaren.

Bepaal zelf de mappen waarvan OneDrive een back-up moet maken.

OneDrive ontkoppelen

Wanneer je OneDrive niet vaak gebruikt, kun je deze dienst op je Windows-apparaat ontkoppelen en zelfs verwijderen. Door de koppeling met je Microsoft-account zijn de persoonlijke bestanden in OneDrive beschikbaar op elk apparaat waarop je bent ingelogd met hetzelfde Microsoft-account. Je bent dus niet meer aan een vaste werkplek gebonden. Door te ontkoppelen weet je zeker dat de lokale map niet meer kan synchroniseren met de online opslag.

Klik met rechts in het systeemvak op het pictogram van OneDrive (het wolkje). Kun je dit pictogram niet zien? Klik dan eerst op het PijltjeOmhoog van het systeemvak. Daarna open je het instellingenvenster van OneDrive en ga je naar het tabblad Account. Onder je account selecteer je Deze pc ontkoppelen / Account ontkoppelen. De gegevens die al in OneDrive staan, blijven hierdoor onaangeroerd en de speciale OneDrive-map op de computer verandert in een normale map. Je kunt er bestanden in plaatsen, verwijderen en verplaatsen, maar ze worden niet langer automatisch gesynchroniseerd in de cloud.

Ook al ontkoppel of verwijder je OneDrive, de virtuele map blijft staan in het navigatievenster van Windows Verkenner.

Weg met OneDrive en Edge

Ben je OneDrive echt helemaal beu? Weet dan dat je OneDrive zelfs kunt verwijderen. Het zal je Windows-pc niet beschadigen. Ga naar Instellingen / Apps en open het lijstje met Geïnstalleerde apps. Daar vind je Microsoft OneDrive. Klik op de drie puntjes achter de naam van deze app en selecteer Verwijderen net zoals je dat met elk ander programma zou doen. Het duurt een paar seconden voor de app is verwijderd. Ondertussen heeft Microsoft er ook voor gezorgd dat je op dezelfde manier de browser Edge kunt verwijderen. In het begin van Windows 11 was deze functie nog lichtgrijs gemarkeerd.

Dankzij de nieuwe antimonopoliewet kun je sinds maart 2024 ook de browser van Microsoft verwijderen.

Game Bar voor niet-gamers

De instellingen van Windows 11 bevatten een speciaal onderdeel bedoeld voor gaming. Wanneer je de toetscombinatie Windows-toets+G gebruikt, open je de Windows Game Bar. Daarmee kun je schermafdrukken en clips vastleggen van games die door Microsoft zijn geverifieerd. Eigenlijk is deze functie bedoeld voor het vastleggen van Xbox-games, maar je kunt hem ook gebruiken voor schermopnames van gewone programma’s.

Geen kwaad woord over de Windows Game Bar. Maar als je geen of zelden games speelt, heeft het geen zin om de Game Bar en Game Mode op de computer in te schakelen. Bovendien kan deze applicatie veel cpu en geheugen gebruiken. Om de Game Bar uit te schakelen, ga je weer naar het instellingenvenster van Windows. Daar kies je Gaming / Game Bar. Vervolgens schakel je bovenaan de optie uit bij Je controller mag Game Bar openen. Daarna ga je terug naar het venster Gaming en je kiest het tabblad Gamemodus om ook hier de optie Gamemodus uit te zetten.

Ben je geen gamer, schakel dan de Game Bar uit.

Badges in de kiem smoren

Windows 11 toont voortdurend meldingen op de taakbalk die je waarschuwen voor onder meer updates en nieuwe e-mail. Deze zogenaamde badges staan standaard ingeschakeld. Ze blijven eindeloos opduiken. Bankwebsites sturen je constant badges, maar ook browserextensies doen dat. Het wordt snel te veel van het goede. Nogal wat gebruikers ergeren zich hieraan, wat heel begrijpelijk is.

Je kunt de badges uitschakelen door met rechts op de taakbalk te klikken en dan te kiezen voor Taakbalkinstellingen. Scrol aan de rechterkant naar beneden en klik op Taakbalk. Vervolgens scrol je nog wat verder naar beneden tot je bij Gedrag van taakbalk bent. Hier kun je de optie uitschakelen bij Badges weergeven in taakbalk-apps. Dit is trouwens ook de plaats waar je de uitlijning van de taakbalk wijzigt. Standaard staan de pictogrammen gecentreerd op de taakbalk. Hier kun je aangeven dat die links moeten worden uitgelijnd. Hierdoor wordt het Startmenu aan de linkerkant weergegeven zoals vroeger.

In de taakbalk kun je de badges verbergen.

Terug naar bekend startmenu

Mis je het startmenu van Windows 10? Er is een interessante tweak waarbij je het Windows 11-startmenu vervangt door het type uit Windows 10. Download Open-Shell van de GitHub-website. De laatste versie op het moment van schrijven is OpenshellSetup 4.4.195. Je hebt de keuze tussen een zelfuitvoerbaar exe-bestand of een gecomprimeerd 7Z-bestand. Wij gaan voor het exe-bestand.

In de set-upwizard schakel je de opties Classic Explorer en Classic IE uit. De optie Create a start menu folder moet aangevinkt blijven. Zodra het installatieproces voltooid is, open je via Windows Zoeken de Open-Shell Menu Settings. Daarna kun je kiezen tussen de Classic Style, Classic with two columns of Windows 7 style.

Misschien wil je ook de knop naar het startmenu aanpassen zodat deze op die van Windows 10 lijkt. Hiervoor vink je de optie Replace start button aan. Vervolgens kies je een van de drie voorstellen uit, of je klikt op Pick Image. Zoek op het web naar een afbeelding van het Windows 10-startmenu en selecteer die. Wil je op je schreden terugkeren en Open-Shell verwijderen? Dat doe je via Instellingen / Apps / Geïnstalleerde apps. Selecteer Open-Shell en gebruik de optie Verwijderen.

Geef het startmenu zijn oude look terug.

Advertenties uitschakelen

Windows 11 genereert een unieke identifier, een zogenaamde reclame-ID, om je activiteiten te volgen. Hiervoor gebruikt Microsoft je zoekopdrachten, eerdere aankopen van Microsoft-producten en online activiteiten die gekoppeld zijn aan je Microsoft-account. Adverteerders kunnen die gebruiken om jou gerichte advertenties te sturen wanneer je apps gebruikt. Ben je gevoelig voor je privacy, dan zet je hier ook het mes in.

Open Instellingen en ga naar Privacy en beveiliging. Klik rechts op het onderdeel Algemeen. Zet de schakelaar uit bij Laat apps me persoonlijke advertenties zien door mijn reclame-id te gebruiken. Doe hetzelfde bij Websites hebben toegang tot mijn lijst met talen zodat er inhoud kan worden weergegeven die relevant is voor mijn locatie. Optioneel schakel je ook de optie daaronder uit: Start en zoekresultaten door Windows laten verbeteren door app-lanceringen bij te houden. Tot slot zet je ook de vierde optie uit: Suggesties voor inhoud in de app Instellingen weergeven.

Draag zorg voor je privacy en schakel reclamemeldingen uit.

Meldingen uitschakelen

In het Berichtencentrum komen ook systeemwaarschuwingen, ongelezen berichten, nieuwe artikelen van je favoriete websites en meer meldingen binnen. Deze kunnen nuttig zijn om je op de hoogte te houden van wat er gebeurt, maar het is best mogelijk dat de hoeveelheid meldingen en geluiden overweldigend is en op je zenuwen gaat werken. Daarom kun je meldingen uitschakelen om afleiding te minimaliseren. Open de Instellingen en klik op Systeem. Aan de rechterkant klik je op de pagina Meldingen. Hier kun je de schakelaar Meldingen uitschakelen omzetten. Wil je nog verder gaan, dan zet je de schakelaar Niet storen aan.

Zo, dat scheelt een hoop afleiding.

Snoeien in bloatware

Een nieuwe pc komt met een hoop bloatware en bij Windows 11 is dat niet anders. Het gaat om software waar je niet om hebt gevraagd. Bloatware neemt niet alleen geheugenruimte in beslag, hij verslechtert ook de prestaties van het systeem. Meestal gaat het om spelletjes, testversies van beveiligingssuites en virusscanners, cloudservices en zelfs fotoboeken.

Er zijn freewaretools die scannen naar bloatware, ook wel crapware genoemd, om die automatisch te verwijderen. Maar als je er niet goed in thuis bent, kun je hiermee meer kwaad dan goed doen. Sommige applicaties zijn immers noodzakelijk voor de goede werking van het systeem. De website Should I Remove It is gespecialiseerd in het vinden en verwijderen van bloatware. Hier vind je uitgebreide overzichten van bloatware bij alle belangrijke computermerken. Neem bijvoorbeeld Toshiba, die heeft meer dan dertig applicaties die als testversie worden geïnstalleerd. Snoei de bloatware dus handmatig. Dat doe je via Instellingen / Apps / Geïnstalleerde apps. Daar zie je alle programma’s die op de machine zijn geïnstalleerd. Blader door de lijst en controleer welke programma’s je kunt verwijderen.

Volgens de website Should I Remove It bevat een Toshiba de meeste bloatware.