Gezond computeren doe je als volgt

Tip 01: Kans

Er zijn diverse symptomen die wijzen op verkeerd computergebruik. Gewoonlijk gebruikt men daar de term rsi voor, een afkorting die staat voor repetitive strain injuries. Het gaat vooral om allerlei arm-, nek- en schouderklachten, zoals tendinitis, muisarm en carpaletunnelsyndroom (beknelde zenuw tussen onderarm en hand). Deze term doet vermoeden dat veel klachten te wijten zijn aan het herhalende karakter van bepaalde bewegingen, zoals werken met de muis. Maar ook lang stilzitten in dezelfde houding, kan belastend zijn. Het belemmert namelijk lokaal de bloedsomloop, waardoor afvalstoffen zich kunnen ophopen en ontstoken spieren veroorzaken. Een andere term voor deze verschijnselen, die medisch gezien eigenlijk correcter is, is ‘kans’, wat staat voor klachten aan arm, nek en/of schouder. Rugklachten kunnen ook voorkomen, vooral door een langdurig slechte zitpositie. Of denk aan problemen met de ogen, zoals oogvermoeidheid. Er zijn gelukkig allerlei praktische tips en tools om zulke klachten te voorkomen.

Tip 02: Pc-houding

Verderop in dit artikel focussen we ons vooral op softwaretools om kans-gerelateerde klachten te vermijden. Maar wat je zelf kunt doen, is enkele algemene richtlijnen rondom je computerhouding in acht te nemen. Dat begint al met je zithouding. Zorg voor een degelijke stoel met armleuningen. Die stoel moet je rug voelbaar ondersteunen bij een ontspannen, maar min of meer rechte houding. Plaats beide voeten plat op de grond, desnoods met behulp van een voetsteun. Eventueel gebruik je ter hoogte van je onderrug een lendenrol of rugkussen (vanaf circa 20 euro), of probeer eerst met een opgerolde handdoek of dit fijn aanvoelt.

Belangrijk is ook dat je de ellebogen in een hoek van 90 graden houdt terwijl je typt. Houd beide ellebogen dicht bij je lichaam en houd je onderarmen parallel met de vloer. Om je te dwingen je polsen recht te houden, kun je een ergonomisch toetsenbord en/of polssteun gebruiken die de verticale druk op de polsen verlicht (vanaf circa 20 euro). Houd ook de muis zo dicht mogelijk bij het toetsenbord en gebruik eventueel een wat verhoogde muismat die het verschil in hoogte compenseert. Er bestaan ook ergonomische muismatten met een ingebouwde polssteun. Of leer jezelf aan om na enkele weken de muis met de andere hand te bedienen, zodat je niet altijd dezelfde hand belast.

Tip 03: Schermpositie

We zijn er nog niet helemaal, want ook de afstand tot en de hoogte van je monitor(s) is belangrijk, zowel voor je ogen als voor je zithouding. Plaats je scherm(en) op ongeveer een armlengte van je lichaam, doorgaans 50 tot 60 cm, en wel zo dat de bovenrand van het scherm ongeveer op dezelfde hoogte komt als je wenkbrauwen. In de praktijk blijken veel schermen te laag gepositioneerd wat al snel aanleiding geeft tot een voorovergebogen zithouding. Afhankelijk van de lichtinval in de werkruimte zul je de monitor wellicht ook lichtjes schuin naar boven willen draaien. Lees je tijdens het typen frequent documenten, gebruik dan een documentenhouder. Die plaats je idealiter ook op ooghoogte, zo dicht mogelijk bij het scherm. Of je zet ’m onder het scherm neer, tegen je toetsenbord, als je af en toe ook aantekeningen moet maken.

Je volgt het best ook de 20-20-20 regel: elke 20 minuten kijk je minstens 20 seconden naar een voorwerp dat zich minimaal 20 voet (circa 6 meter) van je vandaan bevindt.

Tip 04: Osd-configuratie

Stel het contrast en de helderheid van je monitor optimaal af, zodat het beeld ongeveer even helder is als een wit blad papier dat je ernaast houdt.

Verder is ook de kleurtemperatuur van je monitor van belang. Die wordt uitgedrukt in graden Kelvin, op een schaal van 1000K tot 10.000K. Overdag houd je de kleurtemperatuur bij voorkeur ‘koel’ op circa 6500K, terwijl je die ’s avonds en ’s nachts liever wat warmer instelt, rond zo’n 3400K. Je monitor geeft dan minder blauw licht af, aangezien dat licht een negatieve invloed op je nachtrust kan hebben.

Bij de meeste monitors kun je helderheid, contrast en kleurtemperatuur aanpassen via een knopje en een ingebouwd osd-menu (on screen display), maar de meeste beeldschermen laten zich ook vanuit een app als NirSoft ControlMyMonitor instellen, ook vanuit de opdrachtprompt. Op de website vind je hiervan heel wat voorbeelden en het programma is in het Nederlands beschikbaar. Deze tool heeft tevens het voordeel dat je meerdere configuraties kunt exporteren die je daardoor later snel weer in kunt stellen.

Tip 05: Kleurtemperatuur

Inmiddels beschikt Windows 10 ook over een functie waarmee je de kleurtemperatuur op basis van het tijdstip automatisch kunt aanpassen. Daarvoor ga je naar Instellingen / Systeem / Beeldscherm / Instellingen voor nachtlamp. Klik op Nu inschakelen en verplaats de schuifknop om het effect van een warmere kleurtemperatuur te zien. Schakel ’m vervolgens weer uit en geef via de optie Uren instellen zelf aan op welk tijdstip je deze functie wilt in- en uitschakelen. Of je kiest voor Zonsondergang tot zonsopgang indien je dat automatisch wilt laten gebeuren. Deze nachtlamp-functie is best handig, maar vrij basaal. Gratis software als de LightBulb en zeker ook f.lux bieden iets meer mogelijkheden. We gaan op deze laatste wat dieper in. Na de installatie en een herstart van je computer vind je de tool terug in het systeemvak, waar je via Change location je woonplaats of een naburige stad invult. Klik op het blauwe bolletje om in een simulatie heel snel een cyclus van 24 uur te kunnen doorlopen. Normaliter staat Recommended colors geselecteerd, maar in het uitklapmenu vind je nog opties terug als Reduce Eyestrain en Color Fidelity. Probeer ze gerust uit in combinatie met de simulatie. Via de optie Disable in het contextmenu kun je de aanpassing van de kleurtemperatuur ongedaan maken, bijvoorbeeld for an hour of for <een-specifieke-monitor>.

Tip 06: Optimalisatie

Inmiddels heb je contrast, helderheid en kleurtemperatuur optimaal ingesteld, maar het werkt uiteraard ook vermoeiend op je ogen als de letters niet scherp worden afgebeeld. Ook daar heeft Windows een eigen functie voor. Druk op de Windows-toets, tik cleartype in en start de wizard ClearType-tekst aanpassen. Plaats een vinkje bij ClearType inschakelen en druk op Volgende. Werk je met meerdere schermen, dan geef je aan of je de weergave op een specifiek scherm of (achtereenvolgens) van alle beeldschermen wilt configureren. Je dient nu een aantal vragen te beantwoorden over onder meer de schermresolutie en het best leesbare tekstvoorbeeld. Na afloop is de tekstweergave voor jouw ogen geoptimaliseerd.

Vind je de letters te klein, dan kun je ze in Windows groter maken. Ga naar Instellingen / Toegankelijkheid / Beeldscherm en verplaats de schuifknop bij Tekst groter maken en eventueel ook bij Alles groter maken tot alles er optimaal voor je uitziet. Verder kun je hier ook de kleur- en contrastwerking verfijnen. Dat doe je in de rubrieken Kleurfilters en Hoog contrast.

Tip 07: EasyFWD

De monitorinstellingen zijn nu optimaal en je let ook op de juiste zithouding. Dan is er nog één ding waar je aandacht moet aan schenken: regelmatig pauzes nemen en idealiter ook enkele gerichte oefeningen uitvoeren tijdens zulke pauzes. Dat vergt natuurlijk de nodige discipline, maar gelukkig zijn er programma’s die je hierbij helpen.

Een ervan is het Nederlandse EasyFWD. Na het invullen van enkele gegevens ontvang je een downloadlink met licentiecode. De installatie vergt slechts enkele muisklikken. Standaard start EasyFWD automatisch met Windows op en vanuit het systeemvak kun je in je Dashboard een risicoanalyse bekijken. Die geeft aan hoeveel risico (op rsi en aanverwanten) je loopt op basis van de gespendeerde computertijd en het aantal pauzes dat je neemt. In de rubriek Statistieken lees je bovendien hoeveel toetsaanslagen en muisklikken je hebt uitgevoerd. Verder is er nog de rubriek Oefeningen waar je uit negen korte, fysieke oefeningen kunt kiezen. Je kunt bij Instellingen / Pauze instellingen ook zelf aangeven hoe vaak EasyFWD je pauzes laat nemen en hoelang ze moeten duren. Je kunt hierbij kiezen tussen Hard en Zacht: de eerste zorgt ervoor dat je niet zomaar verder kunt werken, de tweede laat alleen een afteltimer zien. Tijdens de pauzes kun je een het laatste nieuws zien of een van de beschikbare oefeningen uitvoeren.

Tip 08: Workrave

Een ander programma van Nederlandse bodem is Workrave, dat al vele jaren beschikbaar is voor Windows en Linux (klik hier op Latest en vervolgens op het exe-programma voor Windows). Na de installatie duikt een minuscuul venstertje op waarin je kunt aflezen hoelang het nog duurt voor een micropauze, rustpauze en daglimiet zijn bereikt. Een micropauze duurt standaard 30 seconden en start om de 3 minuten. Er duikt dan een aflopende teller op. Een rustpauze doet zich om de 45 minuten voor en duurt 10 minuten. In een venster verschijnen dan opeenvolgend drie, soms geanimeerde, oefeningen. De dagelijkse limiet staat standaard ingesteld op 4 uur. Er verschijnt dan een venster van waaruit je de pc kunt vergrendelen of uitschakelen.

Uiteraard zijn al deze pauzes zelf aan te passen en je kunt de meldingen ook uitstellen of overslaan. In het eerste geval biedt Workrave die pauze later opnieuw aan, op basis van de uitsteltijd die je hebt ingesteld. Vrijwel alle opties zijn aan te passen vanuit Voorkeuren, een optie in het contextmenu van het programma-pictogram in het systeemvak. Hier vind je trouwens ook de rubriek Netwerk, van waaruit je Workrave in een heuse netwerkmodus kunt laten opereren, zodat je de pauzes voor andere apparaten in je (thuis)netwerk centraal kunt regelen. 

Mobiele apparaten