Voor velen van ons geldt: we kunnen in het dagelijks leven niet om Windows heen. Daar is niets mis mee, Windows is een volwassen besturingssysteem dat voor de meeste mensen naar behoren werkt. Toch kent het besturingssysteem meerdere onhebbelijkheden. Die pakken we aan!

Geen TPM-controle

Wil je nog overstappen naar versie 11 van Windows, begin dan direct met deze tip om eventuele ergernis te voorkomen. Windows 11 vereist dat je computer beschikt over een TPM-chip. En eerlijk is eerlijk: deze chip verbetert de beveiliging van je computer door de computer minder eenvoudig toegankelijk te maken voor indringers. Bijvoorbeeld tijdens het opstartproces.

Heb je een moderne computer, maar helaas geen TPM-chip? Dan kun je Windows 11 normaal gesproken niet installeren. Met een slimme truc kan het alsnog. Realiseer je wel dat je dan gebruikmaakt van een niet-ondersteunde Windows-installatie. Je weet niet zeker of je beveiligingsupdates blijft ontvangen en of het besturingssysteem in de toekomst blijft functioneren.

Tijdens de set-up van Windows 11 druk je op de toetscombinatie Shift+F10. Typ regedit in het venster, gevolgd door een druk op Enter. Het Windows-register opent. Blader naar de sleutel HKEY_LOCAL_MACHINE\SYSTEM\Setup en klik erop met de rechtermuisknop. Kies Nieuw / Sleutel. Noem deze LabConfig. Klik hierop met de rechtermuisknop en kies Nieuw / DWORD-waarde (32-bit). Noem deze BypassTPMCheck. Dubbelklik erop en typ 1 bij Waardegegevens. Klik daarna wederom met rechts op LabConfig en kies Nieuw / DWORD-waarde (32-bit). Deze noem je BypassSecureBootCheck. Dubbelklik erop en typ 1 in het vak Waardegegevens. Verlaat het register. Hierna kun je Windows 11 wél installeren.

Links uitlijnen

Was je al jaren gewend aan de Startknop, overzichtelijk gepositioneerd in de linker onderhoek van het beeldscherm? Waarom plaatst Windows 11 de knop dan in het midden? Geen nood, dat passen we aan. Open de Windows-instellingen en kies Persoonlijke instellingen. Klik op Taakbalk /Gedrag van taakbalk. Bij Uitlijning van taakbalk kies je voor Links uitlijnen. De knop Start staat weer waar hij voor velen hoort te staan: linksonder.

Eigen knoppen

Elk programmavenster een eigen knop, in plaats van een gecombineerde knop die meerdere vensters herbergt. Zorg weer voor overzicht in de taakbalk en vul de taakbalk met de individuele knoppen voor elk programma. In de Windows-instellingen kies je voor Persoonlijke instellingen / Taakbalk / Gedrag van taakbalk. Kies voor Nooit bij Taakbalkknoppen combineren en labels verbergen. Gebruik je meerdere taakbalken in combinatie met meerdere beeldschermen? Kies dan ook voor Nooit bij Taakbalkknoppen combineren en labels op andere taakbalken verbergen.

Vastlopen verhelpen

Loopt een programma vast en krijg je het met geen mogelijkheid via de normale weg afgesloten? Taakbeheer openen en het alsnog sluiten geeft een lange omweg. Dat ongemak nemen we weg. In de Windows-instellingen kies je voor Systeem / Voor ontwikkelaars. Zet de schuif op Uit bij Taak beëindigen. Even uitproberen: hapert een programma, dan klik je voortaan met de rechtermuisknop op de taakbalkknop en kies je eenvoudigweg voor Taak beëindigen.

Schone taakbalk

Wees eerlijk: die Windows-taakbalk bevat standaard een stuk meer ‘handige’ knoppen dan je zelf zou kiezen. Maak je écht gebruik van de widgets, Teams-knop en andere extra’s? Tijd om op te schonen. Klik met de rechtermuisknop op de taakbalk en kies Taakbalkinstellingen. Bij de sectie Taakbalkitems schakel je de onderdelen uit die die je liever niet meer ziet. Denk aan Zoeken, Taakweergave en Widgets. De optie Zoeken geeft je bovendien iets meer keuzevrijheid: kies Verbergen om de functie niet meer te zien of kies Alleen zoekpictogram (om alleen de knop te zien), Pictogram en label zoeken (om een knop en bijschrift te zien) of Zoekvak (om een volledige zoekbalk te zien).

Plaktoetsen

Je kent het ongetwijfeld: je drukt een paar keer (ongemerkt) op de Shift-toets en Windows vraagt je of je de Plaktoetsen wilt inschakelen. Als je ze niet nodig hebt, kan dat flink irriteren. We maken daar een einde aan. Open de Windows-instellingen en kies voor Toetsenbord. Klik op Plaktoetsen. Zet de schuif op Uit bij Sneltoetsen voor Plaktoetsen. Je wordt nu niet meer onnodig lastiggevallen.

Onterechte opruimwoede

Een opgeruimde werkomgeving werkt voor de meeste gebruikers prettig, maar Windows kan er ook in doorslaan. Ben je op zoek naar specifieke pictogrammen in het Systeemvak (bij de klok in de taakbalk) en kun je deze niet vinden? Voorkom irritatie en klik op de knop Verborgen pictogrammen weergeven (herkenbaar aan het ^-symbool). Een venster met de verborgen pictogrammen verschijnt. Sleep de pictogrammen die je juist wél wilt zien naar de klok en laat ze hierboven los.

Wil je bepaalde pictogrammen helemaal niet zien? Klik met de rechtermuisknop op de taakbalk en kies Taakbalkinstellingen. Open de sectie Andere systeemvakpictogrammen. Zet de schuif op Aan bij de pictogrammen die je wilt zien en de schuif op Uit bij de overbodige pictogrammen. Opgeruimd staat netjes!

Weg widgets!

Gebruik je de widgets in de praktijk niet? Weg ermee. De stappen hiervoor lees je in de paragraaf 'Schone taakbalk'. Vind je ze ergens nog steeds interessant? Zorg er dan voor dat je ze aanpast aan je persoonlijke voorkeuren. Klik op de knop van de widgets (links op de Windows-taakbalk) en vervolgens op de profielfoto rechtsboven. Wil je niet dat de widgets meteen tonen zodra je de muis over de knop plaatst, dan deactiveer je de optie Widgetsbord openen bij aanwijzen.

Je kunt de widgets ook minder prominent maken door de optie Meldingsbadges weergeven uit te schakelen: de knop wordt nu niet meer bijgewerkt met meldingen. Schakel dan ook meteen Aankondigingen weergeven uit, zodat er geen updates van widgets meer op de taakbalk worden getoond. Hierna keer je terug naar het widgetsbord. Bij de artikelen of nieuwsbronnen die je liever niet ziet, klik je op de knop met de drie puntjes. Kies voor Blokkeren. Klik op Interesses beheren om aan te geven waar je voorkeuren naar uitgaan. Dit helpt om de inhoud van het widgetsbord relevanter te maken.

Verborgen opties

Klik je met de rechtermuisknop op het bureaublad, dan verschijnt een menu met opties. Ziet het er minder uitgebreid uit dan bij eerdere Windows-versies, zoals Windows 10? Windows maakt nu gebruik van vereenvoudigde menu’s. Onhandig als je liever gewoon wél alle beschikbare opties ziet. Gelukkig is dat menu nog wel aanwezig: druk op Shift terwijl je met de rechtermuisknop klikt. Het traditionele menu verschijnt. Ben je hier zo gehecht aan en heb je er geen zin in om telkens de Shift-toets in te drukken? Een aanpassing in het register doet wonderen. Open het Startmenu en typ Regedit.exe. Ga naar de sleutel HKEY_CURRENT_USER\SOFTWARE\CLASSES\CLSID. Klik erop en kies Nieuw / Sleutel. Noem deze {86ca1aa0-34aa-4e8b-a509-50c905bae2a2}. Klik hierop met de rechtermuisknop en kies Nieuw / Sleutel. Noem deze InprocServer32. Dubbelklik hierop, laat het veld Waardegegevens leeg en klik op OK. Nadat je Windows opnieuw hebt gestart, beschik je voortaan altijd weer over het complete menu. Voordat je het register aanpast: altijd een goede back-up van de computer maken.

Gestroomlijnd starten

Niet altijd de schuld van Windows, maar ook weleens van de computerfabrikant: programma’s die tijdens het starten van Windows worden geladen, op de achtergrond aanwezig zijn en nooit door je worden gebruikt. Via Taakbeheer maak je een einde aan deze onhebbelijkheid. Druk op Ctrl+Shift+Esc om Taakbeheer te openen. Open de tab Opstart-apps en kijk in de kolom Invloed op opstarten. Je ziet meteen welke onderdelen relatief veel beslag op je systeem leggen (Veel) of juist relatief weinig (Weinig). Geen behoefte aan een opstart-app? Klik erop met de rechtermuisknop en kies Beëindigen.

Nog preciezer

Wilde je vroeger in het Windows-systeemvak (rechtsonder) niet alleen de klok in uren en minuten, maar ook in seconden zien? Met een registeraanpassing lukte het. Gelukkig hoeft dat niet meer en kun je nu Windows via de gebruikersomgeving de tijd preciezer laten tonen. In de Windows-instellingen kies je Persoonlijke instellingen / Taakbalk. Ga naar Gedrag van taakbalk en plaats een vinkje bij Seconden weergeven in systeemvakklok. Handig! Voor de laptopgebruikers onder ons: bedenk wel dat dit iets meer stroom verbruikt.

Niets te melden

Soms heeft Windows er een handje van je te bestoken met talloze meldingen: afkomstig van het besturingssysteem, maar ook van geïnstalleerde apps. Je kunt hierin gelukkig wel sturen. In de Windows-instellingen kies je voor Systeem / Meldingen. Onder in het venster zie je een overzicht van apps die recent een melding hebben gegeven. Schakel de ongewenste meldingen uit.

Interessanter is om te klikken op de app en hiermee het detailvenster te openen. Hier bepaal je hoe een melding mag worden getoond, bijvoorbeeld in een banner of als melding in het meldingencentrum. Je kunt hier ook de prioriteit van een melding bepalen. Die bepaalt de positie in het meldingencentrum. Wil je dat meldingen van een specifieke app altijd worden getoond, zelfs als je de Niet storen-modus hebt ingeschakeld? Kies in het venster Meldingen voor Prioriteitsmeldingen instellen. In de sectie Apps klik je op App toevoegen. Selecteer de app die de extra rechten krijgt.

Nog minder te melden

We blijven nog even in het venster Meldingen. Via de optie Niet storen automatisch instellen geef je tijden op waarin je niet wilt worden gestoord. Plaats een vinkje bij Tijdens deze tijden en geef de perioden op. Bovendien kun je hier aangeven op welke andere momenten je niet wilt worden gestuurd, bijvoorbeeld wanneer je een spel speelt of wanneer je een programma schermvullend gebruikt. Een goed voorbeeld hiervan is een schermvullende PowerPoint-presentatie of het bekijken van een YouTube-video.

Nú even niet!

Lekker aan het werk – of belangrijker – lekker aan het gamen en opeens wil Windows opnieuw opstarten. Nu even niet! Voorkom deze ergernis. In de Windows-instellingen kies je voor Windows Update / Geavanceerde opties / Gebruikstijden. Kies Handmatig bij Gebruikstijden instellen en geef aan tussen welke tijden de computer niet opnieuw mag worden opgestart. Zelf geeft Windows een suggestie, maar hiermee hoef je uiteraard geen rekening te houden.

Gebruikersaccountbeheer

Gebruikersaccountbeheer helpt bij het beveiligen van de computer, door meldingen te geven zodra een app een aanpassing probeert door te voeren. Een prima systeem, maar de veelvuldige meldingen kunnen soms irritant worden. Open het Startmenu en typ Gebruikersaccountbeheer. Klik op Instellingen voor Gebruikersaccountbeheer wijzigen. Gebruik de schuif om aan te geven wanneer een melding mag worden getoond. Helemaal naar beneden? Geen meldingen meer tonen. Dat is minder aan te raden en mogelijk iets te veel van het goede. De een na onderste instelling (Alleen een melding weergeven wanneer apps proberen wijzigingen op de computer aan te brengen) is de mooie middenweg.

Edge

Geen poespas

Gebruik je Edge, lees dan verder. Bij het openen van een nieuwe tab word je mogelijk bestookt met ‘geselecteerde’ artikelen en andere zaken waarop je niet zit te wachten. We passen dit aan. Open een nieuwe tab. Klik op de knop Pagina-instellingen (herkenbaar aan het tandwiel, rechtsboven in het venster). Bij Indeling kies je voor Aangepast. Geen behoefte aan snelkoppelingen? Kies voor Uit bij Snelkoppelingen. Bij Inhoud kies je voor Inhoud uit. Ook geen behoefte aan de weersvoorspelling? Kies Uit bij Weer weergeven.

Ben je hierna nog steeds niet tevreden, omdat je de tab alsnog te veel ongevraagde informatie vindt geven? Met de Blank New Tab-extensie open je voortaan écht met een leeg tabblad. Ga naar de website met extensies en zoek op Blank New Tab. Bevestig aan Edge dat je de invoegtoepassing écht wilt gebruiken. Voortaan opent er altijd een lege tab.

Geen Copilot

Microsoft zet vol in op AI, en Copilot is hiervan een goed voorbeeld. Je komt de Copilot-balk dan ook tegen in Edge. Geen behoefte aan kunstmatige intelligentie? Klik in Edge op de knop Instellingen en meer en kies Instellingen. Open de sectie Sidebar. Bij App-specifieke instellingen kies je voor Copilot. Zet de schuif op Uit bij Copilot weergeven. Wil je wel toegang houden tot Copilot, maar deze niet altijd zien, dan kun je in plaats van eerdergenoemde optie ook de schuif op Uit zetten bij Copilot automatisch openen in de zijbalk.

Geen activiteiten

Als je een website bezoekt en Edge geeft aan dat er voor die website ‘waardebonnen’ of andere kortingen beschikbaar zijn, dan maak je – mogelijk onbewust – gebruik van de functie waarmee Microsoft jouw browseactiviteiten opslaat en hierop inspeelt met reclame. Geen behoefte aan? Open de Edge-instellingen en kies Privacy, zoeken en services. Ga naar de sectie Persoonlijke instellingen & reclame en zet de schuif op Uit bij Sta Microsoft toe om uw browseactiviteiten op te slaan. Blader vervolgens door naar de sectie Services. Schakel de optie Bespaar tijd en geld met Winkelen in Microsoft Edge uit.

Zelf zoeken

In Edge zoek je snel door het zoekwoord in de adresbalk op te geven: de browser opent dan direct de zoekmachine en geeft de bijbehorende resultaten weer. Standaard gebeurt dit met Microsoft Bing. Maak je zelf gebruik van een andere zoekmachine, zoals DuckDuckGo of Google? Laat Edge direct de juiste zoekmachine gebruiken.

In de Edge-instellingen open je Privacy, zoeken en services. Ga naar Services en klik op Adresbalk en zoeken. Bij Zoekprogramma dat in de adresbalk wordt gebruikt kies je de gewenste zoekmachine. Staat de zoekmachine er niet tussen? Klik dan even door bij Zoekprogramma’s beheren. Een lijst met aanvullende zoekmachines verschijnt, waaruit je kunt kiezen. Staat de gewenste zoekmachine er nog steeds niet tussen, dan bezoek je eerst de betreffende website en keer je vervolgens terug naar het instellingenvenster. Grote kans dat de zoekmachine nu wél aanwezig is.

AI is inmiddels doorgedrongen tot in bijna elk digitaal domein. Van vertaaltools en chatbots tot beeldmakers en medische toepassingen. Veel gebruikers vinden AI handig, efficiënt en zelfs creatief. Toch brengt deze evolutie ook minder zichtbare risico's met zich mee, op persoonlijk, maatschappelijk en ecologisch vlak.

AI is inmiddels doorgedrongen tot in bijna elk digitaal domein. Van vertaaltools en chatbots tot beeldmakers en medische toepassingen. Veel gebruikers vinden AI handig, efficiënt en zelfs creatief. Toch brengt deze evolutie ook minder zichtbare risico's met zich mee, op persoonlijk, maatschappelijk en ecologisch vlak.

In dit artikel bekijken we verschillende AI-risicozones. Wat is bijvoorbeeld de milieu-impact van AI? Hoe betrouwbaar zijn de antwoorden van chatbots? Wat als synthetische media (alles wat met AI wordt gemaakt) niet meer van echt te onderscheiden zijn? En hoe beïnvloeden AI-systemen onze economie, privacy en ons denkvermogen? De grens tussen mens en machine vervaagt.

Dit artikel is bedoeld voor wie voorbij de hype wil kijken en wil begrijpen wat er op het spel staat. Elk onderdeel behandelt een specifiek risico, met voorbeelden en toepassingen. Zo krijg je een goed beeld van de schaduwkanten van AI. Niet om de technologie af te wijzen, maar om er bewuster en verantwoordelijker mee om te gaan.

Ecologische voetafdruk

Hoewel AI vaak als iets immaterieels en 'in de cloud' wordt voorgesteld, is de milieu-impact allesbehalve onzichtbaar. De menselijke hersenen verbruiken continu ongeveer 20 watt, vergelijkbaar met een gloeilampje. Daarmee worden 86 miljard neuronen en duizenden synapsen per neuron gevoed.

Grote taalmodellen als GPT of Gemini vragen daarentegen enorm veel rekenkracht. De trainingsfase kan duizenden MWh vereisen en miljoenen liters water voor koeling, afhankelijk van het datacenter en de gebruikte hardware. Ook het gebruik (inferentie) is belastend: elke prompt/antwoord-interactie bij modellen uit deze klasse vraagt energie en koeling aan de serverzijde.

AI heeft dus een stevige ecologische voetafdruk. Tegelijk worden oplossingen ontwikkeld, zoals restwarmtehergebruik, luchtkoeling in plaats van waterkoeling, meer hernieuwbare energie en efficiëntere modellen. Denk aan compacte taalmodellen, zoals TinyML, quantisatietechnieken (kleinere getallen en minder geheugen) en lokaal draaiende AI's (edge AI).

©(c) Wikipedia, CC BY-SA

Hallucinaties

AI-chatbots doen de gebruiker graag een plezier. Daarbij zijn ze opvallend overtuigend, ook wanneer ze onzin produceren, oftewel wanneer ze hallucineren.

Hallucinaties kunnen ernstige gevolgen hebben, bijvoorbeeld wanneer juristen verwijzen naar niet-bestaande wetsartikelen of wanneer medische informatie klakkeloos wordt overgenomen. Controleer gevoelige informatie daarom altijd via meerdere bronnen. Doe dit zeker bij gevoelige of complexe thema's. Weet ook dat AI-modellen zich vaak verontschuldigen als je teruggeeft dat er een fout is gemaakt. Vervolgens herhalen ze zich doodleuk.

Hallucinaties zijn hardnekkiger bij fenomenen als data- en conceptdrift. Bij het eerste herkent het model je eigen input minder goed doordat de vorm afwijkt van de trainingsinput. Bij het tweede is de inputvorm hetzelfde gebleven, maar is de betekenis inmiddels veranderd. Meer weten over datadrift en conceptdrift.

Verder kan het model te veel details uit trainingsdata opnemen en zo irrelevante informatie meenemen (overfitting). Of omgekeerd: onvoldoende zinvolle data gebruiken (underfitting). Ook deze fenomenen kunnen het hallucineren versterken.

Bias en manipulatie

AI-modellen krijgen enorme datahoeveelheden van het internet als input. Deze zijn zelden neutraal, waardoor vooroordelen of een westers wereldbeeld in het leerproces sluipen. Dat zorgt voor vertekening of bias (vooringenomenheid). AI-modellen kunnen bijvoorbeeld vrouwen aan zorgberoepen linken en mannen aan leidinggevende functies, of etnische groepen benadelen bij risicobeoordelingen.

Bias is niet alleen maatschappelijk, maar ook technisch. Een model leert niet alleen wat er ín de data staat, maar ook hoe die data zijn verdeeld. Als een bepaalde bron oververtegenwoordigd is, of als een schrijfstijl vaker voorkomt, dan krijgt dat automatisch meer gewicht. De architectuur en trainingsmethode versterken die patronen. Daardoor kunnen antwoorden die objectief lijken toch subtiel een voorkeur bevatten.

Interessant is ook dat onderzoekers political compass-testvragen voorlegden aan grote AI-taalmodellen (LLM's). De conclusie: zowat alle LLM's situeren zich in het links-economische, sociaal-libertaire kwadrant. Besef dat ook deze testvragen een vooroordeel (kunnen) bevatten, wat aantoont hoe moeilijk het is bias correct te beoordelen.

Nog problematischer wordt het bij manipulatie, wanneer deze bias opzettelijk in het model zit. Denk aan AI-toepassingen in advertenties die inspelen op angsten of overtuigingen. Algoritmische sturing kan bovendien gemakkelijk tot gelijkgezinde groepen (echo chambers) en polarisering leiden.

Omdat AI-modellen zo complex zijn, is vaak onduidelijk hoe de output tot stand komt (de black box). Dit vergroot de transparantiebehoefte en verklaart waarom veel wetenschappers pleiten voor explainable AI, of LLM's en AI-algoritmen opensource willen maken.

Synthetische media

De term synthetische media verwijst naar beelden, audio of tekst die volledig of deels AI-gegenereerd zijn. Denk aan deepfakes, nagebootste stemmen of automatisch gegenereerde nieuwsartikelen. Zulke toepassingen lijken creatief en handig, je maakt bijvoorbeeld een marketingvideo zonder camera of acteurs, maar de keerzijde is zorgwekkend.

Deepfakes kunnen personen dingen laten zeggen die zo zijn uitgesproken. Andersom kunnen echte beelden als deepfake worden afgedaan, ook wel 'the liar's dividend' genoemd. Deepnudes (gefingeerde naaktbeelden) kunnen dan weer gebruikt worden voor wraakporno.

Deze technologieën maken ook nepnieuws: desinformatie waarbij feiten doelbewust worden verdraaid. Dit tast het vertrouwen in communicatie en bewijsvoering aan en doet steeds meer mensen geloven in de maakbaarheid van de realiteit. Wat echt is, hangt vooral af van hoe je deze zelf vormgeeft. Feit en fictie raken verstrengeld, waardoor we belanden bij concepten als alternate truth en postrealiteit. Daarin wegen perceptie, gevoel en overtuiging zwaarder dan feiten. Synthetische media vragen daarom niet alleen om kritische blik, maar mogelijk ook om watermerken en regulering.

Zelfbevlekking

AI-modellen gebruiken vrijwel alle beschikbare internetbronnen als trainingsmateriaal. Omdat generatieve AI zelf steeds meer online content produceert, gebruiken modellen ook hun eigen output opnieuw. Zo ontstaat een zichzelf versterkende kringloop waarbij AI zich voedt met AI-gegenereerde inhoud. Deze vorm van zelfbevlekking verhoogt het risico op kwaliteitsverlies in digitale content, ook wel slop of enshittification genoemd.

AI genereert output namelijk op basis van patronen, niet vanuit betekenis of intentie. Als deze patronen ook nog eens uit andere AI-bronnen komen, ontstaat een neerwaartse spiraal met nauwelijks nuancering en steeds herhaalde ideeën. Hierdoor verhoogt ook het risico op hallucinaties en bias en de mens raakt out-of-the-loop. Op termijn dreigt model collapse: AI-modellen worden minder intelligent naarmate ze vaker op eigen output trainen.

Sommigen spreken van een zombie-internet. Zo blijkt inmiddels al zeker vijf procent van de nieuwe Engelstalige Wikipedia-inhoud AI-gegenereerd te zijn. Bovendien nemen mensen typische AI-taal, met herkenbare woordkeuzes, steeds vaker over. Om deze dynamiek te doorbreken, moeten menselijke input en creativiteit centraal blijven staan in het AI-trainingsproces.

Auteursrecht

AI roept fundamentele vragen op rond auteursrecht. Modellen worden getraind op grote hoeveelheden tekst, beeld en audio zonder dat makers altijd toestemming hebben gegeven. Dit leidt tot discussies over schending van auteursrecht.

Er lopen inmiddels meerdere rechtszaken tegen AI-bedrijven. Het gaat onder meer om claims rond ongeoorloofd gebruik van beschermde werken voor training en ongewenste herhaling van fragmenten in AI-output. Bedrijven worden daardoor steeds bewuster van licenties, databescherming en toestemmingseisen.

De VS en Europa hanteren verschillende juridische kaders. In de VS wordt soms gesproken van 'fair use' bij transformatief gebruik, terwijl Europa zich baseert op strengere richtlijnen en opt-out-mechanismen via het TDM-AI-protocol.

AI-output roept ook andere auteursrechtelijke vragen op. Wie is bijvoorbeeld de auteur van een AI-tekening? Is dat de modelontwikkelaar, de gebruiker of niemand? AI kan ook onbedoeld tekst- of beeldfragmenten uit het trainingsmateriaal overnemen, met mogelijk plagiaat. Er bestaat dus een juridische grijze zone en er is behoefte aan duidelijke regelgeving, aangepast aan de AI-evoluties.

Privacy

AI kan verder een bedreiging voor onze privacy vormen. In China zie je dit scherp: gezichtsherkenning en camera's ondersteunen er een sociaal kredietsysteem. Burgers worden continu gevolgd. Wie een overtreding begaat, riskeert sancties.

Ook in het Westen ontstaan zorgwekkende trends. Het Amerikaanse bedrijf Clearview AI bijvoorbeeld bouwt een databank met miljarden gezichten, geplukt uit sociale media en websites, zonder toestemming van de betrokkenen. Beveiligingsbedrijven gebruiken deze beelden om burgers te identificeren, nagenoeg zonder controle.

Een bijkomend gevaar is dat je zelf te veel prijsgeeft. Steeds meer AI-tools gebruiken bijvoorbeeld Retrieval-Augmented Generation (RAG), waarbij je eigen of andere data kunt uploaden voor betere antwoorden. Maar wie garandeert dat deze informatie niet elders wordt opgeslagen of hergebruikt?

Daarnaast ondermijnt AI je informatievrijheid via filterbubbels. Algoritmen tonen vooral inhoud die aansluit bij eerdere voorkeuren, waardoor je blik vernauwt en confirmation bias toeneemt: je vertrouwt vooral informatie die je bestaande overtuiging bevestigt. Gecombineerd met micro-targeting, waarbij je gericht wordt beïnvloed met politieke of commerciële boodschappen, ontstaan risico's op manipulatie.

Geestelijke ontwikkeling

Steeds meer AI-tools nemen cognitieve taken over: ideeën bedenken, teksten samenvatten of wiskundeproblemen oplossen. Dit is handig, maar geeft ook risico's. Als je brein weinig wordt uitgedaagd, komt je mentale ontwikkeling in het gedrang.

Vooral jongeren (digital natives) zijn kwetsbaar. Schoolopdrachten worden sneller aan AI-bots uitbesteed dan zelf uitgewerkt. Daardoor oefenen ze minder op formulering, redenering en foutcorrectie, wat juist belangrijk is voor de intellectuele groei.

Dit daagt ook het onderwijs uit, bijvoorbeeld wat betreft lesmethodes. Mogelijk biedt een aanpak als flip the classroom enig soelaas: leerlingen bereiden thuis (met hulp van AI) de leerstof voor en in de klas worden samen oefeningen gemaakt en besproken.

Bovendien zijn AI-antwoorden vaak vlot geschreven, maar missen ze nuance of tegenstrijdige ideeën. Wie zijn denkproces voortdurend daaraan spiegelt, loopt het risico op vervlakking van mening en expressie.

AI-bots creëren ook onrealistische sociale verwachtingen. Ze zijn vaak opvallend geduldig en meegaand, wat mensen minder sociaal vaardig kan maken. Sommigen raken meer sociaal geïsoleerd of ontwikkelen parasociale relaties met bots als Replika en CharacterAI.

Politiek en economie

AI dreigt ook de politiek-economische verhoudingen grondig te herschikken. Waar staten traditioneel economische groei sturen via beleidsinstrumenten (Keynesiaans model), nemen Big Tech-giganten het steeds meer over. Overheden worden afhankelijker van deze bedrijven, wat machtsasymmetrie versterkt. Er zijn al duidelijke tekenen van deregulatie: regels worden versoepeld om innovatie aan te trekken.

Ook op microniveau is de impact zichtbaar. Ontwikkelingen (zoals agentic AI) kunnen de economie en de productiviteit stimuleren en er ontstaan ook nieuwe functies, zoals prompt engineers, AI-ethici en data-curatoren. Maar helaas gaat het voornamelijk om laagbetaalde ghost workers die AI-modellen helpen trainen. Daarnaast veranderen veel jobs inhoudelijk, zoals in administratie, marketing, financiën en juridische diensten. Andere functies zullen ongetwijfeld verdwijnen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat bijvoorbeeld vertalers, copywriters, klantenservicemedewerkers, boekhoudassistenten en junior programmeurs zich ernstig zorgen maken.

AI zal daarnaast ongetwijfeld ook de internationale machtsverhoudingen beïnvloeden. Geopolitieke spelers als de VS en China dreigen met hun AI-overmacht nog dominanter te worden, ten koste van andere (supra)nationale entiteiten. Is Europa hier een goed voorbeeld van?

Veiligheid

Vooralsnog kwamen vooral risico's aan bod die niet per se bedoeld of gewild zijn, maar er zijn ook partijen die bewust de destructieve kracht van AI inzetten. Zo worden cyberaanvallen steeds geavanceerder. Aanvallers gebruiken zelflerende algoritmen om netwerken te exploiteren. Er bestaan AI-tools die phishingmails opstellen, perfect afgestemd op het slachtofferprofiel.

Ook maatschappelijke structuren staan onder druk. Een AI die (via sociale media) nepnieuws verspreidt over bijvoorbeeld verkiezingen, kan wijdverspreide onrust veroorzaken. Door hun schaal en snelheid kunnen AI-systemen hele informatienetwerken ontregelen, zonder aanwijsbare dader.

Daarnaast loert het gevaar van verkeerde afstemming (misalignment): een AI die geen kwaad wil, maar schade aanricht omdat het doel fout werd geformuleerd. Denk aan een AI die waterverbruik wil beperken en daarom irrigatiesystemen stillegt.

Militaire toepassingen zijn er uiteraard ook. Autonome drones en zelflerende wapensystemen worden volop ontwikkeld. Grote spelers zijn bijvoorbeeld het Amerikaanse Anduril (AI-drones)en Palantir (militaire AI-software). Tekenend is dat een oprichter een ultranationalistisch manifest publiceerde waarin hij stelt dat de VS absoluut de AI-oorlog moet winnen.

Cyborgisering

Misschien wel het grootste gevaar van AI dringt langzaam en ongemerkt ons leven binnen: cyborgisering. Dit is het vervagen van de grens tussen mens en de machine. Denk aan avatars die levensecht reageren, digitale dubbelgangers van echte personen of AI-influencers met miljoenen volgers. Daardoor wordt het steeds moeilijker om te onderscheiden waar de mens stopt en de machine begint.

Nieuwe categorieën digitale wezens duiken op, zoals virtuele klantenadviseurs, AI-therapeuten en synthetische gezelschapsdieren. Een Spaanse vrouw trouwde zelfs met een AI-hologram.

Op termijn ontstaat er een samenleving waarin mensen voortdurend zijn verbonden met AI, via brillen, lenzen, implantaten of herseninterfaces (denk aan Neuralink van Elon Musk: AI-in-the-human). Technieken als de Turingtest of Winograd-challenge volstaan al lang niet meer om mens van machine te onderscheiden. Daardoor komen autonomie en authenticiteit steeds meer onder druk te staan.

Cyborgisering roept fundamentele vragen op. In hoeverre blijven we menselijk? Wellicht is niet iedereen een transhumanist zoals Ray Kurzweil, die reikhalzend uitkijkt naar de singulariteit: het moment waarop AI slimmer wordt dan de mens.

Black Friday staat weer voor de deur en dat betekent dat je overspoeld wordt met aanbiedingen. Maar let goed op voordat je op de bestelknop drukt: uit onderzoek van de Autoriteit Consument & Markt (ACM) blijkt dat veel van deze 'megadeals' in werkelijkheid misleidend zijn. Driekwart van de onderzochte winkels houdt zich niet aan de regels.

De toezichthouder nam 24 grote webshops en fysieke winkels onder de loep. De conclusie is schokkend: maar liefst 18 van de 24 winkels gaan de fout in met hun kortingsacties.

Sjoemelen met de 'van-prijs'

De grootste valkuil voor consumenten zit hem in de zogenoemde 'van-prijs'. Wettelijk is vastgelegd dat de doorgestreepte prijs (waar de korting vanaf gaat) de laagste prijs moet zijn die de winkel in de afgelopen 30 dagen heeft gerekend.

In de praktijk lappen veel winkeliers deze regel aan hun laars. Ze baseren de korting bijvoorbeeld op de (vaak veel hogere) adviesprijs, of een oude prijs van maanden geleden. Hierdoor lijkt het alsof je een enorme korting pakt, terwijl je in werkelijkheid soms nauwelijks goedkoper – of zelfs duurder – uit bent.

Volgens Fleur Severijns van de ACM is dit niet alleen oneerlijk tegenover de consument, maar ook tegenover concurrenten die wél netjes de regels volgen. De toezichthouder heeft de overtredende winkels aangeschreven. Vorig jaar kregen ketens als Leen Bakker en Jysk al boetes van boven de een ton voor dit soort praktijken; dat risico lopen de huidige overtreders nu ook.

Ook Bol, Amazon en Wehkamp genoemd

De ACM maakt de namen van de 18 winkels nog niet bekend, omdat zij nog bezwaar mogen maken. De Consumentenbond deed echter eigen onderzoek en noemt man en paard. Volgens de bond gaan onder andere Amazon, Wehkamp en Bol de mist in:

Waarom trappen we erin?

Winkeliers worden steeds creatiever in het verhullen van de werkelijke prijshistorie. Niels Holtrop, universitair docent Marketing, legt aan de NOS uit dat dit een bewust psychologisch spel is. Omdat aanbiedingen vaak tijdelijk zijn, ontstaat er bij consumenten de angst om de deal te missen (Fear Of Missing Out).

Doordat het voor de ACM onmogelijk is om elke (kleine) webshop te controleren, nemen veel winkeliers de gok. "Prijsconcurrentie is een krachtig wapen; klanten zijn er enorm gevoelig voor," aldus Holtrop.

Wat kun je doen?

Controleer zelf of de prijzen van producten niet stiekem zijn verhoord door gebruik te maken van de prijshistorie. Op vergelijkingssites kun je bijvoorbeeld zien wat het prijsverloop van een bepaald product is geweest gedurende een jaar.

Op Kieskeurig.nl kun je bijvoorbeeld de prijsdalers bekijken, hier vind je producten die de afgelopen periode sterk in prijs zijn gedaald.