Je vindt in Nederland archieven vol boeken, tijdschriften en muziekstukken die de afgelopen decennia in ons land zijn geproduceerd. Op diezelfde manier wordt ook steeds vaker software voor het nageslacht bewaard. Dat gebeurt alleen nog niet zo goed als bij de andere media. Toch kun je al heel wat van je oude favorieten terugvinden.

Films, cd’s en boeken hebben culturele waarde. Bij software is dat niet altijd even duidelijk. Toch zijn er applicaties die een belangrijke rol speelden of nog spelen in ons leven. Neem de oude versies van MSN Messenger als voorbeeld. Die laten zien hoe aan het begin van de 21ste eeuw miljoenen mensen met elkaar communiceerden. Agenda-apps vertellen over hoe wij onze levens organiseren. Tekstverwerkers zitten vol knopjes die verklappen hoe software vandaag de dag wordt ontworpen. De programma’s die we dagelijks gebruiken, vertellen dus een verhaal over ons als mensheid. Dat verhaal wordt alleen soms pas decennia later duidelijk.

Oude programma’s

Nederlandse softwaremakers zijn verantwoordelijk voor veel programma’s waarover hetzelfde kan worden gezegd. Davilex maakte bijvoorbeeld begin jaren negentig de eerste Nederlandse Windows-apps voor boekhouding. Daarna schoten de ontwikkelstudio’s in ons land als paddenstoelen uit de grond. De apps die zij maakten, bepaalden voor een groot deel hoe wij de afgelopen decennia onze computers hebben gebruikt. Diezelfde apps zijn alleen ook weer grotendeels vergeten. Die staan op cd-roms en diskettes. Onze computers kunnen deze niet meer lezen. Je moet dan ook een groot aantal stappen zetten om een oud programma weer zoals vroeger te kunnen gebruiken.

Gelukkig zijn er instanties die daarom helpen om software te archiveren voor het nageslacht. Zowel online als in de echte wereld vind je (virtuele) archiefkasten vol oude software. Deze programma’s zijn te bekijken voor iedereen die dapper genoeg is om daar nog eens in te duiken. Zo compleet als bij muziek, films en boeken is het archief in Nederland niet. Wel zijn er drie plekken waar je naartoe kunt om je oude favorieten nog eens terug te vinden.

Dit oude boekhoudprogramma van Davilex is misschien geen cultureel erfgoed, maar toch is voor sommigen het behoud ervan belangrijk.

Oude opslagmedia gebruiken

Software werd vroeger vooral verkocht op onder meer diskettes, floppy’s en cd-roms. Dat lijkt een veilige manier om een programma lang te bewaren. Alleen dat is niet waar: oude opslagmedia vergaat namelijk na een tijd.

Diskettes houden het bijvoorbeeld van enkele jaren tot een aantal decennia vol. Dit is afhankelijk van hoe goed de magnetische dragers zijn in de diskette. Floppy’s kunnen het beste worden bewaard op een koele en droge plek. Houd ze weg bij magneten. Als je de ring aan de binnenkant aanraakt, kan hij kapotgaan.

Cd-roms houden het langer vol. Bedrijven beloven een levensduur van vijftig tot honderd jaar en bij de herschrijfbare exemplaren twintig tot vijftig jaar. Die belofte is geen garantie: ongeveer vier procent van alle cd-roms werkt na tien jaar niet meer.

Cd’s kun je het beste bewaren in een donkere ruimte, afgesloten van ultraviolet licht. Een gamecartridge houdt het gemiddeld twintig jaar vol. Dat is vrij kort. Dat komt door de vele complexe onderdelen die erop zitten. Heb je een game waarop je jouw voortgang kunt opslaan? Dat gebeurt met een ingebouwde batterij, die in tien tot vijftien jaar leeg raakt. Games met een ingebouwde klok hebben na zeven tot tien jaar een lege accu.

Beeld en Geluid

Bij het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid worden de televisieprogramma’s van de nationale televisiezenders al jarenlang voor het nageslacht gearchiveerd. Dit instituut is en een serieuze organisatie die door de overheid wordt gefinancierd. Het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid denkt goed na over de opslag op de lange termijn. Dat is ook nodig, want filmrollen uit de jaren zestig worden bijvoorbeeld na een tijdje broos en uiteindelijk zelfs onbruikbaar. Al het materiaal moet daarom zorgvuldig worden gedigitaliseerd om het voor langere tijd beschikbaar te houden.

Binnen het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid wordt dit sinds enkele jaren ook gedaan met videogames. Hier bij is het inzichtelijk houden extra complex. Naast dat cartridges en cd-roms vergaan, zijn games ook nog eens gemaakt om op een specifieke console of besturingssysteem te draaien. Er wordt bij het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid daarom veelvuldig gebruikgemaakt van emulatiesoftware. Daarmee kan een computer doen alsof het een machine van jaren of zelfs decennia geleden is.

“Toen met games begonnen werd, was dat omdat er werd ingezien dat games waardevol cultureel erfgoed zijn”, vertelt Kiki Lennaerts. Zij is adviseur nieuwe media conservering bij het instituut. Lennaerts is vooral gespecialiseerd in ‘interactieve en immersieve ervaringen’, oftewel games en software. “Het ligt ook in lijn met wat Beeld en Geluid van oudsher bewaard: mediaproducties.”

Uit de archiefkast

Bij Beeld en Geluid wordt alles in een fysiek archief bewaard. Wil je een oude game inzien, dan moet deze uit de kluis worden gehaald. Dit wordt vaak alleen tegen betaling gedaan. Het archief is een goede tijdcapsule van alles wat in de afgelopen decennia is gemaakt, maar tegelijkertijd is het lastig om de inhoud ervan eventjes in te zien.

Nog een nadeel: je vindt naast games geen andere software bij het instituut. “Dat we geen software doen, is vrij complex”, aldus Lennaerts. “Want wat is nu eigenlijk de definitie van een mediaproductie?” Zolang dat nog ter discussie staat, durft ze nog niet andere software dan games in het archief toe te voegen. Pas als software als mediaproductie wordt gezien, kan worden overwogen om dit alsnog te doen. Het is aan de conservatoren om dat te beslechten.

In de archiefkasten van Beeld en Geluid worden veel games bewaard. Je kunt ze alleen lastig inzien.

Home Computer Museum

Wie een selectieve greep uit oude software wil meekrijgen, kan in Nederland naar het Home Computer Museum. In het hartje van Helmond zit dit museum verstopt. In de collectie zijn tientallen computers van de afgelopen eeuw opgenomen. Veel daarvan staan ook aan, waardoor je met gemak op een oude Mac, Commodore 64 of Atari 2600 kunt prutsen.

Als museum is dit strikt gezien geen archief. Je vindt hier dan ook geen alomvattende verzameling van alle belangrijke software. Maar de computers die aanstaan, laten je wel makkelijk aan de slag gaan met een selectie aan oude programma’s. Het is vooral een soort tijdcapsule, waar je zonder veel gedoe nog even met de apparatuur van vroeger een aantal programma’s kunt uitproberen.

Daarnaast draagt het museum een steentje bij aan het archiveren van oude software. Sinds 2020 is het Home Computer Museum onderdeel van het Netwerk Digitaal Erfgoed. Daarmee dragen ze bij aan het digitaliseren van oude software en het bewaren ervan op moderne systemen. Het museum is daar natuurlijk de uitgelezen plek voor: hun oude computers kunnen tenslotte diskettes, cd-roms en cassettebanden gewoon lezen.

Het Home Computer Museum staat vol oude computers waarop originele software draait.

Lees ook: Retro-gaming op een moderne Windows-pc: zo werkt 86Box

Internet Archive

Misschien wel de meest uitgebreide collectie van oude software vind je op de website Internet Archive. Deze dient als online archief voor allerlei soorten media, waaronder ook boeken, films en zelfs oude versies van webpagina’s. De archiefsite heeft verder een grote verzameling software, waarin je 1,1 miljoen oude programma’s vindt. Het gaat hierbij om voornamelijk een internationaal aanbod. Je vindt hier en daar ook Nederlandse titels.

Internet Archive lijkt in opzet erg op Wikipedia: de site draait op vrijwilligers, is reclameloos en is vooral afhankelijk van donaties van reguliere gebruikers. Dat is hard nodig, want op het moment van schrijven vind je op de servers van de site meer dan 99 petabyte (99.000 terabyte) aan data. De site bestaat al sinds 1996 en werkt inmiddels samen met bibliotheken wereldwijd.

In je webbrowser

Je kunt via de site oude software downloaden op je pc, zodat je daarna kunt uitzoeken hoe je dit vervolgens draaiend krijgt. Oude programma’s voor bijvoorbeeld DOS en Windows-computers kun je rechtstreeks in de webbrowser draaien. De site gebruikt dan de emulator DOSBOX om het programma werkend te krijgen. Je hoeft daarmee niet zelf allerlei complexe emulatiesoftware bij elkaar te sprokkelen. Zo kun je bijvoorbeeld een oude editie van Windows 3.11 in je browser draaien, om te ervaren hoe computers in de jaren negentig werden gebruikt.

Bij boeken richt de site zich vooral op publieke werken die niet auteursrechtelijk zijn vastgelegd. Je vindt er daarom vooral oudere werken of publicaties die in het publiek domein zijn vrijgegeven. Bij het software-archief lijkt de site iets minder secuur: vaak geldt het auteursrecht hierbij nog, wat het strikt gezien illegaal maakt om dit materiaal zomaar te downloaden. In Nederland is piraterij verboden, zelfs als je ergens nog een originele kopie hebt liggen.

Bij Internet Archive draait oude software rechtstreeks in je webbrowser.

Verlaten software

Moreel ligt het bij oude software vaak anders. Heeft een ontwikkelaar jarenlang niks gedaan met een oud programma, dan wordt vaak gesproken van zogeheten ‘abandonware’. Oftewel: een applicatie die is achtergelaten door zijn originele maker. Daar kunnen allerlei oorzaken voor zijn. Er is bijvoorbeeld geen reden meer om de betreffende software nog uit te baten, omdat het besturingssysteem niet meer wordt ondersteund. Of de studio die de software maakte, is failliet gegaan, waardoor de rechten in handen van een uitgever zijn gekomen die er totaal geen plannen mee heeft. Strikt genomen schend je bij het downloaden het auteursrecht van de originele ontwikkelaar. Maar in de praktijk maakt het dat oude team vaak niets meer uit.

Op dat principe leunt het archief van Internet Archive, en ook de softwarelijst die je vindt op www.myabandonware.com. Op die site vind je meer dan 20.000 oude games die als abandonware worden gezien. Het gaat daarbij vooral om oude DOS-titels uit de jaren tachtig en negentig. Makers kunnen de site mailen als ze vinden dat hun materiaal niet mag worden gedeeld. Maar dat lijkt zelden te gebeuren.

In het archief van Myabandonware vind je vooral oude klassiekers voor de pc.

De Dreame X50 Ultra Complete mag dan misschien wel een van de duurste robotstofzuigers van dit moment zijn, het is ook meteen een van de beste. Dat komt door verschillende eigenschappen, waardoor vuil bijna geen kans meer heeft.

Je moet van goeden huize komen om de regerend kampioen van de troon te stoten. Sinds medio 2024 was dat wat ons betreft de Dreame X40 Ultra Complete – en alleen Dreame kan daarin zichzelf overtreffen. Niet alleen als het om de prijs-kwaliteitverhouding gaat, maar ook als we kijken naar het aantal functies en mogelijkheden. De Dreame X50 Ultra Complete heeft een adviesprijs van 1499 euro en is daarmee niet duurder dan zijn voorganger tijdens de introductie. Desondanks heeft de fabrikant flink wat nieuwe onderdelen toegevoegd.

In de basis is dit nog altijd een zeer krachtige en uitgebreide robotstofzuiger, die onder meer beschikt over een uitschuifbare borstel en dweil, waardoor plinten en hoeken veel beter meegepakt worden. Ook is er nog altijd een LiDAR-scanner aanwezig voor de navigatie, die op basis van kunstmatige intelligentie tot tweehonderd objecten in huis kan ontwijken. Binnen de app stel je no-go-zones en meer in – wat dat betreft wijkt de ervaring niet af ten opzichte van de voorganger. Maar dan komen we op wat er nieuw is ...

©Wesley Akkerman

Tilt zichzelf op

Voor de recensie willen we ons met name concentreren op de nieuwe elementen, omdat die de ervaring naar een hoger niveau tillen. Letterlijk. Want onderop de robotstofzuiger zitten twee, wat Dreame noemt, intrekbare poten. Die kunnen het systeem tot zes centimeter omhoog tillen, waardoor menig drempel geen obstakel meer vormt. Daar waar tot nu toe alle geteste robotstofzuigers hier in huis stoppen bij de badkamerdrempel, gaat de Dreame X50 Ultra Complete gewoon door.

Je hoeft hier niets voor te doen. Wanneer de Dreame X50 Ultra Complete denkt dat het tijd is om de poten in te zetten, dan doet hij dat uit zichzelf. Vervolgens neemt hij een kleine aanloopt en rijdt zo over de drempel heen. We zijn nog niet zo ver dat de robotstofzuiger de trap oploopt; dat is vooralsnog een futuristisch idee. Maar op deze manier komen we er wel. Drempels herkent het systeem met de slimme camera voorop, dus zorg ervoor dat die zicht houdt op de omgeving. Verder kunnen die poten in elk geval tot dertigduizend keer ingezet worden. Klinkt duurzaam.

©Wesley Akkerman

Uitschuiven en intrekken

Zoals bij veel andere robotstofzuigers, zeker in dit prijssegment, zit er een kleine toren op waar in dit geval een Direct Time of Flight-sensor inzit. Daarmee kan het systeem veel beter diepte inschatten en dus een goede route bepalen. Omdat de sensor uitsteekt, kan dat verhinderen dat de stofzuiger onder allerlei meubelstukken schoonmaakt. Nieuw in dit model is de intrekbare sensortoren, die in de behuizing verdwijnt op het moment dat de Dreame X50 Ultra Complete denkt dat het nodig is. Zo komt hij toch onder menig bank, stoel of kast.

Als je al deze eigenschappen bij elkaar optelt, dan kom je uit op een som die tevredenheid oplevert. Uitschuifbare dweil, uitschuifbaar borsteltje, intrekbare poten en een scanner die in de behuizing verdwijnt – Dreame doet er alles aan om het schoonmaken uit handen te nemen en eventuele moeilijkheden uit de weg te ruimen – moeilijkheden waar veel andere robotstofzuigers wel (letterlijk) tegenaan lopen. Deze Dreame kan die vrijwel overal bij, onder veel meer meubels door en zelfs over hogere drempels heen (mits er ruimte voor de robot is).

©Wesley Akkerman

Onzichtbare verbeteringen

Daarnaast zijn er onzichtbare verbeteringen, die vooral op specificatielijsten goed staan. Zo bedraagt de zuigkracht maar liefst liefst 20.000 Pa en kun je binnen de app kiezen uit een van de vijf reinigingsstanden, waardoor vuil tussen vezels van je tapijt of kleed geen kans meer maakt. Zo luidt althans de belofte, want op dat vlak kan het wat ons betreft altijd beter: we kwamen soms toch nog wat viezigheid tegen in het kleed. Verder is het systeem stiller dan ooit: niet alleen als het om het stofzuigen gaat, maar ook het rijden klinkt nu geruislozer.

Onderop zitten bovendien twee borstels die goed met elkaar samenwerken. De ene borstel doet voornamelijk het schoonmaakwerk, terwijl de andere haren en dergelijk ontwart. In de basis treffen we daarnaast twee uv-lampen aan die bacteriën verwijderen in zowel de moppen als de stofzak. Dat voorkomt nare geurtjes in huis. Dit nieuwe systeem zorgt er verder voor dat je de dweilpads niet handmatig hoeft te wassen, zoals dat bij de voorganger nog wel het geval was.

©Wesley Akkerman

Dreame X50 Ultra Complete kopen?

Een ander groot voordeel ten opzichte van de X40 Ultra Complete is dat de Dreame X50 Ultra Complete nu kan dweilen met warm water. Deze functionaliteit lijkt helaas alleen maar te werken wanneer je een schema instelt; ons is het op een andere manier nog niet gelukt aan de praat te krijgen. Dweilen op zich gaat ongeveer even goed als bij de X40 Ultra, met een minimum aan strepen. Verder navigeert de X50 Ultra complete moeiteloos door het huis (hij heeft geen enkele keer vastgezeten) en biedt de app ontzettend veel opties die je zelf kunt instellen.

Net zoals een paar maanden geleden bekronen we ook nu Dreame als de beste robotstofzuigermaker van dit moment. De Dreame X50 Ultra Complete lost veel problemen op waar robotstofzuigers in het algemeen vaak (letterlijk) tegenaan lopen en houdt je huis bovendien op-en-top schoon. Ondertussen kijken we uit naar modellen die kunnen traplopen of vuile sokken oppakken (hallo, Roborock), maar tot die tijd is dit het beste model dat je kunt aanschaffen. 1499 euro is weliswaar flink aan de prijs, maar dat is Dreame X50 Ultra Complete dan ook zeker waard.

Ai... Je let even niet op, en je pan met rijst, pasta of aardappels kookt over. Dus kun je na het eten ook nog eens je fornuis gaan schrobben. Gelukkig zijn er verschillende trucjes om te voorkomen dat je pannen overkoken. Snel lezen, dan heb jij er voortaan nooit meer last van!

Lees ook: Zo kook je extra zuinig op een inductiekookplaat

Redder in nood: een houten pollepel

Een houten pollepel is niet alleen handig voor het roeren in de pannen; het kan ook het overkoken van de pan tegengaan. Hoe? Je plaatst de pollepel dwars over de pan. De bubbels die ontstaan tijdens het koken van het water barsten kapot tegen het hout. Dit is iets wat je misschien ook weleens tijdens een scheikundeles hebt geleerd. De bellen water barsten omdat het materiaal, de droge houten pollepel, hydrofoob is. En omdat de bubbels zo'n 100°C zijn en tegen materiaal aangaan dat minder heet is, worden de bubbels weer vloeibaar. In vloeibare vorm is water zwaarder dan lucht, waardoor het in de pan terugvalt.

Je kunt deze truc dus niet uitvoeren met materiaal dat ook warm wordt, zoals metaal. Leg de pollepel pas op de pan als het water al kookt, niet direct als je de pan op het vuur zet. Hierdoor voorkom je dat de lepel al warm wordt tijdens het koken. Dankzij deze tip blijft je kookplaat, of het nu elektrisch of gas is, schoon.

©pharaoh1404

Deksels schuin!

Als je een pannendeksel helemaal op de pan legt, bouwt er door de hitte druk op van stoom die niet kan ontsnappen. Sommige etenswaren, zoals aardappels en rijst, veroorzaken schuim tijdens het koken. Het schuim stuwt snel omhoog. Het gevolg: het water kookt snel over en belandt op je kookplaat.

Je voorkomt dat er te veel druk wordt opgebouwd en dat schuim uit de pan ontsnapt door het deksel schuin op de pan te leggen. Schuim en bubbels blijven in de pan. En dat scheelt jou een hoop getier en poetswerk.

Olie of boter: smeren maar!

Tip nummer 3: smeer olie, bakspray of boter op de rand van de pan, tot waar het water mag reiken. Deze vette laag creëert een grens. De bubbels kunnen zich niet hechten aan de pan en rijzen hierdoor ook niet de pan uit. Pak een stukje keukenpapier, dip dit in wat boter of olie, of gebruik de bakspray. Smeer met het ingevette keukenpapier de pan in of spray met de bakspray. Doe dit voordat je begint met koken, want als je wacht tot het water kookt, heeft het geen effect meer.

©Nomad_Soul

Warmtebron niet zo hoog zetten

Eigenlijk een open deur: je voorkomt overkoken ook door simpelweg het vuur of de temperatuur van de kookplaat niet zo hoog te zetten. Zet het vuur tussentijds lager zodra je merkt dat de bubbels omhoog komen. Maar daarvoor is het wel belangrijk dat je goed blijft opletten tijdens het koken en dus niet ondertussen zit te appen met je beste vriend(in). En je moet dus wat geduld hebben: het koken zelf zal iets langer duren.