Plaatjes maken met behulp van kunstmatige intelligentie (AI) is leuk. Alleen hoe krijg je wat je wilt hebben? Die vaardigheid heet prompt engineering. Dit artikel vertelt je er meer over.

Bij zowel Dall-E als SDXL vertel je wat voor soort beeld je wilt maken. Dat doe je via een geschreven opdracht die we een prompt noemen. Omdat de kunstmatige intelligentie achter deze systemen is getraind met combinaties van afbeeldingen en Engelstalige beschrijvingen, werken ze het best wanneer je ze in het Engels toespreekt. Als je Nederlandse opdrachten geeft, dan worden deze eerst automatisch in het Engels vertaald. Daarbij gaat enige nuance verloren, als het al niet helemaal misgaat. Wij werken daarom in deze workshop met Engelstalige prompts, maar de principes die we bespreken werken ook bij Nederlandse opdrachten.

Engineering

Bij zowel Dall-E als SDXL kun je terecht met uiterst beknopte prompts, zoals a cute kitten. Bij deze opdracht laten beide programma’s je keer op keer een jong katje zien; elke keer een ander als je de prompt herhaalt. Meestal zijn dit foto’s, omdat deze vaak voorkwamen in de data waarmee de AI-modellen voor dit onderwerp zijn getraind. Soms krijg je als resultaat een tekening, of zelfs een plaatje van iets heel anders. Geen enkel model is honderd procent accuraat.

Wil je meer controle over het resultaat? Dan moet je meer gedetailleerde prompts geven. De kunst van het vinden van de juiste formulering noemen we prompt engineering. Dat is overigens een algemene benaming die van toepassing is op elk generatief AI-systeem. De kunst om SDXL de beste plaatjes te ontlokken, is wel een andere vaardigheid dan die je nodig hebt bij een taalmodel, zoals ChatGPT. Deze workshop richt zich specifiek op prompt engineering voor het maken van plaatjes.

Lees ook: Haal betere resultaten uit ChatGPT met slimme prompts

Scholen

Het is nu iets meer dan drie jaar geleden dat AI de eerste plaatjes kon maken op basis van tekst. Dat is nog vrij recent, maar toch zijn er al verschillende scholen als het gaat om prompt engineering. Vooral mensen die uit de traditionele kunsten komen, willen exact het plaatje maken dat ze voor zich zien. Zo doen ze dat ook als ze werken met een traditioneel medium. Alleen bij AI lopen ze tegen beperkingen op. Kunstmatige intelligentie laat zich bijvoorbeeld maar moeilijk instrueren in het exact positioneren van objecten. Daarnaast is AI ook slecht in tellen. Daardoor geeft een prompt als a man looking at eight cubes in the bottom left corner zelfs na vele pogingen niet het gehoopte resultaat.

Gelukkig voor deze mensen kent SDXL verschillende mogelijkheden om te beginnen met een eigen schetsje. Dat kan de AI de weg wijzen naar het gewenste resultaat. Tegenover de puristen die AI als een traditioneel medium benaderen, zijn er de mensen die AI omarmen als een snelle manier om heel veel plaatjes te maken. Ze kiezen voor een bepaalde sfeer en gebruiken de afbeeldingen als concept of vinden ze gewoon fraai. Zij geven AI graag alle vrijheid.

Stijlen en technieken

Ben je een purist die uit is op een zeer specifiek plaatje? Of ben je een vrijbuiter die de AI gewoon interessante, bruikbare plaatjes wil laten maken? Het maakt niet uit; in beide gevallen moet je de visuele woordenschat leren. Daarmee kun je het resultaat sturen. Dat doe je door zogeheten modifiers in te zetten. Prompts bestaan doorgaans uit twee delen: het onderwerp en eventuele modifiers; dit zijn termen die de weergave sturen.

In a cute kitten zou je cute als modifier kunnen zien, omdat het iets zegt over het onderwerp. Maar doorgaans bedoelen we met modifier een meer technisch begrip. Denk aan een grafische techniek of medium of de visuele stijl van een bepaalde periode of van een kunstenaar. Ook termen uit de fotografie- en filmwereld of begrippen uit het 3D-ontwerp kunnen dienen als modifier.

Via deze GitHub-pagina ontdek je heel wat populaire modifiers. Hier vind je van heel veel begrippen voorbeelden terug. Laat je niet misleiden door het feit dat deze site op het commerciële MidJourney is gericht. De genoemde modifiers kun je binnen elk AI-model gebruiken. Ze gaan er alleen niet allemaal op exact dezelfde manier mee om. SDXL past modifiers soms wat steviger toe, Dall-E 3 is doorgaans wat subtieler.

Kunstenaars

Helaas is genoemde site wat karig als het aankomt op het laten zien van de stijlen van kunstenaars. Maar daarvoor (en heel wat meer) kun je dan weer inspiratie opdoen op www.midlibrary.io. Hier vind je niet alleen namen van schilders, maar bijvoorbeeld ook van architecten, modeontwerpers en fotografen. Je ziet daarbij direct een afbeelding van het effect dat de naam heeft. Overigens kunnen juist de namen van bekende fotografen nuttig zijn als je werk wilt maken dat er fotorealistisch uitziet.

Ook op deze site zijn de voorbeelden afkomstig van MidJourney. Over het algemeen kunnen SDXL en Dall-E deze stijlen reproduceren. Of je ook daadwerkelijk een afbeelding te zien krijgt, dat hangt af van het platform en de kunstenaar. Dall-E reproduceert het werk van bepaalde kunstenaars niet als er bijvoorbeeld naakt in voorkomt. Dat geldt tot op zekere hoogte ook voor SDXL op Playground AI. Gebruik je SDXL in Nightcafe Studio, dan krijgt zo’n plaatje een nsfw-label (not suitable for work). Draai je SDXL op je eigen hardware, dan heb je geen enkele beperking.

Afkijken

Naast de sites waar je de uitwerking van allerlei modifiers bekijkt, zijn er nog andere manieren om de kunst af te kijken. Zo is er een AI met de naam CLIP Interrogator. Deze probeert het omgekeerde te doen van een beeldgenerator; namelijk het maken van een mogelijke prompt op basis van een plaatje. Je kunt CLIP Interrogator op verschillende sites online proberen, bijvoorbeeld via deze pagina of deze pagina. Houd rekening met een wachtrij. Werk je lokaal met SDXL, bijvoorbeeld via Stable Diffusion WebUI, dan kun je CLIP Interrogator daarbinnen ook op je eigen systeem gebruiken. Overigens kunnen we iets soortgelijks inmiddels ook met Bing Chat (zie verderop).

Daarnaast zijn er sites waar je werk van anderen kunt bekijken. Dit is compleet met prompt, zodat je inspiratie opdoet en nieuwe trucs leert. Vaak zijn dat ook sites waar je (tegen betaling) plaatjes kunt maken. Kijk bijvoorbeeld eens op www.lexica.art of https://creator.nightcafe.studio/explore.

Hulptroepen

Na het experimenteren met allerlei modifiers en het bekijken van de verschillende sites met voorbeelden, bouw je vanzelf een lijst op met favoriete termen. Die lijst kan best lang worden en dan vergeet een mens weleens wat. Gelukkig is er hulp in de vorm van Prompt Builder. Deze onlinetool helpt je bij het maken van prompts voor onder andere Stable Diffusion en MidJourney. Als je met Dall-E werkt, kun je op de websitepagina voor Generic kiezen.

Heb je je favoriete model gekozen? Vul dan het onderwerp in en kies vervolgens uit allerlei categorieën de modifiers. Je krijgt van de gekozen modifiers een voorbeeld te zien. De prompt kun je vervolgens kopiëren en plakken in de AI waarmee je je plaatje wilt maken.

AI met AI

Een nog eigentijdsere hulpbron is natuurlijk Bing Chat, of ChatGPT. Deze taalmodellen kun je op verschillende manieren gebruiken. Stel, je wilt plaatjes maken van sportwagens in SDXL die een gevoel van snelheid overbrengen. Vraag je dit in het Nederlands, dan geeft Bing Chat Nederlandse prompts, zelfs als je om Engelse vraagt. We geven daarom een Engelse opdracht:

Give me 5 prompts I can use to create images in Stable Diffusion. The images must show a sports car and convey a sense of speed.

We krijgen vervolgens keurig vijf Engelse prompts die we in SDXL kunnen gebruiken.

Je kunt Bing Chat ook gebruiken voor het toevoegen van details. Vooral in combinatie met Dall-E 3 werkt dit goed. Dall-E 3 kan in vergelijking met SDXL veel beter uit de voeten met lange gedetailleerde prompts. Vraag aan Bing Chat bijvoorbeeld:

Give me 5 detailed visual descriptions of an upper class woman in a 1950s living room. Each description must have 70 words or less.

Je krijgt hiermee vijf zeer uitgebreide beschrijvingen. Die kun je aan Dall-E geven om er een plaatje van te maken. Uiteraard kun je deze nog naar wens aanpassen.

Beschrijving

Behalve dat je Bing Chat kunt benutten om prompts te maken, kun je inmiddels ook plaatjes uploaden. De AI kan deze vervolgens analyseren. Na het uploaden van een plaatje vraag je bijvoorbeeld:

I want to use Dalle 3 to create similar images. Can you give me 5 prompts of at most 70 words to do that?

Vervolgens krijg je vijf visuele beschrijvingen van de gevraagde lengte die je kunt testen in je favoriete beeldgenerator. De reden dat we er vijf vragen is overigens dat niet elke prompt even goed werkt. Ook hoeven we zo minder opdrachten aan Bing Chat te geven.

Ook interessant om te lezen: Boost de bot! Met deze extensies kan ChatGPT nog veel meer

Genuanceerd

Dall-E maakt weliswaar geweldige plaatjes, maar het is helaas een zwarte doos. Je stopt er een prompt in en er rolt een plaatje uit. Breng je een kleine verandering aan in de prompt, dan krijg je een ander plaatje. Alleen dat zou ook zijn gebeurd zonder die verandering. Bij SDXL kun je wel precies zien hoe een kleine wijziging in een prompt uitpakt, zeker wanneer je in Playground gebruikmaakt van de Preview-modus.

Zo zal a foggy forest in autumn een net iets ander plaatje opleveren dan an autumn forest, foggy. Dat zelfs de kleinste wijziging in een prompt effect heeft, kun je zien wanneer je een preview van Portrait of a man by Rembrandt vergelijkt met Portrait of a man, by Rembrandt. Voeg je meer komma’s toe dan is het resultaat steeds een beetje anders totdat ineens (bij ongeveer 140 komma’s) de herkenbare stijl van Rembrandt verdwijnt!

Loze woorden

Een andere manier om (subtiele) variaties op een prompt te creëren, is het toevoegen van willekeurige namen. Voeg je bijvoorbeeld aan een van bovenstaande prompts ,by Willem de Groot toe, dan wordt het resultaat net wat anders dan wanneer je ,by Karel Sinaasappel toevoegt. Zet je in plaats daarvan ,by Karel Appel erbij, dan is het resultaat flink anders. SDXL herkent de naam als kunstenaar en probeert die stijl te combineren met de stijl van Rembrandt.

Behalve willekeurige namen kun je ook onzinwoorden ergens in een prompt plaatsen voor meer of minder subtiele variaties, bijvoorbeeld Portrait of a nubiunmkfa man, by Rembrandt. Naast onzinwoorden kunnen typfouten soms tot gelukkige ongelukken leiden en die kun je natuurlijk ook bewust maken.

Magische prompts

Zoals we eerder al zeiden, zijn er – naast mensen die exact het plaatje proberen te maken dat ze voor zich zien – ook gebruikers die het werken met AI meer zien als een ontdekkingsreis. Het zijn virtuele fotografen die hier en daar een plaatje schieten in de wereld van alle denkbare beelden die in een AI-model zitten verstopt. Zulke mensen zijn altijd op zoek naar magische prompts; opdrachten die een AI heel veel vrijheid geven en zeer uiteenlopende resultaten opleveren. Probeer bijvoorbeeld eens a female portrait from a mandelbulb.

Omdat Dall-E een beter taalbegrip heeft, kun je daar prompts aan geven waar SDXL echt niets van bakt. Probeer maar eens: an image that contains a copy of itself, eventueel in combinatie met je favoriete modifiers. Met die ene prompt maakt Dall-E genoeg verschillend materiaal voor jaren kijkplezier. Als dat niet magisch is!

Tot slot

Zowel Dall-E 3 als SDXL hebben hun charmes en hun voor- en nadelen. Er is dan ook geen reden om ze niet te laten samenwerken. Zo kun je een zeer coherent plaatje laten maken door Dall-E (dat is de grote kracht van dit systeem) en dat vervolgens als startpunt gebruiken voor SDXL. Daar kun je weer profiteren van de extra mogelijkheden van inpainting en outpainting. Bovendien kun je zo bepaalde beperkingen van Dall-E omzeilen, bijvoorbeeld als het gaat om het afbeelden van bestaande personen.

Weet je nu alles over het maken van prompts? Nee, prompt engineering is een ontdekkingsreis waar geen eind aan komt en deze vaardigheid stuit met elk nieuw AI-model op verrassingen. Veel plezier daarmee!

Of schiet zelf het beeld wat jij voor ogen hebt:

Dankzij slimme technologie voeg je comfort en luxe aan jouw badkamer toe. Denk aan vochtbestendige wifi- en bluetooth-speakers voor ontspannende muziek en speciale televisies voor je favoriete programma's. En met behulp van waterdichte e-readers hoef je je tijdens urenlange badderen geen moment te vervelen. Zelfs weegschalen, spiegels en douchekoppen zijn tegenwoordig slimmer dan ooit.

Vochtbestendige speaker: Sonos Roam 2

Natte handen? Geen probleem, want de Sonos Roam 2 bedien je met jouw stem. Verder is deze draadloze luidspreker IP67-gecertificeerd, waardoor er geen vocht kan binnendringen. Volgens de fabrikant houdt de oplaadbare accu het ongeveer tien uur vol, zodat je niet afhankelijk bent van netstroom. Handig is dat de Roam 2 met andere Sonos-speakers kan samenwerken. Verbind het apparaat met wifi en bepaal in een app welke afspeellijst, podcast of radiozender je wilt horen. Is er in jouw badkamer geen wifi-dekking? Koppel in dat geval een smartphone via bluetooth en stream alsnog muziek. De Roam 2 is in verschillende kleurstellingen te koop, namelijk zwart, wit, rood, blauw en groen.

Slimme douchekop: Hydrao Aloe

Met deze slimme douchekop bespaar je eenvoudig op het waterverbruik. Tussen de sproeistralen bevinden zich vijf ledlampen. Die geven het actuele waterverbruik weer. Aan het begin van de douchebeurt is de verlichting groen, maar na iedere tien liter toont de Hydrao Aloe een andere kleur. Bij rode knipperende lampjes heb je meer dan veertig liter water verbruikt. Je past het lichtschema in een app op je smartphone desgewenst aan. Deze douchekop is in drie uitvoeringen te koop.

Waterdichte e-reader: Kobo Libra Colour

Op de Kobo Libra Colour zie je alle boekomslagen, illustraties, afbeeldingen en notities in kleur. Ondanks het ruime schermformaat van 7 inch valt het gewicht mee. Dat bedraagt nog geen 200 gram. Lees dus gerust uren achtereen in bad. Met een interne opslagcapaciteit van 32 GB kun je flink wat e-books en luisterboeken opslaan. Je gebruikt de Libra Colour optioneel ook voor het maken van aantekeningen, al heb je daarvoor de los verkrijgbare Kobo Stylus 2 nodig. Deze e-reader is in een zwarte en witte behuizing te koop.

Badkamer-tv: SplashVision ESI-22

Vanuit bad heb je alle tijd om je favoriete tv-programma's te bewonderen. Dat kan natuurlijk met een geschikte smartphone of tablet, maar het is comfortabeler om een vochtbestendige televisie te plaatsen. SplashVision fabriceert beeldbuizen voor badkamers, zoals de ESI-22. Je monteert dit model in of op de wand. Een beelddiagonaal van 22 inch lijkt misschien klein, maar wegens de korte kijkafstand voldoet het meestal prima. Tegen een stevige meerprijs koop je deze televisie eventueel in een groter formaat van 27 of 32 inch. Installeer vanuit het besturingssysteem Google TV diverse bekende video-apps en kijk naar scherpe Full-HD-beelden. De ESI-22 is in drie smaken te koop, namelijk zwart, wit en grijs. Een waterdichte afstandsbediening is inbegrepen.

Infrarood spiegel met wifi: Eurom Sani Mirror LED wifi 600

Is het vaak koud in jouw badkamer? De Eurom Sani Mirror LED wifi 600 is een badkamerspiegel en infraroodpaneel in één. Dit is aangename stralingswarmte die aanvoelt met zonnestralen op je huid. Mooi meegenomen is dat de spiegel vanwege de verwarmingsfunctie niet meer beslaat. Er is aan de achterzijde ook nog ledverlichting ingebouwd. Gebruik de bedieningsknoppen aan de onderzijde om de temperatuur en verlichting te reguleren. Wanneer je het apparaat met wifi verbindt, stel je in de Eurom Smart-app eventueel een weekschema in. Kies tussen een spiegel met een witte of zwarte rand.

Vochtbestendige speaker: JBL Flip 7

De JBL Flip 7 vult jouw badkamer moeiteloos met heldere klanken. Een pluspunt is dat je de behuizing zowel rechtop als liggend kunt neerzetten. In combinatie met een batterijduur tot maximaal zestien uur vind je vast wel een geschikte plek. Valt de behuizing onverhoopt op de harde badkamervloer, dan is er nog geen man overboord. Zelfs na een val van één meter hoogte blijft de Flip 7 gewoon doorspelen. Bovendien voldoet deze robuuste bluetooth-speaker aan de IP68-norm. Het product is in allerlei vrolijke kleuren verkrijgbaar.

Slimme wc: Creavit WQ Smart Toilet

De Creavit WQ Smart Toilet oogt weliswaar als een doodnormale wc, maar niets is minder waar. Dit exemplaar heeft namelijk een zogeheten verwarmde onderdouche met föhnfunctie. Extra hygiënisch dus! Bovendien heeft het toilet een verwarmde zitting. Je kiest hierbij tussen zes temperatuurstanden. Gebruik de bijgesloten afstandsbediening om deze luxe wc te bedienen, zoals de temperatuur en de verlichting.

Waterdichte e-reader: Amazon Kindle (2024)

Deze Amazon Kindle is een betaalbaar leesmaatje voor in bad. Ondanks de relatief lage aanschafprijs voldoet de lichte behuizing aan de IPx8-norm. Hij is dus volledig waterdicht! Je kunt dit leesapparaat met één hand bedienen, want het 6inch-scherm is lekker compact. Sla aan de hand van 16 GB interne opslag al je favoriete e-books op. Je schaft deze uitvoering van de Kindle in een zwart of groen jasje aan.

Badkamer-tv: Sylvox 32" Smart Mirror YV

Met de Sylvox Smart Mirror haal je een badkamerspiegel en televisie ineen in huis. Het schermdiagonaal bedraagt 32 inch. Gunstig is dat Google TV is ingebakken. Voeg vanuit de Play Store bijvoorbeeld Netflix, Disney+ of YouTube toe en kijk naar video's in Full-HD-kwaliteit. Via HDMI en usb kun je ook nog externe bronnen aansluiten. Je gebruikt voor de bediening de aanraaktoetsen of waterdichte afstandsbediening. Let goed op welk type je aanschaft, want er is een opbouw- én inbouwmodel beschikbaar. Je betaalt voor laatstgenoemde optie honderd euro extra.

Lees ook: De geheime codes van Netflix: zo ontdek je verborgen genres en films

Vochtbestendige speaker: Sonoro Stream

De Sonoro Stream is speciaal ontwikkeld voor vochtige ruimtes. De afstandsbediening is namelijk waterdicht, waardoor je dit handzame audiosysteem probleemloos met natte handen bedient. Je kunt op verschillende manieren luisteren. Allereerst is er een bluetooth-adapter ingebouwd. Koppel dus een smartphone en open je favoriete muziek-app. De Stream kan ook rechtstreeks afspeellijsten en podcasts bij Spotify ophalen. Verbind het apparaat hiervoor met wifi. Dat geeft je meteen ook toegang tot tienduizenden internetradiostations van over de hele wereld. Mooi meegenomen is de aanwezigheid van een DAB+-tuner, zodat je bekende radiostations in een hoge audiokwaliteit kunt ontvangen. Het Duitse merk ontwikkelt dit product in drie kleurstellingen.

Spiegel met speakers: Mawialux Catina

Daar zit muziek in! Deze uitvoering van de Mawialux Catina bevat namelijk twee speakers. Verbind jouw smartphone met bluetooth en laat een afspeellijst op deze spiegel los. Verder heeft de Catina ook een datum- en tijdsaanduiding. Bepaal daarnaast de kleurtemperatuur van de dimbare achtergrondverlichting. Nuttig is de geïntegreerde spiegelverwarming. Je hebt hierdoor geen last van condensvorming. Let goed op welke versie je koopt, want de Catina is ook zonder interne speakers te koop. Het goedkoopste model meet 80 × 50 centimeter.

Waterdichte e-reader: PocketBook InkPad 4

Zoek je een ruime, waterbestendige e-reader, dan is de PocketBook InkPad 4 een interessante kandidaat. Vanwege het riante schermdiagonaal van 7,8 inch stel je bijvoorbeeld gemakkelijk grotere letters in. Dankzij een respectabele resolutie van 1872 × 1404 pixels ogen tekst en beeld erg scherp. Liever luisteren? De behuizing bevat een speaker, zodat je een audioboek, liedje of podcast kunt opzetten. Deze e-reader heeft 32 GB interne opslag.

Slimme weegschaal: Robi S11

Een uitgebreide slimme weegschaal hoeft helemaal niet zoveel geld te kosten. Neem bijvoorbeeld de Robi S11. Naast je gewicht meet je hiermee onder meer het vetpercentage, de spiermassa en het buikvet. Hiervoor gebruikt deze weegschaal acht sensors. Bekijk de resultaten op het uitgebreide display. Via bluetooth communiceert de S11 met diverse geschikte apps op je smartphone, zoals Fitbit, Samsung Health, Google Fit en Apple Gezondheid.

Vochtbestendige speaker: AquaSound EMN30-RW N-Joy

Als je onder de douche of in bad altijd naar muziek luistert, is een gespecialiseerd audio-inbouwsysteem het overwegen waard. AquaSound ontwikkelt geschikte producten, waaronder de hier besproken EMN30-RW N-Joy. Deze set bestaat uit een controller, bluetooth-versterker (30 watt) en twee inbouwspeakers. Tegen een meerprijs is er ook een versterker met een hoger uitgangsvermogen van vijftig of zeventig watt verkrijgbaar. Met behulp van de inbegrepen magnetische wandhouder kies je voor het 5inch-bedieningsdisplay een centrale plek in de badkamer. Kies hierop bijvoorbeeld Spotify, Deezer of Tidal en tik vervolgens op je favoriete afspeellijst. De speakers zijn in verschillende kleuren beschikbaar.

Wifi-badkamerspiegel: Bella Mirror Smart spiegel 60cm

Een slimme spiegel hoeft helemaal niet zo duur te zijn. Dit exemplaar van Bella Mirror heeft een bescheiden diameter van zestig centimeter, waardoor hij makkelijk in een bescheiden badkamer past. Verbind de spiegel via de Quality Heating-app met het draadloze thuisnetwerk om de tijd, de datum en het weerbericht te tonen. Een pluspunt is de anticondensoptie. Zodra je deze functie activeert, kan de spiegel niet beslaan. Er is ook nog heldere ledverlichting ingebouwd. Dit product is met een zwart of goudkleurig frame verkrijgbaar. Ten slotte kun je ook nog voor een frameloos ontwerp kiezen.

Handdoekverwarmer met wifi: Eurom Sani Bathroom Radiator 1000 wifi

De breed verkrijgbare Eurom Sani elektrische badkamerradiator ondersteunt een riant uitgangsvermogen van 1000 watt. Kies tussen twee standen. Zo kun je kortstondig de handdoeken tot maximaal zeventig graden opwarmen. Als alternatief verwarm je de hele badkamer tot een temperatuur van 37 graden. Verbind de radiator met wifi om de temperatuur op afstand te reguleren. Je kunt hierbij ook een tijdschema instellen. Op die manier stap je 's ochtends altijd in een voorverwarmde badkamer!

Vochtbestendige speaker: Sony XB100

Haal met de Sony XB100 een betaalbare IP67-gecertificeerde bluetooth-speaker van een bekend merk in huis. Je schaft een zwarte, grijze, blauwe óf oranje uitvoering aan. De behuizing van 7,6 × 7,6 × 9,5 centimeter is zéér compact. Verwacht dan ook geen groots geluid, maar voor deuntjes in de badkamer is dat ook helemaal niet nodig. Je luistert tenslotte veelal op korte afstand naar muziek of radio. Een volgeladen accu is goed voor een luistertijd van zo'n zestien uur. Het Japanse elektronicaconcern levert een riempje mee. Gebruik dat om de XB100 ergens aan op te hangen.

Waterdichte e-reader: Kobo Clara BW

De Kobo Clara BW is de goedkoopste e-reader van Kobo. Wie het apparaatje per ongeluk in bad laat vallen, leest daarna gewoon weer verder. De IPx8-gecertificeerde behuizing is namelijk bestand tegen zestig minuten onderdompelen. Het zwart-witte e-inkscherm van 6 inch voldoet voor leesfanaten prima. Vanwege een resolutie van 1448 × 1072 pixels ogen de letters scherp. Er is 16 GB interne opslag ingebouwd, waardoor je duizenden e-books kunt opslaan. Overige pluspunten zijn de voorgrondverlichting en het lichte gewicht van 174 gram.

Als je de specificatielijst van een moderne televisie of monitor bekijkt, zie je achter het kopje 'verversingssnelheid' vaak een getal staan gevolgd door 'Hz'. Jarenlang was 50 of 60 Hz de standaard, maar tegenwoordig pronken fabrikanten met 100, 120 of zelfs 144 Hz. Klinkt sneller, en sneller is meestal beter, maar wat betekent het nou eigenlijk voor jouw kijkervaring? Is het een noodzaak voor iedereen, of vooral leuk voor fanatieke gamers?

Om te begrijpen wat die Hertz (Hz) doet, moet je een televisie of monitor niet zien als een statisch schilderij, maar als een soort digitale flipbook. Het beeld dat je ziet, wordt immers continu opnieuw opgebouwd. Een standaard 60Hz-scherm ververst het beeld 60 keer per seconde. Dat is voor het menselijk oog snel genoeg om een vloeiende beweging waar te nemen bij normaal tv-kijken, zoals het nieuws of een dramaserie. Een 120Hz-scherm doet dat dus dubbel zo vaak: 120 keer per seconde.

©DC Studio

Waarom zou je meer beelden per seconde willen?

Het grootste voordeel van een hogere verversingssnelheid is soepelheid. Hoe meer beelden er per seconde worden getoond, hoe vloeiender bewegingen eruitzien. Bij 60 Hz kunnen snelle acties soms wat schokkerig ogen of last hebben van bewegingsonscherpte, ook wel 'motion blur' genoemd. Bij 120 Hz blijven details scherp, zelfs als de camera snel draait of als er bijvoorbeeld een raceauto voorbij raast. Daarnaast voelt de besturing van games directer aan. Tussen het moment dat je een knop indrukt en het moment dat je actie op het scherm ziet, zit minder tijd. Dat verschil in milliseconden lijkt verwaarloosbaar, maar je brein pikt het direct op als een responsievere ervaring.

Het verschil tussen 120 en 144 Hz (en hoger)

Terwijl 120 Hz de nieuwe gouden standaard is voor televisies, zie je bij computermonitors vaak getallen als 144 Hz, 165 Hz of zelfs 240 Hz en hoger. Het principe blijft hetzelfde, maar de toepassing verschilt. 120 Hz is de limiet voor de huidige generatie spelcomputers, zoals de PlayStation 5 en Xbox Series X. Televisies richten zich daarom specifiek op dat getal. Pc-gamers hebben echter vaak krachtiger videokaarten die nóg meer beelden per seconde kunnen produceren. Daarom zie je monitors met 144 Hz of meer.

Is het verschil tussen 120 en 144 Hz zichtbaar? Voor de gemiddelde gebruiker nauwelijks. Waar de stap van 60 naar 120 Hz een wereld van verschil is die bijna iedereen direct ziet, is de stap naar 144 Hz of hoger vooral voer voor professionele e-sporters die elke mogelijke fractie van een seconde winst nodig hebben. Voor de consument die een monitor zoekt voor thuisgebruik en gaming, is alles boven de 120 Hz doorgaans een uitstekende keuze.

©ER | ID.nl

Heb jij het nodig?

Het antwoord op die vraag hangt volledig af van wat je met je scherm doet; of dat nu een tv of een gamemonitor is. Kijk je voornamelijk lineaire televisie, films en series via streamingdiensten? Dan is een 120Hz-scherm geen harde noodzaak, aangezien films doorgaans in 24 beelden per seconde worden geschoten. Toch hebben 100/120Hz-panelen in televisies vaak wel een betere beeldkwaliteit en kunnen ze die films rustiger weergeven dan goedkopere 60Hz-panelen.

Ben je echter een gamer? Dan is het antwoord volmondig ja. De nieuwste spelcomputers en moderne videokaarten zijn gemaakt om die hoge snelheden te benutten. Games spelen soepeler, zien er scherper uit tijdens actiescènes en je reageert sneller op wat er gebeurt. Als je nu een nieuwe tv of monitor koopt met het oog op de toekomst en gaming, is 120 Hz of hoger eigenlijk een vereiste op je wensenlijstje. Let er bij televisies wel op dat je beschikt over een HDMI 2.1-aansluiting, want alleen die kabel kan de enorme hoeveelheid data van 4K-beeld met 120 Hz verwerken.

Drie tv's met 120 Hz of meer

De meeste high-end tv's van dit moment ondersteunen 120 Hz voor spelcomputers (PS5/Xbox Series X) en gaan zelfs tot 144 Hz als je ze aan een krachtige gaming-pc hangt.

Als we kijken naar de huidige generatie televisies, kunnen we niet om de LG OLED evo C5 heen. Dit is de gloednieuwe opvolger van de populaire C4 en wordt gezien als de standaard voor gamers en filmliefhebbers. Hij beschikt over vier HDMI 2.1-poorten die de volle 144 Hz ondersteunen, wat hem toekomstbestendig maakt voor pc-gamers, terwijl hij naadloos samenwerkt met de PlayStation 5 en Xbox Series X op 120 Hz. Het nieuwe paneel heeft een nog hogere helderheid dan zijn voorganger, waardoor HDR-beelden nog meer impact hebben.

Daarnaast is de Samsung OLED S95F een absolute blikvanger in de winkels. Waar Samsung vorig jaar hoge ogen gooide met de S95D, doet de F-serie er nog een schepje bovenop met een vernieuwde antireflectielaag die nog beter werkt in lichte kamers. Dit model combineert de diepe zwartwaarden van OLED met de intense kleuren van Quantum Dots. Ook dit scherm ondersteunt verversingssnelheden tot 144 Hz en beschikt over de uitgebreide Gaming Hub van Samsung, waarmee je zelfs zonder console games kunt streamen.

Voor wie liever geen OLED wil, is de Samsung Neo QLED QN90F de meest courante keuze in het high-end lcd-segment. Dit 2025-model maakt gebruik van geavanceerde Mini-LED-technologie, waardoor de helderheid veel hoger ligt dan bij OLED-schermen. Dat maakt hem ideaal voor een zonovergoten woonkamer. Met een verversingssnelheid die oploopt tot 144 Hz en een extreem lage invoervertraging, is dit voor veel competitieve gamers de favoriete keuze.

Drie monitors met 120 Hz of meer

Bij monitors ligt de standaard tegenwoordig al hoger dan 120 Hz, omdat snelheid de uitkomst van een potje schieten of racen bepaalt. Deze modellen zijn populair op Kieskeurig.

Op het gebied van monitoren zien we dat 240 Hz langzaam de nieuwe standaard wordt voor de serieuze gamer. Een model dat momenteel erg goed scoort op Kieskeurig is de LG UltraGear 27GR83Q. Dit is een 27-inch IPS-scherm met een razendsnelle verversingssnelheid van 240 Hz. In tegenstelling tot oudere modellen biedt dit scherm een extreem snelle responstijd van 1 milliseconde, waardoor je in snelle shooters geen last hebt van wazige beelden. Het is een van de meest complete monitoren van dit moment die zowel voor pc als console geschikt is.

Zoek je de absolute top in beeldkwaliteit, dan is de Samsung Odyssey G6 (G60SD) een model dat je veel ziet. Dit is een moderne OLED-monitor met een verversingssnelheid van maar liefst 360 Hz. Hoewel dat misschien overkill klinkt, zorgt de combinatie van de OLED-techniek en deze snelheid voor een ongekend vloeiende en scherpe ervaring. Het scherm heeft bovendien een nieuw koelsysteem waardoor de kans op inbranden – een angst bij oudere OLED-monitoren – aanzienlijk is verkleind.

Voor wie een beperkter budget heeft maar wel snelheid wil, is de MSI MAG 27CQ6F een actuele hardloper. Dit is een gebogen scherm (Curved) met een snelheid van 180 Hz, wat net dat beetje extra soepelheid geeft ten opzichte van de standaard 144 Hz-schermen. Het paneel biedt een hoog contrast en is daarmee een uitstekende instapper voor wie zijn game-ervaring wil upgraden zonder direct de hoofdprijs te betalen.