Sinds vorig jaar kun je in Nederland gebruikmaken van 5G, de opvolger van 4G. 5G is veel meer dan iets sneller internet op je smartphone. Het nieuwe mobiele netwerk speelt een belangrijke rol bij de digitale ontwikkeling van auto’s, fabrieken, de gezondheidszorg en zelfs hele steden. We zetten de Nederlandse experimenten en toekomstverwachtingen op een rij.

De 3,5GHz- en 26GHz-frequenties moeten nog landelijk beschikbaar komen. Met name de 3,5GHz-frequentie is op korte termijn essentieel voor de toekomst van 5G. Bedrijven en overheidsinstanties experimenteren al ruim een jaar met de frequentieruimte op specifieke locaties, van proefsnelwegen en een haven tot de Johan Cruijff Arena. Lang niet al die experimenten verliepen of verlopen volgens plan.

©PXimport

Moeizame start

Een deel van de Nederlanders staat namelijk wantrouwend tegenover 5G en de coronapandemie zette een streep door meerdere ambitieuze 5G-proeven. Zo hadden KPN, de gemeente Amsterdam en de Johan Cruijff Arena het plan om het voetbalstadion in de zomer van 2020 aan te prijzen als een van de eerste Nederlandse locaties met 5G-internet. Dat zou direct goede reclame opleveren, omdat het stadion het toneel zou vormen van het EK Voetbal. Gezondheidszorgen van omwonenden resulteerden echter in uitstel van een 5G-test rond het stadion en een andere test ging niet door omdat het EK Voetbal een jaar is uitgesteld. Inmiddels dekken de 5G-netwerken van de drie grote providers bijna heel Nederland, maar zijn de snelheden nog nauwelijks hoger dan van 4G. Hoewel dat voor consumenten geen probleem is (4G is immers al erg snel), wachten andere ontwikkelingen wél op een beter 5G-netwerk.

©PXimport

5G als wifi-vervanger?

Een van die ontwikkelingen is 5G als vervanger van je wifi-netwerk. Niets revolutionairs, want 4G is al een paar jaar stabiel en snel genoeg om via een speciale router als wifi-verbinding te functioneren. Deze oplossing is vooral bedoeld voor huishoudens in rurale gebieden, met een matige of zelfs geen bedrade internetverbinding. Zoals gezegd is het 5G-netwerk op dit moment nog nauwelijks sneller dan 4G, en de dekking is slechts iets beter. Hogere up- en downloadsnelheden worden mogelijk als de 3,5GHz-frequentie beschikbaar komt en dat zal niet voor eind 2022 gebeuren.

Providers als KPN geven in hun strategieën aan 5G te zien als een alternatief voor de vaste internetverbinding, met name in buitengebieden, maar op termijn ook in stedelijke omgevingen waar de bedrade internetverbindingen tegen hun grenzen aanlopen. Al proberen de providers, inclusief KPN, dat laatste juist te voorkomen door op grote schaal te verglazen. Sinds 2020 worden er aanzienlijk meer woonwijken opengebroken om nieuwe of betere glasvezelverbindingen te leggen. Veel consumenten hebben op dit moment of binnenkort toegang tot een internetverbinding met een downloadsnelheid van 1 gigabit (1.000 megabit) per seconde en een uploadsnelheid tussen de 100 en 1.000 megabit per seconde. 5G komt op dit moment niet verder dan 150 megabit per seconde (download) en 70 megabit per seconde (upload). Tegen de tijd dat 5G een waardig alternatief is voor vast internet, heeft een nog veel groter deel van Nederland toegang tot het snellere en stabiele glasvezelnetwerk.

Opereren op afstand

Sneller mobiel internet in je appartement of boshuisje is leuk, maar 5G staat vooral voor andere, belangrijkere, technologische vernieuwingen. Die zien we onder andere in de medische wereld. De (inter)nationale gezondheidszorg experimenteert al jaren met 5G, met interessante conclusies en veelbelovende vooruitzichten. Zo zijn er (na geslaagde tests) plannen om ambulances te voorzien van een 5G-verbinding, zodat de spoedeisende hulp in het ziekenhuis live mee kan kijken met de patiënt tijdens de ambulancerit. Opereren op afstand wordt dankzij 5G ook mogelijk. Experimenten op dierlijke kadavers vinden al een paar jaar plaats, via robots die op kilometers afstand bediend worden door medici. Dit werkt prima dankzij de hoge bandbreedte en de minimale reactietijd van het 5G-netwerk, maar de operatiemethode is nog niet goed genoeg bevonden voor menselijke operaties. Vermoedelijk komt hier binnen een paar jaar verandering in. De technische voordelen van 5G zijn ook handig voor het opvragen van scanresultaten van bijvoorbeeld CT, MRI en PET. Dat vergt veel internetcapaciteit en -snelheid, en kan daarom een paar uur duren. Telecomproviders verwachten dat een ziekenhuis met een 5G-verbinding een scan sneller kan verwerken en de patiënt al na een kopje koffie de uitslag kan geven.

©PXimport

Drones

Een andere interessante vernieuwing zijn drones die als medisch spoedtransport naar de plek des onheils kunnen dienen. Zo’n drone kan bijvoorbeeld een bepaald medicijn of zak bloed afleveren om de overlevingskansen van het slachtoffer te vergroten op weg naar het ziekenhuis. Ziekenhuizen, bloedbank Sanquin en partners als PostNL en de ANWB testen zulke drones al in Nederland via het KPN-netwerk.

Het 5G-netwerk stelt zorgverleners ook in staat om op afstand nauwkeuriger bij te houden hoe het met thuiswonende patiënten gaat. Een proef van zorgverleners met wearables die de bloeddruk, hartslag en het zuurstofgehalte van hart- en longpatiënten registreren, is positief ontvangen. Medici kregen meer informatie onder ogen en merkten afwijkingen sneller op, waardoor patiënten sneller en meer op maat behandeld konden worden.

©PXimport

Slimme fabrieken

Het bedrijfsleven experimenteert ook met 5G, in Nederland voornamelijk via testlicenties op de 3,5GHz-frequentie. Hierbij gebruikt een fabriek een lokaal 5G-netwerk. In Noord-Groningen gaan samenwerkende partijen apparatuur in het productieproces van een chemische fabriek voorzien van sensoren. Die sensoren werken via een 5G-verbinding en sturen continu informatie over de staat van de apparatuur naar een computer. Als er iets stuk dreigt te gaan, ziet de medewerker wat het probleem is en kan er sneller actie ondernomen worden. De medewerker krijgt een helm met schermpje dat via een 5G-verbinding de belangrijkste informatie toont en hoeft daarom geen tablet meer mee. Zo kan hij/zij met twee handen werken. Bedrijven willen 5G ook gebruiken om robots nauwkeuriger te laten werken en scheepscontainers altijd en overal te kunnen volgen.

Zelfrijdende auto’s

Wie aan een slimme samenleving denkt, denkt waarschijnlijk ook aan zelfrijdende auto’s. 5G speelt inderdaad een belangrijke rol bij de volwassenwording van de zelfrijdende auto. Automakers, overheden en telecomproviders experimenteren al een paar jaar met zelfrijdende auto’s via een 4G-netwerk, maar met name om de pijnpunten van de 4G-verbinding te kunnen onderzoeken. Zelfrijdende auto’s hebben een uiterst betrouwbare internetverbinding nodig met een minimale reactietijd en hoge up- en downloadsnelheden om de zelfrijdende software aan te sturen. 4G kan hier niet aan voldoen en 5G lijkt de pijnpunten weg te kunnen nemen. Althans, op termijn. Het huidige 5G-netwerk is niet geschikt, omdat het nauwelijks beter is dan 4G. De beschikbaarheid van de o zo belangrijke 3,5GHz-frequentie eind 2022 verandert de situatie wezenlijk, maar we verwachten niet dat een paar maanden later plots overal zelfrijdende auto’s rondrijden. Autofabrikanten hebben nog veel testwerk te doen, overheden (ook die van Nederland) werken nog aan aangepaste wet- en regelgeving, verzekeraars moeten zich nog buigen over de vraag wie er aansprakelijk is als een zelfrijdende auto een ongeluk veroorzaakt en zo zijn er nog veel meer knelpunten. De verkoopprijs van de auto hoort daar ook bij: vermoedelijk worden dergelijke auto’s vanwege hun vele camera’s, sensoren en slimme software dusdanig duur dat het sowieso nog jaren gaat duren voordat ze interessant worden voor het grote publiek.

De slimme stad

Zelfrijdende auto’s laten – denken wij – dus nog wel even op zich wachten, maar onze steden en dorpen worden al sneller slimmer. Dat komt zeker niet alleen door 5G, maar 5G lijkt wel het netwerk te worden dat alle slimme objecten met elkaar verbindt. Natuurlijk als het eerder besproken, snelle mobiele netwerk voor consumenten, maar ook op veel grotere schaal.

Bedrijven en gemeenten willen de komende jaren objecten in steden en dorpen vervangen of slimmer maken met sensoren en een internetverbinding. Via 5G, inderdaad. Aan experimenten en ideeën geen gebrek. De populaire uitgaansstraat Stratumseind in Eindhoven is na jaren met relatief veel incidenten volgehangen met slimme geurmachines, straatverlichting, geluidsmeters, weersensoren en camera’s. Door deze apparatuur te laten samenwerken kan de gemeente op afstand beter aan ‘crowd control’ doen; de menigte in kaart brengen en sturen. Er zijn ook plannen om stoplichten en voertuigen van hulpdiensten uit te rusten met sensoren. Komt er een ambulance met spoed aanrijden, dan weet het stoplicht dat hij even op groen moet en blijven de andere stoplichten op rood. Dit moet de verkeerssituatie voorspelbaarder en veiliger maken. Bij een slimme stad kun je ook denken aan lantaarnpalen die efficiënter branden, vuilniscontainers die de gemeentedienst een seintje sturen als ze bijna vol zijn en geavanceerdere (beveiligings)camera’s en sensoren die de drukte in winkelstraten meten.

Landbouw van de toekomst

De (inter)nationale landbouw verbetert zichzelf ook continu, wat deels te danken is aan technologische ontwikkelingen. 5G is daar een van. Telecomproviders, boerenbedrijven en partners testen al een paar jaar hoe 5G de boer kan helpen om zijn land beter in de gaten te houden en beter te benutten. Precisielandbouw is een veelgebruikte term, onder andere door KPN. De provider schrijft in een strategierapport dat 5G via de nu al beschikbare 700MHz-band een uptime van 99,999 procent en nauwelijks vertraging zou moeten bieden. Een boer kan een drone gebruiken om zijn land in kaart te brengen, bijvoorbeeld om afwijkend gedrag van een drachtige koe of ziek schaap te registreren. Of om gewassen te fotograferen en filmen voor inspectiedoeleinden. Een van die doelen is het nauwkeurig inzetten van gewasbeschermingsmiddelen, zodat de boer minder gif over zijn aardappelen en groenten hoeft te spuiten. Drones werken ook via een 4G-verbinding, maar via 5G is de vertragingstijd aanzienlijk kleiner. Boeren doen ook tests met energiezuinige sensoren in de halsbanden van hun vee om hun gezondheid beter te kunnen monitoren. Dergelijke sensoren bestaan al jaren, maar profiteren dankzij de 5G-verbinding van een langere accuduur en stabielere internetverbinding.

Zie je aan de binnenkant van je waterkoker een donkere of zwartbruine aanslag, vooral ter hoogte van het waterniveau? Dat is een veelvoorkomend verschijnsel bij roestvrijstalen waterkokers die vaak worden gebruikt. Het oogt onfris, maar het is meestal geen vuil of schimmel — en zeker niet gevaarlijk.

Waarom de binnenkant zwart verkleurt

De zwarte aanslag ontstaat niet doordat het metaal zelf oxideert, maar door mineralen uit het water die zich afzetten en bij herhaald verhitten donker kleuren. Kalk, ijzer en vooral mangaan zijn daarbij de belangrijkste veroorzakers.

In Nederland komt dit vaker voor in regio's met hard water, waarin meer mineralen zitten. In sommige delen van het land (zoals Friesland, Gelderland, Overijssel en Drenthe) bevat het leidingwater van nature iets meer mangaan of ijzer. Tijdens de waterzuivering wordt dat grotendeels verwijderd, maar een kleine resthoeveelheid kan bij verhitting reageren tot donkere mangaanoxide. Dat hecht zich aan de wand van de waterkoker, precies op de plek waar het waterpeil meestal eindigt.

Ook aangebrande kalkaanslag kan bijdragen aan de verkleuring. Wanneer kalk zich ophoopt op de bodem of wanden en daarna opnieuw wordt verhit, verkleurt die witte laag naar bruin of zwart.

Hoe verwijder je aanslag?

De aanslag is meestal goed te verwijderen met natuurlijke middelen:

1: Vul de waterkoker met een mengsel van half water en half natuurazijn, of gebruik een eetlepel citroenzuur per halve liter water.

2: Laat dit 30 minuten inwerken en breng het mengsel daarna kort aan de kook.

3: Laat het afkoelen, giet het weg en veeg de binnenkant schoon met een zachte doek of sponsje.

4: Spoel grondig na met schoon water.

Blijft er na het schoonmaken een donkere waas zichtbaar, dan gaat het meestal om een hardnekkige mineraallaag die zich stevig heeft vastgezet. Bij goed roestvrij staal hoort het metaal zelf niet te verkleuren; blijvende vlekken wijzen eerder op hardnekkige aanslag of op een mindere kwaliteit staal.

Zo voorkom je nieuwe aanslag

Laat de waterkoker na gebruik altijd leeglopen en openstaan, zodat hij goed kan drogen. Kook alleen de hoeveelheid water die je nodig hebt, en ontkalk hem eens per maand met azijn of citroenzuur. Zo krijgen mineralen minder kans om zich te hechten en blijft de binnenkant langer schoon.

Na 40 jaar heeft Kladblok eindelijk een opfrisbeurt gekregen. De eenvoudige, oerdegelijke tekstverwerker is ideaal voor het bewerken van platte tekst zonder toeters en bellen. In Windows 11 is het bescheiden onderdeel flink gegroeid. Wat ooit een sobere tool was voor snelle notities, heeft nu een interessante set nieuwe functies.

Terwijl we hier bekijken wat nieuw is, gaat ondertussen de make-over van Kladblok door. In de testversies binnen het Windows 11 Insider-kanaal duiken nu zelfs opties op voor tekstopmaak zoals vet, cursief, onderstrepen en lijsten. Die nieuwigheden worden later dit jaar uitgerold naar alle gebruikers van Windows 11. Liever een vogel in de hand dan tien in de lucht? Absoluut, want intussen kunnen we al profiteren van deze verbeteringen.

Tabbladen toevoegen en losmaken

Met Windows 11 heeft deze basis-app een frisse look & feel gekregen en een aantal kenmerken waar veel gebruikers al jaren om vragen. De opvallendste vernieuwing is de ondersteuning van de tabs (afbeelding 1). Je kunt nu verschillende pagina’s van Kladblok openen, elk in een eigen tabblad. Geen wirwar meer van losse pictogrammen in de taakbalk voor elk geopend tekstbestand. Een nieuw bestand starten is simpel: klik bovenaan op het plusteken. Wil je een tabblad loskoppelen en als apart venster gebruiken? Geen probleem: sleep het tabblad naar het bureaublad en het verschijnt automatisch als een nieuw .txt-bestand. Andersom werkt het ook. Sleep een bestaand .txt-bestand naar de tabbalk van Kladblok en het wordt netjes toegevoegd aan de open tabbladen.

Tabbladen configureren

Zolang er minstens één tabblad is opgeslagen, kun je de volledige Kladblok-sessie sluiten, inclusief andere niet-opgeslagen bestanden, zonder gegevens te verliezen. Wanneer je Kladblok weer opent, worden alle tabbladen hersteld, zelfs na een herstart van de pc. Je bepaalt zelf wat er gebeurt wanneer je Kladblok opent. Klik daarvoor op het tandwieltje in de rechterbovenhoek van het programma. Vervolgens ga je naar de instellingen voor Kladblok openen. In de optie Wanneer Kladblok wordt gestart heb je de keuze tussen Doorgaan met vorige sessie of Nieuwe sessie starten en niet-opgeslagen wijzigingen negeren (afbeelding 2). De eerste optie is de standaardinstelling.

Meervoudig herstel

Een belangrijke interne verbetering is de mogelijkheid om meerdere bewerkingen ongedaan te maken. In Windows 10 kon je in Kladblok met Ctrl+Z slechts de laatste bewerking terugdraaien (afbeelding 3). In Windows 11 kun je stapsgewijs wijzigingen ongedaan maken met Ctrl+Z. Ben je te ver teruggegaan, dan kun je je acties opnieuw uitvoeren met Ctrl+Y — net als in de meeste andere applicaties.

Uiterlijk

Onder het tandwieltje van de instellingen kies je het Uiterlijk van dit programma. Je hebt de keuze tussen de lichte en de donkere modus of je kiest voor de weergave om gewoon de systeeminstelling te volgen. Hier bepaal je ook het lettertype, de lettergrootte en de stijl (Regular, Italic, Bold, Bold italic) die je gebruikt voor de tekstbestanden. Onder het onderdeel Tekstopmaak zie je telkens een voorvertoning van de gekozen stijl (afbeelding 4). In de instellingen kun je tekstterugloop in- of uitschakelen. Dit zorgt ervoor dat tekst automatisch naar de volgende regel springt wanneer het einde van de regel is bereikt, in plaats van dat de tekst horizontaal verder loopt. Dat is onhandig, want dat betekent dat een tekstbestand soms als één hele lange regel wordt getoond.

Notepad++

Microsoft heeft Kladblok jarenlang stiefmoederlijk behandeld. Door de beperkte functionaliteit gingen veel gebruikers op zoek naar een alternatief – en vonden dat in de open-sourcetoepassing Notepad++. Een van de grootste troeven van Notepad++ is de ondersteuning voor een brede waaier aan programmeertalen, waaronder JSON, Python, C++, C#, Cobol, html, css en SQL … Daarnaast biedt het programma handige functies zoals regelmarkeringen, macro’s en de mogelijkheid om bestanden met elkaar te vergelijken. Notepad++ is gratis, werkt in een gesplitst scherm en ondersteunt tabbladen, zoeken en vervangen, én het automatisch hervatten van je werk – zelfs bij niet-opgeslagen bestanden. Wat deze variant (nog) niet kan: tabbladen naar een ander venster slepen.

Spellingcontrole en autocorrectie

Kladblok kan voortaan spelfouten markeren terwijl je typt, en typfouten desgewenst automatisch corrigeren. Om de spellingcontrole in- of uit te schakelen, klik je op het tandwieltje in de rechterbovenhoek. In het vak Spelling kun je de opties Spellingcontrole en Automatische correctie activeren (afbeelding 6). Vanaf dat moment verschijnt er een rood golflijntje onder fout gespelde woorden. Klik je met de linkermuisknop op zo’n woord, dan krijg je suggesties te zien waaruit je een correcte versie kunt kiezen. Let wel: deze functies werken alleen bij gewone tekstbestanden, niet wanneer je in Kladblok code schrijft, zoals html of css.

Zoeken en vervangen

Een van de minst bekende, maar erg handige functies van Kladblok is de mogelijkheid om snel naar specifieke tekst te zoeken en die eventueel meteen te vervangen. Gebruik hiervoor het menu Bewerken / Zoeken of de sneltoets Ctrl+F. Met Ctrl+H open je direct de functie Zoeken en vervangen, die je ook via het menu Zoeken kunt oproepen. Voer in het zoekvak de tekst in die je wilt vinden. Je kunt op de vergrootglasknop klikken of gewoon op Enter drukken. Klik op het kleine pijltje links van het zoekvak om het vak Vervangen te openen. Zodra de gezochte tekst is gevonden, gebruik je de pijltjes rechts van het zoekvak om omhoog of omlaag door het document te navigeren. Met de knop Vervangen wijzig je telkens één match; met Alles vervangen worden alle overeenkomsten in één keer aangepast (afbeelding 7). Deze functie ondersteunt ook enkele basisjokertekens: het sterretje * staat voor een willekeurig aantal tekens, het vraagteken ? voor precies één teken. Klik je op de knop met de schuifregelaars, dan kun je instellen dat de zoekopdracht hoofdlettergevoelig is. De optie Inwikkelen is een ongelukkige vertaling van Wrap. Als je die aanvinkt, doorzoekt Kladblok het hele document – ongeacht waar de cursor zich bevindt.

Herschrijven, Samenvatten en Schrijven

Kladblok heeft nu een set AI-functies om tekst te verbeteren. Het gaat om Herschrijven, Samenvatten en Schrijven. Met behulp van GPT kun je de inhoud verfijnen. Klik met de rechtermuisknop op de tekst en kies de optie Schrijven. In een nieuw venster lees je een herwerkte tekst die je op basis van drie criteria verder aanpast. Met de knop Lengte kies je voor een vergelijkbare tekstlengte, een kortere of een langere versie. Bij Toon kies je tussen Standaard, Formeel, Informeel, Inspirerend, Humor en Overtuigend. En dan is er nog de knop Formatteren waarmee je bijvoorbeeld een stijl selecteert zoals Zakelijk, Academisch, Marketing, Poëzie en meer. Onderaan deze herwerkte tekst zie je een numerieke aanduiding zoals 1 van 3. Dit betekent dat Kladblok meteen al drie versies klaarhoudt. Door op het pijltje te klikken schakel je door de versies. Dezelfde mogelijkheden krijg je als je via de rechtermuisknop de optie Aangepast herschrijven en Samenvatten kiest (afbeelding 8). Als je deze AI-functies liever niet hebt, dan kun je die uitschakelen in de instellingen van Kladblok.

Voet- en kopteksten

In Kladblok kun je bovendien voet- en kopteksten toevoegen die je pas te zien krijgt als de pagina uit de printer komt. In deze ruimte is het mogelijk om aan de boven- en/of onderkant de bestandsnaam, het paginanummer of de huidige datum op te nemen. Daarvoor gebruik je het menu Bestand / Pagina-instelling. Daarna moet je wel de juiste variabele gebruiken om aan te duiden wat je in de koptekst of voettekst wilt zien. Dit zijn de belangrijkste variabelen:

De printer zal de acties uitvoeren die je in de voet- en koptekst hebt ingegeven. Houd er rekening mee dat Kladblok deze instellingen niet opslaat, je moet ze dus bij iedere afdruk opnieuw opgeven.