Google en Amazon proberen hun spraak-gestuurde apparaten Home en Echo als een centraal punt voor slimme apparaten aan te bieden. Maar deze bedrijven hebben het niet zo op privacy. Gelukkig is er een opensource-alternatief. Lees in deze Jasper-tutorial hoe je je eigen spraakassistent bouwt!

Aan het einde van dit artikel heb je dus je eigen Google Home of Amazon Echo, maar dan een die je privacy respecteert en waar je zelf volledige controle over hebt. Daarvoor zetten we een Raspberry Pi 3 in. Dat minicomputertje heeft ingebouwde wifi, zodat we een kabel minder nodig hebben. Het besturingssysteem plaatsen we op een micro-sd-kaartje. Het enige wat we dan naast de voeding nog dienen aan te sluiten, zijn een microfoon en luidsprekers. De luidsprekers sluiten we aan op de analoge uitgang van de Pi. De geluidskwaliteit daarvan is niet geweldig, maar voor zo’n computerstem is het voldoende.

Een analoge ingang heeft de Pi niet, maar we sluiten eenvoudig een usb-microfoon aan. Het resultaat van ons knutselwerk is uiteraard niet zo mooi als een Google Home of Amazon Echo, maar als je wat handig bent, bouw je het geheel eenvoudig in een houten behuizing die niet misstaat in je woonkamer. Die afwerking laten we als oefening voor jou!

Jasper downloaden

Voor de software gebruiken we Jasper, een opensource-spraakassistent. De oorspronkelijke ontwikkelaars hebben het project al een tijdje geen update meer gegeven, maar Matt Curry heeft de ontwikkeling op zich genomen en al enkele nieuwe releases uitgebracht. We werken in deze masterclass met versie 1.5 van Matt Curry.

Let dus op dat je niet een officieel image van het Jasper-project downloadt, want dat is niet meer up-to-date. Download een image van de website van Matt Curry (http://bit.ly/2nwRBV9). Vink het bestand op de Amazon Drive van Matt Curry aan en klik onderaan op Download. Het is 1,4 GB groot en het duurt wel even voor je het binnen hebt.

Pak het tar.gz-bestand uit, bijvoorbeeld met het programma 7-Zip dat allerlei compressieformaten ondersteunt. Open het bestand daarvoor met 7-Zip en klik op Extract om het img-bestand erin uit te pakken.

Schrijf dan het uitgepakte bestand naar het micro-sd-kaartje. Dat kan met het programma Win32DiskImager. Steek je micro-sd-kaartje in de kaartlezer van je computer en kies in Win32DiskImager de schijfletter van je kaartje. Selecteer het img-bestand van Jasper en klik op Write om het naar je kaartje te schrijven.

Let op: het programma overschrijft de volledige inhoud van het kaartje! Gebruik dus alleen een kaartje waar geen data meer op staan die je nodig hebt, en controleer dubbel of je de juiste schijfletter kiest voordat je op Write klikt. Nadat het image naar het kaartje is geschreven, haal je het uit je kaartlezer en steek je het in je Pi.

Raspbian op Raspberry Pi

Sluit tijdelijk een toetsenbord en scherm op je Pi aan voor de configuratie, sluit je luidsprekers en usb-microfoon aan en tot slot de voedingskabel. Als alles goed gaat, start je Pi nu en krijg je een inlogprompt van Raspbian te zien. Log in met gebruikersnaam pi en wachtwoord raspberry. Voer het configuratieprogramma van Raspbian uit met

Kies eerst Expand Filesystem zodat het bestandssysteem je volledige micro-sd-kaart inneemt. Kies daarna Change User Password om het standaardwachtwoord te wijzigen.

Zorg dat Wait for Network at Boot ingeschakeld is. Bij Internationalisation Options kies je je taal, tijdzone, toetsenbordindeling en je land. Ga dan naar Advanced Options en zet onder Memory Split de hoeveelheid geheugen voor de gpu op 16 megabytes, zodat je zoveel mogelijk geheugen voor de cpu overhoudt. Schakel ook de ssh-server in onder SSH, zodat je het toetsenbord en beeldscherm niet aangesloten hoeft te houden, maar met Putty via het netwerk kunt inloggen. Ga tot slot met de Tab-toets naar Finish en antwoord No bij de vraag om nu te herstarten.

Nu hoeven we alleen nog wifi te configureren. Scan naar de aanwezige wifi-netwerken met

Achter ESSID staat de naam van het netwerk. Open daarna het configuratiebestand met

en voeg de configuratie voor je netwerk toe met regels

En

Herstart daarna je Pi met

©PXimport

Audio instellen

We gaan ervan uit dat je speakers hebt aangesloten op de 3,5mm-uitgang van de Pi en een usb-luidspreker op een usb-poort. We zorgen dat Raspbian de usb-audiodrivers eerst laadt. Open daarvoor het juiste bestand met

en zorg dat bij snd_usb_audio als index 0 staat en bij snd_bcm2835 als index 1. Zorg ook dat op de laatste regel van dit bestand bij slots eerst snd-usb-audio komt en daarna pas snd-bcm2835. Sla het bestand op met Ctrl+O en sluit nano af met Ctrl+X. Voer daarna

uit en zoek met Ctrl+W naar defaults.ctl.card. Controleer of hier en bij defaults.pcm.card als waarde 0 staat en verander dit indien nodig. Controleer nu of je met de luidspreker iets kunt opnemen. Voer daarvoor de opdracht

uit en spreek iets in. Sluit de opname af met Ctrl+C. Speel de opname daarna af met

Hoor je wat je zojuist hebt ingesproken, dan is je audio correct geconfigureerd.

Lees verder op de volgende pagina.

Nu is ons besturingssysteem klaar om Jasper te installeren.

Jasper installeren en configureren

Ga naar de juiste directory met

en voer het installatieprogramma uit met

Druk op Enter om te bevestigen dat je Jasper wilt downloaden, bevestig dat gebruiker pi het programma draait, dat je het programma in de directory /home/pi wilt installeren en kies de versie main. Herstart daarna je Pi.

Met de standaardinstellingen werkt Jasper al bijna, maar je hebt nog één ding nodig: een server-token voor Wit.ai. Log op die website in met een GitHub- of Facebook-account. Klik zodra je ingelogd bent bovenaan rechts op Settings en kopieer het Server Access Token. Voer dan op je Pi de opdracht

uit en vul wat gegevens in, zoals je naam, Gmail-adres, Gmail-wachtwoord, telefoonnummer, locatie, tijdzone enzovoort. Informatie die je niet wilt invullen, laat je gewoon open.

Vul bij stt_engine de engine witai in. Voeg ook de regels

En

toe, waarbij je uiteraard je eigen token van Wit.ai invult. Sla het bestand op met Ctrl+O en sluit het af met Ctrl+X. Herstart Jasper met

©PXimport

Debuggen

Als Jasper niet doet wat hij moet doen, is het moeilijk om te zien wat er juist misloopt. Is het omdat Jasper je accent niet verstaat, of omdat je een fout in het configuratiebestand hebt staan? Sluit daarom alle draaiende Jasper-instanties af met

en start Jasper manueel op met

Het programma toont nu zijn uitvoer en met de optie --debug krijg je nog meer informatie te zien. Als er iets mis is met het configuratiebestand, krijg je hier een waarschuwing of foutmelding te zien. En als je een opdracht inspreekt, krijg je de tekst te zien die Jasper uit je spraak herkent. Zo weet je onmiddellijk wanneer je wat duidelijker moet articuleren. Is je probleem opgelost, sluit Jasper dan af met Ctrl+C en start het programma terug op de achtergrond op met

Praten met Jasper

Wanneer Jasper start, zegt hij “How can I be of service?” gevolgd door je naam. Vanaf dan luistert je assistent naar jou. Als je “Jasper” zegt, laat Jasper een hoog biepje horen. Dan spreek je je opdracht in, bijvoorbeeld “What’s the time?”, waarna Jasper een laag biepje genereert. Daarna spreekt Jasper zijn antwoord uit. Let wel op dat je onmiddellijk na het eerste biepje je opdracht inspreekt, want Jasper wacht niet lang.

Elke opdracht die Jasper verstaat, zit in een afzonderlijke module. Standaard komt Jasper al met enkele modules, zoals de tijd, “How’s the weather”, “What’s in the news”, “What’s the meaning of life”, “Tell me a joke”, enzovoort.

Voor de integratie met Gmail vul je de variabelen gmail_address en gmail_password in het configuratiebestand ~/.jasper/profile.yml in met nano. Let op: iedereen die het micro-sd-kaartje van je Pi steelt of via het netwerk op je Pi inbreekt omdat je het standaardwachtwoord niet hebt veranderd, is zo in staat om je Gmail-wachtwoord te lezen.

Gebruik daarom authenticatie in twee stappen voor Gmail en stel een app-wachtwoord in voor Jasper, dat je in zijn configuratiebestand invult. Dit wachtwoord kun je op elk moment intrekken op https://myaccount.google.com/security. Als je Gmail-gegevens geconfigureerd zijn, vraag je aan Jasper “Do I have any email?” en antwoordt hij met het aantal ongelezen e-mails.

Ook integratie met Facebook is mogelijk: dan kun je je Facebook-notificaties opvragen of Jasper vragen wie er vandaag jarig is. En heb je Spotify Premium, dan laat je eenvoudig je afspeellijsten van Spotify door je Pi afspelen met stembesturing. Beide modules vereisen wel wat meer configuratie, we verwijzen daarvoor naar de documentatie van Jasper.

Pocketsphinx, een andere speech-to-text-engine

We hebben nu met de standaard speech-to-text-engine (STT) Wit.ai gewerkt, omdat die eenvoudig te activeren is. Een nadeel is dat die al je spraak over internet stuurt naar de servers van Wit.ai, wat vanuit privacystandpunt niet aan te raden is. Bovendien levert het sturen van je spraak over internet ook een vertraging op. We tonen hier daarom hoe je naar een offline stt-engine overschakelt, Pocketsphinx. Let wel op: die herkent iets minder goed spraak dan Wit.ai.

Ververs eerst de pakketbronnen van Raspbian met

Installeer daarna Pocketsphinx en de Python-module voor Pocketsphinx met

Daarna dienen we enkele afhankelijkheden zelf te compileren. Dat is nogal een omslachtig proces. We verwijzen daarvoor naar de documentatie van Jasper, maar niet alles klopt meer. Volg eerst de uitleg onder het kopje ‘Installing CMUCLMTK’.

Download nu OpenFST 1.3.4 met de opdracht

En installeer het met

Download dan m2m-aligner 1.2 met

Pak het uit met

Open de directory en compileer het met

Ga terug naar de home-directory met

en download mitlm 0.4.1 met

Pak het uit met

Ga in de directory met

configureer het pakket met

en installeer het met

©PXimport

Ga terug naar de home-directory met

en download Phonetisaurus 0.8.1 met

Pak het bestand uit met

Ga naar de juiste directory met

en compileer Phonetisaurus met

Maak ondertussen maar een wandeling met de hond, want het compileren duurt een tijdje. Ga dan terug naar de home-directory (met cd) en kopieer enkele gecompileerde bestanden met

Download dan het Phonetisaurus FST-model met

en pak het uit met

Ga daarna naar de uitgepakte directory met

en bouw het FST-model met

Ga daarna terug naar de home-directory en geef de uitgepakte directory een andere naam met

Je bent nu eindelijk klaar met de installatie van Pocketsphinx! Pas daarna in ~/.jasper/profile.yml de stt-engine aan door de regel

Voeg ook de regel

En daaronder

toe. Sla op met Ctrl+O en sluit nano af met Ctrl+X. Start Jasper nu opnieuw, waarna je spraakassistent werkt zonder je spraak het internet op te sturen. Het heeft dus wat moeite gekost, maar daar krijg je wel wat voor terug!

Jasper ondersteunt dus meerdere speech-to-text engines. Drie daarvan sturen wat je tegen Jasper zegt door over internet om de spraak daar te analyseren en de herkende tekst terug te sturen. De engine van Wit.ai werkt met het Wit.ai-platform dat spraakherkenningsalgoritmes door crowdsourcing traint. De engine van Google is dezelfde als die je op Android gebruikt als je “OK, Google” zegt. En de engine van AT&T bouwt voort op de diensten van het gelijknamige telecommunicatiebedrijf.

Als je niet wilt dat anderen in principe kunnen meeluisteren in je woonkamer naar wat je tegen Jasper zegt, laat je deze engines links liggen. Maar toevallig zijn het wel de engines die het beste werken. Wil je een offline stt-engine, dan is Pocketsphinx de eerste keuze. Deze opensource-engine werkt snel en is geoptimaliseerd voor systemen met weinig processorkracht zoals de Raspberry Pi.

De spraakherkenning is wel duidelijk minder goed dan die van de online engines. Een andere offline engine is Julius. Die dien je echter met je eigen akoestisch model te trainen, wat nogal een complexe taak is.

Een andere stem voor Jasper

De stem van Jasper klinkt standaard nogal robotachtig. Dat is de verantwoordelijkheid van de standaard text-to-speech engine die Jasper gebruikt, espeak. Gelukkig is het kiezen van een andere text-to-speech-engine niet zo’n lijdensweg als de installatie van Pocketsphinx. De SVOX Pico tts-engine installeer je eenvoudig met

Ook de configuratie is eenvoudig. Open het bestand ~/.jasper/profile.yml met nano en voeg de regel

toe. Sla het bestand op met Ctrl+O en sluit nano af met Ctrl+X. Als je nu Jasper opnieuw start, krijg je een veel menselijker klinkende stem te horen. Bovendien hebben we nog altijd het voordeel Jasper zijn uitgesproken woorden niet over internet stuurt, zodat je spraakassistent je privacy garandeert.

Een schoonheidsfoutje is dat de stem van de Pico-tts-engine vrouwelijk is en onze spraakassistent nog altijd naar de mannelijke naam Jasper luistert. In Jasper 1.6 zal de naam eenvoudig te veranderen zijn.

Jasper ondersteunt maar liefst acht text-to-speech engines. Is je privacy je lief, dan vallen verschillende al af omdat ze online werken en de tekst die Jasper naar spraak wil omzetten naar een server sturen. Het zijn wel de tts-engines die de beste spraakherkenning hebben.

Google TTS gebruikt dezelfde text-to-speech-api als die van nieuwere Android-apparaten. De spraaksynthese gebeurt op servers van Google. Ivona TTS werkt met de Ivona Speech Cloud van Amazon, die we ook van in de Kindle Fire kennen. Ook hier gebeurt de spraaksynthese online. MaryTTS werkt ook met een server, maar het voordeel is dat de server opensource is en dat je ze op je eigen machine kunt installeren. Voor de Raspberry Pi is het programma echter nogal zwaar.

Maak je gebruik van een publieke MaryTTS-server, dan is je privacy uiteraard niet gegarandeerd. Tot de offline engines behoren eSpeak, Festival en Flite, die nogal robotachtig klinken. SVOX Pico TTS is de engine die in Android 1.6 gebruikt werd en heeft een vrij goede kwaliteit. Draai je Jasper op een Mac, dan kun je ook Mac OS X TTS inzetten, die de say-opdracht van macOS aanroept.

Je smartphone is tegenwoordig veel meer dan een telefoon; het is de kluis van je digitale leven. Bankzaken, privéfoto's, e-mails en locatiegegevens: het staat er allemaal op. Het goed beveiligen van die toegang is dus geen overbodige luxe. Maar kies je voor het ouderwetse wachtwoord, je vingerafdruk of toch je gezicht? Wij leggen de voor- en nadelen van elke methode naast elkaar.

De klassieker: pincode of wachtwoord

Elke telefoon vraagt erom bij het opstarten: een code. Dit is de basisbeveiliging. Zonder code kun je vaak geen gezichtsherkenning of vingerafdruk instellen. Maar is het ook de beste methode voor dagelijks gebruik?

©ID.nl

Pincode of wachtwoord: de voordelen

• Veiligheid in eigen hand

Het sterke aan een code is dat het in je hoofd zit. Maar een code als 1234 of 0000 is zo gekraakt. Maar kies je voor een langere cijferreeks? Dan is het voor iemand die je smartphone in handen krijgt digitaal gezien nagenoeg onmogelijk om de code te kraken. Voeg je ook letters toe, (zie kader), dan is dit digitaal gezien de moeilijkste methode om te kraken.

• Juridisch sterker

Een interessant weetje: in veel rechtsgebieden val je met een toegangscode onder het zwijgrecht. De politie mag je vaak niet dwingen je code af te staan. Je vinger op een scanner leggen kan in sommige situaties wel als dwangmiddel worden ingezet.

Pincode of wachtwoord: de nadelen

• Afkijken

Iemand die in de trein over je schouder meekijkt, heeft je pincode zo gezien. Ook vette vingers op het scherm kunnen je patroon verraden.

• Gemak

Tachtig keer per dag een lange code intikken gaat vervelen. Mensen kiezen daardoor vaak voor een te simpele code, en dat maakt het juist onveilig.

©ID.nl

2. Lekker snel (maar niet altijd even veilig): vingerafdrukscanner

De vingerafdrukscanner is mateloos populair vanwege het enorme gebruiksgemak: in één soepele beweging pak je je telefoon en ben je vrijwel direct binnen. Toch is het belangrijk om te weten dat de ene scanner de andere niet is en dat dit systeem zowel sterke als zwakke punten heeft.

Vingerafdrukscanner: de voordelen

• Snelheid

Het is vaak de snelste manier om je telefoon te openen, zeker als de scanner in de aan-knop verwerkt zit.

• Betrouwbaarheid (bij de juiste techniek)

Heb je een toestel met een fysieke scanner (achterop/zijkant) of een moderne ultrasone scanner (zoals in de Samsung S-serie)? Dan is de beveiliging uitstekend. Ultrasone scanners maken een 3D-map van je vinger en zijn zeer moeilijk te foppen.

Vingerafdrukscanner: de nadelen

• Natte vingers en pleisters

Heb je natte handen? Dan weigeren veel scanners dienst. Ook met een pleister om je vinger herkent de telefoon je niet. Tip: zorg daarom dat je vingerafdrukken van allebei je handen opslaat.

• Ongewenste toegang

Een klein (maar reëel) risico is dat iemand toegang krijgt terwijl je slaapt of bewusteloos bent, door voorzichtig je vinger op de scanner te leggen.

• Onveilige optische scanners

Veel budget-telefoons hebben een 'optische scanner' onder het scherm. Deze maakt een 2D-foto van je vinger. Dit is minder veilig en makkelijker te foppen dan de ultrasone varianten.

©ID.nl

Gezichtsherkenning: gemak of schijnveiligheid?

Telefoon ontgrendelen door ernaar te kijken voelt als magie. Maar pas op: hier zit de grootste valkuil voor consumenten.

Gezichtsherkenning: de voordelen

• Ultiem gemak

Je hoeft niets aan te raken. Kijken is openen. Ideaal als je bijvoorbeeld handschoenen draagt in de winter.

• Extreem veilig (alleen bij 3D)

Heb je een iPhone (FaceID) of een dure Android met 3D-sensoren? Dan worden er duizenden onzichtbare puntjes op je gezicht geprojecteerd om diepte te meten. Dit is amper te misleiden.

Gezichtsherkenning: de nadelen

• Schijnveiligheid (bij 2D)

Veel goedkopere Android-telefoons gebruiken simpelweg de selfiecamera (2D-herkenning). Dit is niet veilig. Soms is een foto van jou (van Facebook of Instagram) al genoeg om in te breken. Gebruik dit type gezichtsherkenning zeker nooit voor je bank-app.

• Toegang tijdens slaap

Als je niet oplet, kan iemand je telefoon voor je gezicht houden terwijl je slaapt om hem te ontgrendelen. Tip: Zet in de instellingen altijd de optie "Aandacht vereist" of "Ogen open" aan. Dan werkt het alleen als je echt naar het scherm kijkt.

Vingerafdruk, pincode of gezichtsherkenning: wat is het best?

Wat de slimste keuze is, hangt volledig af van je toestel. Heb je een iPhone of een high-end Android-telefoon met 3D-scan? Dan kun je gerust gebruikmaken van gezichtsherkenning; dat is niet alleen snel en makkelijk, maar ook veilig. Bezit je echter een middenklasse- of budgettoestel, kies dan liever voor de vingerafdrukscanner. De gezichtsherkenning op deze modellen is namelijk vaak onveilig.

Vergeet ook de basis niet: zorg altijd voor een sterke toegangscode (liefst alfanumeriek of langer dan vier cijfers) als back-up. Start je telefoon bovendien af en toe opnieuw op. Hierdoor wordt de biometrische beveiliging tijdelijk uitgeschakeld, waardoor je telefoon op zijn veiligst is.

📱Ook interessant: Help! Ik ben het wachtwoord van mijn Apple ID vergeten

Ben je op zoek naar goede software voor het bewerken van foto’s en andere grafische bestanden? Dan is de kans groot dat je Gimp al kent als veelzijdig alternatief voor dure grafische pakketten. Nu is er een nieuwe versie beschikbaar: Gimp 3. Hoe verhoudt deze nieuwe versie zich ten opzichte van de andere grafische programma's?

Er is lange tijd gewerkt aan versie 3 van Gimp: het team heeft er maar liefst zeven jaar aan gesleuteld. De makers, bestaande uit vrijwilligers, begonnen direct aan deze editie na de release van Gimp 2.10 in 2018. Al terug in 2020 kregen we een voorproefje van Gimp 3.0 via een ontwikkelversie, maar pas in 2025 zag de definitieve editie het daglicht. Wie overigens nu denkt dat het Gimpt-team aan het uitrusten is, heeft het mis. Op dit moment is het team namelijk alweer bezig met een volgende versie: Gimp 3.2.

Indeling

Je kunt Gimp tot in detail naar je hand zetten . Dat is geen overbodige luxe: het programma kent een relatief grote hoeveelheid opties die je niet altijd gebruikt. Hoe je Gimp indeelt, heeft voornamelijk te maken met de acties die je ermee wilt uitvoeren, bijvoorbeeld foto’s bewerken, illustraties maken of digitale kunst maken. Om de omgeving te stroomlijnen, kun je gebruikmaken van dokbare vensters. Open het menu Vensters en kies Dokbare vensters. Bepaal vervolgens welke opties je snel toegankelijk wilt hebben. Je vindt verschillende opties, zoals de kleurenwaaier, lettertypes, lagen en penselen.

Wil je je volledig concentreren op het document zelf? Dan kun je de dokvensters ook (tijdelijk) uitschakelen. Kies Vensters / Dokken verbergen (en dezelfde optie om ze later weer zichtbaar te maken). Een tussenvorm is ook mogelijk, waarbij je de gedokte vensters laat zweven. Je hebt hierdoor meer vrijheid bij het optimaal inrichten van je werkomgeving. Kies voor Vensters en verwijder het vinkje bij Enkelvenstermodus.

Ben je tevreden over je eigen indeling? Dan kun je deze direct opslaan. Kies dan Bewerken / Voorkeuren / Interface / Vensterbeheer. Klik op Vensterposities nu opslaan. Standaard wordt de werkomgeving bewaard zodra je het programma afsluit (controleer of Vensterposities opslaan bij verlaten is geactiveerd).

Als je gebruikmaakt van meerdere beeldschermen, dan kun je Gimp hiermee rekening laten houden. Activeer Open vensters op dezelfde beeldschermen als eerder. Heb je vensters verschoven, maar wil je snel terugkeren naar eerdere posities? Klik op Opgeslagen vensterposities terugzetten.

Specifieke functies

Eerlijk is eerlijk: Gimp bevat een flinke hoeveelheid functies. De kans bestaat dat je een gewenste functie niet kunt vinden. In plaats van uren te zoeken, kun je de functie ook opzoeken in een overzicht. Kies Hulp / Een functie zoeken en deze uitvoeren. Typ de naam of omschrijving van de functie, bijvoorbeeld ‘lagen’.

In het zoekoverzicht toont Gimp alleen opties die met het trefwoord te maken hebben. Klik op een resultaat om de functie daadwerkelijk uit te voeren. Bij elke functie zie je ook waar deze zich in het programma bevindt, zodat je deze een volgende keer zelfstandig kunt uitvoeren.

Grootte aanpassen

Je kunt op elk gewenst moment het formaat van de afbeelding aanpassen. Kies Afbeelding / Afbeelding schalen. Bepaal de gewenste breedte en hoogte in de sectie Afbeeldingsgrootte. Standaard is de eenheid millimeter, maar je kunt ook een andere eenheid kiezen. Bijvoorbeeld Pixels of Percent.

Die laatste optie is interessant als je de volledige afbeelding in één keer wilt vergroten of juist verkleinen. Standaard zijn de verhoudingen tussen breedte en hoogte aan elkaar gekoppeld. Dat is niet verplicht: klik op het pictogram van de ketting om die koppeling te verbreken. Tevreden met de nieuwe waarden? Bevestig met een klik op Schalen.

De titelbalk van de afbeelding die je hebt geopend, geeft in Gimp belangrijke informatie. Zo lees je in de titelbalk onder meer de bestandsnaam af, maar ook welke afmetingen het bestand heeft. Ook zie je hier welke kleurindeling wordt gebruikt, bijvoorbeeld RGB-kleur 8-bit, en uit hoeveel lagen de afbeelding is opgebouwd.

Transformeren

Je kunt Gimp goed gebruiken om nieuw materiaal te maken, maar ook om bestaande grafische afbeeldingen aan te passen. Bijvoorbeeld door ze te roteren of bij te snijden. De meeste functies hiervoor vind je onder Gereedschap / Transformeren. Wil je bijvoorbeeld een afbeelding bijsnijden (croppen), dan kies je voor Gereedschap / Transformeren / Bijsnijden. Om een afbeelding te roteren, kies je in hetzelfde menu voor Draaien. Ook andere opties, zoals Schalen en Spiegelen, zijn ondergebracht in hetzelfde menu.

Je bent overigens niet afhankelijk van dit menu: je kunt de functies ook bereiken via de werkbalk die standaard links in het venster wordt getoond. Houd de muisaanwijzer boven een knop voor meer informatie. Veel functies hebben gedetailleerde eigenschappen. Klik je bijvoorbeeld op Penseel, dan kun je kiezen welke grootte het penseel heeft, welk inkttype en welke kleuropties worden gehanteerd. Gimp toont die eigenschappen in het venster Gereedschapsopties, direct onder de werkbalk waarop je de eerdergenoemde opties vindt.

Geschiedenis

Alle bewerkingen die je op een afbeelding toepast, worden vastgelegd in de geschiedenis. Dit tabblad wordt standaard links in het venster getoond en vult zich naarmate je de acties toepast. Om terug te keren naar een punt in het verleden, klik je op de actie in de lijst. De geschiedenis is handig, omdat je hiermee ziet welke acties je hebt uitgevoerd en kunt experimenteren met verschillende bewerkingen.

Herstellen

Gimp houdt bij welke acties je op een document uitvoert. Dat is handig: hierdoor kun je op een later moment terugkeren naar een eerder punt en wijzigingen ongedaan maken of juist doorvoeren. Je kunt deze geschiedenis op elk moment opvragen: kies voor Bewerken / Geschiedenis ongedaan maken. Linksonder verschijnt een venster met de verschillende stappen. Selecteer nu een bewerking en klik op de knop Ongedaan maken linksonder in het venster.

Heb je een aardige set bewerkingen gemaakt, ben je tevreden en wil je schoon schip maken? Dan kun je de geschiedenis van bewerkingen ook wissen. Afhankelijk van de hoeveelheid bewerkingen kan dit geheugen vrijmaken. Klik op de (verwarrende) knop Alles wissen uit Geschiedenis ongedaan maken. Je vindt deze knop rechtsonder in het geschiedenisvenster.

Filters

Gimp heeft een volwassen verzameling filters: open hiervoor het menu Filters. Er zijn verschillende categorieën. Met sommige filters kun je afbeeldingen verbeteren, bijvoorbeeld door ruis te verwijderen. Om een afbeelding te verbeteren door deze te verscherpen, kies je Filters / Verbeteren / Verscherpen. Ook kun je een afbeelding verbeteren door deze zachter en minder kartelig te maken, via Filters / Vervagen / Gaussiaanse vervaging of Focus vervaging. Om ruis uit een afbeelding (zoals een foto) te halen, kies je Filters / Ruis.

Ook de artistieke filters zijn het bekijken waard. Kies Filters / Artistiek. Zo kun je bijvoorbeeld kiezen voor het effect van een fotokopie, maar ook voor een getekende stijl (Cartoon) of voor verfeffect (Olieverven). Verder vind je in dezelfde categorie andere kenmerkende stijlen, zoals Textieldruk en Van Gogh.

Effecten

Je kunt filters gebruiken om effecten op een afbeelding toe te passen, bijvoorbeeld door de belichting van een afbeelding aan te passen of door een ‘lens flare’ (een schittering) na te bootsen. Kies Filters / Licht en schaduw. Selecteer je bijvoorbeeld Kies belichtingseffecten, dan opent een venster waarin je opties kiest. Open de tab Licht en bepaal het effect.

Ook via de andere tabbladen in hetzelfde venster, zoals Materiaal en Omgevingsprojectie, kun je de effecten naar je hand zetten. Klik op Instellingen opslaan, zodat je het profiel een volgende keer snel kunt gebruiken. 

Exporteren

Gimp ondersteunt een flinke hoeveelheid bestandsformaten. Standaard worden bestanden opgeslagen in xcf. Dit is de eigen bestandsindeling van Gimp. Een xcf-bestand bevat alle informatie, zoals lagen. Verder is er ondersteuning voor andere formaten. Dat is handig bij het opslaan van de bestanden.

Ben je klaar met een bestand, kies dan Bestand / Exporteren als. In het venster geef je een bestandsnaam op en bepaal je de locatie. Werp hierna een blik op Bestandstype selecteren. Kies de gewenste indeling, zoals gif-afbeelding of png-afbeelding. Het valt hierbij op dat Gimp ook exotischere grafische formaten ondersteunt, zoals Windows-pictogrammen of Windows-cursors.

Tevreden met de keuze? Bevestig met een klik op Exporteren. Afhankelijk van de keuze verschijnt een venster waarin je verregaande controle hebt over het eindresultaat. Kies je bijvoorbeeld voor jpeg, dan verschijnt het venster Afbeelding exporteren als JPEG. Via de balk Kwaliteit bepaal je de kwaliteit, en daarmee de bestandsgrootte van de afbeelding. Onder Geavanceerde instellingen kun je de afbeelding verder aanpassen, bijvoorbeeld door deze minder kartelig te maken. Onder Metadata kun je extra informatie aan de afbeelding meegeven, zoals wie de auteur van het beeld is. Maak je vaak gebruik van dezelfde instellingen, sla de set dan op als profiel via een klik op Instellingen opslaan.

Standaardafbeelding

 Mogelijk werk je vaak met dezelfde soort afbeeldingen, bijvoorbeeld met dezelfde afmetingen. Je kunt tijd besparen door in Gimp deze waarden als standaard in te stellen. Kies Bewerken / Voorkeuren / Standaardafbeelding. Ga uit van een sjabloon, dat je eventueel nog kunt aanpassen.

Kies Sjabloon en selecteer de afmeting. Voor specifieke formaten heb je niet voldoende aan de opties in dat menu. Je kunt de afmetingen ook handmatig opgeven bij Afbeeldingsgrootte. Nog interessanter is de sectie Geavanceerde opties. Hier kun je onder meer de resolutie en een kleurprofiel bepalen, zodat je volledige controle hebt over de nieuwe afbeelding.

Sneller werken

Grote kans dat je het grootste gedeelte van de tijd in Gimp werkt met muis of pen, maar je kunt het toetsenbord ook goed inzetten voor het uitvoeren van acties. De sneltoetsen vind je bij elke menuvermelding, maar je hoeft hiermee geen genoegen te nemen. In Gimp kun je ook eigen sneltoetsen samenstellen. Kies Bewerken / Voorkeuren / Interface. In de sectie Sneltoetsen klik je op Sneltoetsen configureren. Zoek de actie waarvoor je een sneltoets wilt maken of deze wilt aanpassen en selecteer de actie. Druk vervolgens op de toetscombinatie die je wilt toewijzen. Herhaal dit voor alle sneltoetsen die je gebruikt. Tevreden? Klik op Oké. 

Werken met raw-bestanden

Om met raw-bestanden in Gimp te werken, kun je gebruikmaken van externe hulp. Twee populaire uitbreidingen zijn RawTherapee (www.rawtherapee.com) en Darktable (www.darktable.org/install). Met deze uitbreidingen kun je de raw-bestanden klaarmaken en vervolgens verwerken in Gimp. Je mag beide programma’s kosteloos gebruiken.