Wil je je eigendommen bewaken, bijvoorbeeld tijdens je vakantie? Als je Home Assistant gebruikt, hoef je geen nieuw alarmsysteem aan te schaffen. Je kunt het gewoon uitbreiden, waarbij je bijvoorbeeld bestaande slimme sensors, lampen en luidsprekers gebruikt. Je kiest zelf een balans tussen veiligheid en gebruiksgemak. In dit artikel laten we zien hoe je het alarmsysteem instelt en gebruikt. Hierbij werken we met Home Assistant en de integratie Alarmo.

Wil je tijdens je afwezigheid alert blijven op wat er in en om je huis gebeurt? Dan kun je met Home Assistant vrij eenvoudig een alarmsysteem opzetten. Je hebt misschien al wat sensors die bijvoorbeeld beweging of het openen en sluiten van ramen en deuren detecteren. Die kun je gebruiken voor je alarmsysteem. En als je al wat lampen of slimme luidsprekers hebt, dan kun je die inzetten in een alarmsituatie. Verder kun je vanuit Home Assistant natuurlijk notificaties sturen, bijvoorbeeld naar jezelf of een goede buur. Ook kun je binnen Home Assistant op verschillende manieren bepalen of er bewoners aanwezig zijn.

Desgewenst kun je nog specifieke extra’s aanschaffen, zoals een alarmpaneel en sirene. Zo heb je alle componenten voor een alarmsysteem bij elkaar. En het is al snel geavanceerder dan een professioneel alarmsysteem. Het beveiligingsniveau is misschien niet zo hoog, maar je bent wel veel flexibeler.

1 Wat heb je nodig

We werken zoals gezegd met Home Assistant en een handjevol sensors. Het is raadzaam om in ieder geval voor de belangrijkste deuren en ramen een sensor te gebruiken. Ook kun je enkele bewegingssensors strategisch in huis plaatsen. Er zijn wat sensors betreft diverse opties voor Zigbee, Z-Wave en eventueel wifi.

In dit artikel werken we vooral met Zigbee en sensors van Aqara. Door een Zigbee-usb-dongel te gebruiken in combinatie met Zigbee2MQTT of ZHA, kun je binnen Home Assistant eenvoudig met deze sensors werken. Het lage stroomverbruik is een pluspunt: de meeste sensors houden het meerdere jaren vol op één kleine batterij. Controleer liefst wel de batterijstatus voordat je op vakantie gaat.

Het is zeker bij Zigbee belangrijk dat je een sterk netwerk hebt, met voldoende routers die het signaal doorgeven. Een slimme luidspreker of sirene is ook praktisch. En bijvoorbeeld enkele slimme lampen die je bij het afgaan van een alarm kunt activeren. Een stil alarm kan natuurlijk ook. Stuur bijvoorbeeld een notificatie naar een smartphone.

2 Alarmo

We gaan aan de slag met de integratie Alarmo, gemaakt door Niels Faber. Alarmo zorgt dat je een alarm en verschillende beveiligingsmodi eenvoudig kunt instellen via de beheerdersomgeving zonder gebruik van YAML-code. Zo voeg je bijvoorbeeld makkelijk alle sensors voor je alarmsysteem toe en configureer je die met specifieke instellingen per sensor.

Je kunt meerdere gebruikers toevoegen met individuele pincode. Als alarmmelding kun je diverse acties instellen, zoals het activeren van een sirene of versturen van notificaties. Verder kun je je huis eventueel onderverdelen in gebieden die apart bewaakt moeten worden.

Handig is dat het niet nodig is om Home Assistant te herstarten na het maken van aanpassingen. Ook zal Alarmo na een herstart steeds de status herstellen. Om het installeren van de integratie en toekomstige updates te vereenvoudigen, raden we aan om HACS te gebruiken, ofwel de Home Assistant Community Store.

3 Installatie HACS

Voor HACS is een (gratis) GitHub-account en ssh-toegang nodig. Installeer voor de ssh-toegang bijvoorbeeld de add-on Advanced SSH & Web Terminal via de add-on-winkel (via Instellingen / Add-ons). Open na de installatie het tabblad Configuratie, vul onder het kopje ssh achter password een sterk wachtwoord in (tussen dubbele aanhalingstekens) voor de gebruiker hassio. Bewaar deze gegevens. Start daarna de add-on op het tabblad Informatie. Via het menu in de zijbalk kun je nu naar Terminal. Geef de volgende opdracht om HACS te installeren:

Herstart Home Assistant. Dit kan eventueel via de terminal met de opdracht:

Na het herstarten kun je de HACS-integratie toevoegen. Daarvoor ga je naar Instellingen / Apparaten & diensten en klik je op Integratie toevoegen. Zoek naar HACS, zet vinkjes in het kennisgevingsvenster en klik op Verzenden.

We gaan nog een kleine instelling controleren en eventueel wijzigen: ga naar Instellingen / Apparaten & diensten. Klik op HACS en kies Configureren. Zorg dat er géén vinkje staat bij Enable experimental features. Dit staat (soms) de normale weergave van HACS in de weg. Via het menu in de zijbalk kun je nu direct naar HACS.

4 Alarmo installeren

Na de installatie van HACS is het nog maar een kleine stap om de integratie Alarmo toe te voegen. Ga naar HACS / Integraties. Klik op Repositories verkennen en downloaden. Zoek Alarmo en klik erop. Je ziet uitgebreide details over de integratie. Klik rechtsonder op Download. In het pop-upvenster lees je de actuele versie af. Wij gebruiken voor dit artikel versie 1.9.15. Klik opnieuw op Download.

We installeren nog een tweede onderdeel: een verbeterd alarmpaneel voor je dashboard. Ga weer naar HACS en kies Frontend. Klik op Repositories verkennen en downloaden, zoek naar Alarmo Card en download deze op dezelfde manier.

Nu moet je Home Assistant herstarten: ga naar Ontwikkelhulpmiddelen, klik op Herstarten en kies Home Assistant herstarten. Als Home Assistant opnieuw is opgestart, voeg je Alarmo als integratie toe via Instellingen / Apparaten & diensten / Integratie toevoegen. Je opent Alarmo via een menu in de linkerzijbalk.

5 Sensors toevoegen

We voegen enkele sensors die reeds zijn toegevoegd in Home Assistant toe aan het alarmsysteem. Open daarvoor Alarmo en ga naar het tabblad Sensoren. Je ziet een lijst met ondersteunde sensors. Het gaat in feite om entiteiten van het type binary_sensor. Het kunnen sensors zijn die bijvoorbeeld het openen van een deur of raam detecteren, of bewegingssensors die je in huis hebt geplaatst.

Voor dit artikel gebruiken we een deur- en raamsensor voor twee toegangsdeuren en voor een raam. Ook plaatsen we twee bewegingssensors in huis. Vink de gewenste sensors aan en klik dan op Voeg aan alarm toe.

Als je naderhand sensors toevoegt aan Home Assistant kun je ze hier indien gewenst ook weer toevoegen aan je alarmsysteem. Als je de naam van een entiteit verandert, moet je de sensor uit de lijst met actieve sensors verwijderen en opnieuw toevoegen.

6 Sensors instellen

Het is raadzaam voor elke toegevoegde sensor de instellingen te controleren. Daarvoor klik je op de sensor. Controleer bij Apparaat Type of de aanduiding correct is. Kies Deur voor alle toegangsdeuren. De optie Raam gebruik je voor ramen en deuren die niet worden gebruikt om het huis binnen te komen.

Verder kun je nog Beweging voor bewegingssensors kiezen en Sabotage voor specifieke sensors die sabotage kunnen detecteren. Voor elk type apparaat worden standaardinstellingen gebruikt die je later eventueel kunt wijzigen. Zo kun je achter Ingeschakelde modi kiezen in welke modi de sensor actief moet zijn, zoals thuis- en afwezigheidsmodus (zie onderstaand kader).

©Jakub Zerdzicki

7 Vertragingstijd

Als je op Geavanceerde instellingen klikt, kun je nog wat specifieke opties voor een sensor veranderen. Zo heeft Alarmo voor sensors die een toegangsdeur bewaken standaard een vertragingstijd ingesteld, zodat je even de tijd hebt om te vertrekken na het inschakelen van het alarm of binnen te komen en het alarm uit te zetten. De duur van die vertraging kun je per beveiligingsmodus kiezen (zie paragraaf 9).

Of die vertragingstijd gewenst is, bepaal je per sensor, en dat kan apart voor vertrek en binnenkomst. De optie Inschakelen na sluiten kan nog handig zijn als aanvulling op de vertragingstijd bij vertrek. Als je de deur sluit, wordt met deze optie de resterende vertraging automatisch overgeslagen. Als je vertrekt, is het alarm dus direct actief nadat je de deur achter je dicht hebt getrokken.

8 Actieve toestand toestaan

Je kunt het alarm niet activeren als een bepaalde sensor die in de bewuste modus wordt bewaakt nog actief is. Denk aan bijvoorbeeld een raam of een deur nog open staat. Het kan zijn dat een raam of een binnendeur toch open mogen staan. Wil je dat een raam of deur wél wordt bewaakt, maar open mogen staan bij het inschakelen van het alarm? Dan kun je onder Geavanceerde instellingen de optie Actieve toestand toestaan bij inschakelen aanzetten.

Merk op dat het sluiten en weer openen van het raam het alarm wel gewoon zullen laten afgaan. Wil je dat voorkomen? Dan kun je de optie Automatisch omzeilen gebruiken. In feite wordt de sensor dan genegeerd als deze al actief was bij het inschakelen van het alarm. Je kunt dan bijvoorbeeld een binnendeur openen en sluiten, terwijl het alarm actief is. Je kunt kiezen in welke modi (afwezig en thuis) een sensor omzeild mag worden. Waarschijnlijk wil je zo’n sensor alleen negeren in de thuismodus.

9 Beveiligingsmodi instellen

Op het tabblad Algemeen zie je alle beschikbare beveiligingsmodi. Standaard zijn afwezig en thuis ingeschakeld. Met ingeschakeld wordt in dit geval bedoeld dat je het alarm op die bewuste beveiligingsmodus kunt instellen. Aanvullend kun je bijvoorbeeld nacht en vakantie inschakelen. Voor het inschakelen klap je het onderdeel uit en kies je achter Status voor Actief.

Per beveiligingsmodus kun je een vertragingstijd voor vertrek en aankomst instellen. Standaard is deze tijd één minuut. Ook kun je instellen hoelang het alarm na activatie actief moet blijven. Dit is standaard dertig minuten.

Het grootste voordeel van aparte modi is dat je voor elke modus precies kunt instellen welke sensors bewaakt moeten worden. In de thuismodus wil je waarschijnlijk alleen deuren bewaken. In de nachtmodus wil je doorgaans geen bewegingssensors bewaken, maar misschien wel in ruimtes waar ’s nachts niemand hoort te komen, zoals een kantoor. De acties die door Alarmo uitgevoerd moeten worden bij een alarm kun je ook laten afhangen van de beveiligingsmodus (zie paragraaf 15).

10 Vakantiemodus

Laten we als voorbeeld de vakantiemodus toevoegen. Eerst moet je uiteraard zorgen dat het alarm op deze modus kan worden ingesteld: ga naar het tabblad Algemeen en kies je achter Status voor Actief. Stel naar voorkeur de vertragingstijd en activatietijd in. Ga dan naar het tabblad Sensoren en pas de instellingen voor sensors aan. Zorg dat elke relevante sensor actief is in de vakantiemodus. Je zult wellicht specifieke acties voor de vakantiemodus willen maken.

In andere automatiseringen in Home Assistant kun je ook handig de vakantiemodus gebruiken. Denk aan het uitschakelen van bepaalde apparaten.

11 Alarmpaneel toevoegen

Je hebt nu het alarmsysteem grotendeels ingesteld met de verschillende beveiligingsmodi en alle sensors. Daarbij heb je per sensor aangeven in welke modi die sensor actief moet zijn. Er is alleen nog geen handige mogelijkheid voor het (de)activeren van het alarm in de gewenste modus. Dat gaan we nu aanpakken door een alarmpaneel in een dashboard op te nemen. Je kunt dan je browser maar ook de Home Assistant-app gebruiken voor het (de)activeren van het alarm.

Het standaard alarmpaneel is op het door Home Assistant beheerde dashboard te vinden onder Overzicht. Maar het aangepaste alarmpaneel van Alarmo heeft onze voorkeur, omdat het informatiever is. Dit kun je aan een eigen dashboard toevoegen door te zoeken naar de kaart Alarmo Card. Bij het toevoegen selecteer je onder Beschikbare statussen alle gewenste modi, zoals Inschakelen thuis, Inschakelen voor vertrek en Inschakelen vakantie. Verder kun je de standaardopties accepteren.

12 Alarmpaneel gebruiken

Het alarmpaneel wijst zichzelf. Je kunt via knoppen het alarm inschakelen in de gewenste modus en ook weer uitschakelen. Je krijgt ook handige meldingen te zien.

Stel dat bijvoorbeeld een bewaakte sensor actief is, bijvoorbeeld omdat een raam open staat, dan mislukt het activeren van het alarm. Je krijgt in dat geval een melding te zien dat het activeren niet lukt, met ook een vermelding van de sensor die dwars ligt. Je hoeft dus niet zelf na te gaan wat het inschakelen tegenhoudt. Je moet wel zelf het raam sluiten. Daarna kun je alsnog het alarm activeren.

Het in- en uitschakelen van het alarm kan ook op andere manieren. Je kunt bijvoorbeeld een serviceaanroep gebruiken.

13 Gebruikers en pincodes

Waarschijnlijk wil je dat niet iedereen zomaar het alarm kan in- of uitschakelen. Je kunt deze mogelijkheden daarom afschermen met een pincode. Daarvoor ga je in Alarmo naar Codes. Je kunt nu de opties Vereis code voor inschakelen en/of Vereis code voor uitschakelen aanzetten. Verder kun je nog een code vereisen voor het omschakelen (bijvoorbeeld van thuis naar afwezig).

Een code voor inschakelen is vooral handig om te voorkomen dat je per ongeluk het alarm inschakelt. Een code voor uitschakelen helpt voorkomen dat onbevoegden het alarm uitschakelen. Je kunt op hetzelfde tabblad gebruikers toevoegen met elk een eigen pincode. Op het moment dat een pincode nodig is, toont het alarmpaneel automatisch een invoermogelijkheid voor die pincode.

14 Meldingen

Binnen Alarmo kun je ook eenvoudig meldingen versturen en acties uitvoeren. Zorg dat je op je smartphone de Home Assistant-app hebt geïnstalleerd. Daar kun je dan zonder verdere aanpassingen een melding naar sturen. Hiervoor ga je naar het tabblad Acties en kies je Nieuwe melding. In het blokje Conditie kies je bij Gebeurtenis een gebeurtenis, zoals het in- of uitschakelen van het alarm of het afgaan van het alarm.

Achter Modi kun je eventueel beperken voor welke modi de melding wordt verstuurd. Laat je dit leeg, dan wordt de melding in alle modi verstuurd. In het blokje Taak kun je het doel voor de melding instellen. Achter Doel kies je de smartphone. Daaronder kun je een titel en het bericht instellen. In het bericht kun je eventueel de getriggerde sensors toevoegen en de modus (zoals thuis of afwezig) in de gewenste taal (Engels of Nederlands).

Geef de melding ten slotte een naam en kies Opslaan. Het is ook mogelijk om, in plaats van een melding naar een smartphone, een boodschap (via tekst-naar-spraak) naar een slimme luidspreker te sturen.

15 Acties bij alarm

Bij het triggeren van het alarm kan Alarmo verschillende acties voor je uitvoeren, die je op het tabblad Acties kunt toevoegen. Dit lijkt sterk op het toevoegen van een melding. Je kiest ook weer een gebeurtenis en eventueel de modi waartoe deze actie moet worden beperkt. Daarna kun je één of meerdere entiteiten kiezen en de actie die op die entiteit moet worden uitgevoerd, bijvoorbeeld het aan- of uitzetten van een lamp af alarm. Ten slotte vul je een naam in en bewaar je de actie.

Je hoeft Alarmo niet per se voor acties te gebruiken. Zo kun je als actie een script laten uitvoeren, waarbij je in het script alle verdere acties zet. Zo’n script maakt je vaak nog wat flexibeler. Ook kun je buiten Alarmo om een standaard automatisering maken, met als trigger bijvoorbeeld het afgaan van het alarm.

16 Aanwezigheidsdetectie

Volg je al de aanwezigheid van personen? Dan kun je het alarm via een serviceaanroep uitschakelen als bijvoorbeeld een van de bewoners thuiskomst. Als je een pincode gebruikt, dan moet je die overigens ook bij je serviceaanroep meegeven. Het betreden van de thuiszone kun je als trigger gebruiken.

Je kunt natuurlijk ook het alarm inschakelen bij vertrek. Controleer in dat geval, als extra voorwaarde, dat er verder niemand thuis is. Je kunt ook naar de numerieke status van zone.home kijken. Deze entiteit geeft met een getal aan hoeveel personen thuis zijn (bijvoorbeeld 0, 1 of 2). Zodra de laatste persoon het huis verlaat, gaat de status naar 0 en kun je het alarm activeren in de afwezigheidsmodus.

17 Bedieningspaneel

Een mooie en professionele uitbreiding voor je alarmsysteem is het bedieningspaneel van Ring Alarm (2de generatie) voor Z-Wave. Dit paneel werkt bovendien goed samen met Home Assistant en Alarmo. Er is een blueprint beschikbaar die je vrijwel al het werk uit handen neemt. Zo’n paneel is ook handig voor gasten zoals een schoonmaakster of babysitter die ook het alarm uit moeten kunnen zetten als zij binnenkomen.

AI is inmiddels doorgedrongen tot in bijna elk digitaal domein. Van vertaaltools en chatbots tot beeldmakers en medische toepassingen. Veel gebruikers vinden AI handig, efficiënt en zelfs creatief. Toch brengt deze evolutie ook minder zichtbare risico's met zich mee, op persoonlijk, maatschappelijk en ecologisch vlak.

AI is inmiddels doorgedrongen tot in bijna elk digitaal domein. Van vertaaltools en chatbots tot beeldmakers en medische toepassingen. Veel gebruikers vinden AI handig, efficiënt en zelfs creatief. Toch brengt deze evolutie ook minder zichtbare risico's met zich mee, op persoonlijk, maatschappelijk en ecologisch vlak.

In dit artikel bekijken we verschillende AI-risicozones. Wat is bijvoorbeeld de milieu-impact van AI? Hoe betrouwbaar zijn de antwoorden van chatbots? Wat als synthetische media (alles wat met AI wordt gemaakt) niet meer van echt te onderscheiden zijn? En hoe beïnvloeden AI-systemen onze economie, privacy en ons denkvermogen? De grens tussen mens en machine vervaagt.

Dit artikel is bedoeld voor wie voorbij de hype wil kijken en wil begrijpen wat er op het spel staat. Elk onderdeel behandelt een specifiek risico, met voorbeelden en toepassingen. Zo krijg je een goed beeld van de schaduwkanten van AI. Niet om de technologie af te wijzen, maar om er bewuster en verantwoordelijker mee om te gaan.

Ecologische voetafdruk

Hoewel AI vaak als iets immaterieels en 'in de cloud' wordt voorgesteld, is de milieu-impact allesbehalve onzichtbaar. De menselijke hersenen verbruiken continu ongeveer 20 watt, vergelijkbaar met een gloeilampje. Daarmee worden 86 miljard neuronen en duizenden synapsen per neuron gevoed.

Grote taalmodellen als GPT of Gemini vragen daarentegen enorm veel rekenkracht. De trainingsfase kan duizenden MWh vereisen en miljoenen liters water voor koeling, afhankelijk van het datacenter en de gebruikte hardware. Ook het gebruik (inferentie) is belastend: elke prompt/antwoord-interactie bij modellen uit deze klasse vraagt energie en koeling aan de serverzijde.

AI heeft dus een stevige ecologische voetafdruk. Tegelijk worden oplossingen ontwikkeld, zoals restwarmtehergebruik, luchtkoeling in plaats van waterkoeling, meer hernieuwbare energie en efficiëntere modellen. Denk aan compacte taalmodellen, zoals TinyML, quantisatietechnieken (kleinere getallen en minder geheugen) en lokaal draaiende AI's (edge AI).

©(c) Wikipedia, CC BY-SA

Hallucinaties

AI-chatbots doen de gebruiker graag een plezier. Daarbij zijn ze opvallend overtuigend, ook wanneer ze onzin produceren, oftewel wanneer ze hallucineren.

Hallucinaties kunnen ernstige gevolgen hebben, bijvoorbeeld wanneer juristen verwijzen naar niet-bestaande wetsartikelen of wanneer medische informatie klakkeloos wordt overgenomen. Controleer gevoelige informatie daarom altijd via meerdere bronnen. Doe dit zeker bij gevoelige of complexe thema's. Weet ook dat AI-modellen zich vaak verontschuldigen als je teruggeeft dat er een fout is gemaakt. Vervolgens herhalen ze zich doodleuk.

Hallucinaties zijn hardnekkiger bij fenomenen als data- en conceptdrift. Bij het eerste herkent het model je eigen input minder goed doordat de vorm afwijkt van de trainingsinput. Bij het tweede is de inputvorm hetzelfde gebleven, maar is de betekenis inmiddels veranderd. Meer weten over datadrift en conceptdrift.

Verder kan het model te veel details uit trainingsdata opnemen en zo irrelevante informatie meenemen (overfitting). Of omgekeerd: onvoldoende zinvolle data gebruiken (underfitting). Ook deze fenomenen kunnen het hallucineren versterken.

Bias en manipulatie

AI-modellen krijgen enorme datahoeveelheden van het internet als input. Deze zijn zelden neutraal, waardoor vooroordelen of een westers wereldbeeld in het leerproces sluipen. Dat zorgt voor vertekening of bias (vooringenomenheid). AI-modellen kunnen bijvoorbeeld vrouwen aan zorgberoepen linken en mannen aan leidinggevende functies, of etnische groepen benadelen bij risicobeoordelingen.

Bias is niet alleen maatschappelijk, maar ook technisch. Een model leert niet alleen wat er ín de data staat, maar ook hoe die data zijn verdeeld. Als een bepaalde bron oververtegenwoordigd is, of als een schrijfstijl vaker voorkomt, dan krijgt dat automatisch meer gewicht. De architectuur en trainingsmethode versterken die patronen. Daardoor kunnen antwoorden die objectief lijken toch subtiel een voorkeur bevatten.

Interessant is ook dat onderzoekers political compass-testvragen voorlegden aan grote AI-taalmodellen (LLM's). De conclusie: zowat alle LLM's situeren zich in het links-economische, sociaal-libertaire kwadrant. Besef dat ook deze testvragen een vooroordeel (kunnen) bevatten, wat aantoont hoe moeilijk het is bias correct te beoordelen.

Nog problematischer wordt het bij manipulatie, wanneer deze bias opzettelijk in het model zit. Denk aan AI-toepassingen in advertenties die inspelen op angsten of overtuigingen. Algoritmische sturing kan bovendien gemakkelijk tot gelijkgezinde groepen (echo chambers) en polarisering leiden.

Omdat AI-modellen zo complex zijn, is vaak onduidelijk hoe de output tot stand komt (de black box). Dit vergroot de transparantiebehoefte en verklaart waarom veel wetenschappers pleiten voor explainable AI, of LLM's en AI-algoritmen opensource willen maken.

Synthetische media

De term synthetische media verwijst naar beelden, audio of tekst die volledig of deels AI-gegenereerd zijn. Denk aan deepfakes, nagebootste stemmen of automatisch gegenereerde nieuwsartikelen. Zulke toepassingen lijken creatief en handig, je maakt bijvoorbeeld een marketingvideo zonder camera of acteurs, maar de keerzijde is zorgwekkend.

Deepfakes kunnen personen dingen laten zeggen die zo zijn uitgesproken. Andersom kunnen echte beelden als deepfake worden afgedaan, ook wel 'the liar's dividend' genoemd. Deepnudes (gefingeerde naaktbeelden) kunnen dan weer gebruikt worden voor wraakporno.

Deze technologieën maken ook nepnieuws: desinformatie waarbij feiten doelbewust worden verdraaid. Dit tast het vertrouwen in communicatie en bewijsvoering aan en doet steeds meer mensen geloven in de maakbaarheid van de realiteit. Wat echt is, hangt vooral af van hoe je deze zelf vormgeeft. Feit en fictie raken verstrengeld, waardoor we belanden bij concepten als alternate truth en postrealiteit. Daarin wegen perceptie, gevoel en overtuiging zwaarder dan feiten. Synthetische media vragen daarom niet alleen om kritische blik, maar mogelijk ook om watermerken en regulering.

Zelfbevlekking

AI-modellen gebruiken vrijwel alle beschikbare internetbronnen als trainingsmateriaal. Omdat generatieve AI zelf steeds meer online content produceert, gebruiken modellen ook hun eigen output opnieuw. Zo ontstaat een zichzelf versterkende kringloop waarbij AI zich voedt met AI-gegenereerde inhoud. Deze vorm van zelfbevlekking verhoogt het risico op kwaliteitsverlies in digitale content, ook wel slop of enshittification genoemd.

AI genereert output namelijk op basis van patronen, niet vanuit betekenis of intentie. Als deze patronen ook nog eens uit andere AI-bronnen komen, ontstaat een neerwaartse spiraal met nauwelijks nuancering en steeds herhaalde ideeën. Hierdoor verhoogt ook het risico op hallucinaties en bias en de mens raakt out-of-the-loop. Op termijn dreigt model collapse: AI-modellen worden minder intelligent naarmate ze vaker op eigen output trainen.

Sommigen spreken van een zombie-internet. Zo blijkt inmiddels al zeker vijf procent van de nieuwe Engelstalige Wikipedia-inhoud AI-gegenereerd te zijn. Bovendien nemen mensen typische AI-taal, met herkenbare woordkeuzes, steeds vaker over. Om deze dynamiek te doorbreken, moeten menselijke input en creativiteit centraal blijven staan in het AI-trainingsproces.

Auteursrecht

AI roept fundamentele vragen op rond auteursrecht. Modellen worden getraind op grote hoeveelheden tekst, beeld en audio zonder dat makers altijd toestemming hebben gegeven. Dit leidt tot discussies over schending van auteursrecht.

Er lopen inmiddels meerdere rechtszaken tegen AI-bedrijven. Het gaat onder meer om claims rond ongeoorloofd gebruik van beschermde werken voor training en ongewenste herhaling van fragmenten in AI-output. Bedrijven worden daardoor steeds bewuster van licenties, databescherming en toestemmingseisen.

De VS en Europa hanteren verschillende juridische kaders. In de VS wordt soms gesproken van 'fair use' bij transformatief gebruik, terwijl Europa zich baseert op strengere richtlijnen en opt-out-mechanismen via het TDM-AI-protocol.

AI-output roept ook andere auteursrechtelijke vragen op. Wie is bijvoorbeeld de auteur van een AI-tekening? Is dat de modelontwikkelaar, de gebruiker of niemand? AI kan ook onbedoeld tekst- of beeldfragmenten uit het trainingsmateriaal overnemen, met mogelijk plagiaat. Er bestaat dus een juridische grijze zone en er is behoefte aan duidelijke regelgeving, aangepast aan de AI-evoluties.

Privacy

AI kan verder een bedreiging voor onze privacy vormen. In China zie je dit scherp: gezichtsherkenning en camera's ondersteunen er een sociaal kredietsysteem. Burgers worden continu gevolgd. Wie een overtreding begaat, riskeert sancties.

Ook in het Westen ontstaan zorgwekkende trends. Het Amerikaanse bedrijf Clearview AI bijvoorbeeld bouwt een databank met miljarden gezichten, geplukt uit sociale media en websites, zonder toestemming van de betrokkenen. Beveiligingsbedrijven gebruiken deze beelden om burgers te identificeren, nagenoeg zonder controle.

Een bijkomend gevaar is dat je zelf te veel prijsgeeft. Steeds meer AI-tools gebruiken bijvoorbeeld Retrieval-Augmented Generation (RAG), waarbij je eigen of andere data kunt uploaden voor betere antwoorden. Maar wie garandeert dat deze informatie niet elders wordt opgeslagen of hergebruikt?

Daarnaast ondermijnt AI je informatievrijheid via filterbubbels. Algoritmen tonen vooral inhoud die aansluit bij eerdere voorkeuren, waardoor je blik vernauwt en confirmation bias toeneemt: je vertrouwt vooral informatie die je bestaande overtuiging bevestigt. Gecombineerd met micro-targeting, waarbij je gericht wordt beïnvloed met politieke of commerciële boodschappen, ontstaan risico's op manipulatie.

Geestelijke ontwikkeling

Steeds meer AI-tools nemen cognitieve taken over: ideeën bedenken, teksten samenvatten of wiskundeproblemen oplossen. Dit is handig, maar geeft ook risico's. Als je brein weinig wordt uitgedaagd, komt je mentale ontwikkeling in het gedrang.

Vooral jongeren (digital natives) zijn kwetsbaar. Schoolopdrachten worden sneller aan AI-bots uitbesteed dan zelf uitgewerkt. Daardoor oefenen ze minder op formulering, redenering en foutcorrectie, wat juist belangrijk is voor de intellectuele groei.

Dit daagt ook het onderwijs uit, bijvoorbeeld wat betreft lesmethodes. Mogelijk biedt een aanpak als flip the classroom enig soelaas: leerlingen bereiden thuis (met hulp van AI) de leerstof voor en in de klas worden samen oefeningen gemaakt en besproken.

Bovendien zijn AI-antwoorden vaak vlot geschreven, maar missen ze nuance of tegenstrijdige ideeën. Wie zijn denkproces voortdurend daaraan spiegelt, loopt het risico op vervlakking van mening en expressie.

AI-bots creëren ook onrealistische sociale verwachtingen. Ze zijn vaak opvallend geduldig en meegaand, wat mensen minder sociaal vaardig kan maken. Sommigen raken meer sociaal geïsoleerd of ontwikkelen parasociale relaties met bots als Replika en CharacterAI.

Politiek en economie

AI dreigt ook de politiek-economische verhoudingen grondig te herschikken. Waar staten traditioneel economische groei sturen via beleidsinstrumenten (Keynesiaans model), nemen Big Tech-giganten het steeds meer over. Overheden worden afhankelijker van deze bedrijven, wat machtsasymmetrie versterkt. Er zijn al duidelijke tekenen van deregulatie: regels worden versoepeld om innovatie aan te trekken.

Ook op microniveau is de impact zichtbaar. Ontwikkelingen (zoals agentic AI) kunnen de economie en de productiviteit stimuleren en er ontstaan ook nieuwe functies, zoals prompt engineers, AI-ethici en data-curatoren. Maar helaas gaat het voornamelijk om laagbetaalde ghost workers die AI-modellen helpen trainen. Daarnaast veranderen veel jobs inhoudelijk, zoals in administratie, marketing, financiën en juridische diensten. Andere functies zullen ongetwijfeld verdwijnen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat bijvoorbeeld vertalers, copywriters, klantenservicemedewerkers, boekhoudassistenten en junior programmeurs zich ernstig zorgen maken.

AI zal daarnaast ongetwijfeld ook de internationale machtsverhoudingen beïnvloeden. Geopolitieke spelers als de VS en China dreigen met hun AI-overmacht nog dominanter te worden, ten koste van andere (supra)nationale entiteiten. Is Europa hier een goed voorbeeld van?

Veiligheid

Vooralsnog kwamen vooral risico's aan bod die niet per se bedoeld of gewild zijn, maar er zijn ook partijen die bewust de destructieve kracht van AI inzetten. Zo worden cyberaanvallen steeds geavanceerder. Aanvallers gebruiken zelflerende algoritmen om netwerken te exploiteren. Er bestaan AI-tools die phishingmails opstellen, perfect afgestemd op het slachtofferprofiel.

Ook maatschappelijke structuren staan onder druk. Een AI die (via sociale media) nepnieuws verspreidt over bijvoorbeeld verkiezingen, kan wijdverspreide onrust veroorzaken. Door hun schaal en snelheid kunnen AI-systemen hele informatienetwerken ontregelen, zonder aanwijsbare dader.

Daarnaast loert het gevaar van verkeerde afstemming (misalignment): een AI die geen kwaad wil, maar schade aanricht omdat het doel fout werd geformuleerd. Denk aan een AI die waterverbruik wil beperken en daarom irrigatiesystemen stillegt.

Militaire toepassingen zijn er uiteraard ook. Autonome drones en zelflerende wapensystemen worden volop ontwikkeld. Grote spelers zijn bijvoorbeeld het Amerikaanse Anduril (AI-drones)en Palantir (militaire AI-software). Tekenend is dat een oprichter een ultranationalistisch manifest publiceerde waarin hij stelt dat de VS absoluut de AI-oorlog moet winnen.

Cyborgisering

Misschien wel het grootste gevaar van AI dringt langzaam en ongemerkt ons leven binnen: cyborgisering. Dit is het vervagen van de grens tussen mens en de machine. Denk aan avatars die levensecht reageren, digitale dubbelgangers van echte personen of AI-influencers met miljoenen volgers. Daardoor wordt het steeds moeilijker om te onderscheiden waar de mens stopt en de machine begint.

Nieuwe categorieën digitale wezens duiken op, zoals virtuele klantenadviseurs, AI-therapeuten en synthetische gezelschapsdieren. Een Spaanse vrouw trouwde zelfs met een AI-hologram.

Op termijn ontstaat er een samenleving waarin mensen voortdurend zijn verbonden met AI, via brillen, lenzen, implantaten of herseninterfaces (denk aan Neuralink van Elon Musk: AI-in-the-human). Technieken als de Turingtest of Winograd-challenge volstaan al lang niet meer om mens van machine te onderscheiden. Daardoor komen autonomie en authenticiteit steeds meer onder druk te staan.

Cyborgisering roept fundamentele vragen op. In hoeverre blijven we menselijk? Wellicht is niet iedereen een transhumanist zoals Ray Kurzweil, die reikhalzend uitkijkt naar de singulariteit: het moment waarop AI slimmer wordt dan de mens.

Black Friday staat weer voor de deur en dat betekent dat je overspoeld wordt met aanbiedingen. Maar let goed op voordat je op de bestelknop drukt: uit onderzoek van de Autoriteit Consument & Markt (ACM) blijkt dat veel van deze 'megadeals' in werkelijkheid misleidend zijn. Driekwart van de onderzochte winkels houdt zich niet aan de regels.

De toezichthouder nam 24 grote webshops en fysieke winkels onder de loep. De conclusie is schokkend: maar liefst 18 van de 24 winkels gaan de fout in met hun kortingsacties.

Sjoemelen met de 'van-prijs'

De grootste valkuil voor consumenten zit hem in de zogenoemde 'van-prijs'. Wettelijk is vastgelegd dat de doorgestreepte prijs (waar de korting vanaf gaat) de laagste prijs moet zijn die de winkel in de afgelopen 30 dagen heeft gerekend.

In de praktijk lappen veel winkeliers deze regel aan hun laars. Ze baseren de korting bijvoorbeeld op de (vaak veel hogere) adviesprijs, of een oude prijs van maanden geleden. Hierdoor lijkt het alsof je een enorme korting pakt, terwijl je in werkelijkheid soms nauwelijks goedkoper – of zelfs duurder – uit bent.

Volgens Fleur Severijns van de ACM is dit niet alleen oneerlijk tegenover de consument, maar ook tegenover concurrenten die wél netjes de regels volgen. De toezichthouder heeft de overtredende winkels aangeschreven. Vorig jaar kregen ketens als Leen Bakker en Jysk al boetes van boven de een ton voor dit soort praktijken; dat risico lopen de huidige overtreders nu ook.

Ook Bol, Amazon en Wehkamp genoemd

De ACM maakt de namen van de 18 winkels nog niet bekend, omdat zij nog bezwaar mogen maken. De Consumentenbond deed echter eigen onderzoek en noemt man en paard. Volgens de bond gaan onder andere Amazon, Wehkamp en Bol de mist in:

Waarom trappen we erin?

Winkeliers worden steeds creatiever in het verhullen van de werkelijke prijshistorie. Niels Holtrop, universitair docent Marketing, legt aan de NOS uit dat dit een bewust psychologisch spel is. Omdat aanbiedingen vaak tijdelijk zijn, ontstaat er bij consumenten de angst om de deal te missen (Fear Of Missing Out).

Doordat het voor de ACM onmogelijk is om elke (kleine) webshop te controleren, nemen veel winkeliers de gok. "Prijsconcurrentie is een krachtig wapen; klanten zijn er enorm gevoelig voor," aldus Holtrop.

Wat kun je doen?

Controleer zelf of de prijzen van producten niet stiekem zijn verhoord door gebruik te maken van de prijshistorie. Op vergelijkingssites kun je bijvoorbeeld zien wat het prijsverloop van een bepaald product is geweest gedurende een jaar.

Op Kieskeurig.nl kun je bijvoorbeeld de prijsdalers bekijken, hier vind je producten die de afgelopen periode sterk in prijs zijn gedaald.