De hele kosmos is je speeltuin met OpenSpace, een groeiend platform om het heelal te visualiseren in professionele planetaria én op je eigen pc.

In 1781 voltooide amateurastronoom Eise Eisinga in het Friese stadje Franeker (Frjentsjer voor de Friese lezers) zijn zelfgebouwde planetarium dat je nog altijd kunt bezichtigen. Het is het oudste nog werkende planetarium ter wereld en staat sinds afgelopen september op de lijst van Unesco Werelderfgoed.

Het planetarium is letterlijk dat: het toont de stand van de planeten. Dat gebeurt via bollen die aan het plafond ronddraaien. Het geheel wordt aangedreven door middel van een slingeruurwerk met gewichten en een heleboel assen en tandwielen.

Hedendaagse planetaria pakken de zaken heel anders aan. Om te beginnen tonen ze niet alleen de stand van planeten, maar de gehele sterrenhemel inclusief andere melkwegstelsels. Bovendien kunnen ze dat alles ook laten zien vanaf andere plekken dan het aardoppervlak. Dat doen ze door middel van het projecteren van beeld op een koepelvormig projectiescherm waarbij het beeld doorgaans wordt gegenereerd door software, soms zelfs live. 

Hayden Planetarium

Een van de fraaiste planetaria ter wereld die deze projectietechniek gebruiken, is het Hayden Planetarium in New York, dat gelieerd is aan het aangrenzende American Museum of Natural History. Onder de paraplu van deze organisaties is het Digital Universe gecreëerd: een datacollectie die nodig is om het heelal weer te geven.

Dat weergeven kan via twee softwareplatforms en één daarvan is OpenSpace.

Wanneer we OpenSpace downloaden via de officiële website, dan worden de basisbestanden van Digital Universe automatisch meegenomen.

Installatie

Ga naar www.openspaceproject.com en klik op Download Beta 12, op dit moment de meest recente versie. Klik op de volgende pagina op Download for Windows (er is ook een versie voor macOS). De download kost enige tijd want het zip-bestand dat je binnenhaalt is ruim 7 GB groot. Pak het zip-bestand uit in een map naar keuze.

Op de downloadpagina kom je nog meer bestanden tegen, zoals zeer gedetailleerde weergaven van het oppervlak van de Maan en Mars. We laten deze even voor wat ze zijn, maar komen verderop nog terug op uitbreidingen van OpenSpace.

Navigeer voor nu naar de map bin en start daar OpenSpace.exe. De eerste keer dat je dit doet, moet je de nodige toestemmingen geven aan Windows Firewall, zodat OpenSpace met de buitenwereld kan communiceren om data op te halen.

Let op: de downloadpagina vertelt je wat te doen wanneer je een foutmelding krijgt als een bestand genaamd VCRUNTIME140_1.dll niet wordt gevonden.

Kennismaking

We kunnen in OpenSpace met allerlei profielen werken. Dat zijn combinaties van datasets, vooraf ingestelde locaties en/of bewegingen door de ruimte, en/of tekst en afbeeldingen. We laten de instelling voor nu op default staan en klikken op Start. Hierna wordt OpenSpace gestart. Er worden automatisch nog de nodige extra gegevens voor dit profiel gedownload en enige tijd verschijnt de Aarde in beeld. Je ziet ook wat gekleurde lijnen die banen weergeven waarlangs objecten bewegen.

Het vertrekpunt in de standaardweergave is een blik op de Aarde.

Bewegen

Onderaan het scherm zie de nodige pictogrammen en informatie over de status van het programma. Een onderdeel van die status is het object waarnaar je kijkt en dat zie je bij Focus die op dit moment op de Aarde (Earth) is gericht. Bewegingen maak je altijd ten opzichte van het object dat bij Focus is geselecteerd.

Door te slepen met ingedrukte linkermuisknop kun je om de Aarde of een ander geselecteerd object heen bewegen. Slepen met ingedrukte rechtermuisknop zorgt dat je naar een object toe of er vanaf beweegt. Voor een hogere snelheid kun je daarbij de Z-toets indrukken. Gebruik deze twee functies om zo te roteren en zo ver uit te zoomen dat je de zon in het midden van het scherm ziet en ook de banen van een aantal planeten zichtbaar worden.

Bij ruimtelijke navigatie zijn nog twee soorten rotatie mogelijk. Deze kun je uitvoeren door te slepen met ingedrukte linkermuisknop in combinatie met de Shift- of Control-toets.

Bewegingen maak je ten opzichte van een geselecteerd object.

Van dichtbij

Nu je weet hoe je ten opzichte van de aarde moet navigeren, bewegen we weer naar onze planeet toe. Daarbij kun je zo dichtbij komen als je wilt. We zoeken Nederland en zoomen in (een term die niet helemaal accuraat is, want we bewegen ernaartoe). Terwijl we dichterbij komen, haalt OpenSpace steeds gedetailleerder beeldmateriaal op.

We bevinden ons een kleine vijftig kilometer boven de Maasvlakte.

Links bovenin zie je informatie over je positie. Distance from camera to focus is je afstand tot het middelpunt van het gekozen object, in dit geval dus de Aarde. Interessanter is Altitude, je hoogte boven het oppervlak. Ook zie je bij Position je lengte- en breedtegraad. Dankzij deze gegevens kunnen we zeer nauwkeurig navigeren en zelfs landen.

Nog ruim vijftig meter dalen om te landen in het Botlek-gebied.

Tijd

We kunnen niet alleen door de ruimte navigeren, maar ook door de tijd. Klik op de datum en tijd onder in beeld. Je kunt vervolgens de huidige datum en tijd kiezen door op Now te klikken. Zou je datum en tijd wijzigen terwijl je de Aarde vanuit de ruimte bekijkt, dan zou OpenSpace zelfs proberen om bijpassende beelden van weersatellieten te downloaden.

Je ziet dat Simulation speed op Seconds staat. Standaard verstrijkt er elke seconde één seconde. Met de afspeelknoppen daaronder kun je de snelheid aanpassen waarbij de tijd zowel voor- als achteruit kan gaan. Klik je één keer op >>, dan wordt de tijd versneld naar vijf seconden per seconde. Klik je nogmaals, dan gaat dat naar dertig seconden per seconde enzovoort. Bovenin het tijdvenster zie je datum en tijd versneld verstrijken. Een aardige snelheid is 300 s/s. Hiermee zie je vrij snel de avondschemering invallen en vervolgens verschijnt de sterrenhemel. Met de pauzeknop kun je het beeld stopzetten en met << kun je de tijd vertragen of terugspoelen.

Door de tijd te versnellen, zien we hemellichamen bewegen.

Focus

We schakelen terug naar normale tijd (realtime) en stijgen weer op van het aardoppervlak. Eenmaal op een hoogte van zo’n 200 km wordt het tijd om de focus te verleggen naar een ander object. Daarvoor klikken we onder in beeld op de Focus-knop. We zien nu een handvol keuzes waaronder de Zon, de Maan en ruimtestation ISS. We klikken op die laatste. Hoewel het beeld kantelt, zie je waarschijnlijk geen ruimtestation. Je kijkt alleen in de richting waar het zich bevindt. Klik je op het vliegtuigje achter de naam, dan beweeg je ernaartoe en vervolgens kun je het weer van alle kanten bekijken. Laat je de tijd op normale snelheid lopen, dan krijg je een goed idee van de snelheid waarmee ISS over het aardoppervlak raast.

We hebben de focus verlegd naar het internationale ruimtestation ISS.

Meer zien

Mocht je denken dat het aantal objecten dat OpenSpace kan tonen wel erg karig is, dan vergis je je. Klik nogmaals op Focus en typ sat. Er verschijnen verschillende opties waaronder Saturn: de geringde planeet Saturnus. Klik op het vliegtuigpictogram daarachter om ernaartoe te vliegen en bekijk de planeet van alle kanten. Behalve Saturnus zie je ook de banen van zijn manen. En kijk je richting de zon dan zie je ook de banen van de binnenplaneten.

We vliegen naar de buitenwijken van ons zonnestelsel.

Weet je niet precies de naam van het object dat je wilt zien of wil je weten wat OpenSpace allemaal kan tonen? Klik dan op Focus / more. Je kunt nu behalve allerlei objecten ook kiezen voor regio’s, zoals een blok met zijden van 100.000 lichtjaar (100kly Grid). Kies je zo’n blok en probeer je daar naartoe te vliegen, dan zal OpenSpace altijd centreren om het middelpunt van het blok, wat doorgaans de zon is. Je zult dan flink moeten uitzoomen om het geheel te zien.

Tot slot zoeken we in de lijst bij Focus / more naar Milky Way Volume en klikken we op het vliegtuig om de gehele melkweg te zien.

OpenSpace toont onze melkweg en vele andere melkwegstelsels.

Objecten

Zelfs nu zien we nog lang niet alles wat OpenSpace zou kunnen tonen. Beweeg om te beginnen zó dat je min of meer tegen de zijkant van de melkweg aankijkt en deze ongeveer de beelddiagonaal vult. Klik linksonder op Scene. Je ziet dan een boom met objecten. Dit zijn alle objecten die het programma zou kunnen tonen. Onder Current focus en Solar System zie je Milky Way. Vink daar Globular Clusters aan en vouw dit onderdeel uit door op > te klikken. Vink vervolgens Labels aan. Je ziet nu de posities van alle bekende zogeheten Bolvormige Sterrenhopen. Wil je weten wat dat zijn, klik dan op de drie puntjes achter Globular Clusters en kies je Show asset information. Zoals je ziet, worden deze objecten alleen als symbool getoond.

Met het ontdekken van welke data OpenSpace allemaal kan tonen, ben je wel even zoet! Let op: als er plaatsnamen (zoals Sweden of Utah) achter gelijknamige data staan, dan gaat het om serverlocaties. Kies dan de dichtstbijzijnde, dus doorgaans Sweden.

Profiel

We hebben tot nu toe zelfstandig het universum verkend binnen het standaardprofiel (default). Met profielen is echter heel wat meer mogelijk. Sluit OpenSpace en start het exe-bestand opnieuw. Kies nu in plaats van default voor apollo en klik op Start. Er worden nieuwe bestanden opgehaald, wat enkele minuten duurt.

Als het programma gestart is, zie je rechts informatie over het Amerikaanse Apollo-programma waarmee voor het eerst (en tot nu toe ook voor het laatst) mensen op de maan werden gezet. Links daarvan zie je een tijdbalk. Ga daar naar december 1972 voor de Apollo 17-missie, de laatste bemande vlucht. Klik op het tabblad Current Phase, scrol omlaag en klik op Setup for Apollo 17. Klik op Focus, kies Apollo 17 LEM en vlieg ernaartoe. Je kunt nu de laatste plek verkennen waar mensen hebben rondgelopen en -gereden.

We hebben een kleine indruk kunnen geven van de vele mogelijkheden van OpenSpace. Op deze pagina vind je verschillende (Engelstalige) rondleidingen en op de OpenSpace Hub vind je heel veel aanvullende data en modellen. Er valt dus nog genoeg te ontdekken!

Profielen bieden toegang tot aanvullende informatie en data.

Iedereen gebruikt het gewone Startmenu van Windows 11. Je vindt er apps, instellingen, aanbevelingen en tegels. Overzichtelijk, maar je moet soms flink doorklikken voordat je eindelijk bent waar je zijn wilt. Kan dat niet handiger? Zeker: er bestaat ook een tweede Startmenu: een stuk eenvoudiger en vooral sneller. Waar je het vindt en hoe je het gebruikt, lees je in dit artikel.

Lees ook: Laptop met Windows 11? Zo doe je langer met de accu

Gewone Startmenu versus verborgen Startmenu

Het gewone Startmenu van Windows 11 is het startpunt voor de meeste gebruikers. Hier vind je je apps, recente bestanden, een zoekbalk en knoppen voor instellingen en afsluiten. Het menu is visueel ingericht, met tegels en iconen, en richt zich vooral op dagelijks gebruik.

©ID.nl

Het reguliere Startmenu is overzichtelijk, maar je moet nog wel doorklikken wanneer je op zoek bent naar Instellingen.

Het verborgen Startmenu ziet er heel anders uit. Geen tegels of visuele opsmuk, maar een compacte lijst met systeemfuncties. Denk aan apparaatbeheer, taakbeheer, netwerkverbindingen en terminal. Dit menu is vooral bedoeld voor wie snel iets wil aanpassen, controleren of oplossen.

Zo open je het verborgen Startmenu

De makkelijkste manier is simpelweg met de rechtermuisknop op de Startknop klikken (onderaan je scherm, links). Meteen verschijnt een menu met een lijst vol snelkoppelingen. Geen wachttijd, geen vertraging: het menu reageert direct.

Gebruik je liever het toetsenbord? Druk dan op Windows-toets + X. Deze sneltoets werkt overal in Windows, zelfs midden in een programma. Handig op een laptop, zeker als je geen muis bij de hand hebt.

Werk je op een touchscreen? Tik dan op de Startknop en houd die een paar seconden vast. Zodra Windows dit herkent als een 'lang tikken', verschijnt het menu automatisch.

Hoe je het ook opent, de inhoud is altijd gelijk. Het menu komt standaard naast de Startknop in beeld, dus je hoeft nooit te zoeken.

💡Door de Donkere Modus in te stellen (via Instellingen -> Persoonlijke instellingen -> Kleuren) krijgt het tweede Startmenu een donkere achtergrond. Dat zorgt ervoor dat het onderscheid met eventueel geopende programmavensters wat groter wordt.

Wat vind je in dit tweede Startmenu?

Alles wat je anders via Instellingen of het Configuratiescherm moet opzoeken, staat hier bij elkaar. In plaats van losse snelkoppelingen of visuele tegels, toont dit menu een strakke lijst.

Zo kom je met één klik bij Apparaatbeheer, Schijfbeheer, Taakbeheer, Netwerkinstellingen of PowerShell. Handig als je iets wilt aanpassen, controleren of snel een probleem moet oplossen.

Microsoft heeft de functies logisch gegroepeerd. De bovenste opties gaan over apps en energiebeheer, daaronder volgen tools voor systeembeheer en netwerkverbindingen. Verder naar beneden vind je opdrachten voor afsluiten of afmelden. Je herkent ze aan hun vertrouwde namen, wat zoeken overbodig maakt. Een voorbeeld: als je software wilt verwijderen, hoef je niet naar Instellingen > Apps > Geïnstalleerde apps. Je kiest gewoon 'Geïnstalleerde Apps' uit het menu en je bent er meteen.

©ID.nl

Via het tweede Startmenu heb je meteen toegang tot allerlei systeemtools waarvoor je anders zou moeten zoeken in Instellingen of in het Configuratiescherm.

Waarom het tweede Startmenu zo handig is

Hoewel de systeemtools die je via het tweede Startmenu kunt bereiken voor veel mensen Windows-onderdelen zijn die ze niet zo vaak zullen gebruiken, is het toch handig dt je ze direct 'onder de knop' hebt zitten. Stel: je hebt wifi-problemen. In plaats van drie keer klikken door Instellingen kun je direct 'Netwerkverbindingen' openen. Of je wilt zien of een usb-stick goed wordt herkend. Dan hoef je alleen maar te klikken op 'Apparaatbeheer'. Voor wie vaker met systeeminstellingen werkt, is dit menu eigenlijk helemaal onmisbaar. Je hoeft geen sneltoetsen te onthouden of eindeloos door menu's te klikken. Alles wat je vaak gebruikt zit binnen handbereik. En ook als je het niet dagelijks gebruikt, is het handig om te weten dat het er is. Het scheelt je hoe dan ook veel tijd en zoekwerk.

Ook fijn: het menu ziet er op elke Windows 11-pc hetzelfde uit. Of je nu thuis werkt, op kantoor zit of iemand anders helpt: je weet precies waar je moet zijn.

Dus?

Het verborgen Startmenu is een van de meest praktische onderdelen van Windows 11. Het geeft je directe toegang tot systeemfuncties en tools waarvoor je anders moet doorklikken en waar je naar moet zoeken. Het is geen vervanger van het gewone menu, maar een aanvulling voor wie meer uit z'n systeem wil halen. Of je nu snel iets wilt aanpassen, een probleem onderzoekt of gewoon minder wilt klikken: het tweede Startmenu maakt het net een stuk makkelijker!

⬇️Scrol omlaag en bekijk welke onderdelen je in het tweede Startmenu vindt en wat je ermee kunt

Van buiten oogt hij misschien smetteloos, maar vanbinnen kan je wasdroger behoorlijk smerig zijn. Warmte, vocht en pluis vormen namelijk de perfecte broedplek voor bacteriën en schimmels. En dat ruik je. Bovendien werkt een vervuilde droger minder goed én verbruikt hij meer energie. Tijd om in actie te komen: met dit 8-stappenplan houd je jouw wasdroger schoon, fris en in topconditie!

Waarom is schoonmaken belangrijk?

Een wasdroger draait op hoge temperaturen en heeft continu te maken met vocht. Ideale omstandigheden voor ongewenste gasten zoals schimmels en bacteriën. Tel daar opgehoopte pluisjes en resten wasmiddel bij op, en je snapt waarom je wasdroger soms muf ruikt of er langer over doet dan normaal. Regelmatig schoonmaken voorkomt vieze luchtjes, verlengt de levensduur én maakt je droger zuiniger.

Een schone droger in 8 simpele stappen

1. Stekker eruit

Voordat je iets doet, trek je de stekker uit het stopcontact. Veiligheid voorop!

2. Pluizenfilters legen

Open het klepje onderin en haal de filters eruit. Meestal zijn dat er twee: een pluizenfilter en een condensfilter. Spoel ze af onder de kraan en laat ze goed drogen voordat je ze terugplaatst.

3. Condensor schoonmaken

Achter een apart klepje aan de voor- of achterkant zit de condensor. Haal stof en pluis voorzichtig weg met een vochtige doek. Vergeet ook de randjes en het klepje zelf niet.

4. Afvoerslang controleren

Koppel de slang los (als jouw droger die heeft) en check of er geen verstopping in zit. Spoel hem goed door en maak de binnen- en buitenkant schoon. Zet hem daarna weer stevig terug.

5. Binnenkant afnemen

Gebruik een zachte, vochtige doek om de binnenzijde van de trommel schoon te maken. Voor hardnekkige vlekken kun je een beetje allesreiniger gebruiken. Vergeet ook de rubber rand niet.

6. Buiten schoon, net als binnen

Neem de buitenkant van de machine af met een vochtige doek. Gebruik wat allesreiniger voor de zijkanten en voorkant, maar houd het bedieningspaneel liever droog of gebruik een licht vochtige doek.

7. Deurtje open laten

Laat na het schoonmaken de deur een tijdje openstaan. Zo kan de binnenkant goed drogen en voorkom je dat er schimmel ontstaat.

8. Lege droogbeurt draaien

Tot slot: draai een heet droogprogramma zonder was erin. Hiermee droog je de laatste vochtresten en geef je eventuele bacteriën geen kans.

©Shi

Hoe vaak moeten onderdelen worden gereinigd?

Niet alle onderdelen hoeven even vaak gereinigd te worden. Dit schema geeft een indicatie:

Merk je toch geurtjes op of neemt de droogprestatie van je wasdroger af? Voer dan een extra schoonmaakbeurt uit.

Schoonmaaktips voor specifieke onderdelen

Voor sommige onderdelen van je wasdroger zijn speciale schoonmaaktips. We zetten ze voor je op een rijtje.

©detry26

Schoonmaakmiddelen: wat gebruik je wel (en liever niet)?

Voor het grondig reinigen van je droger zijn er speciale producten op de markt. Denk aan schoonmaakmiddelen die vet, kalk en vuil aanpakken zonder onderdelen aan te tasten. Let altijd goed op of het middel geschikt is voor jouw type droger.

Ook populair zijn reinigingstabletten of -strips die je in de trommel legt voordat je een schoonmaakprogramma start. Die lossen nare geurtjes en aanslag op, maar gebruik ze niet te vaak. Overmatig gebruik kan het rubber en de binnenkant aantasten.

Liever een natuurlijk alternatief? Meng dan 5 eetlepels citroenzuur met een liter warm water en giet het in de wasmiddellade. Laat vervolgens een heet programma draaien. Goed voor je droger én het milieu.

Veelgestelde vragen over drogers schoonmaken

Kan ik een stoomreiniger gebruiken?

Nee. De hitte en vocht van een stoomreiniger kunnen onderdelen beschadigen. Gebruik altijd een microvezeldoekje met wat sop.

Wat te doen bij zwarte schimmel?

Reinig grondig de rubberen rand, filters en afvoerslang. Gebruik eventueel azijn als nabehandeling en draai daarna een heet programma. Herhaal dat regelmatig.

Waarom ruikt mijn schone was muf na het drogen?

Waarschijnlijk is je droger toe aan een schoonmaakbeurt. Begin bij het filter en de condensor en werk alles stap voor stap af. Vergeet ook de afvoerslang en het draaien van een heet leeg programma niet. Als dat allemaal niet helpt en de droger is al wat ouder, is het misschien tijd om uit te kijken naar een nieuw exemplaar.