De hele kosmos is je speeltuin met OpenSpace, een groeiend platform om het heelal te visualiseren in professionele planetaria én op je eigen pc.

In 1781 voltooide amateurastronoom Eise Eisinga in het Friese stadje Franeker (Frjentsjer voor de Friese lezers) zijn zelfgebouwde planetarium dat je nog altijd kunt bezichtigen. Het is het oudste nog werkende planetarium ter wereld en staat sinds afgelopen september op de lijst van Unesco Werelderfgoed.

Het planetarium is letterlijk dat: het toont de stand van de planeten. Dat gebeurt via bollen die aan het plafond ronddraaien. Het geheel wordt aangedreven door middel van een slingeruurwerk met gewichten en een heleboel assen en tandwielen.

Hedendaagse planetaria pakken de zaken heel anders aan. Om te beginnen tonen ze niet alleen de stand van planeten, maar de gehele sterrenhemel inclusief andere melkwegstelsels. Bovendien kunnen ze dat alles ook laten zien vanaf andere plekken dan het aardoppervlak. Dat doen ze door middel van het projecteren van beeld op een koepelvormig projectiescherm waarbij het beeld doorgaans wordt gegenereerd door software, soms zelfs live. 

Hayden Planetarium

Een van de fraaiste planetaria ter wereld die deze projectietechniek gebruiken, is het Hayden Planetarium in New York, dat gelieerd is aan het aangrenzende American Museum of Natural History. Onder de paraplu van deze organisaties is het Digital Universe gecreëerd: een datacollectie die nodig is om het heelal weer te geven.

Dat weergeven kan via twee softwareplatforms en één daarvan is OpenSpace.

Wanneer we OpenSpace downloaden via de officiële website, dan worden de basisbestanden van Digital Universe automatisch meegenomen.

Installatie

Ga naar www.openspaceproject.com en klik op Download Beta 12, op dit moment de meest recente versie. Klik op de volgende pagina op Download for Windows (er is ook een versie voor macOS). De download kost enige tijd want het zip-bestand dat je binnenhaalt is ruim 7 GB groot. Pak het zip-bestand uit in een map naar keuze.

Op de downloadpagina kom je nog meer bestanden tegen, zoals zeer gedetailleerde weergaven van het oppervlak van de Maan en Mars. We laten deze even voor wat ze zijn, maar komen verderop nog terug op uitbreidingen van OpenSpace.

Navigeer voor nu naar de map bin en start daar OpenSpace.exe. De eerste keer dat je dit doet, moet je de nodige toestemmingen geven aan Windows Firewall, zodat OpenSpace met de buitenwereld kan communiceren om data op te halen.

Let op: de downloadpagina vertelt je wat te doen wanneer je een foutmelding krijgt als een bestand genaamd VCRUNTIME140_1.dll niet wordt gevonden.

Kennismaking

We kunnen in OpenSpace met allerlei profielen werken. Dat zijn combinaties van datasets, vooraf ingestelde locaties en/of bewegingen door de ruimte, en/of tekst en afbeeldingen. We laten de instelling voor nu op default staan en klikken op Start. Hierna wordt OpenSpace gestart. Er worden automatisch nog de nodige extra gegevens voor dit profiel gedownload en enige tijd verschijnt de Aarde in beeld. Je ziet ook wat gekleurde lijnen die banen weergeven waarlangs objecten bewegen.

Het vertrekpunt in de standaardweergave is een blik op de Aarde.

Bewegen

Onderaan het scherm zie de nodige pictogrammen en informatie over de status van het programma. Een onderdeel van die status is het object waarnaar je kijkt en dat zie je bij Focus die op dit moment op de Aarde (Earth) is gericht. Bewegingen maak je altijd ten opzichte van het object dat bij Focus is geselecteerd.

Door te slepen met ingedrukte linkermuisknop kun je om de Aarde of een ander geselecteerd object heen bewegen. Slepen met ingedrukte rechtermuisknop zorgt dat je naar een object toe of er vanaf beweegt. Voor een hogere snelheid kun je daarbij de Z-toets indrukken. Gebruik deze twee functies om zo te roteren en zo ver uit te zoomen dat je de zon in het midden van het scherm ziet en ook de banen van een aantal planeten zichtbaar worden.

Bij ruimtelijke navigatie zijn nog twee soorten rotatie mogelijk. Deze kun je uitvoeren door te slepen met ingedrukte linkermuisknop in combinatie met de Shift- of Control-toets.

Bewegingen maak je ten opzichte van een geselecteerd object.

Van dichtbij

Nu je weet hoe je ten opzichte van de aarde moet navigeren, bewegen we weer naar onze planeet toe. Daarbij kun je zo dichtbij komen als je wilt. We zoeken Nederland en zoomen in (een term die niet helemaal accuraat is, want we bewegen ernaartoe). Terwijl we dichterbij komen, haalt OpenSpace steeds gedetailleerder beeldmateriaal op.

We bevinden ons een kleine vijftig kilometer boven de Maasvlakte.

Links bovenin zie je informatie over je positie. Distance from camera to focus is je afstand tot het middelpunt van het gekozen object, in dit geval dus de Aarde. Interessanter is Altitude, je hoogte boven het oppervlak. Ook zie je bij Position je lengte- en breedtegraad. Dankzij deze gegevens kunnen we zeer nauwkeurig navigeren en zelfs landen.

Nog ruim vijftig meter dalen om te landen in het Botlek-gebied.

Tijd

We kunnen niet alleen door de ruimte navigeren, maar ook door de tijd. Klik op de datum en tijd onder in beeld. Je kunt vervolgens de huidige datum en tijd kiezen door op Now te klikken. Zou je datum en tijd wijzigen terwijl je de Aarde vanuit de ruimte bekijkt, dan zou OpenSpace zelfs proberen om bijpassende beelden van weersatellieten te downloaden.

Je ziet dat Simulation speed op Seconds staat. Standaard verstrijkt er elke seconde één seconde. Met de afspeelknoppen daaronder kun je de snelheid aanpassen waarbij de tijd zowel voor- als achteruit kan gaan. Klik je één keer op >>, dan wordt de tijd versneld naar vijf seconden per seconde. Klik je nogmaals, dan gaat dat naar dertig seconden per seconde enzovoort. Bovenin het tijdvenster zie je datum en tijd versneld verstrijken. Een aardige snelheid is 300 s/s. Hiermee zie je vrij snel de avondschemering invallen en vervolgens verschijnt de sterrenhemel. Met de pauzeknop kun je het beeld stopzetten en met << kun je de tijd vertragen of terugspoelen.

Door de tijd te versnellen, zien we hemellichamen bewegen.

Focus

We schakelen terug naar normale tijd (realtime) en stijgen weer op van het aardoppervlak. Eenmaal op een hoogte van zo’n 200 km wordt het tijd om de focus te verleggen naar een ander object. Daarvoor klikken we onder in beeld op de Focus-knop. We zien nu een handvol keuzes waaronder de Zon, de Maan en ruimtestation ISS. We klikken op die laatste. Hoewel het beeld kantelt, zie je waarschijnlijk geen ruimtestation. Je kijkt alleen in de richting waar het zich bevindt. Klik je op het vliegtuigje achter de naam, dan beweeg je ernaartoe en vervolgens kun je het weer van alle kanten bekijken. Laat je de tijd op normale snelheid lopen, dan krijg je een goed idee van de snelheid waarmee ISS over het aardoppervlak raast.

We hebben de focus verlegd naar het internationale ruimtestation ISS.

Meer zien

Mocht je denken dat het aantal objecten dat OpenSpace kan tonen wel erg karig is, dan vergis je je. Klik nogmaals op Focus en typ sat. Er verschijnen verschillende opties waaronder Saturn: de geringde planeet Saturnus. Klik op het vliegtuigpictogram daarachter om ernaartoe te vliegen en bekijk de planeet van alle kanten. Behalve Saturnus zie je ook de banen van zijn manen. En kijk je richting de zon dan zie je ook de banen van de binnenplaneten.

We vliegen naar de buitenwijken van ons zonnestelsel.

Weet je niet precies de naam van het object dat je wilt zien of wil je weten wat OpenSpace allemaal kan tonen? Klik dan op Focus / more. Je kunt nu behalve allerlei objecten ook kiezen voor regio’s, zoals een blok met zijden van 100.000 lichtjaar (100kly Grid). Kies je zo’n blok en probeer je daar naartoe te vliegen, dan zal OpenSpace altijd centreren om het middelpunt van het blok, wat doorgaans de zon is. Je zult dan flink moeten uitzoomen om het geheel te zien.

Tot slot zoeken we in de lijst bij Focus / more naar Milky Way Volume en klikken we op het vliegtuig om de gehele melkweg te zien.

OpenSpace toont onze melkweg en vele andere melkwegstelsels.

Objecten

Zelfs nu zien we nog lang niet alles wat OpenSpace zou kunnen tonen. Beweeg om te beginnen zó dat je min of meer tegen de zijkant van de melkweg aankijkt en deze ongeveer de beelddiagonaal vult. Klik linksonder op Scene. Je ziet dan een boom met objecten. Dit zijn alle objecten die het programma zou kunnen tonen. Onder Current focus en Solar System zie je Milky Way. Vink daar Globular Clusters aan en vouw dit onderdeel uit door op > te klikken. Vink vervolgens Labels aan. Je ziet nu de posities van alle bekende zogeheten Bolvormige Sterrenhopen. Wil je weten wat dat zijn, klik dan op de drie puntjes achter Globular Clusters en kies je Show asset information. Zoals je ziet, worden deze objecten alleen als symbool getoond.

Met het ontdekken van welke data OpenSpace allemaal kan tonen, ben je wel even zoet! Let op: als er plaatsnamen (zoals Sweden of Utah) achter gelijknamige data staan, dan gaat het om serverlocaties. Kies dan de dichtstbijzijnde, dus doorgaans Sweden.

Profiel

We hebben tot nu toe zelfstandig het universum verkend binnen het standaardprofiel (default). Met profielen is echter heel wat meer mogelijk. Sluit OpenSpace en start het exe-bestand opnieuw. Kies nu in plaats van default voor apollo en klik op Start. Er worden nieuwe bestanden opgehaald, wat enkele minuten duurt.

Als het programma gestart is, zie je rechts informatie over het Amerikaanse Apollo-programma waarmee voor het eerst (en tot nu toe ook voor het laatst) mensen op de maan werden gezet. Links daarvan zie je een tijdbalk. Ga daar naar december 1972 voor de Apollo 17-missie, de laatste bemande vlucht. Klik op het tabblad Current Phase, scrol omlaag en klik op Setup for Apollo 17. Klik op Focus, kies Apollo 17 LEM en vlieg ernaartoe. Je kunt nu de laatste plek verkennen waar mensen hebben rondgelopen en -gereden.

We hebben een kleine indruk kunnen geven van de vele mogelijkheden van OpenSpace. Op deze pagina vind je verschillende (Engelstalige) rondleidingen en op de OpenSpace Hub vind je heel veel aanvullende data en modellen. Er valt dus nog genoeg te ontdekken!

Profielen bieden toegang tot aanvullende informatie en data.

Als je alles uit je staafmixer wilt halen, moet je wel weten hoe je ermee om moet gaan. Met deze tips krijg je niet alleen de beste (lees: lekkerste) resultaten, maar gaat je staafmixer ook langer mee. Win-win! 

Lees ook: Dit kun je allemaal (nog meer) met een staafmixer

Tip 1: Ingrediënten voorsnijden

Hoewel staafmixers erg krachtig kunnen zijn, hebben ze ook relatief kleine mesjes. In tegenstelling tot bijvoorbeeld een blender kan het voor een staafmixer daarom lastig zijn om grote stukken goed en gelijkmatig te verpulveren. Je kunt je staafmixer dus een handje helpen door je ingrediënten van tevoren in kleinere stukken te snijden. Hiermee verklein je de kans op klonten of stukjes in je soep of saus én raken de messen minder snel overbelast. 

Tip 2: Let op het vermogen

Het is altijd belangrijk om rekening te houden met het vermogen van je staafmixer, want dat bepaalt welke ingrediënten het apparaat kan pureren. Het pureren van harde ingrediënten zoals noten of ongekookte groenten met een staafmixer met een laag vermogen gaat hoogstwaarschijnlijk niet lukken. Of het lukt wel, maar met een overbelaste motor tot gevolg. Voor harde ingrediënten is vaak een vermogen van minstens 600 watt nodig. Wil je vaak en veel gaan pureren, kies dan voor een vermogen van minstens 1000 watt. Maar let ook op het toerental, oftewel het aantal rotaties per minuut (RPM). Een staafmixer kan namelijk een laag vermogen hebben, maar wél een toerental van minstens 10.000 RPM. Dan is hij alsnog krachtig genoeg om harde ingrediënten te pureren. 

©Khaletski Siarhei | goffkein.pro

Tip 3: Niet te lang pureren

Lang achter elkaar pureren is funest voor de messen en de motor van een staafmixer. Beter is om in pulsen te pureren, waarbij je de motor tussen het pureren door steeds een paar seconden laat rusten. Vooral bij dikkere mengsels, zoals notenpasta, smoothies en dikke soepen, is dit belangrijk. Het is afhankelijk van het vermogen van een staafmixer hoe lang hij achter elkaar kan pureren. Vaak staat dit aangegeven bij de specificaties. Heb je geen idee? Pureer zachte ingrediënten dan niet langer dan 1,5 minuut en harde ingrediënten niet langer dan 45 seconden. Maakt je staafmixer een raar geluid of wordt hij erg warm, stop dan meteen met pureren. Dit zijn signalen dat het apparaat overbelast is. 

Tip 4: De juiste snelheid

De meeste staafmixers hebben meerdere snelheidsstanden en dat is niet zonder reden. Zo heb je voor het fijn pureren van dikkere mengsels en harde ingrediënten vaak een hogere snelheid nodig dan voor lichte bereidingen. En de turbostand kan handig zijn om harde ingrediënten kort maar krachtig te verpulveren of om een extra gladde soep te maken. Soms wil je een combi van snelheden gebruiken. Je begint bijvoorbeeld met een lage snelheid om spatten in de keuken te voorkomen en bouwt vervolgens geleidelijk op naar een hogere snelheid voor een glad resultaat. 

Tip 5: Ronddraaiende beweging

Beweeg je je staafmixer tijdens het pureren altijd gewoon op en neer? Op zich niks mis mee, want pureren doet het apparaat toch wel. Maar wil je zeker weten dat je geen plekken overslaat, maak dan tijdens het op en neer gaan óók een cirkelvormige beweging. Want op een mayonaise met klontjes zit natuurlijk niemand te wachten. 

©VI Studio

Tip 6: Schoonmaken

Een staafmixer neemt je veel werk uit handen, maar daar moet je wel iets voor terugdoen. Een staafmixer die niet goed schoongemaakt wordt, zal sneller vastlopen door aangekoekte etensresten. De motor moet dan tijdens het pureren harder werken en zal waarschijnlijk sneller overbelast raken. Daarnaast is een vieze staafmixer natuurlijk niet zo hygiënisch. Wil je geen bacteriën en nare geurtjes in je verse soep, maak je staafmixer dan na elk gebruik goed schoon. Dat kost je nauwelijks moeite: laat het apparaat even draaien in een maatbeker met warm water en wat afwasmiddel of doe hem, als dat kan, in de vaatwasser.

Tijdens het persevent van Sony op het Europese hoofdkwartier in Weybrigde in het Verenigd Koninkrijk werden de nieuwe soundbars en tv's van 2025 aangekondigd. Het bedrijf zegt het misschien niet met zoveel woorden, maar de boodschap is duidelijk: minder frequente updates van alle modellen, en miniled blijft de technologie voor het topmodel.

 De 2023 A95L qd-oled-tv heeft twee jaar in het aanbod gestaan, ondanks het feit dat er vorig jaar wel degelijk een nieuw paneel beschikbaar was. In 2025 krijgt het model wel een update. De Bravia 8 II - te lezen als Bravia 8 Mark 2 - zal uitgerust zijn met het nieuwste (3e generatie) qd-oled-paneel van Samsung Display. Sony claimt dat dit paneel een 25% hogere piekhelderheid zal leveren ten opzichte van de A95L. Als we kijken naar wat Samsung Display (de panelfabrikant) claimde op CES, dan kan dit paneel tot 4.000 nits piekhelderheid leveren. We vermoeden dat Sony daar onder zal blijven, het merk is over het algemeen wat voorzichtiger en pusht zijn oled-panelen niet tot het uiterste op het gebied van piekhelderheid. Opmerkelijk genoeg vermeldde Sony expliciet dat de Bravia 8 II goedkoper zal zijn dan de A95L, maar concrete prijzen zijn er nog niet. De Bravia 8 II zal beschikbaar zijn in 55 en 65 inch.

©Eric Beeckmans | ID.nl

De Bravia 5 en Bravia 3

Verder naar onder in de line-up worden de Bravia 5 en Bravia 3 aangekondigd, ze vervangen respectievelijk de X90L en de X75WL. De Bravia 5 wordt uitgerust met de XR-processor (ook te vinden op de hogere modellen) en een XR Backlight Master Drive, een miniled-achtergrondverlichting die zes keer meer zones zal gebruiken dan de X90L. Hij zal beschikbaar zijn in 55, 65, 75,85, en 98 inch. De Bravia 3 is een instap 4K-model met direct led-achtergrondverlichting en de X1-processor. Dit model zal beschikbaar zijn in 43, 50, 55, 65, 75, en 85 inch. Beide modellen ondersteunen Dolby Vision en Dolby Atmos.

Demo's van nieuwe modellen

Sony toonde een aantal demonstraties van de nieuwe modellen, in vergelijking met een aantal concurrenten (dat waren uiteraard 2024-modellen). De Bravia 8 II stond opgesteld naast de voorganger de A95L, een Sony referentie studiomonitor, en een LG G4 en Samsung S95D. Zowel in Vivid Mode als de Filmmaker Mode (of vergelijkbaar want Sony gebruikt geen Filmmaker Mode) liet de Bravia 8 II een sterke indruk na. Zijn beelden leunen erg dicht tegen de studioreferentie aan. Kleuren in zeer heldere accenten zijn beter, en donkere gradaties worden nauwkeuriger weergegeven.

De Bravia 5 stond opgesteld naast een X85L (wat overigens een ietwat vreemde vergelijking is, want het toestel vervangt de X90L) en een Samsung QN85D. De XR Backlight Master Drive geeft de Sony flink wat extra helderheid en een duidelijke verbetering in contrast. Sony toonde ook een nieuwe techniek voor ruisonderdrukking bij oude bronnen (SD-content zoals Friends). Dat presteerde in sommige gevallen goed, maar liet in andere gevallen meer ruis zien. Mogelijk verfijnt Sony dit nog voordat het model op de markt komt. Het feit dat de testen in Vivid beeldmode gedaan werden, maakt de vergelijking ook moeilijk, vermits fabrikanten daar vaak veel vrijheid nemen.

Audioverwerking, beeldverwerking en Studio Calibrated

Op het gebied van beeldverwerking liet Sony dit keer geen belangrijke nieuwigheden zien. Ons oordeel over het nieuwe ruisonderdrukkingsalgoritme dat tijdens de Bravia 5 demo getoond werd, laten we nog even achterwege totdat we het zelf kunnen testen. De Bravia 3 heeft een nieuw algoritme voor beeldkwaliteit, maar dat werd alleen in Vivid-mode getoond en dat is een test waaruit weinig op te maken valt.  

©Eric Beeckmans | ID.nl

Sony benadrukte verder nog de aanwezigheid van Voice Zoom 3 op de Bravia 8 II en Bravia 5. Daarmee kan de processor nauwkeurig stem of dialogen isoleren van de rest van de audio. Zo kun je die selectief versterken (voor film kijken ’s avonds) of verzwakken (om de commentator bij sport wat stiller te maken).

De tagline van Sony, ‘Cinema is coming home', wil de fabrikant garanderen met een aantal Studio Calibrated beeldmodes: Netflix Adaptive Calibrated Mode, Prime Video Calibrated Mode en Sony Pictures Core Calibrated Mode. Die modi zijn specifiek in samenwerking met de respectievelijke streamingdienst opgezet. Voor alle andere content is er de ‘Professional’-beeldmode.

Tweejaarlijkse cyclus en miniled als toptechnologie

Net als vorig jaar heeft Sony alleen een deel van line-up vernieuwd. Dat is een aanpak die we toejuichen, want het maakt de verbeteringen die een nieuw model krijgt veel duidelijker. Sony kan daar eventueel nog wel van afwijken, bijvoorbeeld als een model het slecht doet in de markt. Maar we hopen dat dit voorbeeld navolging krijgt.

De 2024 Bravia 9 - een miniled-model - geldt nog steeds als het topmodel, ondanks de vernieuwde Bravia 8 II QD-OLED. Sterker nog, Sony kondigde voor volgend jaar een RGB-miniled technologie aan die duidelijk voorbestemd is om het nieuwe topmodel te worden.

Wat is een rgb-miniled achtergrondverlichting?

De achtergrondverlichting is het onderdeel van een lcd-tv dat licht produceert. Dat kunnen witte leds zijn, maar een moderne premium lcd-tv gebruikt doorgaans talloze minileds die blauw licht produceren, dat via een quantum dot-folie wordt omgezet naar wit licht. De leds worden onderverdeeld in zones die de processor individueel kan aansturen om het contrast te verbeteren. In donkere zones dimt hij het licht, in heldere zones kan hij de leds sterker aansturen. Om kleur te produceren wordt elke pixel met behulp van een kleurfilter opgedeeld in een rode, groene en blauwe subpixel.

©Sony

RGB-miniled technologie vervangt dit systeem door trio's van rode, groene en blauwe minileds te gebruiken die samen wit licht creëren, waardoor de quantum dot-laag overbodig wordt. Omdat er nog steeds veel minder leds dan pixels zijn, blijft het kleurenfilter nodig om per pixel de juiste kleuren te creëren. Net zoals bij een huidige miniled-tv worden de leds onderverdeeld in zones om het contrast te verbeteren.

©Sony

Maar deze technologie kan nog een stapje verder gaan. Als de processor detecteert dat er in een bepaalde zone enkel groen licht nodig, dan kan hij de rode en blauwe leds uitschakelen. Dat is alvast veel efficiënter dan het overbodige licht weg te filteren.

Wachten tot 2026 voor nog rijkere, helderdere kleuren

Sony claimt dat dit soort achtergrondverlichting een piekhelderheid van 4.000 nits en kleurbereik van 99 % P3 kan bereiken en 90% Rec.2020. Dat is een flinke upgrade ten opzichte van de beste tv’s die momenteel wel 4000 nits halen, maar eerder 95% P3 en 75% Rec.2020 leveren. Concreet kan een rgb-miniled veel helderdere kleuren tonen, die toch erg intens zijn.

©Sony

Daarnaast zijn ook meer nauwkeurige kleurgradaties mogelijk, en dat zowel in heel donkere als heel heldere tinten. Een aangezien meer en meer filmmakers vaak erg donkere scènes gebruiken, zou dat een welkome verbetering zijn. De technologie heeft nog twee extra voordelen. Ze is schaalbaar naar grote tv-maten. En een rgb-miniled tv zou ook een betere kijkhoek hebben, al liet Sony niet weten hoe dat gerealiseerd wordt. Sony zal een eerste model vermoedelijk in 2026 lanceren.

Ook bij audio een beperkt aantal nieuwe modellen

Net als bij de televisies worden ook de audioproducten niet meer elk jaar vernieuwd zo blijkt. Vorig jaar kreeg de top van het aanbod een make-over, dit jaar is de onderste helft aan de beurt. De Bravia Theatre Bar 6 is een 3.1.2 soundbar met subwoofer. De Bravia Theatre System 6 is een 5.1 soundbar met bijgeleverde surroundluidsprekers en subwoofer. Beide ondersteunen Dolby Atmos, DTS:X, Voice Zoom 3. We kregen een korte demo van de vernieuwde Bravia Bar 6, die een duidelijk vollere en stevigere klank produceerde dan de voorganger.

©Eric Beeckmans | ID.nl

Daarnaast zijn er ook twee optionele accessoires. De Bravia Theatre Rear 8 bestaat uit één paar draadloze surroundluidsprekers die je kunt gebruiken om de Bar 6 uit te breiden. De Bravia Theatre Sub 7 is een compacte draadloze subwoofer van 100W.

Bekijk andere Sony-tv's op Kieskeurig.nl: