Deze verborgen pareltjes in Windows kende je nog niet
Windows zit vol met handige tools en functies, maar helaas liggen die niet allemaal aan de oppervlakte. We zijn daarom iets dieper gaan graven en doken vijftien verborgen pareltjes op.
In dit artikel laten we je zien welke programma's Windows onder de motorkap verborgen heeft, maar waar jij profijt van kunt hebben als je ze kent. Denk aan:
- Back-uppen met Bestandsgeschiedenis
- Betrouwbaarheidscontrole
- Op schadelijke software scannen
- Offline scannen op virussen
- Teksten laten voorlezen
Lees ook: Sneller werken met de computer: tips voor Windows en Curl
Met elke nieuwe editie voegt Microsoft weer enkele nieuwe functies toe en dat is bij Windows 11 niet anders. Ook vind je in Windows Pro of hoger onderdelen waar je in Windows Home vergeefs naar zoekt, zoals Windows Sandbox, (een volwaardige) BitLocker, Hyper-V, kioskmodus en groepsbeleid.
Over de verschillen tussen Windows 11 en 10 en tussen Pro en Home hoef je je in dit artikel geen zorgen te maken. De apps en functies die we hier bespreken zijn in alle edities beschikbaar, zowel in 10 en 11 als in Home en Pro. De schermafbeeldingen komen wel uit Windows 11.
Systeemconfiguratie
De app Systeeminformatie uit het Windows-startmenu ken je vast wel: deze geeft je nuttige informatie over je hardwarecomponenten, zoals de status van je UEFI/BIOS, werkgeheugen, beeldscherm en netwerkadapters, maar ook over je softwareomgeving, zoals de systeemstuurprogramma’s, omgevingsvariabelen en netwerkverbindingen.
Minder bekend in het startmenu is de app Systeemconfiguratie (voorheen MSConfig). Hier kun je op het tabblad Computer opstarten aangeven dat je de eerstvolgende keer in veilige modus wilt opstarten, Minimaal of met Netwerk actief bijvoorbeeld, of je past de opstartvolgorde en time-out aan bij een dualboot-configuratie.
De informatie op de overige drie tabbladen kun je beter langs een andere weg benaderen: Services via services.msc, Opstarten via het ingebouwde Taakbeheer (Ctrl+Shift+Esc; open vervolgens Opstart-apps) en Hulpprogramma’s (zie ook het kopje ‘Extra tools’).
Je computer werkt helemaal niet meer?
Zoek hier je nieuwe laptop uit
Schadelijke software
Je hebt waarschijnlijk al updates voorbij zien komen van het ‘Windows-hulpprogramma voor het verwijderen van schadelijke software’. Met deze tool kun je op elk moment een scan laten uitvoeren.
Klik in het startmenu met de rechtermuisknop op Opdrachtprompt en kies Als administrator uitvoeren. Voer vervolgens het commando mrt uit. Het bijbehorende programmavenster verschijnt, met links naar de online handleiding en naar de lijst met malware waar de app korte metten mee moet maken. Druk op Volgende en kies het gewenste scantype: Snelle scan (voor een scan van alleen de meest bezochte systeemgedeeltes), Volledige scan (kan enkele uren duren) of Aangepaste scan (waarbij je via Map selecteren zelf de locaties aangeeft). Na afloop krijg je een rapport met de gevonden (en verwijderde) schadelijke software.
Opslagruimten
Het onderdeel Opslaggebruik ken je vast wel (ga naar Instellingen van Windows en kies Systeem / Opslag), maar er bestaat ook nog iets als Opslagruimten. Je start dit op vanuit het startmenu via Opslagruimten beheren. Deze tool kan interessant zijn voor wie meerdere fysieke schijven heeft aangesloten, maar niet over een hardwarematige RAID-controller beschikt. Met Opslagruimten zet je namelijk een softwarematige RAID-constructie op.
Kies hiervoor Een nieuwe groep en opslagruimte maken en plaats een vinkje bij de stations die je hieraan wilt toevoegen. Let wel: alle bestaande data op die stations worden verwijderd! Bevestig met Groep maken en kies een naam en een stationsletter. We gaan even uit van twee fysieke schijven. In dit geval kies je bij Tolerantietype de optie Mirror in twee richtingen (voor het type RAID-1) en bevestig je met Opslagruimte maken.
Niet genoeg aan de schijf in je computer?
Een NAS lost alle capaciteitsproblemen voor je op!
Bestandsgeschiedenis
Om een of andere reden schenkt Microsoft in Windows 11 minder aandacht aan de tool Bestandsgeschiedenis. Jammer, want hiermee kun je automatisch gegevensback-ups laten maken. Een voorwaarde is wel dat de functie Systeemherstel is ingeschakeld (zie ook het kopje ‘Schijfopruiming’).
Je start Bestandsgeschiedenis op door vanuit het startscherm Configuratiescherm op te starten en hier Bestandsgeschiedenis gebruiken om back-ups van uw bestanden te maken te selecteren, waarna je op de knop Inschakelen drukt. Standaard worden nu gegevensbestanden van je bureaublad, contactpersonen, favorieten en bibliotheken naar het gewenste station gekopieerd. Via de opties aan de linkerzijde kun je zowel bron- als doellocaties instellen en met Geavanceerde instellingen leg je de back-upfrequentie en het retentiebeleid vast.
Om data terug te zetten, kies je in het Configuratiescherm de optie Bestanden vanuit een back-up terugzetten met Bestandsgeschiedenis, zodat je in je back-ups kunt navigeren.
Klembordbeheer
De toetscombinaties Ctrl+C en Ctrl+V zijn je vast bekend. Maar Windows biedt meer dan alleen sneltoetsen om iets naar het klembord te sturen en het weer op te halen. Voorwaarde is wel dat je Klembordgeschiedenis inschakelt. Dit doe je via Instellingen / Systeem / Klembord. Hier kun je trouwens ook het klembord tussen je Windows-apparaten laten synchroniseren.
Nu is het mogelijk items die je eerder in het klembord had geplaatst weer op te roepen, ook uit vroegere Windows-sessies. Druk op Windows-toets+V, zodat het venster van de klembordbeheerder verschijnt en druk op het knopje Klembordgeschiedenis voor een chronologische lijst met klembord-items, tot maximaal 25 tekst-, bitmap- en html-items. Klik op de punaise om een specifiek item te behouden. In Windows 11 tref je hier tevens knoppen aan voor Symbolen, Emoji’s, GIF’s en Kaomoji’s.
Betrouwbaarheidscontrole
Om na te gaan welke problemen zich eerder hebben voorgedaan op je systeem kun je weliswaar het onderdeel Logboeken raadplegen (druk op Windows-toets+R en voer eventvwr.msc uit), maar dit is complex. De tool Betrouwbaarheidscontrole is veel toegankelijker en overzichtelijker.
Druk op Windows-toets+R en voer perfmon /rel uit (performance monitor reliability). Er verschijnt een betrouwbaarheidsrapport in grafiekvorm, met cijfers van 1 (zeer instabiel) tot 10. Naast een dagoverzicht kun je de informatie ook per week bekijken en met de pijlknopjes door de tijd navigeren. Klik op een item voor detailinformatie, opgedeeld in de rubrieken Informatieve gebeurtenissen, Waarschuwingen en Kritieke gebeurtenissen. Met Technische details weergeven vraag je extra informatie op.
Lees ook: Sysinternals Suite: Beste hulpprogramma's voor Windows
Broncontrole
Wil je snel nagaan welke processen en applicaties hoeveel en welke systeembronnen gebruiken, dan is de tool Broncontrole precies wat je nodig hebt. Je roept deze op door op Windows-toets+R te drukken en resmon uit te voeren (resource monitor). Bovenaan vind je de tabbladen Processor, Geheugen, Schijf of Netwerk, waarmee je de gewenste systeembron selecteert. Elk onderdeel heeft bovendien verschillende rubrieken voor nog meer detailinformatie. Bij Netwerk bijvoorbeeld verneem je de actuele bandbreedte van elk proces, zowel voor het ontvangen als verzenden.
Je kunt het scanproces onderbreken met Controle / Controle stoppen. Mocht het niet meteen duidelijk zijn om welk proces het gaat, noteer dan het PID-nummer (proces identifier), open Taakbeheer (Ctrl+Shift+Esc), ga naar Details en sorteer de processen volgens PID-nummer.
WinGet
Windows-gebruikers hebben altijd wat jaloers gekeken naar de slimme manier waarop je in Linux nieuwe apps kunt installeren, maar met WinGet maakt Windows een inhaalslag.
Je start WinGet op vanaf de Opdrachtprompt, bij voorkeur als administrator. Het commando winget geeft je een parameter-overzicht. Nuttige basiscommando’s zijn winget list (voor een lijst met geïnstalleerde toepassingen; in de kolom Available zie je of er een upgrade beschikbaar is), winget upgrade "<name>" of winget upgrade --id <id> voor een app-update op naam of ID, of winget upgrade --all, voor een update van alle apps die in aanmerking komen. Met winget install "<name>" of winget install --id <id> installeer je nieuwe apps. Om apps te zoeken gebruik je winget search "<zoekterm>".
Stappenbeschrijving
Als jou weleens om advies wordt gevraagd, kan het handig zijn als je iets stapsgewijs kunt toelichten. Precies daarvoor heeft Windows de app Stappenbeschrijving ingebouwd, die je vanuit het startmenu kunt uitvoeren. Er verschijnt dan een balkje waar je op Opname starten drukt, waarna een schermafbeelding wordt gemaakt. Tijdens de opnames kun je via de knop Opmerking toevoegen een specifiek schermdeel afbakenen en van commentaar voorzien (op ons Windows 11-toestel bleek deze optie helaas niet beschikbaar). Je kunt de opname op elk moment onderbreken en hervatten. Het resultaat is een gezipt mht-formaat, dat je vanuit een browser kunt bekijken.
Tekst en spraak
De in Windows ingebouwde tekst-naar-spraak-functie (die vooral in Windows 11 prima is uitgebouwd) start je op met Windows-toets+H.
Maar ook de ‘omgekeerde’ beweging is mogelijk, want met de tool Verteller kun je Windows ook geselecteerde tekst laten voorlezen. Deze functie start je op met Windows-toets+Ctrl+Enter. Met Windows-toets+N+Enter kun je deze helemaal naar wens configureren. Microsoft biedt een uitgebreide gids aan voor meer informatie over Verteller.
Met sneltoetsen laat je Verteller voorlezen wat je wilt. Je gebruikt hiervoor de Caps Lock- of de Insert-toets, in combinatie met pijl-omlaag (voorlezen vanaf het documentbegin), met Shift+J (vanaf het documentbegin tot aan de cursor), met Ctrl+I (huidige pagina) enzovoort. Met Ctrl pauzeer je het voorlezen. Druk nogmaals op Windows-toets+Ctrl+Enter om de functie af te sluiten.
Gek op je laten voorlezen?
Wat dacht je dan van een luisterboek!
Schijfopruiming
Wanneer je in Windows 10 in Verkenner het eigenschappenvenster van een station opent, vind je op het tabblad Algemeen de knop Schijfopruiming. In Windows 11 heet deze Details en die voert je naar de app Opslaggebruik.
Toch was Schijfopruiming een prima app om snel schijfruimte vrij te maken. Gelukkig vind je deze ook in Windows 11 nog in het startmenu. Klik op de app met de rechtermuisknop en kies Als administrator uitvoeren. Eerst geef je aan welk station je wilt opruimen, waarna je aangeeft welke onderdelen je wilt opschonen. Je verneemt telkens hoeveel vrije schijfruimte dit oplevert.
Op het tabblad Meer opties kun je onder meer alle herstelpunten opruimen, behalve de meest recente. Het is trouwens een goed idee geregeld te controleren of de achterliggende functie Systeemherstel nog wel actief is. Start hiervoor Een herstelpunt maken op in het startmenu, klik op Configureren bij het gewenste station, kies Systeembeveiliging inschakelen en volg de verdere instructies.
Antiransomware
Nu we het toch over schadelijke software hebben: ransomware behoort tot de meest gluiperige soort en daar wil je natuurlijk proactief op reageren. Anders is de kans groot dat de malware al talrijke gegevensbestanden ontoegankelijk heeft gemaakt voor je het ontdekt en verwijdert.
Ga dus preventief te werk en open de Instellingen van Windows waar je Privacy en beveiliging / Windows-beveiliging / Virus- en bedreigingsbeveiliging opent en Bescherming tegen ransomware beheren selecteert. Schakel Controlled folder access in en klik op Beschermde mappen. Standaard beveiligde mappen kun je desgewenst verwijderen en via Een beveiligde map toevoegen kun je ook andere mappen laten beschermen tegen verdachte overschrijfpogingen.
Blokkeert de tool de toegang tot een legitieme app, dan kun je deze via Een app toestaan via Controlled Folder Access / Een toegestane map toevoegen in een uitzonderingslijst opnemen.
Offline antivirus
We blijven nog even bij de beveiliging van Windows. Je weet ongetwijfeld dat Windows een prima antivirustool heeft ingebouwd: Microsoft Defender. Maar het kan gebeuren dat sommige malware zich zo diep in het systeem heeft ingegraven, dat die zich al in het geheugen weet te nestelen nog voor Defender actief is. Heb je zo’n donkerbruin vermoeden, gebruik Defender dan even in ‘offline modus’.
Ga naar Instellingen van Windows en kies Privacy en beveiliging / Windows-beveiliging / Virus- en bedreigingsbeveiliging. Klik op Scanopties en selecteer Microsoft Defender Antivirus (offline scan). Druk op de knop Nu scannen. Je krijgt nog een melding te zien die je maant om alle open documenten te bewaren voor je bevestigt met Scannen. Immers, Windows herstart nu automatisch, voert meteen erna een virusscan uit en verwijdert gedetecteerde malware.
Geheugencontrole
Wanneer je onverwacht te maken krijgt met bestandscorrupties, vastlopers of systeemcrashes, zou het best kunnen dat het werkgeheugen van je pc niet meer betrouwbaar functioneert. In zo’n geval kun je de tool Geheugencontrole gebruiken. Druk op Windows-toets+R en voer mdsched.exe uit, waarna je Windows herstart. De tool doorloopt nu een aantal standaardtests.
Wil je het nog grondiger aanpakken, druk dan op F1 en kies Extra. Met de Tab-toets geef je aan bij welke tests je eventueel de geheugencache wilt inschakelen. De test wordt in principe tweemaal uitgevoerd, maar ook dit is aanpasbaar. Bewaar je wijzigingen met F10 en start de scan. De duur kan oplopen van enkele minuten tot een paar uur, afhankelijk van de ingestelde parameters.
Extra tools
In dit artikel zijn al talrijke tools en functies de revue gepasseerd, maar er zijn er nog veel meer. Je vindt een deel ervan op het tabblad Hulpprogramma’s van de app Systeemconfiguratie. Er komen ook nog een paar tools tevoorschijn wanneer je met de rechtermuisknop op de Windows-toets, links op de taakbalk, drukt.
Nog meer tools krijg je vanuit het Configuratiescherm. Bij Selecteren op kies je Kleine pictogrammen en vervolgens selecteer je Windows Tools. Er duiken nu meer dan dertig handige apps en functies op.
Tot slot willen we je een superhandige truc niet onthouden: GodMode. Je krijgt deze als volgt aan de praat. Klik met de rechtermuisknop op een lege plek in je bureaublad en kies Nieuw / Map. Geef deze map de naam GodMode.{ED7BA470-8E54-465E-825C-99712043E01C} en dubbelklik vervolgens op het bijbehorende mapicoon. Er verschijnt een lijst met meer dan tweehonderd functies, verdeeld over meer dan dertig rubrieken. Daar ben je wel even zoet mee.
