Werk je achter je pc met een toetsenbord en muis? Of gebruik je de touchpad van een laptop? Prima natuurlijk, maar problematisch als je muis het ineens laat afweten, of (vervelender nog) als je problemen met je hand, pols of arm ervaart. Dan is het goed om te weten dat je nagenoeg alles op je computer ook zonder muis kunt doen! Hoe? Dat laten wij je zien.

1 Muis of toetsenbord?

In deze workshop gaan we zo veel mogelijk met het toetsenbord doen. Niet alles gaat altijd sneller met het toetsenbord, sommige functies zitten diep in menu’s verborgen en kennen geen snelle toetscombinatie. In principe is vrijwel alles bereikbaar via het toetsenbord, maar soms moet je hiervoor zo’n omweg nemen dat de muis toch sneller is. Oh, en kijk eens goed naar je toetsenbord: op sommige toetsenborden zit ergens een knop om het rechtermuisknopmenu op te roepen (onder een fn-functie of rechts naast de Spatiebalk).

©PXimport

2 Word starten

Onze missie in dit artikel is het maken van een Word-document, dit opslaan in een map en dit document vervolgens samen met wat afbeeldingen (die we al gemaakt hebben) comprimeren in een zip-bestand. Dit zip-bestand willen we vervolgens naar iemand mailen, waarna onze taak erop zit en we de computer afsluiten.

Je kunt natuurlijk veel meer op je pc, maar deze taak omvat zoveel verschillende dingen, dat hij representatief is voor veel taken die de gemiddelde gebruiker zou willen uitvoeren. We beginnen met het starten van Word. Je doet dit door op de Windows-toets te drukken, en dan in het startmenu Word te typen. Als het goed is staat Word nu al automatisch geselecteerd, waarna je direct op Enter kunt drukken om het programma te starten. Worden er meer opties getoond, dan kun je met de pijltoetsen naar het pictogram van Word navigeren.

©PXimport

3 Nieuw document

Nu Word gestart is, kunnen we een nieuw document maken. Het kan zijn dat er direct een leeg document in beeld staat, we willen natuurlijk laten zien dat elke optie te bereiken is via het toetsenbord. Een nieuw document maak je door de toetscombinatie Ctrl+N in te drukken. Wanneer je meerdere documenten open hebt, dan wil je waarschijnlijk tussen deze documenten kunnen schakelen. Dat doe je op dezelfde manier als waarop je tussen programmavensters schakelt, namelijk met de toetscombinatie Alt+Tab. Je kunt overigens alle onderdelen van het lint eenvoudig activeren met behulp van je toetsenbord. Druk maar eens op Alt, dan zie je cijfers en letters verschijnen bij de verschillende onderdelen van het lint. Met zo’n cijfer of letter in ga je direct naar de juiste plek toe.

©PXimport

4 Selecteren en meer

Tekst typen in Word zal je wel lukken. Problematischer wordt het misschien als je stukken tekst wilt selecteren om daar iets mee te doen. Misschien ken je de toetscombinatie Ctrl+A al, daarmee selecteer je alle tekst in een document. Sta je aan het eind van een zin en druk je op Ctrl+Shift+PijltjeOmhoog, dan selecteer je de gehele paragraaf. Met Ctrl+Shift+PijltjeLinks selecteer je het woord aan de linkerkant van de cursor (en met de pijl naar rechts natuurlijk aan de rechterkant). De combinatie Shift+Home selecteert het stuk van de cursor tot het begin van de regel. Shift+End selecteert juist tot het eind van de regel. Met Ctrl+Shift+Home selecteer je alles van de cursor tot het begin van het document, en met Ctrl+Shift+End dus tot het eind van het document. Houd je alleen de Shift-toets ingedrukt, dan kun je tekst selecteren op letterniveau. Om tekst te kopiëren of knippen en elders te plakken, gebruik je uiteraard respectievelijk de beroemde toetscombinatie Ctrl+C of Ctrl+X, en daarna Ctrl+V.

©PXimport

5 Opmaak

Opmaak aan je document toevoegen met toetscombinaties is vrij eenvoudig. Om een tekst dikgedrukt te maken, gebruik je Ctrl+B (de b van bold). Je kunt dit doen wanneer je een stuk tekst hebt geselecteerd, of je kunt bold activeren en vervolgens tekst typen. Met dezelfde toetscombinatie schakel je deze functie weer uit. Met Ctrl+I (de i van italic) maak je tekst schuingedrukt en onderstrepen doe je met Ctrl+U (van underline).

Wat lastiger wordt het als je kopteksten wilt toevoegen. Selecteer daarvoor de tekst waaraan je bijvoorbeeld het profiel Kop wilt toekennen. Druk op Alt+R voor het tabblad Start, en vervolgens op S en op N om de cursor te verplaatsen naar het gedeelte Stijlen. Je kunt nu met de pijltoetsen door de stijlen bladeren, pas als je op Enter drukt worden deze echt toegepast. Wil je het nog sneller? Ctrl+Alt+1 past kopstijl 1 toe, Ctrl+Alt+2 kopstijl 2 enzovoort.

©PXimport

6 Inhoud toevoegen

Ook een afbeelding of een tabel toevoegen kan prima met het toetsenbord. Om een tabel toe te voegen druk je op Alt en vervolgens op N om het tabblad Invoegen te activeren. Door vervolgens de toetsen B en A te typen, kom je in het veld terecht waarmee je een tabel invoegt (onthoud, dit hoef je niet uit je hoofd te leren, als je op Alt drukt geeft Word aan welke toetsen bij welke optie horen). Voor het toevoegen van een afbeelding druk je weer op Alt en daarna weer op N (ondanks dat het tabblad al actief is, moet je het toch eerst weer activeren om daarna een sub-optie te kunnen kiezen) en vervolgens op A en F om een afbeelding in te voegen. De afbeelding kun je nu selecteren (met de pijltoetsen), om ze met Enter toe te voegen.

©PXimport

7 Bestand opslaan

De snelste manier om een document op te slaan is met behulp van de toetscombinatie Ctrl+S (de s van save). Maar als je het wilt opslaan in een andere map, dan moet je het anders doen. We willen het document in de map waarin we straks ook nog afbeeldingen gaan plaatsen. Druk op F12 om het Opslaan-als-venster te openen. Door herhaaldelijk op de Tab-toets te drukken, selecteer je verschillende onderdelen van dit venster, die je vervolgens met de pijltoetsen kunt bedienen. Zo kun je de juiste map selecteren (we geven toe, dit werkt wel langzamer dan het met de muis gaat). Wil je een nieuwe map aanmaken, dan gebruik je in dit venster de toetscombinatie Ctrl+Shift+N. Je kunt ook naar de knop Nieuwe map navigeren, maar de toetscombinatie is uiteraard veel sneller.

©PXimport

8 Beelden kopiëren

We hebben nu een Word-document gemaakt en het opgeslagen in een map op onze computer. De persoon aan wie we het document mailen, heeft ons ook gevraagd om twee afbeeldingen mee te sturen die hij nodig heeft. Die afbeeldingen staan elders op onze computer, die gaan we dus eerst kopiëren naar de map waarin ook het Word-document staat. Druk op Windows-toets+E om Windows Verkenner te openen (de letter e staat voor Windows Explorer in het Engels). Ook hier kun je herhaaldelijk op Tab drukken om naar het juiste onderdeel van het venster te navigeren. Je kunt ook ¬– net als in Word – de Alt-toets indrukken om toetscombinaties tevoorschijn te toveren. Een bestand kopiëren (of knippen) gaat op precies dezelfde manier als tekst kopiëren in Word: Ctrl+C om te kopiëren, Ctrl+X om te knippen en Ctrl+V om het bestand te plakken in de map waar je het wilt hebben.

©PXimport

9 Beelden draaien

We hebben de twee bestanden waarom gevraagd is in de juiste map geplakt, maar zien dat ze niet rechtop staan: beide bestanden moeten een kwartslag gedraaid worden. Zelfs nu hebben we de muis niet nodig. Selecteer eerst beide : navigeer in Verkenner naar het eerste bestand, houd de Shift-toets ingedrukt en navigeer naar het tweede bestand om beide bestanden te selecteren. Staan ze niet direct naast of onder elkaar in de map? Navigeer dan eerst naar het eerste bestand, houd de Ctrl-toets ingedrukt terwijl je met de pijltjes naar het tweede bestand gaat, en druk dan (met Ctrl nog steeds ingedrukt) op de Spatiebalk.

De twee bestanden zijn geselecteerd. Roep nu het rechtsklikmenu op. Dat kan met de toetscombinatie Shift+F10, en sommige toetsenborden hebben er een aparte toets voor (zie stap 1). Navigeer nu met de muis naar de optie Linksom draaien of Rechtsom draaien en druk op Enter om dit toe te passen. Je hebt de afbeeldingen nu gedraaid.

©PXimport

10 Zip-bestand maken

We gaan nu een zip-bestand maken. Windows heeft daar zelf een functie voor ingebouwd, maar het kan ook met een programma als WinZip of WinRar als je dat geïnstalleerd hebt. We willen in dit geval alle bestanden in de map waarin we ons in Windows Verkenner bevinden, opnemen in het zip-bestand. Druk dus op Ctrl+A. Druk nu weer op Shift+F10 om het contextmenu te openen en selecteer de optie die bij je compressieprogramma hoort (in het geval van WinRar is dat bijvoorbeeld Toevoegen aan archief). Gebruik je geen extra software, dan vind je het comprimeren in het rechtsklikmenu onder het kopje Kopiëren naar. De bestanden worden nu in een zip-bestand (of rar-bestand) verpakt en zijn klaar om te versturen.

©PXimport

Tip 11 Bestand hernoemen

Het zip-bestand heeft meestal de naam aangenomen van de map. En aangezien we die map De Grote Verstuurmap hebben genoemd, is dat niet echt een geschikte naam voor een bestand dat we aan iemand willen sturen. We gaan het zip-bestand hernoemen. Navigeer in Verkenner naar het bestand dat je wilt hernoemen, selecteer het en druk op F2. De tekst van het bestand wordt blauw gemarkeerd en je kunt de naam aanpassen. Let wel op dat je de bestandsextensie intact laat, want wanneer je per ongeluk het stukje .zip verwijdert, dan weet Windows (en dus ook je ontvanger) niet meer wat voor soort bestand dit is en kan het niet meer worden uitgepakt.

©PXimport

Tip 12 Bestand mailen

Het bestand e-mailen kan natuurlijk op verschillende manieren. Als je een dienst als Gmail wilt gebruiken, zul je eerst de browser moeten starten (op een gelijksoortige manier als Word) en navigeren van de site van Gmail (waar de Tab-toetsen je zullen helpen).

Wij gaan er nu vanuit dat je een mailprogramma hebt geïnstalleerd op je pc. Selecteer het zip-bestand in Verkenner en activeer het rechtsklikmenu (weer met Shift+F10). Je vindt nu onder de optie Kopiëren naar de optie Emailgeadresseerde. Selecteer je deze optie en druk je op Enter, dan wordt automatisch je standaard mailprogramma geopend, er wordt een nieuw bericht gestart én je bijlage wordt aan dit bericht toegevoegd.

©PXimport

Tip 13 Computer afsluiten

Goed, de mail is verzonden met ons document erin. Het is tijd om af te sluiten. En natuurlijk doen we dat – geheel in de stijl van dit artikel – niet met de muis, maar met het toetsenbord. Om je computer snel af te sluiten, druk je (in tegenstelling tot wat je zou denken) niet op de Windows-toets, maar gebruik je de wereldberoemde toetscombinatie Ctrl+Alt+Del. Er opent nu een menu in Windows, met daarin helemaal rechtsonderin de knop om je pc mee af te sluiten. Gebruik de Tab-toets om naar dit gedeelte te navigeren, selecteer de juiste knop met de pijltoetsen en druk op Enter om je pc daadwerkelijk af te sluiten. Je hebt nu van begin tot eind álles met je toetsenbord gedaan. Je merkt, een muis kan sneller zijn, maar als je al deze opties oefent, ben je in no-time net zo snel met je toetsenbord als met de muis.

©PXimport

Fn-toets

AI is inmiddels doorgedrongen tot in bijna elk digitaal domein. Van vertaaltools en chatbots tot beeldmakers en medische toepassingen. Veel gebruikers vinden AI handig, efficiënt en zelfs creatief. Toch brengt deze evolutie ook minder zichtbare risico's met zich mee, op persoonlijk, maatschappelijk en ecologisch vlak.

AI is inmiddels doorgedrongen tot in bijna elk digitaal domein. Van vertaaltools en chatbots tot beeldmakers en medische toepassingen. Veel gebruikers vinden AI handig, efficiënt en zelfs creatief. Toch brengt deze evolutie ook minder zichtbare risico's met zich mee, op persoonlijk, maatschappelijk en ecologisch vlak.

In dit artikel bekijken we verschillende AI-risicozones. Wat is bijvoorbeeld de milieu-impact van AI? Hoe betrouwbaar zijn de antwoorden van chatbots? Wat als synthetische media (alles wat met AI wordt gemaakt) niet meer van echt te onderscheiden zijn? En hoe beïnvloeden AI-systemen onze economie, privacy en ons denkvermogen? De grens tussen mens en machine vervaagt.

Dit artikel is bedoeld voor wie voorbij de hype wil kijken en wil begrijpen wat er op het spel staat. Elk onderdeel behandelt een specifiek risico, met voorbeelden en toepassingen. Zo krijg je een goed beeld van de schaduwkanten van AI. Niet om de technologie af te wijzen, maar om er bewuster en verantwoordelijker mee om te gaan.

Ecologische voetafdruk

Hoewel AI vaak als iets immaterieels en 'in de cloud' wordt voorgesteld, is de milieu-impact allesbehalve onzichtbaar. De menselijke hersenen verbruiken continu ongeveer 20 watt, vergelijkbaar met een gloeilampje. Daarmee worden 86 miljard neuronen en duizenden synapsen per neuron gevoed.

Grote taalmodellen als GPT of Gemini vragen daarentegen enorm veel rekenkracht. De trainingsfase kan duizenden MWh vereisen en miljoenen liters water voor koeling, afhankelijk van het datacenter en de gebruikte hardware. Ook het gebruik (inferentie) is belastend: elke prompt/antwoord-interactie bij modellen uit deze klasse vraagt energie en koeling aan de serverzijde.

AI heeft dus een stevige ecologische voetafdruk. Tegelijk worden oplossingen ontwikkeld, zoals restwarmtehergebruik, luchtkoeling in plaats van waterkoeling, meer hernieuwbare energie en efficiëntere modellen. Denk aan compacte taalmodellen, zoals TinyML, quantisatietechnieken (kleinere getallen en minder geheugen) en lokaal draaiende AI's (edge AI).

©(c) Wikipedia, CC BY-SA

Hallucinaties

AI-chatbots doen de gebruiker graag een plezier. Daarbij zijn ze opvallend overtuigend, ook wanneer ze onzin produceren, oftewel wanneer ze hallucineren.

Hallucinaties kunnen ernstige gevolgen hebben, bijvoorbeeld wanneer juristen verwijzen naar niet-bestaande wetsartikelen of wanneer medische informatie klakkeloos wordt overgenomen. Controleer gevoelige informatie daarom altijd via meerdere bronnen. Doe dit zeker bij gevoelige of complexe thema's. Weet ook dat AI-modellen zich vaak verontschuldigen als je teruggeeft dat er een fout is gemaakt. Vervolgens herhalen ze zich doodleuk.

Hallucinaties zijn hardnekkiger bij fenomenen als data- en conceptdrift. Bij het eerste herkent het model je eigen input minder goed doordat de vorm afwijkt van de trainingsinput. Bij het tweede is de inputvorm hetzelfde gebleven, maar is de betekenis inmiddels veranderd. Meer weten over datadrift en conceptdrift.

Verder kan het model te veel details uit trainingsdata opnemen en zo irrelevante informatie meenemen (overfitting). Of omgekeerd: onvoldoende zinvolle data gebruiken (underfitting). Ook deze fenomenen kunnen het hallucineren versterken.

Bias en manipulatie

AI-modellen krijgen enorme datahoeveelheden van het internet als input. Deze zijn zelden neutraal, waardoor vooroordelen of een westers wereldbeeld in het leerproces sluipen. Dat zorgt voor vertekening of bias (vooringenomenheid). AI-modellen kunnen bijvoorbeeld vrouwen aan zorgberoepen linken en mannen aan leidinggevende functies, of etnische groepen benadelen bij risicobeoordelingen.

Bias is niet alleen maatschappelijk, maar ook technisch. Een model leert niet alleen wat er ín de data staat, maar ook hoe die data zijn verdeeld. Als een bepaalde bron oververtegenwoordigd is, of als een schrijfstijl vaker voorkomt, dan krijgt dat automatisch meer gewicht. De architectuur en trainingsmethode versterken die patronen. Daardoor kunnen antwoorden die objectief lijken toch subtiel een voorkeur bevatten.

Interessant is ook dat onderzoekers political compass-testvragen voorlegden aan grote AI-taalmodellen (LLM's). De conclusie: zowat alle LLM's situeren zich in het links-economische, sociaal-libertaire kwadrant. Besef dat ook deze testvragen een vooroordeel (kunnen) bevatten, wat aantoont hoe moeilijk het is bias correct te beoordelen.

Nog problematischer wordt het bij manipulatie, wanneer deze bias opzettelijk in het model zit. Denk aan AI-toepassingen in advertenties die inspelen op angsten of overtuigingen. Algoritmische sturing kan bovendien gemakkelijk tot gelijkgezinde groepen (echo chambers) en polarisering leiden.

Omdat AI-modellen zo complex zijn, is vaak onduidelijk hoe de output tot stand komt (de black box). Dit vergroot de transparantiebehoefte en verklaart waarom veel wetenschappers pleiten voor explainable AI, of LLM's en AI-algoritmen opensource willen maken.

Synthetische media

De term synthetische media verwijst naar beelden, audio of tekst die volledig of deels AI-gegenereerd zijn. Denk aan deepfakes, nagebootste stemmen of automatisch gegenereerde nieuwsartikelen. Zulke toepassingen lijken creatief en handig, je maakt bijvoorbeeld een marketingvideo zonder camera of acteurs, maar de keerzijde is zorgwekkend.

Deepfakes kunnen personen dingen laten zeggen die zo zijn uitgesproken. Andersom kunnen echte beelden als deepfake worden afgedaan, ook wel 'the liar's dividend' genoemd. Deepnudes (gefingeerde naaktbeelden) kunnen dan weer gebruikt worden voor wraakporno.

Deze technologieën maken ook nepnieuws: desinformatie waarbij feiten doelbewust worden verdraaid. Dit tast het vertrouwen in communicatie en bewijsvoering aan en doet steeds meer mensen geloven in de maakbaarheid van de realiteit. Wat echt is, hangt vooral af van hoe je deze zelf vormgeeft. Feit en fictie raken verstrengeld, waardoor we belanden bij concepten als alternate truth en postrealiteit. Daarin wegen perceptie, gevoel en overtuiging zwaarder dan feiten. Synthetische media vragen daarom niet alleen om kritische blik, maar mogelijk ook om watermerken en regulering.

Zelfbevlekking

AI-modellen gebruiken vrijwel alle beschikbare internetbronnen als trainingsmateriaal. Omdat generatieve AI zelf steeds meer online content produceert, gebruiken modellen ook hun eigen output opnieuw. Zo ontstaat een zichzelf versterkende kringloop waarbij AI zich voedt met AI-gegenereerde inhoud. Deze vorm van zelfbevlekking verhoogt het risico op kwaliteitsverlies in digitale content, ook wel slop of enshittification genoemd.

AI genereert output namelijk op basis van patronen, niet vanuit betekenis of intentie. Als deze patronen ook nog eens uit andere AI-bronnen komen, ontstaat een neerwaartse spiraal met nauwelijks nuancering en steeds herhaalde ideeën. Hierdoor verhoogt ook het risico op hallucinaties en bias en de mens raakt out-of-the-loop. Op termijn dreigt model collapse: AI-modellen worden minder intelligent naarmate ze vaker op eigen output trainen.

Sommigen spreken van een zombie-internet. Zo blijkt inmiddels al zeker vijf procent van de nieuwe Engelstalige Wikipedia-inhoud AI-gegenereerd te zijn. Bovendien nemen mensen typische AI-taal, met herkenbare woordkeuzes, steeds vaker over. Om deze dynamiek te doorbreken, moeten menselijke input en creativiteit centraal blijven staan in het AI-trainingsproces.

Auteursrecht

AI roept fundamentele vragen op rond auteursrecht. Modellen worden getraind op grote hoeveelheden tekst, beeld en audio zonder dat makers altijd toestemming hebben gegeven. Dit leidt tot discussies over schending van auteursrecht.

Er lopen inmiddels meerdere rechtszaken tegen AI-bedrijven. Het gaat onder meer om claims rond ongeoorloofd gebruik van beschermde werken voor training en ongewenste herhaling van fragmenten in AI-output. Bedrijven worden daardoor steeds bewuster van licenties, databescherming en toestemmingseisen.

De VS en Europa hanteren verschillende juridische kaders. In de VS wordt soms gesproken van 'fair use' bij transformatief gebruik, terwijl Europa zich baseert op strengere richtlijnen en opt-out-mechanismen via het TDM-AI-protocol.

AI-output roept ook andere auteursrechtelijke vragen op. Wie is bijvoorbeeld de auteur van een AI-tekening? Is dat de modelontwikkelaar, de gebruiker of niemand? AI kan ook onbedoeld tekst- of beeldfragmenten uit het trainingsmateriaal overnemen, met mogelijk plagiaat. Er bestaat dus een juridische grijze zone en er is behoefte aan duidelijke regelgeving, aangepast aan de AI-evoluties.

Privacy

AI kan verder een bedreiging voor onze privacy vormen. In China zie je dit scherp: gezichtsherkenning en camera's ondersteunen er een sociaal kredietsysteem. Burgers worden continu gevolgd. Wie een overtreding begaat, riskeert sancties.

Ook in het Westen ontstaan zorgwekkende trends. Het Amerikaanse bedrijf Clearview AI bijvoorbeeld bouwt een databank met miljarden gezichten, geplukt uit sociale media en websites, zonder toestemming van de betrokkenen. Beveiligingsbedrijven gebruiken deze beelden om burgers te identificeren, nagenoeg zonder controle.

Een bijkomend gevaar is dat je zelf te veel prijsgeeft. Steeds meer AI-tools gebruiken bijvoorbeeld Retrieval-Augmented Generation (RAG), waarbij je eigen of andere data kunt uploaden voor betere antwoorden. Maar wie garandeert dat deze informatie niet elders wordt opgeslagen of hergebruikt?

Daarnaast ondermijnt AI je informatievrijheid via filterbubbels. Algoritmen tonen vooral inhoud die aansluit bij eerdere voorkeuren, waardoor je blik vernauwt en confirmation bias toeneemt: je vertrouwt vooral informatie die je bestaande overtuiging bevestigt. Gecombineerd met micro-targeting, waarbij je gericht wordt beïnvloed met politieke of commerciële boodschappen, ontstaan risico's op manipulatie.

Geestelijke ontwikkeling

Steeds meer AI-tools nemen cognitieve taken over: ideeën bedenken, teksten samenvatten of wiskundeproblemen oplossen. Dit is handig, maar geeft ook risico's. Als je brein weinig wordt uitgedaagd, komt je mentale ontwikkeling in het gedrang.

Vooral jongeren (digital natives) zijn kwetsbaar. Schoolopdrachten worden sneller aan AI-bots uitbesteed dan zelf uitgewerkt. Daardoor oefenen ze minder op formulering, redenering en foutcorrectie, wat juist belangrijk is voor de intellectuele groei.

Dit daagt ook het onderwijs uit, bijvoorbeeld wat betreft lesmethodes. Mogelijk biedt een aanpak als flip the classroom enig soelaas: leerlingen bereiden thuis (met hulp van AI) de leerstof voor en in de klas worden samen oefeningen gemaakt en besproken.

Bovendien zijn AI-antwoorden vaak vlot geschreven, maar missen ze nuance of tegenstrijdige ideeën. Wie zijn denkproces voortdurend daaraan spiegelt, loopt het risico op vervlakking van mening en expressie.

AI-bots creëren ook onrealistische sociale verwachtingen. Ze zijn vaak opvallend geduldig en meegaand, wat mensen minder sociaal vaardig kan maken. Sommigen raken meer sociaal geïsoleerd of ontwikkelen parasociale relaties met bots als Replika en CharacterAI.

Politiek en economie

AI dreigt ook de politiek-economische verhoudingen grondig te herschikken. Waar staten traditioneel economische groei sturen via beleidsinstrumenten (Keynesiaans model), nemen Big Tech-giganten het steeds meer over. Overheden worden afhankelijker van deze bedrijven, wat machtsasymmetrie versterkt. Er zijn al duidelijke tekenen van deregulatie: regels worden versoepeld om innovatie aan te trekken.

Ook op microniveau is de impact zichtbaar. Ontwikkelingen (zoals agentic AI) kunnen de economie en de productiviteit stimuleren en er ontstaan ook nieuwe functies, zoals prompt engineers, AI-ethici en data-curatoren. Maar helaas gaat het voornamelijk om laagbetaalde ghost workers die AI-modellen helpen trainen. Daarnaast veranderen veel jobs inhoudelijk, zoals in administratie, marketing, financiën en juridische diensten. Andere functies zullen ongetwijfeld verdwijnen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat bijvoorbeeld vertalers, copywriters, klantenservicemedewerkers, boekhoudassistenten en junior programmeurs zich ernstig zorgen maken.

AI zal daarnaast ongetwijfeld ook de internationale machtsverhoudingen beïnvloeden. Geopolitieke spelers als de VS en China dreigen met hun AI-overmacht nog dominanter te worden, ten koste van andere (supra)nationale entiteiten. Is Europa hier een goed voorbeeld van?

Veiligheid

Vooralsnog kwamen vooral risico's aan bod die niet per se bedoeld of gewild zijn, maar er zijn ook partijen die bewust de destructieve kracht van AI inzetten. Zo worden cyberaanvallen steeds geavanceerder. Aanvallers gebruiken zelflerende algoritmen om netwerken te exploiteren. Er bestaan AI-tools die phishingmails opstellen, perfect afgestemd op het slachtofferprofiel.

Ook maatschappelijke structuren staan onder druk. Een AI die (via sociale media) nepnieuws verspreidt over bijvoorbeeld verkiezingen, kan wijdverspreide onrust veroorzaken. Door hun schaal en snelheid kunnen AI-systemen hele informatienetwerken ontregelen, zonder aanwijsbare dader.

Daarnaast loert het gevaar van verkeerde afstemming (misalignment): een AI die geen kwaad wil, maar schade aanricht omdat het doel fout werd geformuleerd. Denk aan een AI die waterverbruik wil beperken en daarom irrigatiesystemen stillegt.

Militaire toepassingen zijn er uiteraard ook. Autonome drones en zelflerende wapensystemen worden volop ontwikkeld. Grote spelers zijn bijvoorbeeld het Amerikaanse Anduril (AI-drones)en Palantir (militaire AI-software). Tekenend is dat een oprichter een ultranationalistisch manifest publiceerde waarin hij stelt dat de VS absoluut de AI-oorlog moet winnen.

Cyborgisering

Misschien wel het grootste gevaar van AI dringt langzaam en ongemerkt ons leven binnen: cyborgisering. Dit is het vervagen van de grens tussen mens en de machine. Denk aan avatars die levensecht reageren, digitale dubbelgangers van echte personen of AI-influencers met miljoenen volgers. Daardoor wordt het steeds moeilijker om te onderscheiden waar de mens stopt en de machine begint.

Nieuwe categorieën digitale wezens duiken op, zoals virtuele klantenadviseurs, AI-therapeuten en synthetische gezelschapsdieren. Een Spaanse vrouw trouwde zelfs met een AI-hologram.

Op termijn ontstaat er een samenleving waarin mensen voortdurend zijn verbonden met AI, via brillen, lenzen, implantaten of herseninterfaces (denk aan Neuralink van Elon Musk: AI-in-the-human). Technieken als de Turingtest of Winograd-challenge volstaan al lang niet meer om mens van machine te onderscheiden. Daardoor komen autonomie en authenticiteit steeds meer onder druk te staan.

Cyborgisering roept fundamentele vragen op. In hoeverre blijven we menselijk? Wellicht is niet iedereen een transhumanist zoals Ray Kurzweil, die reikhalzend uitkijkt naar de singulariteit: het moment waarop AI slimmer wordt dan de mens.

Black Friday staat weer voor de deur en dat betekent dat je overspoeld wordt met aanbiedingen. Maar let goed op voordat je op de bestelknop drukt: uit onderzoek van de Autoriteit Consument & Markt (ACM) blijkt dat veel van deze 'megadeals' in werkelijkheid misleidend zijn. Driekwart van de onderzochte winkels houdt zich niet aan de regels.

De toezichthouder nam 24 grote webshops en fysieke winkels onder de loep. De conclusie is schokkend: maar liefst 18 van de 24 winkels gaan de fout in met hun kortingsacties.

Sjoemelen met de 'van-prijs'

De grootste valkuil voor consumenten zit hem in de zogenoemde 'van-prijs'. Wettelijk is vastgelegd dat de doorgestreepte prijs (waar de korting vanaf gaat) de laagste prijs moet zijn die de winkel in de afgelopen 30 dagen heeft gerekend.

In de praktijk lappen veel winkeliers deze regel aan hun laars. Ze baseren de korting bijvoorbeeld op de (vaak veel hogere) adviesprijs, of een oude prijs van maanden geleden. Hierdoor lijkt het alsof je een enorme korting pakt, terwijl je in werkelijkheid soms nauwelijks goedkoper – of zelfs duurder – uit bent.

Volgens Fleur Severijns van de ACM is dit niet alleen oneerlijk tegenover de consument, maar ook tegenover concurrenten die wél netjes de regels volgen. De toezichthouder heeft de overtredende winkels aangeschreven. Vorig jaar kregen ketens als Leen Bakker en Jysk al boetes van boven de een ton voor dit soort praktijken; dat risico lopen de huidige overtreders nu ook.

Ook Bol, Amazon en Wehkamp genoemd

De ACM maakt de namen van de 18 winkels nog niet bekend, omdat zij nog bezwaar mogen maken. De Consumentenbond deed echter eigen onderzoek en noemt man en paard. Volgens de bond gaan onder andere Amazon, Wehkamp en Bol de mist in:

Waarom trappen we erin?

Winkeliers worden steeds creatiever in het verhullen van de werkelijke prijshistorie. Niels Holtrop, universitair docent Marketing, legt aan de NOS uit dat dit een bewust psychologisch spel is. Omdat aanbiedingen vaak tijdelijk zijn, ontstaat er bij consumenten de angst om de deal te missen (Fear Of Missing Out).

Doordat het voor de ACM onmogelijk is om elke (kleine) webshop te controleren, nemen veel winkeliers de gok. "Prijsconcurrentie is een krachtig wapen; klanten zijn er enorm gevoelig voor," aldus Holtrop.

Wat kun je doen?

Controleer zelf of de prijzen van producten niet stiekem zijn verhoord door gebruik te maken van de prijshistorie. Op vergelijkingssites kun je bijvoorbeeld zien wat het prijsverloop van een bepaald product is geweest gedurende een jaar.

Op Kieskeurig.nl kun je bijvoorbeeld de prijsdalers bekijken, hier vind je producten die de afgelopen periode sterk in prijs zijn gedaald.