Enkele jaren geleden trok Microsoft de stekker uit Windows Movie Maker. Anno 2022 heb je dus een andere tool nodig om video's te bewerken. OpenShot Video Editor is een goed alternatief. Hoe werkt het programma?

Dankzij de smartphone hebben we altijd een goede videocamera op zak en die gebruiken we dan ook veelvuldig. Wil je met al dat videomateriaal iets doen, dan kun je niet om een degelijke videobewerker heen. Voorheen kon iedere Windows-gebruiker gratis Movie Maker downloaden via het pakket Windows Essentials 2012. Dit programma was uitstekend geschikt voor eenvoudige filmmontages. Het programma krijgt echter geen nieuwe functies meer en Microsoft zal veiligheidsproblemen niet meer oplossen. Wie op een laagdrempelige manier video’s wil bewerken, moet daarom op zoek naar een alternatief. Het loont de moeite om OpenShot Video Editor eens uit te proberen. Deze freeware is, in tegenstelling tot geavanceerde videobewerkers, erg simpel in gebruik en er is een Nederlandse vertaling van.

Movie Maker-app

©PXimport

01 Voorbereiding

In tegenstelling tot Windows Movie Maker is OpenShot Video Editor voor meerdere platformen beschikbaar. Op de downloadpagina van OpenShot zijn er namelijk edities voor Linux, macOS en natuurlijk Windows te vinden. In dit artikel besteden we aandacht aan de Windows-editie. De installatie bevat geen bijzonderheden, dus je kunt alle standaardstappen doorlopen. Zodra je het programma voor de eerste keer opent, komt OpenShot Video Editor met een zelfstudiemodus op de proppen. Door de uitleg te lezen en telkens op Volgende te klikken, leer je alvast de basiskenmerken van de freeware kennen. Houd er rekening mee dat de uitleg Engelstalig is. Op wat onvolkomenheden na is de interface van deze videobewerker gelukkig Nederlandstalig.

©PXimport

02 Videobestanden importeren

Net zoals je voorheen bij Windows Movie Maker gewend was, is het zaak om eerst de juiste videobestanden in OpenShot Video Editor te importeren. Je sluit zo nodig je smartphone, tablet, videocamera, sd-kaart, usb-stick of externe schijf met videobestanden op je computer aan. Klik in het menu op Bestand / Bestandenimporteren. Je bladert in de verkenner vervolgens naar de juiste locatie om de videobestanden te tonen. Goed om te weten is dat OpenShot Video Editor ook netwerkmappen herkent, zodat je bijvoorbeeld video’s vanaf een nas rechtstreeks kunt importeren. Selecteer de gewenste video’s en bevestig met Openen. Het programma ondersteunt de meeste gangbare videoformaten, zoals mts, vob, mkv en mov. Houd er rekening mee dat het vaak niet lukt om rechtstreeks videobestanden van een iPhone of iPad te importeren. Sla de mediabestanden dan eerst lokaal op en voeg ze daarna alsnog toe. Naast videobestanden importeer je eventueel ook muziek en afbeeldingen.

©PXimport

03 Tijdlijn

Bij Windows Movie Maker was je gewend om met twee deelvensters te werken, maar in OpenShot Video Editor zijn dat er nu drie, namelijk een tijdlijn, een voorbeeldweergave en een deelvenster met projectbestanden. Tussen deze vensters zie je zes lichtgrijze puntjes. Door hierop met de linkermuisknop te klikken en vervolgens te slepen, bepaal je eigenhandig het formaat van ieder deelvenster. Op die manier laat je alle beschikbare sporen uit de tijdlijn zien. Je voegt eenvoudig videofragmenten aan de tijdlijn toe. Klik in het onderdeel Projectbestanden een videobestand aan en verplaats het fragment met ingedrukte muisknop naar de tijdlijn. Laat de muisknop vervolgens los. Je hebt nu een videobestand aan de filmmontage toegevoegd. Op deze wijze zet je eenvoudig meerdere videoclips achter elkaar en bepaal je zelf de volgorde van de uiteindelijke film. Wil je een videobestand van de tijdlijn verwijderen? Selecteer binnen de tijdlijn het juiste fragment en druk op Delete.

Naast videobestanden voeg je ook audiobestanden aan de tijdlijn toe. Je gebruikt hiervoor een ander spoor. Wordt de tijdlijn te lang waardoor er een deel buiten beeld valt? Je klikt dan boven de tijdlijn aan de rechterkant op het minteken om uit te zoomen. Op die manier heb je meer overzicht over welke fragmenten de voorlopige montage bevat.

©PXimport

04 Videoclips inkorten

Je kunt videoclips op de tijdlijn inkorten, zodat je saaie beelden uit de filmmontage weglaat. Bepaal met de rode schuifregelaar op de tijdlijn het kantelpunt van de video. Wil je het laatste gedeelte wissen? Klik aan de rechterkant van het videofragment op het blauwe verticale lijntje waarbij de cursor verandert in een pictogram met aan weerszijden twee pijltjes. Beweeg de cursor met ingedrukte muisknop naar links totdat je de rode schuifregelaar bereikt. Wil je juist het eerste gedeelte uit de video verwijderen? Dan klik je aan de linkerkant van het fragment op het blauwe lijntje en beweeg je de cursor naar rechts.

©PXimport

Clips splitsen

Er is een alternatieve manier om een videoclip in te korten, namelijk door een fragment te splitsen. Je stelt hiermee een begin- en eindpunt in, zoals je wellicht nog wel weet van Windows Movie Maker. Klik met de rechtermuisknop op een videobestand in het deelvenster Projectbestanden. Kies vervolgens voor de optie Split clip. Je beweegt de schuifregelaar naar het begin van het fragment dat je wilt gebruiken. Bevestig met Begin en zet de schuifregelaar vervolgens op het eindpunt. Nadat je op Einde hebt geklikt, bedenk je voor dit ingekorte videobestand een naam. Klik als laatste op Nieuw.

©PXimport

05 Overgangen

Wanneer je verschillende videoclips aan elkaar rijgt, ontstaan er nogal harde overgangen. Het is mooier om fragmenten vloeiend in elkaar over te laten lopen. In Windows Movie Maker gebruikte je hiervoor het tabblad Animaties, maar gelukkig heeft ook OpenShot Video Editor hiervoor genoeg mogelijkheden in huis. Klik onder het deelvenster Projectbestanden op de optie Overgangen. Het programma bevat allerlei exotische sjablonen van mooie overgangen. Wil je niet te gek doen, dan klik je bovenaan op Veelgebruikt. Klik op een overgang en kies met ingedrukte muisknop de gewenste positie op de tijdlijn. Dat kan ‘bovenop’ bestaande videofragmenten. Bij de meeste sjablonen voeg je de overgang helemaal aan het begin van een videoclip toe. Klik onder het videovoorbeeld op de knop Afspelen om het resultaat te bekijken.

©PXimport

06 Vervagen

Een andere manier om een soepele overgang tussen twee fragmenten te creëren, is door de beelden iets te vervagen. Wanneer een clip eindigt, verdwijnt het beeld langzaam uit de film. Voor het begin van een clip geldt het omgekeerde. Het begin en einde van ieder videofragment is hierdoor minder abrupt, zonder dat er een opvallende overgang zichtbaar is zoals bij reguliere overgangssjablonen het geval is (zie stap 5). In Windows Movie Maker is Vervagen een reguliere overgang, maar in OpenShot Video Editor zit deze functie op een aparte plek. Klik met de rechtermuisknop op een clip en ga naar Faden / Gehele clip. Maak hier een keuze tussen In- en uitfaden (snel) en In- en uitfaden (langzaam).

07 Effecten

Via de optie Effecten kun je de beelden enigszins bewerken, al zijn de mogelijkheden hiervoor ietwat beperkt, vergeleken bij Microsofts vervallen videobewerker. Je gebruikt Helderheid als je de beelden iets te donker vindt. Daarnaast is het effect Kleurverzadiging interessant, omdat je hiermee de kleuren feller kunt maken. Met Vervaging, Chroma key, De-interlace, Alpha Mask/Wipe Transition en Negatief heeft OpenShot Video Editor in totaal zeven effecten in huis.

Je past een effect toe, door het effect bovenop een videoclip van de tijdlijn te positioneren. Er verschijnt op de tijdlijn een pictogram als bewijs dat het effect is toegepast. Gebruik je bijvoorbeeld Helderheid, dan verschijnt er een B (van Brightness). Klik met de rechtermuisknop op dit pictogram en kies voor Eigenschappen. Linksonder verschijnt een venster waarmee je de waarden van het effect eigenhandig aanpast. Dat is overigens niet zo eenvoudig, maar je kunt er wellicht even mee spelen.

©PXimport

Overige alternatieven

©PXimport

08 Kantelen

Zeker met een smartphone komt het nog weleens voor dat je tijdens de video-opname het toestel kantelt. Dat merk je tijdens de montage. Gelukkig kun je de beelden ook in OpenShot Video Editor roteren, zodat ze bruikbaar zijn voor de film. Klik met de rechtermuisknop op een videoclip en ga naar Roteren. Maak hier een keuze tussen 90° roteren (rechts) of 90° roteren (links).

09 Film afwerking

Ben je volledig tevreden met de montage? Hoog tijd om de uiteindelijke film op te slaan. Ga naar Bestand / Video exporteren en bedenk voor het project een toepasselijke naam. Je selecteert via Bladeren de juiste opslaglocatie. Bij Profiel laat je de optie Alle formaten ongewijzigd. Vergeet verder niet om achter Doel het gewenste uitvoerformaat te selecteren, bijvoorbeeld MP4 (h.264) of AVI (mpeg4). Deze keuze hangt sterk af van de bestandscompatibiliteit van het apparaat waarop je de film wilt afspelen. Je kiest bij Videoprofiel de resolutie en de framesnelheid. Zorg ervoor dat deze waarden overeenkomen met de filmeigenschappen van de gebruikte camera. Als laatste stel je de gewenste kwaliteit in, waarna je bevestigt met Video exporteren.

©PXimport

Mobiel bewerken?

Er bestaan ook allerlei apps voor smartphone/tablet waarmee je simpele bewerkingen uitvoert. Je kunt hiermee bijvoorbeeld videoclips inkorten, muziektracks toevoegen, overgangen instellen en filters toepassen. Voor losse videoclips en eenvoudige bewerkingen voldoen de meeste videobewerking-apps prima, maar het is ondoenlijk om hiermee een gelikte film van meerdere videobronnen samen te stellen. Bovendien zijn de bedieningsmogelijkheden op een aanraakscherm beperkt. Voor het echte werk gebruik je daarom nog altijd een videobewerker op een pc met een groot scherm.

TCL staat vooral bekend om zijn betaalbare televisies, maar het Chinese merk brengt ook prijsvriendelijke soundbars op de markt. Zo heeft de recent verschenen Q65H interessante specificaties. Naast een forse soundbar met ondersteuning voor Dolby Atmos is er ook een draadloze subwoofer bijgesloten. Hoe bevalt dit nieuwe audiosysteem in de praktijk?

Anders dan zijn relatief bescheiden prijskaartje van amper 300 euro wellicht doet vermoeden, is de TCL Q65H stijlvol vormgegeven. De soundbar van 1,05 meter heeft een nette afwerking van matzwart kunststof en geborsteld aluminium. De voorkant en beide zijkanten zijn voorzien van speakerstof. Het geheel oogt erg chic.

Dankzij een geringe hoogte van 6,8 centimeter plaats je deze langwerpige speaker moeiteloos voor de meeste televisies. De behuizing zal het beeld niet zo gauw blokkeren. Liever ophangen? Gebruik in dat geval de twee bijgesloten muurbeugels. Het formaat van de subwoofer is met 22 × 36,9 × 27,5 centimeter behoorlijk fors. Reserveer hiervoor een plekje op de vloer.

©Maikel Dijkhuizen

Soundbar aansluiten

Je verbindt de Q65H zowel via HDMI-eARC als via de optische ingang met een televisie. Daarnaast telt de achterzijde nog een tweede HDMI-poort, zodat je bijvoorbeeld een tv-decoder, blu-ray-speler of gameconsole kunt aansluiten. Verder koppel je via usb eventueel een externe schijf of usb-stick met audiobestanden. Voor soundbarbegrippen heeft dit model veel aansluitopties.

Nadat de soundbar en subwoofer zijn aangesloten, koppel je ze draadloos aan elkaar. Dat gaat met behulp van de pairknop erg vlot. Op een klein display achter het speakerdoek verschijnt de term 'Sub connected'. Eenmaal aangesloten kies je op de sobere afstandsbediening de gewenste bron.

Verder loont het de moeite om direct na het aansluiten de TCL Home-app te installeren. Via de microfoon van de smartphone stemt de soundbar zijn geluid af op diverse akoestische eigenschappen van de luisterruimte. Het resultaat is een betere audioweergave. De kalibratie van deze zogeheten AI Sonic-functie duurt enkele minuten. Je gebruikt de app ook om nieuwe software-updates te installeren en equalizerinstellingen te wijzigen.

©Maikel Dijkhuizen

©Maikel Dijkhuizen

Films, series en muziek

TCL vermeldt een totaal piekvermogen van maar liefst 580 watt, waarvan er 150 watt is gereserveerd voor de subwoofer. Deze belofte is niet uit de lucht gegrepen, want de soundbar en basspeaker produceren samen een nogal vol geluid. Bij recente Netflix-streams vliegen de geluidseffecten je om de oren. De fabrikant heeft de actieve audiodrivers in de behuizing naar voren én zijwaarts gericht. Zeker in de beschikbare film- en gamemodus wekt deze opstelling enigszins de illusie van surroundgeluid, al klinkt het gebruik van échte surroundspeakers nog altijd een stuk beter. Desalniettemin is het ruimtelijke geluid een knappe prestatie. Mooi meegenomen is dat de Q65H een Dolby Atmos- en DTS:X-audiospoor kan verwerken.

Tijdens bombastische actiescènes laat de subwoofer zich duidelijk horen. Je kiest met de afstandsbediening tussen drie basniveaus, maar bij de luidste stand kunnen de buren waarschijnlijk meegenieten. Sowieso kan dit audiosysteem erg luid spelen. In combinatie met een ruimtelijk en helder geluid beleef je films en series voortaan intenser. Kun je bepaalde personages moeilijk verstaan, dan druk je gewoon op de Voice-knop van de afstandsbediening. De soundbar versterkt vervolgens menselijke stemmen.

Je kunt de soundbar ook gebruiken om muziek te luisteren. Via de ingebakken bluetooth5.3-module koppel je rechtstreeks een smartphone of tablet. Stream vervolgens een afspeellijst van Spotify, Apple Music of een andere muziekdienst. Hoewel de liedjes best redelijk klinken, haalt de geluidskwaliteit het niet bij een versterker of receiver met losse speakers. Logisch, want de audiodrivers zitten in de langwerpige luidspreker te dicht op elkaar om een duidelijk stereobeeld te realiseren. Voor een achtergrondmuziekje voldoet het prima.

©Maikel Dijkhuizen

TCL Q65H kopen?

In een kleine tot middelgrote woonkamer komt de TCL Q65H goed uit de verf. Dankzij meerdere zorgvuldig gepositioneerde audiodrivers, een krachtige subwoofer en een riant piekvermogen creëer je met dit audiosysteem en volwaardige thuisbioscoop dat luid kan spelen. Heb je geen ruimte of budget om een home-cinemaset met losse luidsprekers op te tuigen, dan is deze vriendelijk geprijsde soundbar/subwoofer-combinatie een uitstekend alternatief.

AI is inmiddels doorgedrongen tot in bijna elk digitaal domein. Van vertaaltools en chatbots tot beeldmakers en medische toepassingen. Veel gebruikers vinden AI handig, efficiënt en zelfs creatief. Toch brengt deze evolutie ook minder zichtbare risico's met zich mee, op persoonlijk, maatschappelijk en ecologisch vlak.

AI is inmiddels doorgedrongen tot in bijna elk digitaal domein. Van vertaaltools en chatbots tot beeldmakers en medische toepassingen. Veel gebruikers vinden AI handig, efficiënt en zelfs creatief. Toch brengt deze evolutie ook minder zichtbare risico's met zich mee, op persoonlijk, maatschappelijk en ecologisch vlak.

In dit artikel bekijken we verschillende AI-risicozones. Wat is bijvoorbeeld de milieu-impact van AI? Hoe betrouwbaar zijn de antwoorden van chatbots? Wat als synthetische media (alles wat met AI wordt gemaakt) niet meer van echt te onderscheiden zijn? En hoe beïnvloeden AI-systemen onze economie, privacy en ons denkvermogen? De grens tussen mens en machine vervaagt.

Dit artikel is bedoeld voor wie voorbij de hype wil kijken en wil begrijpen wat er op het spel staat. Elk onderdeel behandelt een specifiek risico, met voorbeelden en toepassingen. Zo krijg je een goed beeld van de schaduwkanten van AI. Niet om de technologie af te wijzen, maar om er bewuster en verantwoordelijker mee om te gaan.

Ecologische voetafdruk

Hoewel AI vaak als iets immaterieels en 'in de cloud' wordt voorgesteld, is de milieu-impact allesbehalve onzichtbaar. De menselijke hersenen verbruiken continu ongeveer 20 watt, vergelijkbaar met een gloeilampje. Daarmee worden 86 miljard neuronen en duizenden synapsen per neuron gevoed.

Grote taalmodellen als GPT of Gemini vragen daarentegen enorm veel rekenkracht. De trainingsfase kan duizenden MWh vereisen en miljoenen liters water voor koeling, afhankelijk van het datacenter en de gebruikte hardware. Ook het gebruik (inferentie) is belastend: elke prompt/antwoord-interactie bij modellen uit deze klasse vraagt energie en koeling aan de serverzijde.

AI heeft dus een stevige ecologische voetafdruk. Tegelijk worden oplossingen ontwikkeld, zoals restwarmtehergebruik, luchtkoeling in plaats van waterkoeling, meer hernieuwbare energie en efficiëntere modellen. Denk aan compacte taalmodellen, zoals TinyML, quantisatietechnieken (kleinere getallen en minder geheugen) en lokaal draaiende AI's (edge AI).

©(c) Wikipedia, CC BY-SA

Hallucinaties

AI-chatbots doen de gebruiker graag een plezier. Daarbij zijn ze opvallend overtuigend, ook wanneer ze onzin produceren, oftewel wanneer ze hallucineren.

Hallucinaties kunnen ernstige gevolgen hebben, bijvoorbeeld wanneer juristen verwijzen naar niet-bestaande wetsartikelen of wanneer medische informatie klakkeloos wordt overgenomen. Controleer gevoelige informatie daarom altijd via meerdere bronnen. Doe dit zeker bij gevoelige of complexe thema's. Weet ook dat AI-modellen zich vaak verontschuldigen als je teruggeeft dat er een fout is gemaakt. Vervolgens herhalen ze zich doodleuk.

Hallucinaties zijn hardnekkiger bij fenomenen als data- en conceptdrift. Bij het eerste herkent het model je eigen input minder goed doordat de vorm afwijkt van de trainingsinput. Bij het tweede is de inputvorm hetzelfde gebleven, maar is de betekenis inmiddels veranderd. Meer weten over datadrift en conceptdrift.

Verder kan het model te veel details uit trainingsdata opnemen en zo irrelevante informatie meenemen (overfitting). Of omgekeerd: onvoldoende zinvolle data gebruiken (underfitting). Ook deze fenomenen kunnen het hallucineren versterken.

Bias en manipulatie

AI-modellen krijgen enorme datahoeveelheden van het internet als input. Deze zijn zelden neutraal, waardoor vooroordelen of een westers wereldbeeld in het leerproces sluipen. Dat zorgt voor vertekening of bias (vooringenomenheid). AI-modellen kunnen bijvoorbeeld vrouwen aan zorgberoepen linken en mannen aan leidinggevende functies, of etnische groepen benadelen bij risicobeoordelingen.

Bias is niet alleen maatschappelijk, maar ook technisch. Een model leert niet alleen wat er ín de data staat, maar ook hoe die data zijn verdeeld. Als een bepaalde bron oververtegenwoordigd is, of als een schrijfstijl vaker voorkomt, dan krijgt dat automatisch meer gewicht. De architectuur en trainingsmethode versterken die patronen. Daardoor kunnen antwoorden die objectief lijken toch subtiel een voorkeur bevatten.

Interessant is ook dat onderzoekers political compass-testvragen voorlegden aan grote AI-taalmodellen (LLM's). De conclusie: zowat alle LLM's situeren zich in het links-economische, sociaal-libertaire kwadrant. Besef dat ook deze testvragen een vooroordeel (kunnen) bevatten, wat aantoont hoe moeilijk het is bias correct te beoordelen.

Nog problematischer wordt het bij manipulatie, wanneer deze bias opzettelijk in het model zit. Denk aan AI-toepassingen in advertenties die inspelen op angsten of overtuigingen. Algoritmische sturing kan bovendien gemakkelijk tot gelijkgezinde groepen (echo chambers) en polarisering leiden.

Omdat AI-modellen zo complex zijn, is vaak onduidelijk hoe de output tot stand komt (de black box). Dit vergroot de transparantiebehoefte en verklaart waarom veel wetenschappers pleiten voor explainable AI, of LLM's en AI-algoritmen opensource willen maken.

Synthetische media

De term synthetische media verwijst naar beelden, audio of tekst die volledig of deels AI-gegenereerd zijn. Denk aan deepfakes, nagebootste stemmen of automatisch gegenereerde nieuwsartikelen. Zulke toepassingen lijken creatief en handig, je maakt bijvoorbeeld een marketingvideo zonder camera of acteurs, maar de keerzijde is zorgwekkend.

Deepfakes kunnen personen dingen laten zeggen die zo zijn uitgesproken. Andersom kunnen echte beelden als deepfake worden afgedaan, ook wel 'the liar's dividend' genoemd. Deepnudes (gefingeerde naaktbeelden) kunnen dan weer gebruikt worden voor wraakporno.

Deze technologieën maken ook nepnieuws: desinformatie waarbij feiten doelbewust worden verdraaid. Dit tast het vertrouwen in communicatie en bewijsvoering aan en doet steeds meer mensen geloven in de maakbaarheid van de realiteit. Wat echt is, hangt vooral af van hoe je deze zelf vormgeeft. Feit en fictie raken verstrengeld, waardoor we belanden bij concepten als alternate truth en postrealiteit. Daarin wegen perceptie, gevoel en overtuiging zwaarder dan feiten. Synthetische media vragen daarom niet alleen om kritische blik, maar mogelijk ook om watermerken en regulering.

Zelfbevlekking

AI-modellen gebruiken vrijwel alle beschikbare internetbronnen als trainingsmateriaal. Omdat generatieve AI zelf steeds meer online content produceert, gebruiken modellen ook hun eigen output opnieuw. Zo ontstaat een zichzelf versterkende kringloop waarbij AI zich voedt met AI-gegenereerde inhoud. Deze vorm van zelfbevlekking verhoogt het risico op kwaliteitsverlies in digitale content, ook wel slop of enshittification genoemd.

AI genereert output namelijk op basis van patronen, niet vanuit betekenis of intentie. Als deze patronen ook nog eens uit andere AI-bronnen komen, ontstaat een neerwaartse spiraal met nauwelijks nuancering en steeds herhaalde ideeën. Hierdoor verhoogt ook het risico op hallucinaties en bias en de mens raakt out-of-the-loop. Op termijn dreigt model collapse: AI-modellen worden minder intelligent naarmate ze vaker op eigen output trainen.

Sommigen spreken van een zombie-internet. Zo blijkt inmiddels al zeker vijf procent van de nieuwe Engelstalige Wikipedia-inhoud AI-gegenereerd te zijn. Bovendien nemen mensen typische AI-taal, met herkenbare woordkeuzes, steeds vaker over. Om deze dynamiek te doorbreken, moeten menselijke input en creativiteit centraal blijven staan in het AI-trainingsproces.

Auteursrecht

AI roept fundamentele vragen op rond auteursrecht. Modellen worden getraind op grote hoeveelheden tekst, beeld en audio zonder dat makers altijd toestemming hebben gegeven. Dit leidt tot discussies over schending van auteursrecht.

Er lopen inmiddels meerdere rechtszaken tegen AI-bedrijven. Het gaat onder meer om claims rond ongeoorloofd gebruik van beschermde werken voor training en ongewenste herhaling van fragmenten in AI-output. Bedrijven worden daardoor steeds bewuster van licenties, databescherming en toestemmingseisen.

De VS en Europa hanteren verschillende juridische kaders. In de VS wordt soms gesproken van 'fair use' bij transformatief gebruik, terwijl Europa zich baseert op strengere richtlijnen en opt-out-mechanismen via het TDM-AI-protocol.

AI-output roept ook andere auteursrechtelijke vragen op. Wie is bijvoorbeeld de auteur van een AI-tekening? Is dat de modelontwikkelaar, de gebruiker of niemand? AI kan ook onbedoeld tekst- of beeldfragmenten uit het trainingsmateriaal overnemen, met mogelijk plagiaat. Er bestaat dus een juridische grijze zone en er is behoefte aan duidelijke regelgeving, aangepast aan de AI-evoluties.

Privacy

AI kan verder een bedreiging voor onze privacy vormen. In China zie je dit scherp: gezichtsherkenning en camera's ondersteunen er een sociaal kredietsysteem. Burgers worden continu gevolgd. Wie een overtreding begaat, riskeert sancties.

Ook in het Westen ontstaan zorgwekkende trends. Het Amerikaanse bedrijf Clearview AI bijvoorbeeld bouwt een databank met miljarden gezichten, geplukt uit sociale media en websites, zonder toestemming van de betrokkenen. Beveiligingsbedrijven gebruiken deze beelden om burgers te identificeren, nagenoeg zonder controle.

Een bijkomend gevaar is dat je zelf te veel prijsgeeft. Steeds meer AI-tools gebruiken bijvoorbeeld Retrieval-Augmented Generation (RAG), waarbij je eigen of andere data kunt uploaden voor betere antwoorden. Maar wie garandeert dat deze informatie niet elders wordt opgeslagen of hergebruikt?

Daarnaast ondermijnt AI je informatievrijheid via filterbubbels. Algoritmen tonen vooral inhoud die aansluit bij eerdere voorkeuren, waardoor je blik vernauwt en confirmation bias toeneemt: je vertrouwt vooral informatie die je bestaande overtuiging bevestigt. Gecombineerd met micro-targeting, waarbij je gericht wordt beïnvloed met politieke of commerciële boodschappen, ontstaan risico's op manipulatie.

Geestelijke ontwikkeling

Steeds meer AI-tools nemen cognitieve taken over: ideeën bedenken, teksten samenvatten of wiskundeproblemen oplossen. Dit is handig, maar geeft ook risico's. Als je brein weinig wordt uitgedaagd, komt je mentale ontwikkeling in het gedrang.

Vooral jongeren (digital natives) zijn kwetsbaar. Schoolopdrachten worden sneller aan AI-bots uitbesteed dan zelf uitgewerkt. Daardoor oefenen ze minder op formulering, redenering en foutcorrectie, wat juist belangrijk is voor de intellectuele groei.

Dit daagt ook het onderwijs uit, bijvoorbeeld wat betreft lesmethodes. Mogelijk biedt een aanpak als flip the classroom enig soelaas: leerlingen bereiden thuis (met hulp van AI) de leerstof voor en in de klas worden samen oefeningen gemaakt en besproken.

Bovendien zijn AI-antwoorden vaak vlot geschreven, maar missen ze nuance of tegenstrijdige ideeën. Wie zijn denkproces voortdurend daaraan spiegelt, loopt het risico op vervlakking van mening en expressie.

AI-bots creëren ook onrealistische sociale verwachtingen. Ze zijn vaak opvallend geduldig en meegaand, wat mensen minder sociaal vaardig kan maken. Sommigen raken meer sociaal geïsoleerd of ontwikkelen parasociale relaties met bots als Replika en CharacterAI.

Politiek en economie

AI dreigt ook de politiek-economische verhoudingen grondig te herschikken. Waar staten traditioneel economische groei sturen via beleidsinstrumenten (Keynesiaans model), nemen Big Tech-giganten het steeds meer over. Overheden worden afhankelijker van deze bedrijven, wat machtsasymmetrie versterkt. Er zijn al duidelijke tekenen van deregulatie: regels worden versoepeld om innovatie aan te trekken.

Ook op microniveau is de impact zichtbaar. Ontwikkelingen (zoals agentic AI) kunnen de economie en de productiviteit stimuleren en er ontstaan ook nieuwe functies, zoals prompt engineers, AI-ethici en data-curatoren. Maar helaas gaat het voornamelijk om laagbetaalde ghost workers die AI-modellen helpen trainen. Daarnaast veranderen veel jobs inhoudelijk, zoals in administratie, marketing, financiën en juridische diensten. Andere functies zullen ongetwijfeld verdwijnen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat bijvoorbeeld vertalers, copywriters, klantenservicemedewerkers, boekhoudassistenten en junior programmeurs zich ernstig zorgen maken.

AI zal daarnaast ongetwijfeld ook de internationale machtsverhoudingen beïnvloeden. Geopolitieke spelers als de VS en China dreigen met hun AI-overmacht nog dominanter te worden, ten koste van andere (supra)nationale entiteiten. Is Europa hier een goed voorbeeld van?

Veiligheid

Vooralsnog kwamen vooral risico's aan bod die niet per se bedoeld of gewild zijn, maar er zijn ook partijen die bewust de destructieve kracht van AI inzetten. Zo worden cyberaanvallen steeds geavanceerder. Aanvallers gebruiken zelflerende algoritmen om netwerken te exploiteren. Er bestaan AI-tools die phishingmails opstellen, perfect afgestemd op het slachtofferprofiel.

Ook maatschappelijke structuren staan onder druk. Een AI die (via sociale media) nepnieuws verspreidt over bijvoorbeeld verkiezingen, kan wijdverspreide onrust veroorzaken. Door hun schaal en snelheid kunnen AI-systemen hele informatienetwerken ontregelen, zonder aanwijsbare dader.

Daarnaast loert het gevaar van verkeerde afstemming (misalignment): een AI die geen kwaad wil, maar schade aanricht omdat het doel fout werd geformuleerd. Denk aan een AI die waterverbruik wil beperken en daarom irrigatiesystemen stillegt.

Militaire toepassingen zijn er uiteraard ook. Autonome drones en zelflerende wapensystemen worden volop ontwikkeld. Grote spelers zijn bijvoorbeeld het Amerikaanse Anduril (AI-drones)en Palantir (militaire AI-software). Tekenend is dat een oprichter een ultranationalistisch manifest publiceerde waarin hij stelt dat de VS absoluut de AI-oorlog moet winnen.

Cyborgisering

Misschien wel het grootste gevaar van AI dringt langzaam en ongemerkt ons leven binnen: cyborgisering. Dit is het vervagen van de grens tussen mens en de machine. Denk aan avatars die levensecht reageren, digitale dubbelgangers van echte personen of AI-influencers met miljoenen volgers. Daardoor wordt het steeds moeilijker om te onderscheiden waar de mens stopt en de machine begint.

Nieuwe categorieën digitale wezens duiken op, zoals virtuele klantenadviseurs, AI-therapeuten en synthetische gezelschapsdieren. Een Spaanse vrouw trouwde zelfs met een AI-hologram.

Op termijn ontstaat er een samenleving waarin mensen voortdurend zijn verbonden met AI, via brillen, lenzen, implantaten of herseninterfaces (denk aan Neuralink van Elon Musk: AI-in-the-human). Technieken als de Turingtest of Winograd-challenge volstaan al lang niet meer om mens van machine te onderscheiden. Daardoor komen autonomie en authenticiteit steeds meer onder druk te staan.

Cyborgisering roept fundamentele vragen op. In hoeverre blijven we menselijk? Wellicht is niet iedereen een transhumanist zoals Ray Kurzweil, die reikhalzend uitkijkt naar de singulariteit: het moment waarop AI slimmer wordt dan de mens.