ACHTERGROND - Je hebt waarschijnlijk wel een laptop, pc, tablet of smartphone. Als we zouden vragen wat er in deze apparaten zit, dan noem je wellicht onderdelen op als een harde schijf, processor of flashgeheugen. Slechts weinig mensen zouden gevaarlijke elementen als arseen, lood of kwik noemen.

We gaan in dit artikel in op een minder leuke kant van technologie, maar we proberen je met dit verhaal absoluut niet bang te maken. We houden van onze tech-speeltjes en uiteraard willen het liefst de lichtste en snelste notebook, de coolste smartphone, de grootste HD-televisie en het zuiverste audiosysteem.

Maar hoe mooi al deze spullen ook zijn, we kunnen niet ontkennen dat er ook een minder leuke kant aan zit. Onze elektronica bestaat uit duizenden elementen en andere grondstoffen. Vrijwel altijd zitten de genoemde gevaarlijke stoffen ingesloten in het apparaat, al komen ze meestal tijdens normaal gebruik niet vrij. Voor onszelf zijn deze gevaarlijke stoffen dan ook meestal niet zo schadelijk, maar voor- en nadat we een apparaat bezitten is dat anders.

We gaan er bij de aanschaf van een apparaat vanuit dat de enige prijs die we betalen het prijskaartje in de winkel is. Onze gadgets zitten echter vol met stoffen die het grondwater en de lucht vervuilen op de plekken waar ze gewonnen, verwerkt en afgedankt worden.

Meestal zijn de slachtoffers productiemedewerkers die de apparatuur die we hier gebruiken vervaardigen. Sommige van de gebruikte giftige stoffen komen uiteindelijk wel degelijk bij ons, de consument, terecht. Soms lekken giftige stoffen tijdens normaal gebruik uit een apparaat of wanneer het beschadigd raakt. Een gebroken beeldscherm of HD-televisie kan je bijvoorbeeld blootstellen aan kwik. En als we het breder bekijken, komt uiteindelijk iedere vervuilde rivier waar ook ter wereld uit in zee en raken de oceanen waar we allemaal afhankelijk van zijn steeds verder vervuild.

©PXimport

De Europese Unie weert of reguleert middels strenge regels de meeste van de genoemde schadelijke stoffen en beperkingen hier kunnen er voor zorgen dat bepaalde giftige stoffen wereldwijd niet of significant minder gebruikt worden. Bedrijven willen liever geen aparte productielijnen voor bijvoorbeeld de Europese Unie opzetten.

Barbara Kyle van de Electronics Takeback Coalition, een Amerikaanse organisatie die zich inzet voor groene productie en duurzame recycling, vindt dit echter niet heel goed nieuws. "Ze zijn gestopt met bepaalde chemicaliën, maar wat we niet weten, is wat ze in plaats daarvan gebruiken. De vervangers hoeven niet per se beter te zijn."

Wat kan je doen?

Wat kan je zelf doen, naast absurde maatregelen als het verkopen van je auto, het zelf verbouwen van gewassen en geen elektriciteit meer gebruiken? Ten eerste kan je met meer dan alleen financiën rekening houden als je een nieuwe gadget aanschaft. Vraag jezelf af of je een aanschaf kunt uitstellen. Als je iedere drie jaar een nieuwe smartphone aanschaft in plaats van iedere twee jaar, dan verminder je de impact met een derde.

Als tweede kan je het standpunt van de fabrikant ten opzichte van het milieu proberen te achterhalen. Als derde kan je bewust afstand doen van je kapotte of voor je achterhaalde elektronica. Kapotte elektronica gooi je uiteraard niet in de vuilnisbak, maar lever je voor recycling in bij het verkooppunt van je nieuwe aanschaf of bij de milieustraat. Soms is een milieustraat gecombineerd met een kringloopwinkel en wordt bruikbare elektronica verkocht. Je kunt ook overwegen werkende apparatuur zelf te verkopen of weg te geven.

Tot slot is het handig om geïnformeerd te zijn: wat zijn de gevaarlijke stoffen die gebruikt worden in je elektronische spulletjes? Wij hebben alvast negen van de meest zorgwekkende stoffen - zowel elementen als samenstellingen of verbindingen - op een rij gezet die in gadgets gebruikt worden.

©PXimport

Je computer, smartphone, televisie en andere elektronica bevatten hoogstwaarschijnlijk: arseen, beryllium, cadmium, lood, kwik, weekmakers, polyvinylchloride, brandvertragers en zeldzame aardmineralen.

We kunnen onze tech en daarmee onszelf al veiliger maken door ons bewust te zijn van de impact die onze gadgets hebben. Repareer gadgets indien mogelijk in plaats van ze te vervangen, verkoop ze of doneer achterhaalde spullen. Koop producten met minder verpakkingsmateriaal, koop geen goedkope producten met een korte levensduur en dank apparatuur op de juiste manier af.

Als we in staat zijn een smartphone te maken die altijd met internet verbonden is, dan zouden we toch ook zo slim moeten zijn om te voorkomen dat een telefoon op een vuilnisbelt beland als het volgende nieuwe speeltje verschijnt.

Zeldzame aardmineralen

Tenzij je het periodiek systeem voor de lol bestudeert, heb je waarschijnlijk nooit gehoord van europium, promethium, thulium of yttrium. Deze vier elementen behoren tot de zeldzame aardmineralen, ook wel zeldzame aardmetalen of gewoon zeldzame aarden genoemd.

Zoals hun naam impliceert is er lastig aan te komen, maar ze zijn wel noodzakelijk. Ze zijn onder andere terug te vinden in smartphones, magneten en HD-televisies. Ze vormen ook belangrijke ingrediënten in veel 'groene' technologie waaronder windmolens, elektrische auto's en spaarlampen.

Het delven en zuiveren van zeldzame aarden is echter alles behalve een groen proces. Het centrum van de wereldwijde delving is de stad Baotou in Binnen-Mongolië in China. De Britse publicatie Guardian Weekly zegt er het volgende over: "De vervuilde wateren van de residubekken bevatten allerlei giftige chemicaliën, maar ook radioactieve elementen zoals thorium, die, als ze worden ingeslikt kanker van de alvleesklier en longen, en leukemie veroorzaken."

Sommige bedrijven zijn op zoek naar groenere manieren voor de delving en verwerking van zeldzame aardmineralen. Hoe succesvol dergelijke inspanningen zijn blijft echter nog een open vraag.

©PXimport

Het delven van zeldzame aardmineralen om smartphones te maken kan een significante bron van milieuvervuiling zijn.

Gebromeerde vlamvertrager

Toen ze net verschenen leken chemische vlamvertragers een erg goed idee. Per slot van rekening wil je niet dat je gadgets in vlammen uitbarsten als er iets mis gaat. Maar je wilt waarschijnlijk ook niet dat je toekomstige kinderen met aangeboren afwijkingen ter wereld komen. In een ideale wereld zou het geen keuze moeten zijn tussen het een of het ander.

Gebromeerde vlamvertragers (BFR) bestaan uit verschillende chemicaliën die toegevoegd worden aan gadgets (en andere producten zoals meubels) om de kans te verminderen dat ze in brand vliegen. Veel brandvertragers waaronder polygebromeerde difenylethers (PBDE) zijn persistent en worden niet biologisch afgebroken. Zodra ze in het lichaam zitten, blijven ze ook daar.

Voor de mensen die producten vervaardigen en ontmantelen vormen ze het grootste gevaar. Het is echter ook mogelijk voor consumenten om blootgesteld te worden aan vlamvertragers, maar ironisch genoeg vooral bij brand. Je telefoon zou vlamvertragers kunnen bevatten, maar het is meer waarschijnlijk dat ze in je televisie of monitor zitten. Of in je bankstel en kinderkleding.

Veel bedrijven zijn op zoek naar alternatieven voor gebromeerde vlamvertrager en ze zijn in toenemende mate verboden. Maar of deze alternatieve vlamvertragers echt een verbetering zijn, moet toekomstig onderzoek uitwijzen.

Levenscyclus producten: de drie grootste gevaren

1 Delving

Mijnbouw vernietigt land(bouwgrond) en vervuilt vaak de lucht en het water rondom de mijn. Het delven van sommige mineralen is onmogelijk of te duur zonder het gebruik van processen die zelf al voor ernstige milieuschade zorgen.

2 Fabricage

Je hoeft de grondstoffen waaruit je apparatuur bestaat niet aan te raken. Iemand anders moet dat helaas wel en vaak wordt er gewerkt onder hoge temperaturen waarbij schadelijke stoffen eenvoudig in de lucht vervliegen. Fabrieksarbeiders leiden bovengemiddeld aan kanker en andere dodelijke ziekten.

3 Afgedankt

Je weet waarschijnlijk wel dat je oude mobieltje niet in de vuilnisbak hoort. In plaats daarvan lever je hem netjes in bij de verkoper van je nieuwe toestel of breng je hem zelf naar de milieustraat. Maar wat betekent recyclen eigenlijk? Nog te vaak betekent het dat de telefoon naar een ontwikkelingsland als Ghana wordt verscheept waar de telefoon vervolgens uit elkaar wordt gepeuterd en waardevolle grondstoffen opnieuw worden gebruikt. De rest, die vaak nog giftige zaken bevat, verdwijnt alsnog onbeschermd op een vuilnisbelt.

Polyvinylchloride (pvc)

Polyvinylchloride, doorgaans afgekort tot pvc, is een veelvoorkomend plastic dat voor allerlei dingen gebruikt wordt. De mantels van kabels zijn bijvoorbeeld van pvc gemaakt. Maar ook pijpen (pvc-buizen), langspeelplaten en sommige kleding zijn van pvc gemaakt.

Pvc is goedkoop, duurzaam en alomtegenwoordig. Maar het is volgens Casey Harrell van Greenpeace ook "de ergste van alle kunststoffen". Pvc's worden in verband gebracht met hormonale onbalans, voortplantingsproblemen en diverse vormen van kanker. Pvc's kunnen volgens Harell niet op een goede manier gerecycled worden. Hierdoor belandt oud materiaal doorgaans op een vuilnisbelt of, erger, wordt het verbrand om bijvoorbeeld het ingesloten koper te ontginnen. Als pvc verbrand wordt, kan het een schadelijke dioxine creëren.

Op vuilnisbelten lekken de chemicaliën weg en wordt grondwater besmet. Het goede nieuws is dat veel technologiebedrijven zoals Apple inmiddels gestopt zijn met het gebruik van pvc in bijvoorbeeld kabelmantels.

©PXimport

Pvc is alomtegenwoordig en veel kabels die je gebruikt hebben een mantel bestaande uit pvc en weekmakers.

Weekmakers (ftalaten)

Van zichzelf is pvc nogal stijf en daarom gaan weekmakers hand in hand met pvc. Ftalaten worden gebruikt als weekmaker en maakt pvc zacht en soepel zonder dat het in sterkte inboet. Zonder weekmakers zou een kabel met een pvc-mantel niet eenvoudig buigzaam zijn.

Weekmakers komen niet alleen voor in kabels of elektronica, maar ook in producten zoals tafelkleden, douchegordijnen en speelgoed. In de Europese Unie zijn ftalaten tegenwoordig verboden om nog in speelgoed te gebruiken, maar dat wil natuurlijk niet zeggen dat speelgoed met ftalaten niet in omloop is.

Weekmakers worden ervan verdacht om schadelijke effecten op de gezondheid te hebben. Zo zouden ze de hormoonhuishouding verstoren en worden ze gelinkt aan geboorteafwijkingen, astma en misschien borstkanker. De ftalaten bedreigen niet alleen mensen ver weg. Ze kunnen hier uit producten lekken en in het lichaam komen. Gelukkig worden door het steeds minder toepassen van pvc ook de weekmakers steeds minder gebruikt.

Beryllium

Het klinkt als een superheld: sterker dan staal, lichter dan aluminium en een heel goede geleider van elektriciteit. Voeg wat beryllium toe aan koper en je hebt een legering die zes keer zo sterk is als normaal koper. Deze sterkte maakt de legering bijzonder geschikt voor onderdelen als veren, verbindingen en printplaten.

Voor de mensen die beryllium moeten verwerken (een moeilijk te verkrijgen aardalkalimetaal) is het meer kryptoniet (een fictief mineraal dat giftig is voor Superman) dan een supermetaal. Tijdens het verwerken van beryllium kan stof ontstaan dat door arbeiders wordt ingeademd. Het stof kan ook meegenomen worden op kleding of schoenen en zo bijvoorbeeld de familie van de arbeiders besmetten.

Volgens een Greenpeace-onderzoeksrapport, 'Toxix Tech - Chemicals in Electronics', is beryllium zowel acuut als chronisch giftig voor de mens en beïnvloedt het voornamelijk de longen. Mensen die blootgesteld worden aan beryllium kunnen leiden aan Berylliose, een ontsteking van het longweefsel door inhalatie van stof of dampen met beryllium. Symptomen omvatten kortademigheid, pijn in de borst, gewichtsverlies en koorts. Er is geen genezing voor Berylliose. Beryllium wordt ook in verband gebracht met kanker.

©PXimport

Beryllium is een giftig en kankerverwekkend element dat onder andere gebruikt wordt voor het vervaardigen van printplaten.

Lood

Dit veelvoorkomende element maakt mensen al ziek sinds het Romeinse Rijk. Vandaag de dag wordt lood (steeds minder vaak) gebruikt in een legering met tin en soms zilver voor soldeerverbindingen. Je hebt daarom zeker elektronica in huis waarvan de printplaten lood bevatten. Verder is de (inmiddels vrijwel niet meer verkrijgbare) beeldbuis vervaardigd uit loodhoudend kwartsglas.

Als mensen lood binnenkrijgen, dan kan dat onherstelbare schade toebrengen aan onder andere het zenuwstelsel, de nieren en voortplantingsorganen. Voor kinderen die nog in ontwikkeling zijn, is lood nog schadelijker.

Niet alleen apparatuur bevat het gevaarlijke lood. Een paar decennia geleden kwam lood nog veel voor in verf en speelgoed en sommige van deze producten zijn uiteraard nog in gebruik. Het goede nieuws is dat lood steeds minder vaak voorkomt in nieuwe producten. De Europese Unie heeft beperkingen op het gebruik van lood.

Kwik

Omdat de spaarlamp de consumptie van elektriciteit significant vermindert ten opzichte van een gloeilamp is de energiezuinige lamp het toonbeeld van groene technologie geworden. Helaas bevat de spaarlamp in tegenstelling tot de gloeilamp kwik dat gevaarlijk wordt als de lamp breekt.

Mocht een spaarlamp breken, dan moet je de ruimte onmiddellijk verlaten en goed laten luchten. Een wat oudere lcd-monitor of HD-televisie gebruikt als achtergrondverlichting een aan de spaarlamp verwante CCFL-verlichting die eveneens kwik bevat. Als je teveel kwik binnenkrijgt, dan kan dat het zenuwstelsel, de verteringsorganen en de nieren beschadigen. Je hebt vast ook wel eens gehoord dat mensen kwikvergiftiging hebben opgelopen door het eten van vis en dat geeft aan dat kwik een reel gevaar vormt.

Kwik is niet schadelijk zolang het is ingesloten in een spaarlamp, tl-buis of de achtergrondverlichting van een monitor. Als een lamp of monitor kapot valt, dan komt het kwik uiteraard wel vrij en vervuilt het de bodem, het grondwater en komt het uiteindelijk in de voedselketen terecht.

Uiteraard is niet al het vervuilende kwik in het milieu afkomstig van lichtbronnen. Kwik wordt ook voor medische doeleinden gebruikt, en voor het vervaardigen van industriële chemicaliën. In het verleden werd het ook gebruikt in thermometers en cosmetica. Gelukkig maken tegenwoordig steeds meer lcd-schermen en HD-televisies gebruik van leds als achtergrondverlichting.

©PXimport

De achtergrondverlichting van lcd-schermen kan kwik bevatten.

Arseen

Waarschijnlijk associeer je het woord arseen met vergif, wellicht in de context van een oud moordmysterie. Zelfs wanneer arseen wordt ingenomen in hoeveelheden die niet direct fataal zijn, kan arseen een hoop schade aanrichten.

Als arseen zich ophoopt in het lichaam kan het gif het immuunsysteem verzwakken en de nieren beschadigen. Ook wordt de metalloïde in verband gebracht met long-, huid- en blaaskanker.

Tot een paar jaar geleden was arseen een belangrijk ingrediënt tijdens de fabricage van printplaten. Fabrikanten voegden een klein beetje van het element toe aan het silicium waardoor elektriciteit beter geleid wordt. Dit is niet gevaarlijk voor jou als eindgebruiker, maar wel een reëel gevaar voor mensen die printplaten produceren of verwerken tijdens het recyclen.

Arseen is gelukkig grotendeels uit gefaseerd in de productie van elektronica. Jouw oudere apparaten kunnen het nog wel steeds bevatten, dus wees bewust hoe je oude apparatuur recyclet of afdankt.

Cadmium

Misschien heb je thuis nog oplaadbare nikkel-cadmium-batterijen liggen. Omdat cadmium giftig is, moet je de batterijen behandelen als klein chemisch afval als ze versleten zijn.

Cadmium is resistent tegen corrosie en een goede geleider van elektriciteit. Cadmium wordt ook gebruikt in een type zonnepanelen dat goedkoper te produceren is dan op silicium gebaseerde panelen. Fabrikanten gebruiken het element in elektrodepositie en in contacten, schakelaars en draadisolatie.

Op een lekkende batterij na zal cadmium jou waarschijnlijk geen schade toebrengen. Maar voor mensen die producten met cadmium vervaardigen of ontmantelen vormt cadmium wel een significant risico. Het meeste gevaar komt van inademen, maar cadmium kan ook worden ingeslikt of opgenomen door de huid. Het element kan een rol spelen bij longkanker en kan de lever en nieren beschadigen. De Europese Unie reguleert cadmium en het gebruik neemt af.

©PXimport

Oude nikkel-cadmium-batterijen zijn gevaarlijk tenzij je ze op de juiste manier afdankt.

Digitale dreigingen worden steeds slimmer en moeilijker te herkennen. Een virusscanner of firewall alleen houdt ze niet meer tegen. Onze digitale voetafdruk groeit immers met elk nieuw apparaat, account of slimme toepassing in huis. Wie veilig wil blijven, moet structureel te werk gaan: cyberhygiëne hoort bij je dagelijkse gewoonten. In dit artikel lees je negen manieren om die routine op te bouwen en je digitale leven beter te beschermen.

Bewust gedrag

Bewust digitaal gedrag vormt de basis van elke veilige IT-omgeving. Wie zijn gedrag niet afstemt op de huidige digitale risico's, blijft kwetsbaar, ongeacht hoe goed de tools zijn. Het herkennen van verdachte berichten, ook van bekende afzenders, is cruciaal. Phishing blijft namelijk een van de succesvolste aanvalsmethoden, onder meer via QR-phishing, deepfake-spraakberichten en clone-phishing (waarbij bestaande, legitieme e-mails worden nagebootst).

Klik nooit zomaar op links, zeker niet als er gevraagd wordt om in te loggen of te betalen. Houd de muisaanwijzer eerst boven een link om het adres te controleren en let op subtiele afwijkingen in domeinnamen. Let ook op bij onverwachte bijlagen of berichten met een opvallend dringende toon.

Denk ook bewust na over je digitale aanwezigheid. Zorg dat je sociale profielen niet standaard publiek zichtbaar zijn en deel persoonlijke info alleen als het echt nodig is. Regelmatig eens 'egosurfen', waarbij je je naam, alias of e-mailadres in een zoekmachine invoert, helpt om te zien wat publiek beschikbaar is. Beperk of verwijder deze informatie via instellingen of met verwijderverzoeken.

Authenticatie

Robuuste authenticatie is vaak de kern van digitale beveiliging. In tijden van datalekken en geautomatiseerde inlogpogingen volstaat een enkel wachtwoord helaas niet meer. Goede cyberhygiëne betekent daarom niet alleen sterke wachtwoorden gebruiken, maar ook structureel inzetten op tweefactorauthenticatie (2FA) en in bepaalde gevallen op alternatieve methoden gebruiken, zoals biometrie en softwarematige toegangssleutels (passkeys).

Om te vermijden dat je overal hetzelfde wachtwoord gebruikt, is een betrouwbare wachtwoordbeheerder onmisbaar. Kies voor een kluis die lokaal versleutelt of zero-knowledge-opslag biedt (alleen jij kunt de data zien). Degelijke en gratis opensource-opties zijn Bitwarden Personal en KeePass of KeePassXC. De kluis zelf beveilig je uiteraard met een sterke sleutelzin. Nieuwe wachtwoorden laat je bij voorkeur automatisch genereren en zijn telkens uniek.

Vrijwel alle degelijke diensten bieden tegenwoordig 2FA aan. Maak daar zeker gebruik van, want dit voegt een extra beveiligingslaag toe. TOTP-codes (time-based one-time passwords) via apps als Authy of de Authenticator-apps van Google of Microsoft zijn een veilige keuze. Voor kritieke accounts kun je fysieke tokens overwegen, zoals een Yubikey. Sms-codes kun je het beste vermijden, want deze zijn kwetsbaar voor sim-swapping. Biometrie gebruik je bij voorkeur alleen op apparaten waar de herkenning lokaal gebeurt, zonder dat er data naar externe servers gaan.

Steeds meer platformen, zoals Apple, Google en Microsoft, ondersteunen ook toegangssleutels. Deze bestaan uit een publieke en een private sleutel. Alleen de publieke wordt op de server opgeslagen; de private blijft lokaal en wordt geverifieerd via biometrie of pincode. Zo combineer je veiligheid met een zekere mate van gebruiksgemak.

Accountbeheer

Doordacht toegangsbeheer voorkomt dat ongewenste gebruikers, processen of apparaten toegang krijgen tot je gegevens of systemen. Door rollen te scheiden, rechten te beperken en geregeld te evalueren wie waar toegang toe heeft, verklein je het risico op misbruik.

Zo gebruik je voor dagelijkse taken bij voorkeur een standaardaccount zonder beheerrechten. Heb je in Windows op je laptop slechts één administratoraccount, maak dan eerst een tweede administratoraccount aan. Zet daarna het eerste om naar standaardgebruiker, zodat je vertrouwde profielmap en instellingen behouden blijven. Dit doe je via Instellingen / Accounts / Andere gebruikers / Account toevoegen, waar je ook het accounttype kunt wijzigen. Je kunt ook twee standaardaccounts gebruiken: een voor werk en een voor privé, waarbij het privéaccount geen toegang heeft tot zakelijke bestanden, e-mail of cloudmappen. Daarnaast kun je een extra standaardgebruiker aanmaken, eventueel zonder wachtwoord, voor gastgebruik. Verwijder accounts zodra ze overbodig zijn en vermijd het delen van je hoofdaccount. Als delen toch nodig is, zorg dan dat je de gegevens kunt monitoren en gebruik de beschikbare logboeken (zie ook de paragraaf Monitoren en scannen, onderaan dit artikel).

Toegangsbeheer

Werk je met meerdere gebruikers op je pc of gebruik je gedeelde mappen, dan kun je de toegang tot gegevens beperken door het instellen van specifieke machtigingen voor lezen en schrijven. Klik met rechts op een map of bestand in Verkenner, kies Eigenschappen en ga naar Beveiliging / Bewerken (voor lokale toegang) of naar Delen / Geavanceerd delen (voor netwerkshares).

Gescheiden omgevingen zijn ook nuttig voor apps als je browser. In Chromium-browsers zoals Chrome klik je rechtsboven op je profielafbeelding en kies Gastprofiel openen of Chrome-profiel toevoegen. Elk profiel gebruikt een eigen cache, instellingen, extensies en sessies. In Firefox open je de profielbeheerder via Windows-toets+R, waarna je de opdracht firefox.exe -p uitvoert.

Controleer ook regelmatig welke externe apps, diensten of apparaten toegang hebben tot je cloudaccounts van bijvoorbeeld Google of Microsoft.

Updates en patches

Software en firmware tijdig bijwerken is een van de beste manieren om je systemen veilig te houden, zeker omdat veel kwetsbaarheden al worden misbruikt voor ze publiek bekend zijn (zero-day-exploits). Automatiseer je updates dus waar mogelijk, niet alleen voor je besturingssysteem maar ook voor randapparatuur, NAS, router en IoT-apparaten.

Windows is standaard ingesteld om belangrijke updates en patches automatisch te downloaden en installeren. Laat dit zeker zo. Vergeet ook je gewone programma's niet: sommige programma's updaten automatisch (zoals browsers), maar lang niet alle programma's doen dit. Tools zoals Patch My PC Home Updater kunnen helpen, of je gebruikt een pakketbeheerder zoals Chocolatey of Winget. Een grafische tool zoals UniGetUI ondersteunt zelfs verschillende pakketbeheerders.

Patch My PC Home Updater herkent ongeveer vijfhonderd populaire programma's en werkt deze op gezette tijden zelf bij. UniGetUI ondersteunt wel tienduizend programma's en maakt het mogelijk om alle verouderde software met een muisklik te updaten.

Neem ook firmware mee in je updatebeleid, zoals deze van je router, BIOS/UEFI, printers en IoT-apparaten. Controleer enkele keren per jaar via de website van de fabrikant of via ingebouwde beheertools, zoals Synology DSM op een NAS, of er updates beschikbaar zijn.

Gevorderde gebruikers die veiligheid belangrijk vinden, kunnen ook CVE- en kwetsbaarheidsdatabanken (Common Vulnerabilities and Exposures) in de gaten houden, zeker bij software met frequente internet-interactie. Verwijder oude software zonder ondersteuning, en denk bijvoorbeeld ook aan extensies of scripts die je niet meer gebruikt, maar die nog wel actief zijn.

Databeveiliging

Zonder degelijke gegevensbeveiliging blijven andere beveiligingsmaatregelen kwetsbaar. Documenten of informatie die veel privacygevoelige gegevens bevatten (zoals financiële of medische gegevens) horen niet onversleuteld op je pc of externe schijven te staan. Encryptie beschermt je data tegen ongewenste toegang, ook bij verlies of diefstal van het systeem.

Op Windows Home-systemen, met TPM en 'modern stand-by', kun je de systeemschijf automatisch versleutelen via Instellingen / Privacy en beveiliging / Apparaatversleuteling. Je moet wel aangemeld zijn met een Microsoft-account.

Deze functie is een vereenvoudigde vorm van BitLocker, beschikbaar in Windows Pro en hoger. BitLocker kan ook je datapartities, externe schijven en usb-sticks versleutelen. Een gratis alternatief is VeraCrypt, waarmee je ook aparte mappen of draagbare volumes kunt versleutelen. Je kunt zelfs een verborgen volume aanmaken, zodat niemand merkt dat er versleutelde data aanwezig zijn. De tool vraagt wat gewenning, maar online vind je uitgebreide documentatie.

Versleutelen is belangrijk, maar ruim ook geregeld oude, privacygevoelige bestanden op. In Windows open je het venster Instellingen en ga je via Systeem / Opslag naar Aanbevelingen vooropschoning om tijdelijke bestanden, downloads of prullenbakinhoud te wissen. Voor het onherroepelijk verwijderen van specifieke bestanden of mappen gebruik je een gratis tool zoals Eraser, die ook vrijgekomen ruimte op een harde schijf kan overschrijven. Wil je een volledige harde schijf wissen, bijvoorbeeld voor verkoop of donatie, gebruik dan DBAN. Voor ssd's gebruik je bij voorkeur de Secure Erase-tool van de fabrikant zelf, bijvoorbeeld Samsung Magician voor Samsung-ssd's.

Back-ups

Je bent nooit honderd procent veilig, alle geïnstalleerde beveiligingen ten spijt. Daarom zou je eigenlijk altijd back-ups moeten maken. Regelmatig back-uppen beschermt je tegen gegevensverlies door fouten, defecten of malware, en je kunt relatief snel je systeem en gegevens herstellen zonder noemenswaardig dataverlies.

Er bestaan gelukkig degelijke en gratis tools waarmee je back-ups grotendeels kunt automatiseren. Deze ondersteunen bij voorkeur versleuteling, compressie en versiebeheer, werken met incrementele back-ups (alleen nieuwe of gewijzigde bestanden) en met deduplicatie (dubbele inhoud wordt slechts één keer opgeslagen). Duplicati en Kopia zijn hier uitstekende voorbeelden van, gratis en opensource. Duplicati heeft een gebruiksvriendelijke webinterface, terwijl Kopia wat technischer is, maar iets krachtiger dankzij het snapshot-systeem en efficiënter bij grote of veel bestanden.

Probeer waar mogelijk de 3-2-1-regel te volgen: bewaar minstens drie kopieën van je data op twee verschillende media, waarvan één op een andere fysieke locatie en minstens één offline. Dit is ook belangrijk met het oog op ransomware. Koppel daarom ook je externe back-upmedium los zodra de back-up klaar is.

Netwerkbeveiliging

Tenzij je computer fysiek losgekoppeld is van internet en andere netwerken ('air-gapped'), mag je zeker niet voorbij gaan aan netwerkbeveiliging. Je router is doorgaans het toegangspunt tot je hele netwerk en verdient daarom je volle aandacht.

Begin met het wijzigen van het standaard beheerderswachtwoord naar een sterk exemplaar. Controleer geregeld op firmware-updates via de website van de fabrikant (zie ook de eerdere paragraaf Updates en patches). Schakel UPnP (Universal Plug and Play) uit om te vermijden dat applicaties ongecontroleerd poorten openen. Zet beheer op afstand uit als dat kan en beperk inkomend verkeer door enkel noodzakelijke poorten open te laten (zie ook de paragraaf Monitoren en scannen, onderaan dit artikel). Schakel ook ongebruikte netwerkdiensten of applicatie-interfaces uit.

Idealiter voorzie je je netwerkapparaten van gescheiden subnetten, zodat een kwetsbaarheid op het ene toestel niet automatisch andere bedreigt. Je kunt bijvoorbeeld een gastnetwerk op je router activeren voor bezoekers of onbekende apparaten. IoT-toestellen houd je het liefst apart van je hoofdnetwerk. Ondersteunt je router VLAN's (virtuele LAN's), dan kun je zelfs per apparaatcategorie aangepaste regels instellen, voor optimale databescherming.

De meeste routers hebben een ingebouwde firewall, maar deze is vaak beperkt. Gevorderde gebruikers kunnen extra beveiliging overwegen met een krachtigere oplossing, zoals OPNSense, waarmee je gedetailleerde regels kunt opstellen en netwerkverkeer logt. Daarnaast kun je een netwerkwijd DNS-filter gebruiken om ongewenste sites en advertenties op domeinnaamniveau te blokkeren. Tools zoals het multiplatform AdGuard Home of het cloudgebaseerde NextDNS zijn hiervoor uitstekend geschikt. Of je gebruikt eventueel publieke DNS-servers, zoals het recent gelanceerde DNS4EU, mede gefinancierd door de EU, met kant-en-klare filters tegen malware, advertenties en/of ongepaste inhoud.

Monitoren en scannen

Binnen cyberhygiëne hoort ook het regelmatig scannen en monitoren van je netwerk en systemen. Voor Windows zijn er ingebouwde logboeken (klik met rechts op de startknop en kies Logboeken), die systeemfouten, softwareproblemen, aanmeldpogingen en beveiligingsincidenten bijhouden. Open hier Windows-logboeken / Systeem en sorteer op de kolom Niveau om sneller fouten en waarschuwingen te zien.

Scan ook geregeld je netwerkverbindingen. De tool Fing (beschikbaar voor mobiel en desktop) toont direct welke apparaten verbonden zijn. Via Security kun je bij Confirm devices aangeven welke je vertrouwt.

Een nuttige aanvulling is GlassWire, een gratis visuele firewall die toont welke apps waarmee verbinding maken en hoeveel data ze verbruiken. Voor diepgaande analyses is Wireshark de ongekroonde koning. Deze gratis sniffer toont welke data via welke netwerkprotocollen je systeem verzendt en ontvangt, waarmee je ongebruikelijke communicatie kunt traceren.

Je netwerkveiligheid hangt ook af van het sluiten van onnodige netwerkpoorten. Test dit van buitenaf, zoals een hacker doet, via GRC ShieldsUP! Klik op Proceed en dan op All Service Ports om gebruikelijke TCP-poorten te scannen. Zie je rode of blauwe vakjes, schakel dan onnodige services en eventuele poortdoorverwijzingen uit in je router tot alle vakjes groen kleuren.

Je kunt de netwerkpoorten ook van binnenuit scannen, zoals malware doet. Dit kan met het gratis Zenmap, de grafische interface van Nmap. Vul bij Target het ip-adres in en kies bij Profile bijvoorbeeld Quick scan plus.

Je doet er ook goed aan geregeld te controleren op mogelijke datalekken, zoals door database-hacks bij diensten waar je een account had. Je kunt je hiervoor aanmelden bij HaveIBeenPwned, via Notify Me.

Bij ID.nl zijn we dol op kwaliteitsproducten waar je niet de hoofdprijs voor betaalt. Een paar keer per week speuren we binnen een bepaald thema naar zulke deals. Ben je op zoek naar een betaalbaar sporthorloge? Vandaag hebben we vijf interessante modellen voor je gespot.

Xiaomi Smart Band 9

De onlangs verschenen Xiaomi Smart Band 9 is goedkoop en kent ook nog eens verrassend veel functies. Dit langwerpige sporthorloge is in de kleurstellingen zilver-wit, zwart en roze verkrijgbaar. Het amoledscherm van 1,62 inch biedt voldoende ruimte om diverse gegevens te tonen. Dankzij een respectabele resolutie van 192 × 490 pixels verschijnt alle informatie scherp in beeld – denk daarbij aan stappen, verbrande calorieën, weersverwachting en natuurlijk de tijd. Alle functies zijn via het aanraakscherm bereikbaar, want de Smart Band 9 heeft geen fysieke knoppen. De waterdichte behuizing weegt maar 15,8 gram (zonder bandje).

Kies in het menu tussen ruim 150 sportmodi en start vervolgens de training. Tijdens de inspanning kun je jouw hartslag in de gaten houden. Je koppelt de Smart Band 9 via bluetooth eenvoudig aan een smartphone. Laat het mobiele toestel vervolgens in je broek- of jaszak zitten, want inkomende notificaties verschijnen rechtstreeks op je pols. Een prettige eigenschap is dat je het scherm ook op zonovergoten plekken nog prima kunt lezen. Aan de hand van een lichtsensor kiest deze smartwatch automatisch de juiste helderheid. Ten slotte is de beschikbaarheid van meer dan tweehonderd wijzerplaten een leuk extraatje.

Garmin Instinct 2

Met deze relatief goedkope smartwatch van Garmin houd je nauwlettend jouw sportieve prestaties in de gaten. Je kunt de Instinct 2 zowel binnen als buiten dragen, want de robuuste behuizing is waterdicht tot een diepte van honderd meter. Op het ronde display van 176 × 176 pixels zie je onder meer de actuele hartslag, het aantal gezette stappen en de huidige snelheid. Er zijn ook een hoogtemeter en elektrisch kompas geïntegreerd. Onder leiding van diverse sport-apps doe je uiteenlopende trainingen. Je kunt bovendien na elke nacht de uitgebreide slaapmonitor bekijken.

Wanneer het sporthorloge met een smartphone is verbonden, zie je inkomende pushnotificaties voorbijkomen. De Instinct 2 bevat een energiezuinig zwart-witscherm. Dat komt de accuduur ten goede! De fabrikant claimt dan ook een batterijduur van zo'n 28 dagen in de smartwatchmodus. Het hier besproken model heeft een horlogekast van 45 millimeter. Als alternatief kun je een vergelijkbaar sporthorloge met een horlogekast van 40 millimeter kopen, de Garmin Instinct 2S.

Garmin Forerunner 255 Music

Ren, wandel of fiets je met een lekker muziekje nét wat steviger door? De Garmin Forerunner 255 Music is hiervoor bij uitstek geschikt. Je kunt namelijk nummers van Spotify, Deezer of YouTube Music downloaden en in het geheugen van deze smartwatch opslaan. Laat dus tijdens trainingen voortaan je smartphone thuisliggen en bedien de muziek vanaf je pols. Je hebt voor deze functie trouwens wel een betaald abonnement bij een van de genoemde muziekdiensten nodig. De Forerunner 255 Music heeft een horlogekast van 46 millimeter. Kies tussen een zwarte en witte uitvoering.

Op het ruime 1,3inch-kleurenscherm van 260 × 260 pixels zijn er een heleboel functies toegankelijk. Denk onder andere aan een calorieënteller, hartslagmeter, bloedzuurstofmeter, slaapmonitor, snelheidsmeter, stappenteller en stopwatch. De Forerunner 255 Music toont ook meldingen van een verbonden smartphone. Krijg je bijvoorbeeld een WhatsApp-bericht, dan gaat de weerbestendige behuizing kortstondig trillen. Tot slot gebruik je deze veelzijdige smartwatch ook om contactloos te betalen.

Lees ook: Dit zijn de 9 sporten waarmee je het makkelijkst afvalt

Polar Pacer Pro

Zoek je een licht sporthorloge met zéér veel functies? Kijk dan eens naar de Polar Pacer Pro. Wegens het gewicht van 41 gram voel je dit apparaatje amper zitten. In de horlogekast van 45 millimeter is er een 1,2inch-kleurenscherm van 240 × 240 pixels verwerkt. Het display is voorzien van Gorilla Glass en gaat dus niet zomaar stuk. Verder is de behuizing waterdicht tot een diepte van vijftig meter. In het menu staan er ruim 150 sportprofielen voor je klaar. Fijn is dat deze smartwatch ook allerlei 'exotische' sporten ondersteunt, zoals (kite)surfen, rolschaatsen en skiën. Zodra je een keuze hebt gemaakt, monitort de Pacer Pro diverse sportieve prestaties.

Onder de motorkap bevindt zich een gps-chip, zodat deze smartwatch overal ter wereld je locatie kan bepalen. Handig is dat je routes van de bekende app Komoot kunt synchroniseren. Kijk voor routeaanwijzingen voortaan op je pols. Verder werkt de Pacer Pro ook naadloos met de veelgebruikte sport-app Strava samen. Hoewel Polar in zijn eigen webwinkel een tarief van 349,90 euro hanteert, vragen diverse andere bekende webshops minder dan tweehonderd euro. Kies tussen de kleurstellingen zwart, wit en goud.

Samsung Galaxy Fit3

De Samsung Galaxy Fit3 schaf je voor minder dan zes tientjes aan! Dit goedkope sporthorloge is te koop in de kleurstellingen zwart, zilver-wit en roze. Ondanks zijn lage prijskaartje toont het langwerpige 1,6inch-amoledscherm van 256 × 402 pixels diverse gegevens. Zo zie je hoeveel stappen je hebt gezet. De achterzijde van de horlogekast heeft ook nog sensoren om je bloedzuurstof en hartslag te meten. Druk aan de zijkant op de homeknop en kies uit ruim honderd sportoefeningen. De Galaxy Fit3 analyseert desgewenst ook je slaapgedrag. Maak je onverhoopt een lelijke uitglijder? Dankzij valdetectie schakelt de polsassistent jouw SOS-contactpersonen in.

Dit lichtgewicht sporthorloge van 18,5 gram neem je overal mee naartoe. De IP68-gecertificeerde behuizing is namelijk volledig waterdicht. Verbind de Galaxy Fit3 via bluetooth met een smartphone voor nog meer functies. Je kunt dan bijvoorbeeld de muziekweergave bedienen en zien wie er belt. De smartwatch toont ook inkomende berichten. De oplaadbare batterij van 208 mAh gaat op een enkele acculading volgens Samsung tot dertien dagen mee.