Koopgids: zo vind je de beste slimme thermostaat!
Een slimme thermostaat kan je helpen om je huis zo comfortabel én energiezuinig mogelijk te verwarmen. Zo’n thermostaat is eenvoudiger te programmeren dan een lastige klokthermostaat en je kunt hem met een app uitschakelen als je niet thuis bent. Sommige thermostaten kun je zelfs uitbreiden met radiatorknoppen, zodat je het huis ook per kamer kunt verwarmen. Waar moet je vóór aanschaf op letten? ID.nl legt het uit.
Slimme thermostaten zijn in korte tijd razend populair geworden. Zo gek is dat ook niet: je kunt deze handige apparaten tenslotte gebruiken om je huis zo comfortabel én energiezuinig mogelijk te verwarmen. Maar waar moet je op letten bij de aankoop vaan een slimme thermostaat? In dit artikel legt ID.nl het je uit. In dit artikel behandelen de volgende aspecten:
-
Aanwezigheidsdetectie en geofencing
-
Samenwerking met andere slimme apparaten
-
Modulerende aansturing
-
Wil je meer tips om geld te besparen op je energierekening? Lees dan ook Snelle bespaartip: check de circulatiepomp van je verwarmingsinstallatie
Net als veel andere apparaten in huis is ook de thermostaat slim geworden. Dat slimme aspect zit 'm in de verbinding met internet en je thuisnetwerk. Hierdoor kun je een slimme thermostaat (ook buitenshuis) bedienen met een app en vaak ook koppelen met een domoticasysteem. Dat levert je in vergelijking met een traditionele (klok)thermostaat meer gemak op, maar kan je ook helpen bij het besparen van energie. Via de app zet je de verwarming eenvoudig aan of uit, ook als je niet huis bent. Bovendien kun je de slimme thermostaat (net als de vertrouwde klokthermostaat) programmeren om het huis automatisch op de juiste tijdstippen te verwarmen.
Slimme thermostaat nodig?
Zorg voor een huis dat warm is wanneer jij dat wilt!Maar waar de klokthermostaat zich lastig laat programmeren en daardoor vaak een suboptimaal programma afdraait, pas je het programma van een slimme thermostaat snel aan. Sommige varianten detecteren zelfs of je thuis bent en zetten de verwarming sowieso niet aan als je niet aanwezig bent. Het onnodig aanzetten van de verwarming als je niet thuis bent, is dé reden waarom fabrikanten van slimme thermostaten schermen met een (forse) energiebesparing ten opzichte van normale thermostaten. Dat betekent wel dat als jij met je normale thermostaat al optimaal gedrag vertoont, je weinig energie zult besparen met een slimme thermostaat.
©Jordan - stock.adobe.com
Een slimme thermostaat kun je dankzij een bijbehorende app overal bedienen.
Aanwezigheidsdetectie en geofencing
Het grootste voordeel van een slimme thermostaat is dat je huis op een eenvoudige manier alleen warm is als jij dat wilt: comfortabel en energiebesparend. Dat kun je handmatig met de app instellen of met een klokprogramma regelen. Zo’n klokprogramma is met behulp van de app veel eenvoudiger in te stellen en aan te passen dan op een klokthermostaat.
Op sommige slimme thermostaten is het ook mogelijk om de verwarming op basis van je aanwezigheid aan te sturen. Dat kan met een sensor, maar ook via geofencing. Hierbij weet de thermostaat op basis van de locatie van je smartphone of je thuis bent. Alleen als je daadwerkelijk thuis bent, zal het klokprogramma of de verwarming ingeschakeld worden. Als er niemand thuis is, blijft de verwarming uit. Dat is handig, maar om echt iets aan geofencing te hebben, moeten alle leden binnen je huishouden er gebruik van maken. De Tado, Google Nest-thermostaten, Honeywell Lyric T6 en Bosch EasyControl zijn voorbeelden van thermostaten met geofencing.
Dankzij geofencing weet de thermostaat of je thuis bent.
Maandelijkse kosten? Sommige slimme thermostaten maken gebruik van een abonnement. Soms dient dat abonnement als een afbetaling, bijvoorbeeld bij aanschaf via een energieleverancier. Soms betaal je voor bepaalde functionaliteit die zonder abonnement ontbreekt. Het meest extreme voorbeeld is de Eneco Toon die zonder abonnement van 4,50 euro per maand alle slimme functionaliteit verliest. Tado vereist het abonnement Tado+ (6,99 euro per maand) voor bepaalde functionaliteit, zoals geheel automatische geofencing. Dat was voorheen anders; Tado is met de introductie van de V3+ overgegaan van een model waarbij je alle functionaliteit direct kreeg, naar een abonnementsmodel voor specifieke functionaliteit. Wel kun je de Tado V3+ ook zonder abonnement gewoon via de app bedienen.
De Eneco Toon vereist een maandelijks abonnement voor alle slimme functies.
Samenwerking
We noemen een slimme thermostaat slim vanwege zijn verbinding met je thuisnetwerk en internet. Die verbinding wordt gebruikt voor de eigen app, maar is ook te gebruiken om de thermostaat aan andere diensten of platforms te koppelen. Denk aan IFTTT of de smarthome-systemen van Google, Amazon of Apple om stembesturing mogelijk te maken. Of juist een koppeling met een eigen domoticasysteem met iets als Home Assistant. Integratie met een eigen domoticasysteem kan met sommige producten via een API, maar de verschillen zijn groot.
Wil je een slimme thermostaat onderdeel maken van een groter systeem, controleer dan vóór aankoop wat er mogelijk is. Een geheel lokale besturing via een API zonder internetverbinding is meestal niet mogelijk. De afhankelijkheid van een API die via de servers van de fabrikant loopt, zorgt er natuurlijk wel voor dat het aan de fabrikant ligt of deze blijft werken. Net als met zo veel andere slimme producten koop je een slimme thermostaat vooralsnog niet voor de eeuwigheid, al gaat dat met initiatieven als de domoticastandaard Matter (waarover je meer leest in dit artikel) hopelijk wel veranderen.
Veel slimme thermostaten kun je ook via spraak bedienen.
Modulerende aansturing
Uiteindelijk heeft een slimme thermostaat dezelfde functie als een normale thermostaat: hij moet het verwarmingssysteem inschakelen als er warmte nodig is. De thermostaat moet dus compatibel zijn met je cv-ketel, en daarvoor moet je letten op het type aansturing.
De aansturing van cv-ketels kun je opdelen in twee typen: een aan/uit-regeling en een modulerende regeling. Een aan/uit-thermostaat werkt via een simpel relais. Als de thermostaat het tijd vindt om de ruimte te verwarmen, wordt het relais gesloten en zo de opdracht gegeven aan de cv-ketel om te gaan stoken. Dat is de regeling die ooit is bedacht voor de eerste cv-ketels, en deze kan niet meer informatie versturen dan simpelweg de brander van de cv-ketel aan of uit te zetten. Dat is ook precies wat de eerste cv-ketels konden.
Moderne cv-ketels kunnen de brander echter op verschillende intensiteiten aanzetten om zo verschillende watertemperaturen te maken. Dat noemen we moduleren en het is zowel energiezuiniger als comfortabeler. Om hier optimaal gebruik van te maken, heb je een thermostaat nodig die de ketel een opdracht kan geven om een bepaalde watertemperatuur te maken. Een lagere watertemperatuur is energiezuiniger, zelfs als de cv-ketel hiervoor een veel langere tijd aan moet staan. Overigens is het niet zo dat een moderne cv-ketel helemaal niet meer moduleert als je een aan/uit-thermostaat aansluit, want de meeste ketels kunnen ook moduleren op basis van de temperatuur van het water dat weer terug naar de ketel komt. Dat is wel veel minder efficiënt dan een gemoduleerde aansturing.
Vloerverwarming Als je vloerverwarming hebt, raden we je aan om contact op te nemen met je installateur of onderhoudsmonteur voordat je een slimme thermostaat en eventuele radiatorknoppen installeert. Het hangt van de opbouw van je verwarmingssysteem af wat handig en mogelijk is.
©Tomasz Zajda All Rights Reserved.
Als je vloerverwarming hebt, moeten er mogelijk aanpassingen worden gedaan voordat je kunt overstappen op een slimme thermostaat.
Juiste protocol
Met alleen de keuze voor een slimme thermostaat die in staat is om te moduleren, ben je er helaas nog niet. Want net als bij veel andere technische producten bestaan er verschillende protocollen. Je hebt een thermostaat nodig die werkt met hetzelfde protocol als jouw cv-ketel, anders gebeurt er niks.
Het bekendste modulerende protocol is het door Honeywell bedachte OpenTherm (afgekort OT). Dit protocol wordt door verschillende thermostaten én cv-ketels ondersteund. Ketelfabrikanten die werken met OpenTherm zijn bijvoorbeeld Intergas, Remeha en Ferroli. Helaas heb je als je een OpenTherm-thermostaat koopt geen absolute zekerheid op compatibiliteit, want er zijn ook diverse ketelfabrikanten die een eigen protocol gebruiken. In hun eigen protocol ondersteunen fabrikanten vaak mogelijkheden die ontbreken in het OpenTherm-protocol.
Voorbeelden van merken met een eigen protocol zijn Nefit, Bosch, Valliant en Atag. Maar ook binnen deze genoemde merken zijn er weer uitzonderingen; zo werken sommige ketels van Nefit weer wél met OpenTherm. In de specificaties van je cv-ketel kun je achterhalen met welk modulerend protocol het apparaat compatibel is.
Naast het geschikte protocol zijn vrijwel alle cv-ketels ook compatibel met een aan/uit-thermostaat. Soms heeft de cv-ketel aparte contacten voor de verschillende typen thermostaten en soms is er een gecombineerd contact. Let hier goed op, want dit is belangrijk als je een bestaande thermostaat wilt vervangen door een slimme variant.
De Bosch EasyControl is een slimme thermostaat die het EMS-protocol van Bosch en Nefit spreekt.
Meerdere mogelijkheden
Veel slimme thermostaten ondersteunen meerdere manieren van aansturing op dezelfde fysieke thermostaat. Zo ondersteunen Nest-thermostaten zowel OpenTherm als aan-uit-aansturing en Tado spreekt zelfs nog meer modulerende protocollen. Bij andere thermostaten, zoals Netatmo, Honeywell EvoHome en Honeywell Round Connected, dien je bij aanschaf te kiezen voor OpenTherm- of aan-uit-regeling. Sommige merkspecifieke thermostaten, zoals de Bosch EasyControl, kun je met een optionele adapter ook via OpenTherm gebruiken.
Het zou natuurlijk kunnen dat je een ketel hebt hangen die niet het juiste modulerende protocol spreekt voor de thermostaat die je op het oog hebt. Mocht je toch per se een slimme thermostaat willen gebruiken die niet het juiste protocol spreekt, dan kun je zo’n thermostaat vaak wel via de aan-uit-regeling aansluiten.
Let op bij een warmtepomp Momenteel staan we aan het begin van de energietransitie en zullen steeds meer huizen worden voorzien van een warmtepomp in plaats van de vertrouwde cv-ketel. Vanuit de eindgebruiker is er geen heel groot verschil: ook een warmtepomp stuur je aan met een thermostaat. Soms is een warmtepomp zelfs compatibel met OpenTherm. Toch kun je als je een warmtepomp gebruikt beter advies vragen aan de installateur voordat je de thermostaat vervangt.
De slimme thermostaten die je op dit moment kunt kopen zijn veelal bedacht om te gebruiken in combinatie met een cv-ketel. Mogelijk werkt een thermostaat die je zelf aan je warmtepomp koppelt toch niet handig samen met een warmtepomp, bijvoorbeeld omdat er gevraagd wordt om watertemperaturen die voor een warmtepomp niet optimaal zijn. Dan zou het zelfs zo kunnen zijn dat een aan/uit-sturing handiger is.
Ook kunnen sommige warmtepompen je huis koelen, een mogelijkheid die geen enkele cv-ketel biedt. Net zoals bij een cv-ketel die (deels) is aangesloten op vloerverwarming raden we je daarom aan om te overleggen met je installateur voordat je een slimme thermostaat aanschaft en installeert. De installateur weet wat er in combinatie met jouw warmtepomp wél en vooral niet kan.
©Studio Harmony - stock.adobe.com
De warmtepomp is in opkomst als vervanger van de cv-ketel, maar niet iedere slimme thermostaat werkt goed samen met iedere warmtepomp.
Zelf installeren
Het zelf installeren van een slimme thermostaat is meestal niet zo ingewikkeld. In Nederland wordt een thermostaat vrijwel altijd met een twee-aderige kabel op een cv-ketel aangesloten. Bij sommige modellen is het echt alleen een kwestie van de oude thermostaat van de muur schroeven en de nieuwe thermostaat terughangen. Dat is het geval bij modellen die gevoed worden met batterijen, zoals de thermostaten van Tado, de aan/uit-variant van Netatmo en de Nest Thermostat E. Daarbij moet de draad wel op de juiste ketelcontacten zijn aangesloten. Als je een oude aan/uit-thermostaat vervangt door een exemplaar met OpenTherm, moet de ketel soms toch open.
Andere modellen zijn wat lastiger, omdat die ook de voeding via de thermostaatdraden krijgen. Hiervoor moet bij de ketel vaak een ketelmodule geplaatst worden die op de netspanning wordt aangesloten (soms de interne netspanningscontacten in de ketel). Thermostaten die op deze manier werken zijn bijvoorbeeld de Nest Learning Thermostat, Honeywell Lyric T6, Netatmo Modulerende Thermostaat en Toon. Om deze thermostaten te installeren, zul je de ketel waarschijnlijk open moeten maken voor een kabel tussen de ketel en de ketelmodule. We raden je aan om voor aanschaf de handleiding van de thermostaat door te nemen, zodat je weet hoe deze geïnstalleerd moet worden.
Sommige thermostaten, zoals hier de Honeywell Lyric T6, sluit je via een ketelmodule aan op de cv-ketel.
Slimme radiatorknoppen
Met de gestegen energieprijzen wordt het steeds interessanter als je je huis ook per kamer kunt opwarmen. Natuurlijk kun je handmatig de radiatorkranen in de juiste ruimte open- of dichtdraaien, maar in de praktijk is het vaak lastig om een andere ruimte dan de woonkamer waar de thermostaat hangt, onafhankelijk warm te krijgen.
Dat kan wel door de radiatoren te voorzien van slimme radiatorknoppen. Hiermee kun je bijvoorbeeld gericht alleen je werkkamer verwarmen als je thuiswerkt. Dat is comfortabel, maar kan ook energie besparen omdat je de rest van je huis niet meer hoeft te verwarmen. Slimme thermostaten die je kunt uitbreiden met slimme radiatorknoppen zijn onder andere Tado, Netatmo, Honeywell EvoHome, Bosch EasyControl en Plugwise (bekend van thermostaat Anna).
Met slimme radiatorknoppen kun je je huis per kamer verwarmen.
Niet alles is geschikt
Let erop dat er ook slimme radiatorknoppen te koop zijn die niet aan een slimme thermostaat gekoppeld worden. Voorbeelden hiervan zijn Eve Thermo, Alecto, Fibaro en AVM Fritz!Dect. Dergelijke knoppen kun je wel aansturen met een app; deze draait de kranen open als het warmer moet worden en weer dicht als het kouder moet worden. Voor de doorsnee Nederlandse situatie waar een cv-ketel (of warmtepomp) de warmte opwekt, zijn deze producten niet echt geschikt. Er moet aan je cv-ketel namelijk wel verteld worden dat er warmte opgewekt moet worden, anders zullen de radiatoren niet warm worden als de knop wordt opengedraaid. In dat geval zijn de slimme radiatorknoppen niet veel meer dan programmeerbare thermostatische radiatorknoppen. Het enige dat je met dergelijke knoppen dan kunt doen, is energie besparen en net als bij thermostatische radiatorknoppen voorkomen dat het té warm wordt.
Mocht je stads- of blokverwarming (collectieve verwarming) hebben die werkt zonder centrale kamerthermostaat (de radiatoren worden altijd warm als je de knop opendraait), dan zijn dergelijke producten wel geschikt voor jouw situatie en soms goedkoper dan slimme radiatorknoppen die wel bij een slimme thermostaat horen. Slimme radiatorkranen die je wel kunt koppelen aan een slimme thermostaat, kun je in zo’n collectieve situatie meestal ook zonder de bijbehorende slimme thermostaat gebruiken. Zo verkopen Tado en Netatmo startsets die bedoeld zijn voor collectieve verwarming.
De meeste slimme radiatorknoppen tonen de ingestelde temperatuur.
Ook in de woonkamer
Slimme radiatorknoppen worden vaak als aanvulling op een slimme thermostaat gekocht, bijvoorbeeld omdat een studeerkamer in huis niet goed mee verwarmt met de woonkamer. Het lijkt logisch om alleen op de radiatoren in de ruimtes die je apart wilt bedienen een slimme radiatorkraan te installeren. Dat zal voor je initiële doel ook zeker werken, je kunt die kamer nu individueel verwarmen. Helaas zul je er dan vermoedelijk achter komen dat het in je woonkamer juist veel te warm wordt omdat de radiatorkranen in de ruimte waar de thermostaat hangt (de referentieruimte) altijd open staan.
Om te voorkomen dat je een ongewenste temperatuur krijgt in de referentieruimte waar de wandthermostaat hangt, zul je ook daar de radiatoren moeten voorzien van slimme radiatorknoppen. Zo wordt de wens om alleen je studeerkamer te verwarmen al snel een hele investering, want reken op een prijs van zo’n 80 euro per radiator. Wanneer je woonkamer is voorzien van vloerverwarming en je andere ruimtes van radiatoren, dan werkt het afhankelijk van hoe je vloerverwarming is opgebouwd wellicht wel om alleen de gewenste radiatoren van een slimme knop te voorzien.
Bypass of radiator open
Bij een traditionele cv-installatie staan de radiatorkranen in de woonkamer waar de thermostaat hangt in beginsel altijd open. Hierdoor is er altijd doorstroming mogelijk als de pomp van je cv-ketel aanslaat, iets dat noodzakelijk is om er zeker van te zijn dat je ketel goed blijft functioneren. Als je namelijk al je radiatoren van slimme radiatorkranen gaat voorzien, zou het theoretisch kunnen dat alle knoppen dicht zitten op een moment dat de pomp toch aanslaat. Een cv-systeem zal soms warmte kwijt willen in het cv-circuit of de pomp even inschakelen om vastlopen te voorkomen, zonder dat er een warmtevraag is. Ook kan het zijn dat je slimme thermostaat de radiatorknoppen al dicht draait terwijl de pomp van je cv-ketel nog werkt. Wanneer je echt al je radiatoren wilt voorzien van slimme radiatorkranen, dan zul je om problemen te voorkomen een bypass op moeten nemen in het systeem. Hierdoor is er altijd stroming van water mogelijk. Wat je ook kunt doen, is één radiator altijd open laten staan. Bijvoorbeeld een radiator in een halletje waar het niet erg is als die altijd mee verwarmd wordt. Je kunt hiervoor de bestaande knop helemaal opendraaien, al is het verstandig om een thermostatische knop te vervangen door een simpele variant. Je kunt de knop ook weglaten, dan is wel het pinnetje van de thermostatische kraan zichtbaar.
Wij hebben een radiator in de hal voorzien van een simpele knop die altijd open staat.
Slimme radiatorknop installeren
Helaas is niet elke radiator geschikt voor slimme radiatorknoppen. Deze kun je alleen installeren op radiatoren met thermostatische radiatorkranen, dat zijn kranen die open en dicht gaan doordat er een pinnetje wordt ingedrukt. In de ruimtes waar je thermostaat niet hangt, zijn dergelijke kranen meestal voorzien van thermostatische radiatorknoppen. Dit zijn de draaiknoppen met daarop een cijfer van 1 tot en met 5. Zo’n thermostatische radiatorknop wordt meestal op stand 3 gezet, overeenkomend met ongeveer 20 graden.
Heb je in andere ruimtes dan je woonkamer draaiknoppen zonder cijfers, dan zijn dat vermoedelijk normale radiatorknoppen zonder thermostatische kraan. Daar kun je zonder het vervangen van de kraan door een thermostatische kraan geen slimme radiatorknoppen op aansluiten. Het vervangen van een kraan is loodgieterswerk, het water zal (deels) uit je systeem gehaald moeten worden. Kies dan gelijk voor een kraan waarop je slimme radiatorknop zonder adapter past, meestal is dat maat M30.
©Andreas Berheide
Als je thermostatische radiatorknoppen hebt, kun je slimme radiatorknoppen installeren.
Adapter
Heb je in huis thermostatische radiatorkranen, dan is er in de ruimte waar de thermostaat hangt vaak een simpele knop zonder cijfers op de radiatorkraan gedraaid omdat de radiator hier normaal gesproken toch altijd open moet staan. De knoppen op thermostatische radiatorkranen kun je eenvoudig verwijderen (meestal draai je ze er zo af), waarna je de slimme radiatorkraan er weer opschroeft. Soms heb je een adapter nodig omdat jouw radiatorkraan een andere maat of systeem gebruikt dan de slimme thermostaatknop. Dergelijke adapters worden soms meegeleverd, anders kun je ze los kopen.
Een thermostatische radiatorknop schroef je eenvoudig los, waarna je de thermostatische kraan ziet.
Bereik
Slimme radiatorknoppen maken gebruik van radiotechnologie en zijn meestal batterij gevoed. Vaak wordt er gebruikgemaakt van een eigen protocol in de 868MHz-band. Deze frequentieband zou als voordeel moeten hebben dat deze een groter bereik heeft dan de veelgebruikte 2,4- of 5GHz-banden. De praktijk is echter weerbarstiger. Omdat bij eigen protocollen geen gebruik wordt gemaakt van een mesh-netwerk dat wordt ondersteund door met netspanning gevoede componenten (zoals Z-Wave of Zigbee), is er alleen een directe communicatie tussen de radiatorknoppen en de ontvanger. Het Tado-systeem werkt bijvoorbeeld op deze manier. Het heeft bij ons thuis behoorlijk wat tijd en moeite gekost voordat we een plek gevonden hadden waar de Tado Internet Bridge daadwerkelijk alle radiatorknoppen betrouwbaar kon bereiken. Dit bleek in ons geval een trapkast onder de trap naar de eerste verdieping te zijn.
Het is de verwachting dat in de toekomst steeds vaker overgestapt zal worden op radiotechnologieën die een mesh-netwerk ondersteunen. Je zult om daar profijt van te hebben dan wel slimme producen moeten hebben die op de netspanning zijn aangesloten en gebruikmaken van hetzelfde radioprotocol. Denk als toekomstige technologie bijvoorbeeld aan Thread. Er zijn nu al wel slimme radiatorknoppen op de markt die gebruikmaken van Z-Wave, Zigbee of Thread. Zo gebruikt Fibaro bijvoorbeeld Z-Wave en maakt Eve gebruik van Thread. Dat zijn helaas dan weer geen radiatorknoppen die gekoppeld kunnen worden aan een slimme thermostaat die een cv-ketel aanstuurt. Plugwise is een uitzondering en gebruikt Zigbee. Hun knoppen kunnen zelfs als repeater voor het mesh-netwerk functioneren als ze via netspanning gevoed worden.
De Tado Internet Bridge die de communicatie met thermostaat en radiatorknoppen verzorgt, hangt bij ons na enig experimenteren in een trapkast.
Pompschakelaar lager zetten
Als je (een deel van) van de bestaande kranen vervangt door slimme radiatorkranen staan er in sommige situaties minder kranen open dan eerst. Het zou kunnen dat je de radiatoren nu veel duidelijker hoort suizen als de verwarming aan staat. Als je zeker weet dat dit niet komt door achterstallig onderhoud, zoals het ontluchten van het systeem, kan het zijn dat de pompsnelheid te hoog staat. De nieuwste ketels hebben modulerende pompen die altijd werken op de meest efficiënte kracht, maar wat oudere cv-ketels hebben vaak een pomp die werkt op een vaste stand. Vaak wordt door de fabrikant of installateur de hoogste stand gekozen, zodat alle radiatoren gegarandeerd snel warm worden. Een nadeel van de hoogste stand is, naast dat de pomp zo het meeste energie verbruikt, dit ook suisgeluid kan veroorzaken. Je kunt de pomp handmatig op een lagere stand zetten als je last van het geluid hebt. Hiervoor haal je de kap van je cv-ketel af en zet je de pompschakelaar op een lagere stand (doorgaans stand 2). Let er wel op dat je daadwerkelijk aan de standenschakelaar draait en niet aan de schroef van de pomp zelf. In de praktijk zou het kunnen dat een lagere stand niet voldoet, dat merk je doordat de verwarming je huis niet meer goed warm krijgt.
©Robertvt - stock.adobe.com
In deze cv-ketel van Intergas zit een standenpomp – de grijze knop links staat nu op de hoogste stand 3.
