ID.nl logo
Zelf een groendak aanleggen
© Bert - stock.adobe.com
Huis

Zelf een groendak aanleggen

Je huis koeler in de zomer en warmer in de winter? Een groendak is goed voor het milieu én voor je portemonnee. In dit artikel leggen we uit hoe je zelf zo'n groen ecologisch dak aanlegt, beplant en onderhoudt.

Dit artikel in het kort: 🍀 Waarom een groendak aanleggen? 🍀 Constructie en materialen voor de aanleg van een groendak: Draagkracht dak en bouwkundige vereisten | Waterdichting en wortelwerende laag 🍀 Het kiezen van de juiste vegetatie voor een groendak: Welke beplanting aanleggen op een groendak? | Welke klimaat- en omgevingsfactoren zijn van belang bij de aanleg? 🍀 Onderhoud en verzorging van een groendak: Inspectie en onderhoud | Water geven en bemesten | Snoeien en onkruid verwijderen | Wat kost een groendak?

Lees ook: De onverwachte voordelen van een groen dak

Waarom een groendak aanleggen?

Groendaken lijken de nieuwste trend op het gebied van het verfraaien van je woonomgeving, maar het is meer dan dat. Groendaken worden gezien als dé remedie tegen steeds heter wordende zomers en de daarmee gepaard gaande opwarmende leefomgeving. In de winter heb je er ook profijt: dan benut je juist de isolerende werking van deze groene laag op je dak. 

Zoals gezegd is je huis op een natuurlijke wijze koel houden voor veel bewoners en eigenaren ‘the next best thing’ in de ontwikkeling naar een betere en duurzamere leefomgeving. Met een fraai ogend groendak ben je heel groen bezig en je schept bovendien de voorwaarden voor het nog beter beheersen van je eigen microklimaat. Voor woningbezitters levert dit ook nog een waardevermeerdering op, die je vaak met een gemeentelijke subsidie kunt realiseren. Wil je weten of jouw gemeente hiervoor geld beschikbaar stelt? Dat kun je onder andere hier checken.

Voor je het dak op gaat ...

  • Neem je voorzorgsmaatregelen voor je eigen veiligheid en je omgeving. Ga niet onvoorbereid of onbeschermd het dak op. Je kunt jezelf zekeren, een helm dragen en zorgen voor een veilige op- en afstap. 
  • Zorg dat je inzichtelijk hebt waar je afvoerleidingen voor het dak zich bevinden: dit scheelt zoeken na afloop. 
  • Als er water of elektra onder het dak loopt, zorg dan dat deze goed beschermd tegen water zijn én dat ze goed bereikbaar blijven. 

Constructie en materialen voor de aanleg van een groendak 

Je constructie is de basis en fundamenteel voor het goed aanleggen van een groendak. Je hebt te maken met een aantal factoren, zoals: bouwkundige aspecten, gewicht van het dak en belasting, de dakbedekking en waterdichtheid ervan. Waar moet je allemaal op letten?

Bouwkundige aspecten, gewicht van het dak en belasting

Voor je het dak daadwerkelijk kunt belasten, is het goed om na te gaan of je dak geschikt is en het ook het totale gewicht dragen van je groene dak kan dragen. Dit is sterk afhankelijk van jouw dak en luistert nauw. Hiervoor heb je de materialen van jouw dakconstructie nodig en kun je aan de hand hiervan de draagkracht berekenen. Heb je nog bouwtekeningen in je bezit? Mogelijk vind je hier ook de informatie hoeveel de constructie belast kan worden. Ga je zelf aan de slag met de berekening, bedenk dan dat je goed thuis moet zijn in de belastbaarheid van gebruikte bouwmaterialen. Wij raden je aan om je informatie te verzamelen en een bouwkundig expert in te schakelen, zodat je er zeker van bent dat je constructie niet onverhoopt instort. 

©Jonathan Law

Om de draagkracht te kunnen (laten) berekenen heb je de volgende informatie nodig; 

  • Welk constructiemateriaal is er gebruikt? Zo kun je een betondak veel zwaarder belasten dan een dak met een houten balkenconstructie. In dat laatste geval is het helemaal van belang dat je de draagkracht kent (laat berekenen).

    Bij een houten constructie hou je vervolgens rekening met het dakoppervlak en waar deze op steunt (muren, balken, pilaren enzovoorts). Worden er steunbalken of pilaren gebruikt, dan is de maat van deze balken ook van belang. Meet ook de afstand tussen de balken of steunpilaren. 

  • Hoe oud is de constructie? Elke bouwperiode heeft te maken met materialen die toen veel gebruikt werden of net ontwikkeld waren. Door voortschrijdende inzichten en innovaties is er door de tijd heen op nieuwe materialen overgestapt. Bouwprojecten of aanbouwprojecten van na 1970 beschikken vaak wel over voldoende draagkracht om een groendak te dragen. Veel aanbouwschuurtjes uit vurenhout panelen van voor die tijd zullen dit veelal niet goed kunnen dragen.  

  • Tot slot is het onderhoud van het pand of constructie ook niet onbelangrijk. Zit er vocht in de muren? Is het hout aangetast? Enzovoorts. Bij twijfel niet belasten, maar nader onderzoeken en/ of vervangen! 

Vraag een expert Om er zeker van te zijn dat jouw dak sterk genoeg is voor een groen dak, kun je het beste een constructeur of bouwkundig adviseur inschakelen. Deze kunnen je helpen met een constructieberekening, maar ook met een inspectie en inmeting van je dak. Bij een dergelijke dakinspectie wordt de staat van het dak en de constructie beoordeeld. Soms is dit slechts een visuele inspectie, waarbij enkel van buitenaf gekeken wordt naar zaken zoals dakbedekking, gevels, waterhuishoudin en eventuele lichtkoepels en dergelijke. Deze inspecties worden door sommige bedrijven zelfs gratis aangeboden. Bij een uitgebreider onderzoek wordt er ook een uitgebreide constructieberekening gemaakt. In dit geval kunnen de kosten voor een dergelijke dakcheck oplopen tot in de honderden euro's.

De belasting van het groendak

Na de constructie, de geschiktheid ervan en de draagkracht, vormt het totale gewicht van het groendak een allesbepalende rol.  Een groendak bestaat uit een aantal lagen: Dak en afdeklaag | Voedingsbodemlaag (hierna substraatlaag genoemd) | Beplantingslaag, bestaande uit de planten, mos of grassoorten.

Dak en afdeklaag

Om te zorgen dat je geen lekkend dak ontwikkeld, is het van belang om voor een goede afdekkingslaag te kiezen. De meest gebruikte materialen hiervoor zijn bitumen, PVC en EPDM

De meeste bestaande platte daken in Nederland zijn voorzien van bitumen, een op aardolie gebaseerde dakafdichting. Betreft het een ouder dak met een grijze/ zwarte kleur, dan gaat het hoogstwaarschijnlijk om dit materiaal. Een dergelijke (oudere) laag is vaak niet geschikt om direct een groenlaag op te leggen; de wortels kunnen dan doordringen in de dakbedekking, met lekkage als gevolg. Heb je zo'n oud bitumendak? Breng dan eerst een wortelwerende folie aan. Recent aangebrachte bitumenlagen zijn overigens wél wortelwerend. Check dit in je bouwspecificaties of bij je woningbouwvereniging.

©Luise123 - stock.adobe.com

Meteen een groendak aanleggen op bitumen? Liever niet: de wortels kunnen schade aanbrengen aan de dakbedekking.

PVC staat voor PolyVinylChloride, een kunststofsoort die vrij goedkoop is en hierdoor een betaalbare keuze ten opzichte van andere bedekkingen. Het is sterk maar toch licht in gewicht en daardoor makkelijk te verwerken. Als je voor PVC als onderlaag kiest is het belangrijk om te letten op een voldoende dikke, stevige en wortelwerende PVC-soort geschikt voor groendaken. Bijvoorbeeld: Sikaplan SG 1.5, Trocal SGmA en Protan G(G). Houd er wel rekening mee dat PVC niet heel lang meegaat: zo’n 10 tot 15 jaar. 

©Caporusso Vitantonio

PVC dakbedekking is sterk, licht en goedkoop, maar moet wel na 10 tot 15 jaar vervangen worden.

EPDM (Ethyleen, Propyleen, Dieën en Monomeer) is een duurzame, synthetische rubbersoort en zeer geschikt als ondergrond voor je groendak. Door deze rubbersoort dringen fijne wortels niet door. Het materiaal is bovendien nog het meest duurzaam van de drie hier genoemde materialen: het gaat zo’n 50 jaar mee.  

©Ambiance chaleur - stock.adobe.com

EPDM gaat 50 jaar mee: een duurzame keuze dus.

Ga voor de aanleg en bescherming van je daklaag uit van een van deze drie dakbedekkingssoorten. Zinken daken of golfplaten kunnen de zuurgraad of het gewicht van de bodem niet aan, met als gevolg lekkage en andere ongemakken.

Goede optie: Groendakpannen Speciale groendakpannen zijn ook nog een optie. Ze zijn net zo zwaar als een normale dakpan en kunnen in een maximale helling van 20 tot 55 graden staan. Ze hebben een speciale substraatlaag en sedummixmat zodat je vegetatie er niet afglijdt. 

De substraatlaag

Deze laag neemt een belangrijk deel voor zijn rekening qua gewicht. Het neemt neerslag, zoals regen of sneeuw, als een spons op. Dit vormt meteen de waterbuffer voor de beplanting. Samen staat dit voor een waterverzadigd gewicht. Bij extreme regenbuien of vorst kan in deze laag tijdelijk wat volume ontstaan. Hoe dikker de substraatlaag, hoe hoger het gewicht ervan zal zijn. Een natgeregende of bevroren sedumlaag weegt al gauw zo’n 80 kilo per vierkante meter. Afhankelijk van de beplanting kan dit gewicht nog verder oplopen tot 150 kilo per vierkante meter. Samen met de constructie kan dit gewicht dus substantieel zijn. Het is dus belangrijk dat je van tevoren goed in kaart brengt wat jouw dak kan dragen. Ga in de berekeningen uit van de zwaarste belasting voor je groendak, dan zit je altijd goed. 

Helling van het dak 

Ook de helling van je dak kan de belasting beïnvloeden ,omdat er door stapeling van het gewicht een kans is op schuiven van het groendak. Dit kun je ondervangen door hier in je calculaties rekening mee te houden, of te kiezen voor lichtgewicht oplossingen. Deze zijn met hun gewicht van 45-50 kilo per m² aanzienlijk lichter dan een regulier groendak. De substraatlaag is dunner, er is dus wel meer verzorging nodig (water en bemesten) en kan het minder water opnemen. 

De juiste vegetatie kiezen voor je groendak

Bedenk van tevoren met welk doel je groendak wilt aanleggen. Het onderscheid wordt in deze fase vooral gemaakt op basis van het onderhoud. 

Moet het dak groen ogen en weinig onderhoud hebben? Ga dan voor een extensief groendak. Dat heeft weinig onderhoud, water en voedingsstoffen nodig, is ongevoelig voor ziekten en insectenplagen en is toch groen! Op dit dak leg je een mix aan van mos, sedum, kruiden en gras. In deze categorie valt ook het sedumdak; je plant er dus sedumplanten, eventueel in combinatie met mos in aan.  Sedum wortelt ondiep. Ideaal dus voor een extensief groendak met een geringe diepte voor de substraatlaag. Zo'n dunnere substraatlaag betekent ook dat het gewicht niet enorm hoeft op te lopen.

Wil je het dak laten bijdragen aan de biodiversiteit en / of wil je een goede waterbuffer aanleggen?  Dan spreek je over een intensief groendak

Extensief dakIntensief dak
Weinig onderhoud, toch groenArbeidsintensiever, bijdrage aan biodiversiteit
Bevat mossen en sedumBevat maximaal 50% mossen en sedum, de rest is overige beplanting
Natgeregend weegt het tussen 40-200 kg per m²Natgeregend kan dit meer dan 200 kg per m² wegen
Waterbuffer van minimaal 15 liter per m²Waterbuffer van minimaal 45 liter per m² wegen
NB: Er zijn ook kant-en-klare lichtgewicht groendakpakketten beschikbaar, nat wegen deze zo'n 45-55 kg.NB: Ook hier zijn speciale biodiversiteitspakketten beschikbaar.

©visuals-and-concepts - stock.adobe.com

Superheld sedum Sedum ken je waarschijnlijk beter onder de noemer vetplant, vetkruid of succulent (zoals de officiële Latijnse naam luidt). Het bezit de bijzondere eigenschap om vocht op te slaan in zijn bladeren. Hierdoor ogen deze vaak heel groen, dik en sappig. Daarnaast is er relatief weinig onderhoud nodig en stelt de plant geen hoge eisen aan de ondergrond. Een samenstelling van arme grond waar zand of steensplit doorheen is vermengd volstaat. Wel moet je zorgen dat jonge planten voldoende (regen)water krijgt en goed wortel kunnen schieten.  Droge of natte grond, zonnig, winter of schaduwopstelling: sedum vindt alles goed, zolang er maar drainage aanwezig is.

Geschikte planten voor een extensief groendak

• Sedum acre
• Sedum album Coral Carpet
• Sedum sexangulare
• Sedum hispanicum
• Sedum floriferum
• Sedum hybridum
• Sedum reflexum Blue Spruce
• Sedum reflexum Angelina
• Sedum spurium Coccineum
• Sedum spurium Summer Glory
• Sedum spurium John Creech
• Sedum takesimense

©Frans Blok / 3Develop

Een extensief groendak met vooral sedumsoorten.

Beplanting intensief groendak

In deze opzet kun je naar hartenlust combineren met sedums en verschillende bodembedekkers, bloemen, insectenhotels en zelfs bomen! Wil je een intensief groenak aanleggen, kjjk dan naar de volgende beplanting: 

• Sedums zoals Atlantis en Sunsparkler als bodembedekker
• Primula
• Akkerboterbloem (Ranunculus Arvensis)
• Kruiptijm
• Bieslook Allium
• Anemonen
• Bleke klaproos
• Alpine-aster
• Duizendblad
• Stekelnootjes
• Panicum (grassoort)
• Geel walstro
• Klokjesbloemen of Campanula
• Gewoon biggenkruid
• Kogeldistel of framboosdistel
• Sempervivum (winterhard)
• Gewoon struisgras
• Rhodohypoxis 'Beverly'
• Kleine tijm
• Anijsnetel
• Kleine klaver
• Aster 
• Zonnehoed

©Ulf Wittrock - stock.adobe.com

Een intensief groendak, met een grote diversiteit aan beplanting.

Welke klimaat en omgevingsfactoren zijn van belang voor de aanleg?

Bij de aanleg van een groendak is de ideale ligging een plat dak met veel zon (tenminste 4 tot 6 uur per dag). Sedum heeft weinig water nodig; door het zonlicht zullen de plantjes goed groeien en is het resultaat een gezond en vol ogend sedumbed. Als het groendak te weinig zonlicht krijgt, kan de substraatlaag te lang nat blijven. Hierdoor kunnen de wortels niet goed gedijen en mogelijk zelfs gaan rotten. Mocht je groendak minder zonlicht vangen, dan kun je ook kijken naar vetplanten zoals aloë, haworthias en gasterias: die gedijen ook goed zonder veel zonlicht. Daarnaast kun je ook siergrassen en kruiden gebruiken. Een combinatie van deze soorten zorgt voor de beste samenstelling. 

Onderhoud en verzorging 

Inspectie en onderhoud van een groendak

Inspecteer een groendak minimaal twee keer per jaar (voor- en najaar). Drainage van je groendak is essentieel, dus check of de waterafvoer nog naar behoren werkt en geen verstoppingen door blad of andere groenresten bevat.

Besproeien groendak 

Een sedumdak kan drie tot vier weken zonder water, de blaadjes kunnen misschien wel wat rood kleuren. Wanneer de droogte langer duurt, besproei de sedum dan twee keer per week in de avond. Het groendak is verzadigd wanneer je ziet dat het water in de afvoer begint te lopen. 

Bemesten groendak 

Een extensief groendak kun je twee keer per jaar bemesten, zo rond april en september, afhankelijk van het verloop van deze jaargetijden. Meststof bevat sporenelementen die groei van de wortels bevorderen. Het gaat bovendien niet de groei van mosgroei tegen. Strooi de mest gelijkmatig uit. Gebruik niet teveel, maar strooi liever nog wat na. Teveel kan namelijk soms averechts werken bij sedum. Gebruik bij voorkeur een biologische afbreekbare vorm en geef wel meteen water na het bemesten. 

Je groendak heeft ook kalk nodig. Kalk helpt de plant goede wortels te ontwikkelen en voedingsstoffen op te nemen. Een tekort kan leiden tot verzwakking en zo raken de planten meer gevoelig voor ziektes en plagen.  

Snoeien en onkruid verwijderen

Er kan van buitenaf onkruid op je groendak zijn gewaaid. Trek dat er met de hand uit, het liefste tot aan de wortel. Dit blijft - hoe weinig voldoening gevend misschien - toch de beste bestrijding. Chemische bestrijdingsmiddelen zijn echt een no-go wanneer je doel is bijdragen aan de biodiversiteit! Het snoeien van je groendak doe je met een handsnoeischaar. Knip eventuele uitlopers weg, zodat je groendak weer mooi gelijkmatig oogt en groeit. 

Wat kost een groendak?

Afhankelijk van de grootte van je groendak (en daarmee het aantal aan te leggen vierkante meters) lopen de kosten voor een groendak uiteen van ongeveer 50 tot 65 euro per vierkante meter. Voor de aanleg van dit type groendak heb je relatief weinig gereedschap nodig. Er zijn zelfs kant-en-klare pakketten verkrijgbaar. Je kunt dan kiezen uit cassettes die de complete samenstelling voor je bevatten, of pakketten waarmee je de aanplant zelf kunt verzorgen. Daarnaast zijn er lichtgewicht oplossingen van goede kwaliteit, die je op schuurtjes of aanbouwen kunt gebruiken. Relatief gezien zijn deze oplossingen wel iets duurder dan zelf aanlegde en samengestelde groendaken.  


▼ Volgende artikel
Van prompt naar programma: leer programmeren met AI
© monsitj - stock.adobe.com
Huis

Van prompt naar programma: leer programmeren met AI

Niet alleen het saaie en repetitieve werk wordt vervangen door AI. Je bent óók als kenniswerker niet meer zeker van een baan. Software wordt al grotendeels door AI geschreven. Gelukkig kun je daar als hobbyprogrammeur ook enorm van profiteren. Het brengt naast tijdwinst ook veel gemak. We helpen je op weg met drie praktische tools: ChatGPT, Aider en de Windsurf Editor. We maken enkele eenvoudige voorbeelden, zodat je een helder beeld hebt van je potentiële workflow.

In dit artikel laten we zien hoe je met hulp van AI razendsnel leert programmeren en zelfs complete programma’s bouwt:

  • Gebruik ChatGPT als programmeerpartner en laat het een volledig werkend spelletje bouwen met HTML, CSS en JavaScript
  • Installeer Aider en gebruik het in combinatie met Git om projecten via de terminal te ontwikkelen
  • Ontdek Windsurf Editor als grafisch alternatief met AI-assistent Cascade

Lees ook: Leren programmeren? Met deze tools is coderen geen geheimcode meer

Grote taalmodellen zijn al zo goed dat je comfortabel complete programma’s door AI kunt laten maken, zelfs zonder enige programmeerkennis. Afhankelijk van de tools die je gebruikt, voelt dat toch alsof je samen aan code werkt, ook wel pair-programmeren genoemd. Je houdt dus enige controle en kunt er, als je oplet, veel van leren. Ook al wordt het harde werk door AI gedaan.

Een bijkomend voordeel is dat je heel gericht aanpassingen kunt laten doen of vragen kunt stellen over de code, zonder dat je de documentatie of websites als Stack Overflow hoeft door te spitten. Het is geen verrassing dat laatstgenoemde website met fors dalende bezoekersaantallen te maken heeft. Ook andere taken, zoals het schrijven van de documentatie, zijn snel geregeld.

In dit artikel gaan we een eenvoudig programma maken met AI, zodat je een goed beeld hebt van de workflow. We gebruiken drie verschillende tools. We starten met het vertrouwde ChatGPT, al kun je ook bijvoorbeeld voor Claude of Gemini kiezen. Daarna gaan we met Aider in combinatie met Git aan de slag. Daarmee werk je ‘samen’ aan programmacode via de opdrachtprompt, in ons voorbeeld binnen het vertrouwde Visual Studio Code. Tot slot gaan we met de Windsurf Editor aan de slag, een completere grafische ontwikkelomgeving met geïntegreerde AI-features, die je van begin tot eind ondersteunt bij het maken van je programma. 

Basisbeginselen van het programmeren

Het is handig als je de basisbeginselen van een programmeertaal kent. Ook daar kan AI van nut zijn. Je kunt veel leren van de voorbeelden die worden gegenereerd. Je kunt elk detail uit laten leggen, of om meer voorbeelden vragen. Dat is heel effectief!

Ook om de basisbeginselen te leren is AI nuttig. Pas bijvoorbeeld de Pareto-methode toe. Die methode stelt dat 80 procent van de resultaten voortkomt uit 20 procent van de inspanningen. Vraag de chatbot om een plan te maken dat deze regel toepast op het leren programmeren van bijvoorbeeld Python, door te focussen op 20 procent van de concepten, tools en technieken die 80 procent van de praktische toepassingen en problemen oplossen voor een beginnende programmeur. Vraag om een gestructureerd plan dat in korte tijd resultaat oplevert, inclusief voorbeelden en kleine projecten om vaardigheden direct toe te passen.

Vraag aan ChatGPT om een leerplan op te stellen om je te helpen bij het programmeren.

ChatGPT

Chatbot

Grote taalmodellen (LLM’s) vormen de basis voor chatbots als OpenAI’s ChatGPT en Anthropics Claude, maar óók voor de tools die we hierna behandelen. Feitelijk benaderen we de chatbots in dit eerste deel van het artikel rechtstreeks, via een browser of app. De andere tools gebruiken de API van deze bedrijven. Raadpleeg eventueel voor het starten met ChatGPT deze basiscursus.

De nieuwere modellen (we gebruiken overwegend ChatGPT 4o en Claude 3.5 Sonnet) laten heel goede resultaten zien voor programmeertaken. Ze helpen uiteraard niet alleen om programmacode te schrijven maar kunnen code ook uitleggen, fouten oplossen en de documentatie schrijven. Ook kun je uitstekend brainstormen over een project of ideeën. Het is daarom, óók als je andere tools voor programmeren gebruikt, enorm praktisch om erbij te hebben! Toegang tot ChatGPT is gratis met beperkingen. Een abonnement is minder gelimiteerd en geeft vaak toegang tot nieuwere modellen (zoals o1 of o3-mini). Zo’n abonnement is niet bruikbaar voor de andere tools, die gebruiken namelijk de API waarvoor je aparte credits moet aanschaffen.

Een chatbot biedt goede ondersteuning bij al je programmeervragen.

Eerste stappen

We beginnen met een eenvoudig voorbeeld en vragen aan ChatGPT om een spelletje boter-kaas-en-eieren te maken, ook wel bekend als tic-tac-toe. Hoewel het Engels soms betere resultaten kan geven, werken we voor dit artikel volledig in het Nederlands. We starten met deze prompt: “Maak een volledig functionele boter-kaas-en-eieren voor in een browser. Maak de HTML-structuur, voeg CSS-stijlen toe en implementeer de JavaScript-logica. Maak een scheiding tussen HTML, CSS en JavaScript. Zorg dat het programma responsief is zodat het bij elke schermgrootte werkt.”

ChatGPT genereert de gevraagde code. Je kunt individueel de HTML, CSS en JavaScript kopiëren. Om het te proberen, kun je alles plakken op websites als www.jsfiddle.net en www.codepen.io. Voor dit voorbeeld hebben we bij JSFiddle een projectpagina aangemaakt. We gaan dit voorbeeld in de volgende stappen verder verbeteren, steeds met links naar de verbeterde versie.

De eerste versies van het spel boter-kaas-en-eieren.

Geluiden toevoegen

We vragen ChatGPT om het programma aan te passen, zodat er een geluid wordt afgespeeld bij elke zet. ChatGPT voegt daarop een audio-element toe aan de HTML-code. Het past ook het script aan om dit aan te roepen bij elke zet. Je moet nog wel zelf het mp3-bestand plaatsen in de uiteindelijke programmamap of een volledige link naar het mp3-bestand invullen in de HTML-code:

<audio id="move-sound" src="muisklik.mp3"></audio>

Er zijn overigens veel websites waar je leuke geluidseffecten kunt vinden die je vrij kunt gebruiken, waaronder Pixabay. Op deze pagina zie je onze aangepaste versie.

De aangepaste HTML-code bevat een verwijzing naar een mp3-bestand.

Computertegenstander

We vragen ChatGPT vervolgens om een slimme computertegenstander toe te voegen, waarbij aan het begin van het spel wordt gekozen wie er mag beginnen. Via deze webpagina kun je deze versie zien. De computertegenstander blijkt in eerste instantie overigens helemaal niet zo slim, waardoor je makkelijk je potjes wint. Maar dat is snel opgelost. Na ons verzoek om de computertegenstander slimmer te maken, controleert het programma voortaan eerst op mogelijke winnende zetten en blokkeert het de tegenstander indien nodig. Als er geen direct winnende of blokkerende zetten zijn, kiest het een willekeurige lege cel. Deze slimmere versie kun je hier bekijken.

Het aangepaste script op een canvas in ChatGPT.

Uiterlijk verfraaien

Als laatste hebben we gevraagd het uiterlijk wat mooier te maken. Hierbij wordt voornamelijk de CSS-code aangepast om de visuele stijl van het spel te verbeteren. Het resultaat is geslaagd: ChatGPT geeft de achtergrond een mooi kleurverloop. Ook zijn de stijlen van de knoppen en speelvelden aangepast. Het levert een veel moderner en aantrekkelijker uiterlijk op.

Je kunt ChatGPT uiteraard steeds vragen om het script of een deel daarvan uit te leggen. Ben je het overzicht over de wijzigingen kwijt, dan kun je uiteraard ook vragen om de laatste HTML-code in te zien, of de laatste versie van het script. Eventueel op een canvas. Toch misten wij in ChatGPT soms wat overzicht en is het bovendien lastig om een stapje terug te doen als een aanpassing niet het gewenste resultaat oplevert. Dit zijn zaken die we in het volgende deel gaan aanpakken met Aider.

De gemoderniseerde versie van boter-kaas-en-eieren.

Contextvenster bij een taalmodel

Bij het werken met een groot taalmodel ofwel een Large Language Model (LLM) zijn er enkele technische beperkingen. Een daarvan is het contextvenster. Dat kun je zien als de hoeveelheid tekst die het model kan onthouden, gemeten in tokens. Een token is een deel van een woord en kan ook spaties en leestekens bevatten. Gemiddeld is een token ongeveer 3 tot 4 tekens groot.

Eerdere versies van ChatGPT hadden een relatief klein contextvenster van 4096 tokens. Het kan dan niet altijd alle details onthouden van de gebruikte teksten. Tegenwoordig is het contextvenster veel groter, en onthouden de modellen gemakkelijk 128.000 tokens of meer. Dat is ongeveer een heel boek! Dat is niet alleen nuttig bij het werken met hele lange teksten of artikelen, maar ook bij programmeerwerk, waar je vaak met grote bibliotheken te maken hebt.

Aider

Opdrachtprompt

Voor grotere programmeerprojecten is het werken met een chatbot al snel vervelend en verwarrend. Veel praktischer is een tool die met jouw eigen projectbestanden werkt en zelf of samen de gewenste aanpassingen maakt. Als je geen moeite hebt met het werken met een opdrachtprompt, is Aider een uitstekende optie. Die tool helpt met het schrijven en aanpassen van code.

Aider is opensource en werkt met heel veel LLM’s samen. Hier gebruiken we de API voor Claude 3.5 Sonnet, maar je kunt ook de API van OpenAI gebruiken of een LLM die je zelf lokaal draait of elders, zoals via OpenRouter. De integratie met Git is enorm praktisch. Voor elke aangebrachte wijziging voert het een ‘commit’ uit, voorzien van een duidelijke omschrijving, zodat je achteraf een goed overzicht met alle veranderingen hebt en ook stapjes terug kunt doen. Niet alle alternatieven bieden dit en dat is vooral een gemis als er iets fout gaat en je geen idee meer hebt hoe je dat moet oplossen.

Aider werkt samen met alle gangbare LLM’s.

Voorbereiding

We willen weer laten zien hoe je het spelletje boter-kaas-en-eieren met Aider zou kunnen maken. We gebruiken het voor velen vertrouwde programma Visual Studio Code onder Windows en installeren Aider via een opdrachtprompt binnen die ontwikkelomgeving. Binnen de editor kun je uiteraard alle gegenereerde bestanden bekijken en handmatig aanpassen. Voor de installatie van Aider heb je Python nodig. Zet tijdens de installatie van Python een vinkje bij Add python.exe to PATH, zodat je Python vanuit elke map kunt aanroepen.

Installeer ook Visual Studio Code als je dat nog niet eerder hebt gedaan. Visual Studio Code biedt een mogelijkheid om Copilot als assistent te gebruiken, maar dat slaan we hier over.

Installeer ook Git, zodat versiebeheer mogelijk is. Kies tijdens de installatie van Git voor het gebruik van Visual Studio Code als standaardeditor. Verder kun je alle standaardinstellingen accepteren. Als je Python, Visual Studio Code en Git hebt geïnstalleerd, kun je door met de installatie van Aider.

Installeer Python onder Windows voordat je met Aider aan de slag gaat.

Installatie Aider

We kunnen nu Aider installeren. Open daarvoor Visual Studio Code en kies in het menu de optie Terminal / New Terminal. Verander de terminal, via de optie rechtsboven in het venster, naar Git Bash. Installeer daarna Aider met de volgende twee opdrachten:

python -m pip install aider-install
aider-install

Sluit de terminalvenster via het kruisje rechtsboven. Open dan een nieuwe terminal en wissel weer naar Git Bash. Als je Aider niet kunt aanroepen met aider zul je het PATH moeten uitbreiden met de aangegeven opdracht, zoals in het voorbeeld hieronder:

export PATH="C:\\Users\\gertj\\.local\\bin:$PATH"

Zorg dat je in dit voorbeeld voor Claude 3.5 Sonnet een API-sleutel hebt en voldoende credits om mee te beginnen (zie het kader ‘API-sleutel maken voor Claude’). Exporteer deze API-sleutel zodat Aider deze direct kan gebruiken:

export ANTHROPIC_API_KEY=sk-ant…

Maak nu een nieuwe map voor je toepassing, blader naar die map en maak een Git-repository:

mkdir tictactoe
cd tictactoe
git init .

Je kunt nu beginnen met programmeren, met de ondersteuning van Aider!

We installeren Aider om het binnen Visual Studio Code te gebruiken.

API-sleutel maken voor Claude

Bij Aider werken we zoals aangegeven met Claude 3.5 Sonnet, een populaire optie onder programmeurs. Voor toegang is een API-sleutel nodig. Ga daarvoor naar de console van Anthropic. Vul je e-mailadres in. Via e-mail ontvang je een beveiligde link waarmee je kunt inloggen. Ga dan naar Settings / API keys en klik op Create Key. Vul een naam in, bijvoorbeeld Aider, en klik op Add. Noteer de API-sleutel, deze is later niet meer zichtbaar!

Je hebt ook wat credits nodig. Ga daarvoor naar Billing en voeg credits toe met een creditcard via de optie Add Funds. Begin met een klein bedrag, zoals 10 dollar. Heb je over? Je kunt het altijd nog opmaken door een chatbot als Jan met de API te verbinden.

Via de console van Anthropic kun je een API-sleutel maken.

Programma maken

We gaan ons eerste programma maken. Zorg dat je een terminalvenster hebt geopend en bent gewisseld naar Git Bash. De assistent start je dan met de volgende opdracht:

aider --sonnet

Er wordt de eerste keer gevraagd om .aider* en .env toe te voegen aan .gitignore. Dat raden we aan! Hiermee voorkom je dat deze bestanden, vaak met wachtwoorden en dergelijke, per ongeluk in je Git-repository worden opgenomen en daardoor in potentie online komen, als je de repository via GitHub beschikbaar maakt.

Via de prompt kun je nu je opdrachten afvuren. We vragen zoals eerder om een volledig functionele en responsieve boter-kaas-en-eieren voor in een browser met de vereiste HTML-structuur, CSS-stijlen en JavaScript-logica in aparte bestanden.

Aider gaat direct aan de slag en laat heel overzichtelijk alle aanpassingen zien, met een beschrijving van de uiteindelijke functionaliteit. Het vraagt netjes of het de nieuwe bestanden mag maken (index.html, styles.css en script.js) en daarna of het deze mag openen in een browser. Het spel is in deze eerste versie volledig responsief met een duidelijke gebruikersinterface, houdt de speelstatus bij, detecteert wanneer iemand wint of als het een gelijkspel is, heeft een knop om het spel opnieuw te starten en is helemaal in het Nederlands. Een goed begin!

Aider heeft het programma voor ons uitgewerkt.

Aanpassingen maken

We vragen opnieuw in natuurlijke taal om wijzigingen te maken. De workflow is erg prettig. Aider geeft eerst aan welke bestanden waarschijnlijk moeten worden gewijzigd. Voor het geluid stelt het bijvoorbeeld wijzigingen in index.html en script.js voor. Dan vraagt Aider of het deze bestanden mag toevoegen aan de chat.

Als de radartjes zijn uitgedraaid, na interactie met Claude, geeft Aider heel nauwkeurig aan welke regels in welke bestanden moeten worden gewijzigd. Ook geeft Aider aan dat je een mp3-bestand genaamd move.mp3 in dezelfde map moet plaatsen.

We vragen Aider daarna ook om een slimme computertegenstander toe te voegen. Die is meteen heel slim en probeert direct te winnen als dat kan, blokkeert winnende zetten van de tegenstander, probeert het centrum te veroveren en kiest anders voor hoeken of willekeurige zetten.

Tot slot vragen we Aider om het programma te verfraaien met een moderner uiterlijk. Dat levert een flinke metamorfose op. Bekijk hier het resultaat.

Via een comfortabel proces maakt het alle gewenste aanpassingen.

Kosten voor werken met Aider

We hebben tijdens het werken met Aider continu de credits in de gaten gehouden. We controleerden dit via de console bij Anthropic, maar Aider zelf toont ook bij elke actie welke kosten het heeft gemaakt. Voor de meeste aanpassingen gaat het om zo’n 5 tot 11 dollarcent. In totaal heeft het programma ongeveer 0,23 dollar (circa 0,22 euro) gekost. Het hangt er voornamelijk vanaf hoeveel tokens er nodig zijn, wat weer samenhangt met de omvang van de bestanden die aan de chat worden toegevoegd.

Integratie met Git

De standaard integratie met Git biedt veel voordelen. Als Aider aanpassingen maakt aan een bepaald bestand zal het in Git een heldere beschrijving toevoegen aan de zogeheten commit. In Visual Studio Code kun je deze historische aanpassingen eenvoudig terugzien. Klik daarvoor op een bestand en open in de balk aan de linkerkant Timeline. Zorg dat de filterinstelling is ingesteld op Git History.

Nu zie je de commit-geschiedenis van het geselecteerde bestand. Door op een specifieke commit te klikken, kun je de aangebrachte wijzigingen bekijken. Binnen Aider zijn er ook nog wat trucjes. Zo kun je met /diff zien wat de laatste veranderingen zijn. Met /undo kun je die eenvoudig ongedaan maken.

We hebben de repository op GitHub gezet. Ook hier kun je alle veranderingen bekijken. Open daarvoor een bestand, zoals script.js, en ga dan rechtsboven naar History. Hier zie je de verschillende wijzigingen. Als je op een van de aanpassingen klikt, zie je netjes welke veranderingen in de code zijn gemaakt.

Je kunt handig zien welke historische wijzigingen zijn aangebracht in bestanden.

Git en GitHub

Aider gebruikt een git-repository. Sommige mensen verwarren dit met GitHub. Je kunt met Git prima alleen een lokale repository maken, op het systeem waarop je met Aider werkt. Optioneel kun je deze repository met GitHub verbinden, zodat je in feite een kopie in de cloud hebt. Dat is voor jezelf wel heel praktisch, omdat je veel makkelijker de wijzigingen kunt bijhouden en bestuderen. En je kunt ook met anderen samenwerken aan code.

Ook interessant om te lezen: GitHub Codespaces: altijd de juiste tools bij de hand

We hebben de repository gedeeld met GitHub, zodat je alle veranderingen kunt inzien.

Windsurf Editor

 Complete ontwikkelomgeving

Zoek je een completere ontwikkelomgeving met geïntegreerde AI, dan zijn Cursor AI en Windsurf Editor twee populaire opties. Cursor AI is een gevestigde speler, maar krijgt steeds meer concurrentie van het nieuwere Windsurf Editor. Beide ontwikkelteams blijven verbeteringen doorvoeren om niet voor elkaar onder te doen.

Beide programma’s zijn bovendien klonen van Visual Studio Code, de bekende editor van Microsoft die we ook voor Aider hebben gebruikt. Daarom lijken ze in veel opzichten op elkaar. Het kan handig zijn om verschillende thema’s te gebruiken als je ze naast elkaar gebruikt, zodat je ze uit elkaar kunt houden.

Windsurf Editor werkt met een ingebouwde assistent genaamd Cascade.

Cascade

We hebben ook in Windsurf geprobeerd om het spelletje boter-kaas-en-eieren uit dit artikel te maken. De assistent in Windsurf Editor heet Cascade; via het Cascade-deelvenster kun je hem direct aan het werk zetten. Een leuk detail is dat niet alleen code wordt gegenereerd, maar dat er ook veel aanvullende acties voor je worden uitgevoerd, zoals het aanmaken van een map voor je project en voor de geluiden, en het maken van een mp3-bestand.

Bij elke stap kun je zien welke bestanden worden aangepast en de voorgestelde wijzigingen controleren en bevestigen. Je hoeft niet, zoals bij Aider, zelf een API-sleutel te regelen voor toegang. Je gebruikt steeds het model van Cascade en de administratieve kant wordt via je account geregeld, op basis van credits (zie volgende paragraaf). Zo’n diepere integratie is heel praktisch. Toch heeft de workflow veel overeenkomsten met Aider.

Via een deelvenster kun je een conversatie met Cascade voeren.

Werken met credits

Windsurf werkt met credits voor verschillende taken. Zo worden User Prompt-credits voor elke interactie met de assistent gebruikt en Flow Action-credits voor alle acties die worden uitgevoerd. Als je de limiet bereikt voor het premiummodel, wordt overgeschakeld naar het basismodel. De proefperiode van 14 dagen geeft je ruim voldoende credits om het voorbeeldprogramma uit dit artikel te maken. Sterker nog, je hebt ongeveer vijftien keer meer credits dan nodig, dus je kunt ook grotere en complexere programma’s proberen te maken.

Buiten die proefperiode is, om het premiummodel te gebruiken, een upgrade naar de Pro-versie bijna onvermijdelijk (ca. 18 euro per maand). Je hebt dan wel elke maand een ruime hoeveelheid credits en kunt vrij voordelig credits bijkopen.

Windsurf Editor werkt met een systeem van credits.

Beste optie voor hobbyprogrammeur?

Over het algemeen werkt het programmeren met een chatbot zoals ChatGPT goed. Voor losse functies of snippets werkt het zelfs uitstekend. Maar het is lastig om het overzicht te behouden over de gegenereerde code en eventuele aanpassingen, zeker als het om wijzigingen in meerdere bestanden gaat.

Aider en Windsurf Editor hebben een fijnere workflow, omdat ze de lokale bestanden direct voor je wijzigen, eventueel meerdere tegelijkertijd. Wat kosten betreft is Aider waarschijnlijk interessanter voor de hobbyprogrammeur die af en toe een project oppakt. Je kunt ad-hoc wat credits bijkopen of eens een ander model proberen, lokaal of via bijvoorbeeld OpenRouter. Het opensource DeepSeek R1 bijvoorbeeld. Je kunt bovendien elke ontwikkelomgeving kiezen, terwijl Windsurf Editor volledig op Visual Studio leunt. De integratie met Git ook een praktisch voordeel van Aider.

▼ Volgende artikel
Zo deel je je keuken handig en logisch in
© Andy Dean Photography
Huis

Zo deel je je keuken handig en logisch in

Of je nu graag uitgebreid kookt of elke avond snel klaar wilt zijn: een slimme keukenindeling maakt het verschil. Alles moet logisch op zijn plek staan, zodat je moeiteloos overal bij kunt en na afloop ook weinig tijd kwijt bent aan opruimen.

Je keuken slim indelen? Wij hebben tips voor:
  • Vaatwasser, gootsteen en vuilnisbak
  • Werkblad en kookplaat
  • Koelkast
  • Neem de keuken-driehoek als uitgangspunt
  • Kies de optimale werkhoogte
  • Opbergruimte

Lees ook: Fornuis op maat: kies het aantal pitten dat bij je past

Vaatwasser, gootsteen en vuilnisbak

Heb je plannen voor een nieuwe keuken? Denk dan nu al na over welke slimme keuzes je kunt maken met de indeling. Plaats bijvoorbeeld de vaatwasser, de spoelbak en de afvalemmer dicht bij elkaar. Je hoeft dan nooit ver te lopen met vieze borden en je kunt ze makkelijk leegschrapen, eventueel afspoelen en direct inruimen. Staat de afvalbak in een kastje direct naast de vaatwasser? Let er dan op dat je het deurtje nog goed kunt openen als de deur van de vaatwasser omlaag staat. Dat werkt makkelijker bij het inruimen. Plaats verder de vaatwasser niet direct tegen een zijmuur. Tijdens het inruimen loop je dan sneller kans op spetters tegen de muur.

Werkblad en kookplaat

Het werkblad is meer dan alleen een plek om iets op te zetten. Je gebruikt het om te snijden, te mixen, spullen neer te leggen en borden op te scheppen. Zorg daarom dat je voldoende vrije werkruimte overhoudt – dus niet alles volbouwen met apparatuur. Plaats de spoelbak of kookplaat liever niet op een hoek. Je hebt aan beide kanten plek nodig, zodat je je handen vrij kunt houden en spetters opvangt. Reken aan weerszijden minimaal veertig centimeter. Dat oogt niet alleen rustiger, het werkt ook prettiger. Handig om te weten: bij je keukenspecialist wordt hiervoor vaak de term aflegruimte gebruikt. En nog even over de kookplaat: plaats die bij voorkeur niet pal naast de koelkast of een hoge kast; dat geeft weinig bewegingsvrijheid en maakt het lastig om met meerdere mensen tegelijk in de keuken te staan.

©Olga Yastremska and Leonid Yastremskiy

Koelkast

Een koelkast gebruik je vaker dan je denkt – gemiddeld zo'n 35 keer per dag. Zet 'm daarom op een plek waar je er makkelijk bij kunt, ook als je vanuit de woonkamer even snel iets wilt pakken. Zet de koelkast liever niet helemaal achterin of op een plek waar je niet vanzelf langsloopt; dat is al snel onhandig in het dagelijks gebruik. Let ook op de temperatuur rondom de koelkast. Zet hem niet naast een oven, radiator of op een plek waar veel zonlicht komt. Kan het echt niet anders, zorg dan voor een isolerende tussenplaat en houd minstens drie centimeter ruimte vrij tussen warmtebron en koelkast.

Gebruik de keuken-driehoek

In de basis draait een keuken om drie functies: koken, spoelen en koelen. Je fornuis, gootsteen en koelkast vormen samen een denkbeeldige driehoek. Als de afstanden tussen deze drie goed gekozen zijn, werk je prettiger. Staan ze te ver van elkaar, dan loop je onnodig veel. Staan ze te dicht bij elkaar, dan dan wordt het al snel krap en onhandig. Een keukenspecialist kan helpen bij het vinden van een goede verhouding, maar je merkt het zelf vaak ook al als iets net niet lekker werkt.

Optimale werkhoogte

Ook de hoogte van je werkplekken telt mee. Een oven op armhoogte is een stuk prettiger dan op kniehoogte, zeker als je vaak bakt. Het voorkomt bukken. Heb je een kleine keuken? Kies dan voor een compacte oven of voor een fornuis met geïntegreerde oven. Datzelfde geldt voor de vaatwasser: als je die wat hoger plaatst, spaar je je rug en knieën. Voor de kookplaat geldt een andere regel: meet de afstand van je onderarm tot het werkblad. Is die ongeveer twaalf centimeter, dan zit je goed qua houding en belast je je schouders niet onnodig.

Apparatuur wat hoger plaatsen (als dat kan) heeft nog een voordeel. Wanneer je kleine kinderen hebt rondlopen, kunnen die er minder makkelijk bij. Wel zo veilig!

©lev dolgachov

Opbergruimte

Tot slot: denk na over hoe je spullen opbergt. Onderkastjes bieden veel ruimte, maar vragen vaak veel van je rug. Bovenkastjes kunnen juist weer te hoog zijn. Een buffetkast biedt uitkomst: wat je dagelijks gebruikt zet je op ooghoogte, wat minder vaak nodig is kan best wat lager of juist hoger.

Slim indelen = een fijnere keuken!

Een goede keuken draait niet alleen om de juiste apparatuur, maar vooral ook om slimme keuzes die het koken makkelijker maken. Denk na over looproutes, werkhoogtes en voldoende bewegingsruimte. Positioneer alles op logische plekken, zorg voor een werkblad met voldoende vrije ruimte en let op kleine details zoals de draairichting van kastdeurtjes. Daarmee wordt de keuken (nog meer) het hart van je huis!