Bij een PowerPointpresentatie draait het vooral om je kwaliteiten als verteller, ondersteund door fris beeldmateriaal. Om te voorkomen dat je de presentatie overlaadt met lappen tekst is het verstandig om extra zorg te besteden aan het beeldmateriaal, en daarvoor heb je genoeg aan PowerPoint zelf.

Een afbeelding zegt meer dan duizend woorden. Draag er dus zorg voor dat de plaatjes in de PowerPointpresentatie van goede kwaliteit zijn en op de juiste manier geïntegreerd zijn in de dia’s. Let daarbij vooral op stijlvastheid; laat het geen ratjetoe worden van allerlei soorten afbeeldingen.

Ideeën van Designer

Je bent aanvankelijk natuurlijk geconcentreerd op de opbouw van de presentatie, maar laat je hierbij ook inspireren door Designer. Ga naar het tabblad Ontwerpen en klik op Ontwerpideeën. Hierdoor toont dit hulpmiddel, terwijl je werkt, voortdurend voorstellen, afgestemd op de inhoud waarmee je bezig bent. Wanneer je bijvoorbeeld een foto plaatst, zal Designer een aantal suggesties tonen waardoor de afbeelding misschien beter tot zijn recht komt. En iedere keer dat je een keuze maakt, toont deze assistent verdere variaties op het thema. Op die manier kun je afbeeldingen toevoegen tot je uitkomt bij het ontwerp dat je het best bevalt.

Scherpte, helderheid/contrast

Nadat de afbeelding is geplaatst, kun je de scherpte en de helderheid/contrast verbeteren. Klik op de afbeelding, zodat het tabblad Afbeeldingsindeling verschijnt (dit tabblad komt uitsluitend in beeld als je een afbeelding hebt geselecteerd). Hier gebruik je de knop Correcties. In het keuzemenu bepaal je bovenaan of het plaatje moet worden verscherpt of verzacht. Daaronder pas je de helderheid en het contrast aan.

Je hoeft niet op de miniaturen te klikken om het resultaat op het grote plaatje te zien. Ga gewoon met de muisaanwijzer over de verschillende miniatuurtjes en het effect verschijnt in de dia. Deze correcties zijn stapsgewijs opgebouwd. Je gaat bijvoorbeeld van Verscherpen 25% naar Verscherpen 50%. Je hoeft je niet aan die stapjes te houden; klik op Opties voor afbeeldingscorrectie en je kunt de scherpte en helderheid traploos regelen met schuifregelaars.

Kleurgebruik

In het tabblad Afbeeldingsindeling vind je ook de knop Kleur. Het klinkt misschien tegenstrijdig, maar je kunt hiermee ook de kleur van een afbeelding volledig onderdrukken, zodat je een afbeelding in grijswaarden krijgt. In dit voorbeeld hebben we zelfs gekozen om de kleurinformatie om te zetten naar wit en zwart, wat ook wel ‘drempelwaarde instellen’ heet.

Je wijzigt de kleur van de geselecteerde afbeelding aan de hand van drie opties. Met de optie Kleurverzadiging kun je de afbeelding levendigere kleuren geven. Hoe lager de verzadiging, hoe grijzer de afbeelding wordt.

Om de ‘temperatuur’ te wijzigen, gebruik je Kleurtoon. Ga met de muisaanwijzer over een van de vooraf gedefinieerde miniaturen om de afbeelding koeler of warmer te maken. Wil je een gestileerd effect toepassen, zoals het retro sepia of het drempel-effect waarover we het daarnet hadden, dan gebruik je Andere kleuren.

Artistieke effecten

Het is ook mogelijk om een foto om te zetten in een potloodschets, in een tableau met verfstreken of in een plaatje waarover een plastic folie is getrokken. Alle bewerkingen zitten onder de knop Artistieke effecten.

Je kunt snel een van de effecten uit het keuzemenu selecteren, maar nog interessanter is de opdracht onderaan in dit menu: Opties voor Artistieke effecten. Hierdoor verschijnen meer mogelijkheden in de rechterbalk, en zo kun je bijvoorbeeld bij het effect Potloodschets de doorzichtigheid en de druk van het potlood instellen. Hier vind je trouwens ook de knop om onmiddellijk een ander artistiek effect te selecteren. Je moet echter wel een keuze maken, want het is niet mogelijk om verschillende effecten over elkaar aan te brengen.

Uitsnijden

Vaak worden foto’s interessanter door de compositie aan te passen, en dat doe je met het gereedschap Uitsnijden. Ook deze knop vind je in het tabblad Afbeeldingsindeling. Wanneer je op deze knop klikt, verschijnen er rond de geselecteerde afbeelding handvaten waarmee je precies kunt aangeven hoe PowerPoint dit plaatje moet afsnijden. Klik een tweede keer op deze knop of druk op Enter om de uitsnijding te bevestigen.

Onder de knop Bijsnijden vind je twee interessante opties. Met de Hoogte-breedteverhouding kun je een van de courante verhoudingen selecteren, zoals Vierkant of 1:1, 2:3, 3:4 enzovoort. In dit voorbeeld hebben we de tweede optie gekozen: Bijsnijden naar vorm. Op die manier kom je bij alle basisvormen die dit programma rijk is: vierkanten, pijlen, hartjes, sterren en nog veel meer. Klik op zo’n vorm om die toe te passen. Klik nog een keer op het gereedschap Uitsnijden en je kunt de afbeelding in deze vorm verschuiven. Uiteraard kun je de uitgesneden vorm ook schalen.

Geef er een draai aan

Iedere afbeelding kun je snel roteren. Selecteer de afbeelding en kies de knop Draaien. Met een muisklik kun je het plaatje links- of rechtsom kantelen. Het is ook mogelijk om de afbeelding verticaal of horizontaal te spiegelen. En je kunt de afbeelding uiteraard handmatig roteren via de greep die boven aan de afbeelding verschijnt.

Gebruik je verschillende afbeeldingen op dezelfde dia, dan krijg je het mooiste resultaat als je ze allemaal in dezelfde hoek kantelt. Selecteer daarom in het keuzemenu Meer opties voor draaien. Hierdoor verschijnt in de rechterbalk het panel Afbeelding opmaken, waar je niet alleen de hoogte en breedte van iedere afbeelding numeriek ingeeft, maar ook de draaihoek tot op de graad nauwkeurig bepaalt.

Achtergrond verwijderen - snel

Soms wil je het onderwerp op een afbeelding vrijmaken van de achtergrond. PowerPoint heeft daar twee tools voor. Als je klikt op de knop Kleur, zul je daar de optie Doorzichtige kleur instellen terugvinden. Deze functie is bedoeld voor egale achtergronden. De cursor wijzigt in een soort pipet waarmee je de achtergrondkleur die je wenst te verwijderen ‘opzuigt’. PowerPoint maakt hiermee de aaneensluitende secties van dezelfde tint transparant. Helaas kun je dit met deze tool niet corrigeren. Het is dus een alles-of-niets-oplossing.

In dit voorbeeld hebben we geluk, want alleen bovenaan blijven er nog secties lucht zichtbaar. We snijden die weg met het gereedschap Bijsnijden. Daarna geven we de skyline met Kleur / Andere kleuren een blauwe tint en schalen we de afbeelding zodat die over de volledige breedte van de dia kan worden uitgespreid.

Achtergrond verwijderen – nauwkeurig

Een meer verfijnde manier om de achtergrond transparant te maken, is de tool met de veelzeggende naam Achtergrond verwijderen. Dat is de eerste knop van het tabblad Afbeeldingsindeling. Hier beschik je over twee stiften, een groene en een rode, om aan te geven welke gebieden je wilt behouden en welke gebieden je wilt verwijderen. Iedere keer dat je een groene of rode streep trekt, moet PowerPoint even rekenen welke zones het zal corrigeren.

Deze manier duurt dus langer dan de vorige techniek, maar de functie werkt wel veel nauwkeuriger dan Doorzichtige kleur instellen. Ben je klaar, dan klik je bovenaan op de knop Wijzigingen behouden. Als je de bewerkte afbeelding als een nieuw bestand wilt opslaan, klik je met de rechtermuisknop op de foto en selecteer je Opslaan als afbeelding.

Reflectie

Om titels en afbeeldingen iets meer stijl te geven, kun je een reflectie-effect toepassen. Selecteer eerst de afbeelding waarop je dit effect wilt zien. Je kunt desgewenst ook meerdere afbeeldingen selecteren. Daarna klik je met de rechtermuisknop op de afbeelding en selecteer je Afbeelding opmaken. In het rechterpaneel kun je dan de gewenste reflectievoorinstelling kiezen.

Eventueel kun je ook in het tabblad Afbeeldingsindeling op Afbeeldingseffecten klikken en dan Weerspiegeling selecteren. Ga opnieuw met de muisaanwijzer over de verschillende voorinstellingen zodat PowerPoint het effect op de afbeelding kan tonen.

In het rechterpaneel kun je doorzichtigheid, de grootte, de vervaging en de afstand van de reflectie tot in detail regelen.

AI is inmiddels doorgedrongen tot in bijna elk digitaal domein. Van vertaaltools en chatbots tot beeldmakers en medische toepassingen. Veel gebruikers vinden AI handig, efficiënt en zelfs creatief. Toch brengt deze evolutie ook minder zichtbare risico's met zich mee, op persoonlijk, maatschappelijk en ecologisch vlak.

AI is inmiddels doorgedrongen tot in bijna elk digitaal domein. Van vertaaltools en chatbots tot beeldmakers en medische toepassingen. Veel gebruikers vinden AI handig, efficiënt en zelfs creatief. Toch brengt deze evolutie ook minder zichtbare risico's met zich mee, op persoonlijk, maatschappelijk en ecologisch vlak.

In dit artikel bekijken we verschillende AI-risicozones. Wat is bijvoorbeeld de milieu-impact van AI? Hoe betrouwbaar zijn de antwoorden van chatbots? Wat als synthetische media (alles wat met AI wordt gemaakt) niet meer van echt te onderscheiden zijn? En hoe beïnvloeden AI-systemen onze economie, privacy en ons denkvermogen? De grens tussen mens en machine vervaagt.

Dit artikel is bedoeld voor wie voorbij de hype wil kijken en wil begrijpen wat er op het spel staat. Elk onderdeel behandelt een specifiek risico, met voorbeelden en toepassingen. Zo krijg je een goed beeld van de schaduwkanten van AI. Niet om de technologie af te wijzen, maar om er bewuster en verantwoordelijker mee om te gaan.

Ecologische voetafdruk

Hoewel AI vaak als iets immaterieels en 'in de cloud' wordt voorgesteld, is de milieu-impact allesbehalve onzichtbaar. De menselijke hersenen verbruiken continu ongeveer 20 watt, vergelijkbaar met een gloeilampje. Daarmee worden 86 miljard neuronen en duizenden synapsen per neuron gevoed.

Grote taalmodellen als GPT of Gemini vragen daarentegen enorm veel rekenkracht. De trainingsfase kan duizenden MWh vereisen en miljoenen liters water voor koeling, afhankelijk van het datacenter en de gebruikte hardware. Ook het gebruik (inferentie) is belastend: elke prompt/antwoord-interactie bij modellen uit deze klasse vraagt energie en koeling aan de serverzijde.

AI heeft dus een stevige ecologische voetafdruk. Tegelijk worden oplossingen ontwikkeld, zoals restwarmtehergebruik, luchtkoeling in plaats van waterkoeling, meer hernieuwbare energie en efficiëntere modellen. Denk aan compacte taalmodellen, zoals TinyML, quantisatietechnieken (kleinere getallen en minder geheugen) en lokaal draaiende AI's (edge AI).

©(c) Wikipedia, CC BY-SA

Hallucinaties

AI-chatbots doen de gebruiker graag een plezier. Daarbij zijn ze opvallend overtuigend, ook wanneer ze onzin produceren, oftewel wanneer ze hallucineren.

Hallucinaties kunnen ernstige gevolgen hebben, bijvoorbeeld wanneer juristen verwijzen naar niet-bestaande wetsartikelen of wanneer medische informatie klakkeloos wordt overgenomen. Controleer gevoelige informatie daarom altijd via meerdere bronnen. Doe dit zeker bij gevoelige of complexe thema's. Weet ook dat AI-modellen zich vaak verontschuldigen als je teruggeeft dat er een fout is gemaakt. Vervolgens herhalen ze zich doodleuk.

Hallucinaties zijn hardnekkiger bij fenomenen als data- en conceptdrift. Bij het eerste herkent het model je eigen input minder goed doordat de vorm afwijkt van de trainingsinput. Bij het tweede is de inputvorm hetzelfde gebleven, maar is de betekenis inmiddels veranderd. Meer weten over datadrift en conceptdrift.

Verder kan het model te veel details uit trainingsdata opnemen en zo irrelevante informatie meenemen (overfitting). Of omgekeerd: onvoldoende zinvolle data gebruiken (underfitting). Ook deze fenomenen kunnen het hallucineren versterken.

Bias en manipulatie

AI-modellen krijgen enorme datahoeveelheden van het internet als input. Deze zijn zelden neutraal, waardoor vooroordelen of een westers wereldbeeld in het leerproces sluipen. Dat zorgt voor vertekening of bias (vooringenomenheid). AI-modellen kunnen bijvoorbeeld vrouwen aan zorgberoepen linken en mannen aan leidinggevende functies, of etnische groepen benadelen bij risicobeoordelingen.

Bias is niet alleen maatschappelijk, maar ook technisch. Een model leert niet alleen wat er ín de data staat, maar ook hoe die data zijn verdeeld. Als een bepaalde bron oververtegenwoordigd is, of als een schrijfstijl vaker voorkomt, dan krijgt dat automatisch meer gewicht. De architectuur en trainingsmethode versterken die patronen. Daardoor kunnen antwoorden die objectief lijken toch subtiel een voorkeur bevatten.

Interessant is ook dat onderzoekers political compass-testvragen voorlegden aan grote AI-taalmodellen (LLM's). De conclusie: zowat alle LLM's situeren zich in het links-economische, sociaal-libertaire kwadrant. Besef dat ook deze testvragen een vooroordeel (kunnen) bevatten, wat aantoont hoe moeilijk het is bias correct te beoordelen.

Nog problematischer wordt het bij manipulatie, wanneer deze bias opzettelijk in het model zit. Denk aan AI-toepassingen in advertenties die inspelen op angsten of overtuigingen. Algoritmische sturing kan bovendien gemakkelijk tot gelijkgezinde groepen (echo chambers) en polarisering leiden.

Omdat AI-modellen zo complex zijn, is vaak onduidelijk hoe de output tot stand komt (de black box). Dit vergroot de transparantiebehoefte en verklaart waarom veel wetenschappers pleiten voor explainable AI, of LLM's en AI-algoritmen opensource willen maken.

Synthetische media

De term synthetische media verwijst naar beelden, audio of tekst die volledig of deels AI-gegenereerd zijn. Denk aan deepfakes, nagebootste stemmen of automatisch gegenereerde nieuwsartikelen. Zulke toepassingen lijken creatief en handig, je maakt bijvoorbeeld een marketingvideo zonder camera of acteurs, maar de keerzijde is zorgwekkend.

Deepfakes kunnen personen dingen laten zeggen die zo zijn uitgesproken. Andersom kunnen echte beelden als deepfake worden afgedaan, ook wel 'the liar's dividend' genoemd. Deepnudes (gefingeerde naaktbeelden) kunnen dan weer gebruikt worden voor wraakporno.

Deze technologieën maken ook nepnieuws: desinformatie waarbij feiten doelbewust worden verdraaid. Dit tast het vertrouwen in communicatie en bewijsvoering aan en doet steeds meer mensen geloven in de maakbaarheid van de realiteit. Wat echt is, hangt vooral af van hoe je deze zelf vormgeeft. Feit en fictie raken verstrengeld, waardoor we belanden bij concepten als alternate truth en postrealiteit. Daarin wegen perceptie, gevoel en overtuiging zwaarder dan feiten. Synthetische media vragen daarom niet alleen om kritische blik, maar mogelijk ook om watermerken en regulering.

Zelfbevlekking

AI-modellen gebruiken vrijwel alle beschikbare internetbronnen als trainingsmateriaal. Omdat generatieve AI zelf steeds meer online content produceert, gebruiken modellen ook hun eigen output opnieuw. Zo ontstaat een zichzelf versterkende kringloop waarbij AI zich voedt met AI-gegenereerde inhoud. Deze vorm van zelfbevlekking verhoogt het risico op kwaliteitsverlies in digitale content, ook wel slop of enshittification genoemd.

AI genereert output namelijk op basis van patronen, niet vanuit betekenis of intentie. Als deze patronen ook nog eens uit andere AI-bronnen komen, ontstaat een neerwaartse spiraal met nauwelijks nuancering en steeds herhaalde ideeën. Hierdoor verhoogt ook het risico op hallucinaties en bias en de mens raakt out-of-the-loop. Op termijn dreigt model collapse: AI-modellen worden minder intelligent naarmate ze vaker op eigen output trainen.

Sommigen spreken van een zombie-internet. Zo blijkt inmiddels al zeker vijf procent van de nieuwe Engelstalige Wikipedia-inhoud AI-gegenereerd te zijn. Bovendien nemen mensen typische AI-taal, met herkenbare woordkeuzes, steeds vaker over. Om deze dynamiek te doorbreken, moeten menselijke input en creativiteit centraal blijven staan in het AI-trainingsproces.

Auteursrecht

AI roept fundamentele vragen op rond auteursrecht. Modellen worden getraind op grote hoeveelheden tekst, beeld en audio zonder dat makers altijd toestemming hebben gegeven. Dit leidt tot discussies over schending van auteursrecht.

Er lopen inmiddels meerdere rechtszaken tegen AI-bedrijven. Het gaat onder meer om claims rond ongeoorloofd gebruik van beschermde werken voor training en ongewenste herhaling van fragmenten in AI-output. Bedrijven worden daardoor steeds bewuster van licenties, databescherming en toestemmingseisen.

De VS en Europa hanteren verschillende juridische kaders. In de VS wordt soms gesproken van 'fair use' bij transformatief gebruik, terwijl Europa zich baseert op strengere richtlijnen en opt-out-mechanismen via het TDM-AI-protocol.

AI-output roept ook andere auteursrechtelijke vragen op. Wie is bijvoorbeeld de auteur van een AI-tekening? Is dat de modelontwikkelaar, de gebruiker of niemand? AI kan ook onbedoeld tekst- of beeldfragmenten uit het trainingsmateriaal overnemen, met mogelijk plagiaat. Er bestaat dus een juridische grijze zone en er is behoefte aan duidelijke regelgeving, aangepast aan de AI-evoluties.

Privacy

AI kan verder een bedreiging voor onze privacy vormen. In China zie je dit scherp: gezichtsherkenning en camera's ondersteunen er een sociaal kredietsysteem. Burgers worden continu gevolgd. Wie een overtreding begaat, riskeert sancties.

Ook in het Westen ontstaan zorgwekkende trends. Het Amerikaanse bedrijf Clearview AI bijvoorbeeld bouwt een databank met miljarden gezichten, geplukt uit sociale media en websites, zonder toestemming van de betrokkenen. Beveiligingsbedrijven gebruiken deze beelden om burgers te identificeren, nagenoeg zonder controle.

Een bijkomend gevaar is dat je zelf te veel prijsgeeft. Steeds meer AI-tools gebruiken bijvoorbeeld Retrieval-Augmented Generation (RAG), waarbij je eigen of andere data kunt uploaden voor betere antwoorden. Maar wie garandeert dat deze informatie niet elders wordt opgeslagen of hergebruikt?

Daarnaast ondermijnt AI je informatievrijheid via filterbubbels. Algoritmen tonen vooral inhoud die aansluit bij eerdere voorkeuren, waardoor je blik vernauwt en confirmation bias toeneemt: je vertrouwt vooral informatie die je bestaande overtuiging bevestigt. Gecombineerd met micro-targeting, waarbij je gericht wordt beïnvloed met politieke of commerciële boodschappen, ontstaan risico's op manipulatie.

Geestelijke ontwikkeling

Steeds meer AI-tools nemen cognitieve taken over: ideeën bedenken, teksten samenvatten of wiskundeproblemen oplossen. Dit is handig, maar geeft ook risico's. Als je brein weinig wordt uitgedaagd, komt je mentale ontwikkeling in het gedrang.

Vooral jongeren (digital natives) zijn kwetsbaar. Schoolopdrachten worden sneller aan AI-bots uitbesteed dan zelf uitgewerkt. Daardoor oefenen ze minder op formulering, redenering en foutcorrectie, wat juist belangrijk is voor de intellectuele groei.

Dit daagt ook het onderwijs uit, bijvoorbeeld wat betreft lesmethodes. Mogelijk biedt een aanpak als flip the classroom enig soelaas: leerlingen bereiden thuis (met hulp van AI) de leerstof voor en in de klas worden samen oefeningen gemaakt en besproken.

Bovendien zijn AI-antwoorden vaak vlot geschreven, maar missen ze nuance of tegenstrijdige ideeën. Wie zijn denkproces voortdurend daaraan spiegelt, loopt het risico op vervlakking van mening en expressie.

AI-bots creëren ook onrealistische sociale verwachtingen. Ze zijn vaak opvallend geduldig en meegaand, wat mensen minder sociaal vaardig kan maken. Sommigen raken meer sociaal geïsoleerd of ontwikkelen parasociale relaties met bots als Replika en CharacterAI.

Politiek en economie

AI dreigt ook de politiek-economische verhoudingen grondig te herschikken. Waar staten traditioneel economische groei sturen via beleidsinstrumenten (Keynesiaans model), nemen Big Tech-giganten het steeds meer over. Overheden worden afhankelijker van deze bedrijven, wat machtsasymmetrie versterkt. Er zijn al duidelijke tekenen van deregulatie: regels worden versoepeld om innovatie aan te trekken.

Ook op microniveau is de impact zichtbaar. Ontwikkelingen (zoals agentic AI) kunnen de economie en de productiviteit stimuleren en er ontstaan ook nieuwe functies, zoals prompt engineers, AI-ethici en data-curatoren. Maar helaas gaat het voornamelijk om laagbetaalde ghost workers die AI-modellen helpen trainen. Daarnaast veranderen veel jobs inhoudelijk, zoals in administratie, marketing, financiën en juridische diensten. Andere functies zullen ongetwijfeld verdwijnen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat bijvoorbeeld vertalers, copywriters, klantenservicemedewerkers, boekhoudassistenten en junior programmeurs zich ernstig zorgen maken.

AI zal daarnaast ongetwijfeld ook de internationale machtsverhoudingen beïnvloeden. Geopolitieke spelers als de VS en China dreigen met hun AI-overmacht nog dominanter te worden, ten koste van andere (supra)nationale entiteiten. Is Europa hier een goed voorbeeld van?

Veiligheid

Vooralsnog kwamen vooral risico's aan bod die niet per se bedoeld of gewild zijn, maar er zijn ook partijen die bewust de destructieve kracht van AI inzetten. Zo worden cyberaanvallen steeds geavanceerder. Aanvallers gebruiken zelflerende algoritmen om netwerken te exploiteren. Er bestaan AI-tools die phishingmails opstellen, perfect afgestemd op het slachtofferprofiel.

Ook maatschappelijke structuren staan onder druk. Een AI die (via sociale media) nepnieuws verspreidt over bijvoorbeeld verkiezingen, kan wijdverspreide onrust veroorzaken. Door hun schaal en snelheid kunnen AI-systemen hele informatienetwerken ontregelen, zonder aanwijsbare dader.

Daarnaast loert het gevaar van verkeerde afstemming (misalignment): een AI die geen kwaad wil, maar schade aanricht omdat het doel fout werd geformuleerd. Denk aan een AI die waterverbruik wil beperken en daarom irrigatiesystemen stillegt.

Militaire toepassingen zijn er uiteraard ook. Autonome drones en zelflerende wapensystemen worden volop ontwikkeld. Grote spelers zijn bijvoorbeeld het Amerikaanse Anduril (AI-drones)en Palantir (militaire AI-software). Tekenend is dat een oprichter een ultranationalistisch manifest publiceerde waarin hij stelt dat de VS absoluut de AI-oorlog moet winnen.

Cyborgisering

Misschien wel het grootste gevaar van AI dringt langzaam en ongemerkt ons leven binnen: cyborgisering. Dit is het vervagen van de grens tussen mens en de machine. Denk aan avatars die levensecht reageren, digitale dubbelgangers van echte personen of AI-influencers met miljoenen volgers. Daardoor wordt het steeds moeilijker om te onderscheiden waar de mens stopt en de machine begint.

Nieuwe categorieën digitale wezens duiken op, zoals virtuele klantenadviseurs, AI-therapeuten en synthetische gezelschapsdieren. Een Spaanse vrouw trouwde zelfs met een AI-hologram.

Op termijn ontstaat er een samenleving waarin mensen voortdurend zijn verbonden met AI, via brillen, lenzen, implantaten of herseninterfaces (denk aan Neuralink van Elon Musk: AI-in-the-human). Technieken als de Turingtest of Winograd-challenge volstaan al lang niet meer om mens van machine te onderscheiden. Daardoor komen autonomie en authenticiteit steeds meer onder druk te staan.

Cyborgisering roept fundamentele vragen op. In hoeverre blijven we menselijk? Wellicht is niet iedereen een transhumanist zoals Ray Kurzweil, die reikhalzend uitkijkt naar de singulariteit: het moment waarop AI slimmer wordt dan de mens.

Black Friday staat weer voor de deur en dat betekent dat je overspoeld wordt met aanbiedingen. Maar let goed op voordat je op de bestelknop drukt: uit onderzoek van de Autoriteit Consument & Markt (ACM) blijkt dat veel van deze 'megadeals' in werkelijkheid misleidend zijn. Driekwart van de onderzochte winkels houdt zich niet aan de regels.

De toezichthouder nam 24 grote webshops en fysieke winkels onder de loep. De conclusie is schokkend: maar liefst 18 van de 24 winkels gaan de fout in met hun kortingsacties.

Sjoemelen met de 'van-prijs'

De grootste valkuil voor consumenten zit hem in de zogenoemde 'van-prijs'. Wettelijk is vastgelegd dat de doorgestreepte prijs (waar de korting vanaf gaat) de laagste prijs moet zijn die de winkel in de afgelopen 30 dagen heeft gerekend.

In de praktijk lappen veel winkeliers deze regel aan hun laars. Ze baseren de korting bijvoorbeeld op de (vaak veel hogere) adviesprijs, of een oude prijs van maanden geleden. Hierdoor lijkt het alsof je een enorme korting pakt, terwijl je in werkelijkheid soms nauwelijks goedkoper – of zelfs duurder – uit bent.

Volgens Fleur Severijns van de ACM is dit niet alleen oneerlijk tegenover de consument, maar ook tegenover concurrenten die wél netjes de regels volgen. De toezichthouder heeft de overtredende winkels aangeschreven. Vorig jaar kregen ketens als Leen Bakker en Jysk al boetes van boven de een ton voor dit soort praktijken; dat risico lopen de huidige overtreders nu ook.

Ook Bol, Amazon en Wehkamp genoemd

De ACM maakt de namen van de 18 winkels nog niet bekend, omdat zij nog bezwaar mogen maken. De Consumentenbond deed echter eigen onderzoek en noemt man en paard. Volgens de bond gaan onder andere Amazon, Wehkamp en Bol de mist in:

Waarom trappen we erin?

Winkeliers worden steeds creatiever in het verhullen van de werkelijke prijshistorie. Niels Holtrop, universitair docent Marketing, legt aan de NOS uit dat dit een bewust psychologisch spel is. Omdat aanbiedingen vaak tijdelijk zijn, ontstaat er bij consumenten de angst om de deal te missen (Fear Of Missing Out).

Doordat het voor de ACM onmogelijk is om elke (kleine) webshop te controleren, nemen veel winkeliers de gok. "Prijsconcurrentie is een krachtig wapen; klanten zijn er enorm gevoelig voor," aldus Holtrop.

Wat kun je doen?

Controleer zelf of de prijzen van producten niet stiekem zijn verhoord door gebruik te maken van de prijshistorie. Op vergelijkingssites kun je bijvoorbeeld zien wat het prijsverloop van een bepaald product is geweest gedurende een jaar.

Op Kieskeurig.nl kun je bijvoorbeeld de prijsdalers bekijken, hier vind je producten die de afgelopen periode sterk in prijs zijn gedaald.